Teoria literatury w szkole, inibsrinib, dydaktyka


Bożena Chrząstowska, Teoria literatury w szkole. Z badań nad recepcją liryki

MODELE EDUKACJI LITERACKIEJ W LICEUM

  1. Model pozaliteracki

  2. Model historycznokulturowy

  3. Model kształcenia w warunkach analizy zdezintegrowanej (rozdział „treści” i „formy”)

  4. Model kształcenia w warunkach analizy sfunkcjonalizowanej, nastawiony na literackość sztuki słowa i rozwijanie umiejętności interpretacyjnych

Model I i II charakteryzuje redukcjonizm literacki. Podstawę pracy stanowią przestarzałe poglądy metodologiczne (strategia asocjacyjna i emocjonalna).

Model III i IV charakteryzuje ergocenrtyzm. Nauczanie jest tu pojmowane jako świadoma lektura dzieł, choć zróżnicowanie metod analizy oraz stosowanych strategii dydaktycznych (operatywno-emocjonalna czy problemowa) decyduje o niewspółmiernych efektach pracy.

Strategie dydaktyczne wg Okonia (W sprawie budowy lekcji):

  1. A - Asocjacyjna (przyswajanie wiedzy, asocjacja);

  2. P - Problemowa (odkrywanie, poszukiwanie wiedzy, rozwiązywanie problemów);

  3. O - Operatywne (działanie, rozwijanie operatywności);

  4. E - Emocjonalna (przeżycie, rozwijanie procesów emocjonalnych)

MODEL I. Najważniejsza jest treść.

Model pozaliteracki:

Bezradność interpretacyjna uczniów kształconych w pozaliterackiej strategii asocjacyjnej wynika:

  1. z przestarzałych postaw metodologicznych (dzieło odbiciem rzeczywistości)

  2. ze sposobu „analizy” sprowadzonej do streszczenia utworów

  3. z rezygnacji kształcenia języka pojęciowego lub z przypadkowego i dedukcyjnego objaśniania niektórych terminów

  4. z werbalizmu i podających metod nauczania

Pozaliteracki tok nauczania ani nie rozwija myślenia, ani nie wychowuje, ani nie spełnia celów poznawczych. Uczniowie gromadzą wiedzę powierzchowną, narastającą niestrukturalnie, ograniczoną do faktów. Dzieło sztuki zostało wytrącone z interakcji dydaktycznej. Uczeń jest biernym odbiorcą podawanej wiedzy. Model ten kształci style odbioru: instrumentalny i mimetyczny (niekiedy mityczny). Przyucza do wartościowania pozaestetycznego, do wyrażania sądów nie popartych rozumieniem sztuki słowa.

Style odbioru (w obrębie kultury literackiej) - wg Michała Głowińskiego, Świadectwa i style odbioru:

STYLE ODBIORU - tendencje, które kierują procesem lektury

Styl mityczny

- przypisany epokom archaicznym, choć współcześnie też może się ujawniać

- pojęcie prawdy pojęciem kluczowym (przekazuje pewną prawdę: prawdę wiary, prawdę religijną lub określoną przez jakąś ideologię)

- brak dystansu do rzeczywistości przedstawionej

- gdy pojawiają się inne style alternatywne (np. alegoryczny) oznacza to kres świadomości archaicznej, mitycznej - to, co za prawdę uchodziło staje się przedmiotem interpretacji

Styl alegoryczny - stałość stosunków pomiędzy dwoma wymiarami (relacja między planem znaczeń dosłownych i planem znaczeń naddanych jest konwencjonalna, arbitralna, określona pewnym kontekstem kulturowym - w przypadku alegorii, gdy nośnik znaczeń naddanych jest być wymieniony, to znaczenie zostanie przekazane). Alegoria przekazuje treści, które mogą być przekazane za pomocą istniejącego systemu językowego - w figuralny sposób wyraża to, co wyrażalne. Alegoria wyczerpuje się w momencie, kiedy uda nam się zidentyfikować znaczenie, jakie przekazuje.

