Kijas -ćwiczenia w mówieniu i pisaniu w szkole średniej

Program nauczania języka polskiego w szkole składa się z trzech działów:

1. literatury ( realizowany najstaranniej)

2. nauki o języku

3. ćwiczeń w mówieniu i pisaniu

Literatura dla klas wyższych szkoły podstawowej (V- V III)

Karolina Pojawska -Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu w klasach V- VIII,

Jan Cofalik , Irena Tabakowska -Kształtowanie języka ucznia w procesje nauczania języka polskiego,

Brak takich pozycji dla szkół średnich - główny zamysł powstania książki, jako zbiór artykułów pomocnych w realizacji ćwiczeń w mówieniu i pisaniu.

1.Podstawy psychologiczne i językowe oraz rola ćwiczeń w mówieniu i pisaniu

Jadwiga Dańcewiczowa- Dydaktyka mówienia i pisania jako działu nauczania języka ojczystego.

Odwołanie do tradycji starożytnej Grecji:

1. kierunek reprezentowany głównie przez sofistów-opanowanie techniki wymowy

2. kierunek zapoczątkowany przez Isokratesa dąży do zaznajamiania poprzez treść wygłaszanych mów z różnorodnym materiałem rzeczowym, oraz widzi w nauce wymowy szkołę trafnego i bystrego myślenia,

XX wiek przynosi istotne zmiany w poglądach na wartość i cele mówienia i pisania w nauczaniu szkolnym, a co za tym idzie także na metody kształcenia.

Przyczyny tych zmian to:

• rozwój psychologii ( strukturalna, rozwojowa, dziecka)

• badania nad rozwojem języka dziecka

• badania z pogranicza językoznawstwa, psychologii, logiki oraz teorii poznania.

Wyniki tych badań -mowa jako jeden z największych czynników rozwoju duchowego jednostki, jako środek ekspresji, środek porozumiewania się i czynnik zespalający jednostkę ze zbiorowością,

MÓWIENIE I PISANIE JAKO CZYNNIK ROZWOJU DUCHOWEGO JEDNOSTKI:

Między rozwojem mowy jednostki a jej myśleniem istnieje ścisły związek. Wyrazy pełnia funkcję znaków-czyli symboli. W funkcji tej wyróżniamy trzy stopnie:

1. znak wyraz zatrzymuje z przebiegu wydarzeń jeden moment, wyróżnia go z pośród innych i w ten sposób nadaje mu odrębność

2. umożliwia i ułatwia dowolna reprodukcję danego przeżycia

3. dopomaga do powiązania różnych przeżyć, uwalnia od ograniczenia się do jednostkowych spostrzeżeń i prowadzi do ogarnięcia wielości zjawisk..

W ten sposób powstaje zdolność uogólniania ⇒ tworzenia pojęć⇒ rozwija się myślenie pojęciowe

JĘZYK SUBIEKTYWNY I OBIEKTYWNY

Mówienie i pisanie jako środek ekspresji ma charakter subiektywny

Język subiektywny charakterystyczny jest dla wieku dziecięcego

Typy wypowiadania się w zależności od sposobu reagowania na rzeczywistość zewnętrzną i wewnętrzną wd. Bineta

1. wyliczający

2. opisujący

3. refleksyjny

M.Evard wymienia cztery różne typy:

1. wyliczający czyli opisowy

2. obserwacyjny

3. erudycyjny

4. uczuciowy czyli poetycki

U człowieka dorosłego wyrabia się z biegiem czasu oprócz języka subiektywnego -sposób wypowiadania się w którym subiektywizm jest ograniczony do minimum ( występuje przeważnie w piśmie)

JEZYK JAKO DOBRO SPOŁECZNE:

1. umożliwia współżycie jednostek i zbiorowości ludzkich,

2. jest wspólnym dobrem pewnej grupy

3. pozwala brać udział w życiu narodu i społeczeństwa

PRAKTYKA:

1. wyrobienie sprawności w posługiwaniu się językiem

2. rozwijanie zdolności duchowych

(Encyklopedia wychowania T.II.

Warszawa 1935, s.290-293).

Zenon Klemensiewicz

O potrzebie kształcenia sprawności mowy

Ćwiczenia w mówieniu maja stopniowo i systematycznie rozwijać umiejętność i sprawność swobodnego i poprawnego, a w miarę możliwości ładnego wypowiadania myśli, uczuć , pragnień, a przez to przyczyniać się do wzbogacenia i pogłębienia osobowości i jej wpływu na otoczenie. Trzy warunki, które metodyka tego działu ćwiczeń musi mieć na uwadze:

1. zasób myśli, uczuć, pragnień

2. zasób środków językowych

3. chęć wypowiedzenia się

(„Nowa Szkoła” 1961, nr.4)

Zygmunt Saloni

Sprawność językowa w programie szkoły średniej i praktyce szkolnej

-Postulat wprowadzenia do wypracowań obserwację życia, rozważanie najrozmaitszych jego zagadnień, wyrabiać umiejętność wypisywania się w sprawach osobistych, społecznych naukowych

-Krytyka wypracowań ściśle odtwórczych opartych na literaturze bądź wiadomościach z historii literatury

-Wypowiedź na tematy literackie nie będzie w przyszłości przydatna uczniowi

-postulat problemowego postawienia tematu pracy

-indywidualizacja poszczególnych uczniów

-tolerancja wobec uczniów

-dowolność form pisemnych w realizacji tematu

„ Kształćmy ludzi myślących, umiejących swe myśli wyrazić na piśmie w sposób zrozumiały, interesujący i ładny, a nie nieporadnych krytyków literackich, zdolnych wyłącznie do szablonowego omawiania utworów literackich i powtarzania jedynie cudzych myśli o nich, nie umiejących się zdobyć na inne wypowiedzi”.

Polonistyka 1962, nr 4

2. Ćwiczenia w mówieniu

Poprawność wymowy, wygłaszanie estetyczne

Krystyna Mazur

O poprawna wymowę w szkole

Sposób mówienia jest pierwszą legitymacją człowieka

Obniżenie kultury mowy przeciętnego Polaka ( wojna, brak pedagogów)

Małe wykształcenie narządów mowy, biorących udział w artykulacji głosek

-nieruchomość górnej wargi (artykulacji samogłosek towarzyszą minimalne ruchy warg)

-nierozwieranie zębów przy wymawianiu samogłosek

-krytyka aktorów za brak starannej wymowy

-słabe działanie środka języka -

-wymowa samogłosek nosowych ( krytyka hiperpoprawnej wymowy)

-złe niepoprawne akcentowanie wyrazów

Brak jakichkolwiek pomocy dla nauczycieli dotyczących nauczania poprawnej wymowy

jak dzieci maja mówić starannie skoro nauczyciele mówią niedbale i nie wyłapują błędów w wymowie

trzeba zwrócić uwagę na to w jaki sposób dziecko wymawia wyrazy już w pierwszej klasie szkoły podstawowej a jeśli jest taka możliwość to nawet wcześniej -wyeliminować naleciałości gwarowe i usuwalne wady wymowy przy pomocy foniatry ( autorka poleca pozycje H. Mystkowskie j- Kształcenie wymowy dzieci w przedszkolu)

Kształcenie wymowy jest szczególnie ważne -w dzisiejszych czasach zanika wrażliwość na estetykę słowa,

Polonistyka 1961,nr.4

Juliusz Balicki

O wygłaszaniu estetycznym w szkole średniej

Podręcznik sztuki czytania-Juliusz Tenner

Czynniki składające się na sztukę żywego słowa

-dotyczące techniki : opanowanie głosu, artykulacji, oddechu, zrozumienie różnic i odcieni przestankowych, zdolność frazowania oraz uwydatniania akcentów logicznych

-wkraczające w zakres estetyki żywego słowa: umiejętność subtelnego rozróżniania akcentów symbolicznych, odcieni dynamicznych i agogicznych właściwego nastroju oraz zdolność uchwycenia i odtworzenia w słowie i barwie głosu właściwego nastroju

opanowanie czynników pierwszego typu jest niezbędne dla każdego mówcy, natomiast te pozostałe są nieodzownym elementem umiejętności aktorów czy ludzi występujących na estradzie.