Styl symboliczny - relacje między stosunkami są niejasne (relacja między planem znaczeń dosłownych i planem znaczeń naddanych jest relacją naturalną, niearbitralną - w przypadku symbolu, gdy nośnik znaczeń jest wymieniony, to znaczenie symbolu zostanie zasadniczo zmienione. Symbol jest niewyczerpywalny, wyraża to, co niewyrażalne (niewyrażalne przy zastosowaniu dostępnego systemu językowego - system językowy nie daje nam szansy na przekazanie tych treści i treści te mogą być komunikowane wyłącznie poprzez różne asocjacje symboliczne, poprzez język symbolu)

To, co łączy styl alegoryczny ze stylem symbolicznym, to fakt dwupoziomowości dzieła - to, co literalne, odsyła nas do jakiegoś ukrytego komentarza/

Dzieli te style fakt, że w jednym wypadku zakłada się istnienie znaczeń alegorycznych, w drugim znaczeń symbolicznych,

Styl instrumentalny - czytanie instrumentalne jest równoznaczne z ubogą konkretyzacją i taką, która narusza integralność, autonomię świata przedstawionego. Czytać instrumentalnie, to znaczy, że dzieło literackie powstało po to, by oddziaływać na nas w taki sposób, byśmy jakieś działania podejmowali lub zaniechali. Instrumentalne czytanie - dzieło jest narzędziem oddziaływania na naszą świadomość. Realizuje to poprzez oddziaływanie moralizatorsko-dydaktyczne.

Do czego prowadzi tego rodzaju założenie, gdy przedmiotem lektury są dzieła nie będące realizacją funkcji impresywnej (konatywnej) - powieść tendencyjna - oddziaływanie perswazyjne?

- można pominąć bardzo ważne sensy (dychotomizacja świata przedstawionego: narzucanie temu światu pewne czarno-białe cechy - nie zauważamy tego, co pośrednie)

- ubożeje językowo-brzmieniowa warstwa oraz warstwa znaczeniowa (bo nastawiamy się na idee przekazywane przez autora, świat przedstawiony, a nie na język) utwór tego typu, to taka maszyna, gdzie mamy do czynienia z wzajemnym wzmacnianiem się przekazu - słowa narratora wyjaśniają nam sens tego, co zostało przedstawione - system wzajemnego wzmacniania się (słowo narratora jest wzmacniane przez świat przedstawiony, który odczytujemy jako egzemplifikację i na odwrót: słowa narratora wyjaśniają nam sens wydarzeń, które zostały przedstawione nie dla nich samych (nie dla wydarzeń), ale ze względu na walor pouczający - słowo jest wzmacniane przez elementy świata przedstawionego, który odbieramy jako egzemplifikację i na odwrót.

Styl mimetyczny

- lektura realizowana jest w kategoriach: to, co przedstawione jest analogiczne do świata zewnętrznego

- nieustanna oscylacja między tym, co przedstawione, a tym, co zewnętrzne

- odzwierciedlenie - słowo kluczowe

- konkretyzujemy przy pomocy domniemanych odniesień zewnętrznych tekstu literackiego

- używamy takiego języka wobec postaci literackich, jakby to byli ludzie rzeczywiści

- rzeczywistość jest tu podstawowym punktem odniesienia

Styl ekspresyjny

- założeniem nadrzędnym czytania lektury ekspresyjnej jest założenie, że autor jest składnikiem tekstu

- utwór literacki jest manifestacją nadawcy - ekspresja przeżycia (przekaz osobowości autora)

Styl estetyzujący

- powinniśmy sami odczytywać dzieło jako pewien zestrój jakości estetycznie ekwiwalentnych, czyli wszystkich elementów dzieła. Należy poświęcić jednakową uwagę, nie traktując dzieła jako ekspresji uczuć autora ani instrumentalnie

- idea „sztuki dla sztuki” - dyrektywa konkretyzacyjna

- ludyczny sposób lektury - jedna z postaci tego stylu (zabawa, źródło uciechy i rozrywki)

MODEL II. Kontekst przesłania dzieło.