Głównym celem szkolnych ćwiczeń w estetycznym wygłaszaniu byłoby przygotowanie uczniów do poprawnego czytania bądź to poprawnego wypowiedzenia mowy. Do tego muszą być spełnione następujące warunki:

1. odpowiedni głos

2. dokładne zrozumienie treści

3. poprawne wymawianie i oddychanie

4. odznaczanie znaków pisarskich

5. poprawny akcent logiczny

szkoła ma przygotować ucznia do

-estetycznego przedstawienia tekstu (konieczność szkoły)

- również umożliwić uczniowi wniknięcie w głębie utworu i zrozumienie go ( realizacja zależy od warunków i okoliczności pracy nauczyciela)

-uzewnętrznić te walory tekstu w żywym słowie.

(Pamiętnik I Zjazdu Polonistów

w r.1924 Lwów- Warszawa 1925

oraz „Muzeum” 1925, nr 1-2)

Irena Pitulanka

Nauka recytacji w szkole zawodowej

-wyrobienie w uczniach poczucia piękna słowa -jako jeden z najważniejszych postulatów pedagogiki socjalistycznej.

-realizatorem tego zadania jest nauczyciel polonista

-postulat by naukę recytacji wprowadzono jako przedmiot obowiązujący do zakładów kształcenia nauczycieli

-pomysł autorki tekstu by do szkół wprowadzić następujący program: Co miesiąc uczymy recytowania jednego utworu poetyckiego

do recytacji wybieramy utwory krótkie ( mała ilość czasu)

mało lecz dokładnie i instruktywnie

przy umiejętnym rozplanowaniu materiału znajdzie się 30-40 min w ciągu miesiąca na nauczenie recytowania jednego krótkiego utworu

autorka proponuje jak prowadzić naukę recytacji na przykładzie wiersza W. Broniewskiego pt.” Komuna Paryska”

naukę recytacji poprzedza krótka nota o autorze

1. Piękne odczytanie wiersza przez nauczyciela

2. Analiza utworu:

1. Czytamy raz jeszcze wiersz bardzo powoli

2. Wyodrębniamy główna myśl fragmentu

3. Analiza poszczególnych zdań

3. Ustalamy z uczniami przestankowanie, natężenie głosu przy recytowaniu poszczególnych części utworu itd.

4. Uczeń czyta wiersz wedle podanych wskazówek

na najbliższej lekcji organizacja konkursu recytatorskiego ( 3-4 uczniów) reszta stanowi sąd recytatorski

kryteria wd. Których uczniowie mają oceniać kolegów:

1. postawa ucznia, opamiętanie pamięciowe utworu( jeśli utwór miał być wykonywany z pamięci)

2. interpretacja

3. przestankowanie, modulacja głosu

4. dykcja

uczniowie notują oceny i po konkursie obliczają głosy i ogłaszają nazwisko zwycięzcy

„ Szkoła Zawodowa” 1955, nr.7

2.Ćwiczenia ustne , przemówienie dyskusja

Tadeusz Czapczyński

Rola i zadania ćwiczeń w mówieniu w nauczaniu języka polskiego

Cel ćwiczeń: indywidualne wyrażanie się w mowie

Uczniowie zatracają umiejętność dłuższego poprawnego wysławiania się

Autor sprzeciwia się streszczaniu utworów i opowiadaniu ich na lekcji-jako mechaniczne ćwiczenie pamięci

Istnieje jeden typ streszczenie, którego pominąć nie wolno-streszczenie jako logiczne podsumowanie całości np. na koniec lekcji

Autor krytykuje heurezę jako metodę która naprowadza uczniów na konkretny tok myslenia-a chodzi o to by wydobyć z młodzieży samodzielny pierwiastek

Postulat łączenia literatury z rzeczywistością

Z książki Cwiczenia w mówieniu i . przyczynek

do metodyki języka polskiego Warszawa 1922,

str.14-18

Antoni Piotrowski

O niektórych formach pracy nad językiem polskim w szkole średniej

(ustne ćwiczenia językowo-literackie)

nieporadność językowa młodzieży -jest to w dużym stopniu wina dydaktyki

uczeń powinien ponosić świadomy wysiłek i kształcić swój język

powinien podnosić swoją sprawność językową.

Nauczyciel oceniając wypowiedź ucznia powinien brać pod uwagę nie tylko treść wypowiedzi ale także jej jakość językową

Rodzaje prac ucznia mogące pełnić funkcje ćwiczeń językowych

1. opowiadanie treści utworów

2. opowiadanie zdarzeń

3. opisy

4. ustne opracowania problemów

5. pamięciowe opracowania utworów

( „ Polonistyka „ 1958, nr.5)

Franciszek Czapla

Ćwiczenia w przemawianiu

Kiedy przemówienie będzie zajmujące? -kiedy zawierać będzie momenty zaczerpnięte ze świata myśli

I przeżyć mówiącego, kiedy słuchacze podświadomie będą odczuwali że mówca powie coś wartościowego, cos oryginalnego, związanego bezpośrednio z jego indywidualnym przeżyciem.

Przemówienie musi być przemyślane i celowe

Temat przeznaczony do opracowania piśmiennego a temat przeznaczony do przemówienia to dwie różne sprawy.

W jaki sposób uczeń powinien przygotować przemówienie?

-nie wypisywać całego tekstu na kartce

-nie wyuczać się go na pamięć

-uczeń przystępując do pracy gromadzi materiał rzeczowy

-przygotowuje sobie fiszki z głównymi myślami przemówienia, cytatami itp.

-szczególna uwagę zwraca na wstęp, przejście i zakończenie

-ćwiczy całość przemówienia w domu

-wygłasza przemówienie wobec audytorium

po przemówieniu następuje dyskusja-której punktami zaczepienia w niej pozostaną:

-wybór materiału

-uporządkowanie treści i budowa przemówienia

-strona językowa i stylistyczna

-sposób wypowiedzenia

-pozytywne wskazówki na przyszłość

(Polonista 1936,nr.5)

Tadeusz Radoński

Próba nauczania przemówień w oparciu o klasyczną teorię wymowy

Przywołanie klasycznej teorii retoryki

Pierwsze stadium-postawienie problemu, dobranie odpowiedniej argumentacji (inventio)

Drugie stadium -zebranie w harmonijna całość przygotowanego materiału (dispositio)

Przemówienie składało się z pięciu części

1. wstęp-zdobycie życzliwość i audytorium dla mówcy, wzbudzenie zainteresowania problemem, poinformowanie słuchaczy o tym co będzie tematem przemówienia

2. opowiadanie-przytacza opisy wypadków związanych z osoba, faktem lub sprawą

3. argumentacja

4. odpieranie zarzutów

5. zakończenie

trzecie stadium-stylizowanie wysłowienia (elocutio)

zalety stylu retorycznego: poprawność, jasność, ozdobność, takt

styl dzielono na: skromny, średni i wzniosły

memoria -wyuczenie się mowy na pamięć

actio -wygłoszenie mowy na mównicy

postulat aby młodzież poznawała tajniki starożytnej retoryki na języku łacińskim

Jakie powinno być przemówienie:

1. jasne, zrozumiałe i zwięzłe

2. harmonijna całość, starannie przemyślana budowa o krótkim wstepie i mocnym zakończeniu

3. mówca powinien przystosować się do poziomu słuchaczy, przemawiając do ich rozumu, uczucia, wyobraźni

4. powinno posiadać styl poprawny, jasny, zwięzły, obrazowy, zdania krótkie, symetryczne i rytmiczne

5. powinno być wygłoszone z pamięci i akcentowane swobodna gestykulacją, mimika, postawą, dykcją oraz modulacją głosu

6. powinno być wygłoszone na żywo, naturalnie z przekonaniem

Maria Gedymin

Czy sądy nad bohaterami utworów literackich są formą przestarzałą?

Autorka przytacza swoje doświadczenia z lekcji poświęconej na rozprawę sądową

Sąd nad Antygoną.

(„Polonistyka” 1965 nr.4)

Stanisław Rzęsikowski

Próba rozwiązywania języków -przemówienie

Michał Czartoryski- O dyskusji i metodzie dyskusyjnej

Dyskusja

-jako forma ćwiczeń

-jako metoda nauczania

za K. Pojawską możemy wyróżnić trzy rodzaje dyskusji:

-o charakterze polemiki

-dyskusję z elementem rozwiązania i rozwijania zagadnień

-z elementem krytyki

(„Biuletyn: Doświadczenia przodujących nauczycieli

i materiały pomocnicze do realizacji programów. Język polski”, Rzeszów 1957, nr3)

3.Cwiczenia w mówieniu i pisaniu

Janina Fitowska -Przybyłowa

Ćwiczenia słownikowe w gimnazjach nowego typu-

W dydaktyce ćwiczeń słownikowych wyróżnić można trzy zasadnicze momenty

1.gromadzenie materiału

2.objaśnienie

3.zastosowanie

Polonista 1943,nr1-2

Ćwiczenia kompozycyjne

Jkuliusz Kijas

Ćwiczenia w układaniu planów-kompozycja -dekompozycja

Ćwiczenia redakcyjne w klasach licealnych

Są to ćwiczenia oparte na gotowym tekście i polegające na udoskonalaniu go oraz ćwiczenia we wspólnym układaniu nowego tekstu

Ćwiczenia w skracaniu tekstu

Ćwiczenia w rozszerzaniu tekstu

Przekład

Ćwiczenia w stylizowaniu

Wypracowania

-jak formułować temat -jak pisać

Niektóre formy ćwiczeń w mówieniu i pisaniu wiążące się z prasą społeczno kulturalną

Maria Dudzik

Zachęcanie uczniów do czytania prasy

Propozycje recenzji

Józef Rurawski O reportażu

I w reportażu i w prozie społeczno -obyczajowej narrator może występować w pierwszej lub trzeciej osobie różnica polega na jego funkcji

Narrator w pierwszej osobie w powieści na ogół podkreśla swa tożsamość z opisywanym środowiskiem, w trzeciej zaś swą postawę z zewnątrz. W reportażu na odwrót: trzecia osoba relacji mówi o utożsamianiu się ze środowiskiem podczas gdy pierwsza podkreśla zewnętrzność

Reportaż pozbawiony jest akcji

Osią kompozycyjną jest opisywane miejsce postaci bohaterów

Nie wprowadza wątków powieściowych

Bohaterem jest środowisko lub sytuacja a nie jednostkowy bohater

4 Ćwiczenia w pisaniu

Antoni Piotrowski

o pracach domowych ucznia i ich roli w procesie nauczania

• praca domowa może być sprawdzeniem, uzupełnieniem lub pogłębieniem wiadomości zdobytych na lekcji, może być też przygotowanie do lekcji następnej

• celom tym odpowiadają następujące typy ćwiczeń: sprawozdawcze, syntezująco -koncepcyjne i analityczne

• ćwiczenia analityczne wybitnie sprzyjają samodzielnemu zdobywaniu wiedzy

• w stosowaniu odpowiednich typów ćwiczeń należy zachować proporcje

• ćwiczenia i lekcja to integralna z góry zaplanowana całość

• z uwagi na problemowość nauczania ćwiczenie nie powinno być powtórzeniem lekcji, lekcja nie powinna dublować ćwiczenia

• zadawanie prac domowych powinno się łączyć z szacunkiem dla ich wartości

---