Model historycznokulturowy

POETYKA SFORMUŁOWANA - ktoś na podstawie dzieła literackiego wypowiedział się (że dzieło literackie ma mieć pewne takie czy inne cechy)

POETYKA IMMANENTNA - (wewnętrzna) - ja o pewnych cechach dzieła literackiego mówię na podstawie jego oglądu

MODEL III. Niedostatki analizy.

Model kształcenia literackiego (ergocentryczny) w warunkach analizy zdezintegrowanej (rozdział „treści” i „formy”), charakteryzuje strategia zasadniczo różna od omówionych poprzednio. W polu widzenia znajduje się bowiem również swoistość literatury. Nastawienie na literackość sztuki słowa sytuuje w kręgu podejmowanych zagadnień poetykę opisową, bez której trudno się obejść przy bliższym kontakcie uczniów z tekstem.

MODEL IV. W kręgu interpretacji.

Model kształcenia kompetencji odbioru (ergocentryczny) realizowany w warunkach analizy sfunkcjonalizowanej, nastawiony jest na literackość sztuki słowa i rozwijanie umiejętności interpretacyjnych.

Cechą charakterystyczną jest zupełny brak werbalizmu - lekcji opartych na wykładzie, informacji itp. Punktem wyjścia jest zawsze konkret: tekst literacki, esej, artykuł, wycieczka. Nawet lekcje wstępne (wprowadzenie do epoki pisarza) nie mają charakteru werbalnego, oparte są na celowo wykorzystanych pomocach naukowych. Materiał literacki ujmowany jest na szerokim tle życia kulturalnego epoki w powiązaniu z innymi gałęziami sztuki: architektury, plastyki, muzyki. Model tan koncentruje uwagę na analizie tekstów literackich, jednakże nie rezygnuje z poziomu interpretacji, uczy rozumienia konwencji i tradycji. Model ten nie rezygnuje z celów wychowawczo-emocjonalnych. Wszystkie wiadomości odczytane są przez uczniów z tekstu, a nie z podręcznika czy gotowych sądów krytyki. Droga do zdań interpretacyjnych i wartościujących prowadzi poprzez polecenia dotyczące konkretyzacji (dzięki którym następuje dookreślenie i scalenie różnych elementów rozsianych w tekście) oraz przez polecenia zmierzające do odsłonięcia więzi funkcjonalnych między elementami.

Wielotorowość kształcenia literackiego odbywa się poprzez:

  1. obcowanie z utworem literackim - nieustanna praca z tekstem (dobór cytatów, analiza fragmentów i całości)

  2. sfunkcjonalizowany tok analizy

  3. przyporządkowanie dziełu właściwych kontekstów historycznoliterackich

  4. kształtowanie pojęć

Proces ten przebiega według kolejności: kontekst (tekst), obserwacja (analiza), uogólnienie (wnioski interpretacyjne). W ramach tego modelu pojawiają się próby wartościowania estetycznego i częste ślady przeżycia emocjonalnego, osobistego współuczestnictwa w procesie komunikacji literackiej. Kształtuje się estetyczny styl odbioru, co wzmacnia funkcje poznawcze i wychowawcze literatury.

Wartość tej strategii jest bezsporna: uczeń przejmuje rolę „badacza”, prowokowany jest do rozwiązywania problemów.

STRATEGIE DYDAKTYCZNE - STRATEGIE ODBIORU

Typy lekcji ze względu na sposób opracowania utworu, jego „wykonania” (wg Z. Książczaka, Wiersz na lekcji w szkole podstawowej):

I. w szkole podstawowej

a) biograficzne

b) poświęcone wyłącznie treści utworu

c) wychodzące poza utwór, traktujące tekst jako środek dydaktyczny do realizacji „tematu”

d) poświęcone „treści” i „formie” wiersza

II. w szkole średniej

a) lekcje „czytania” utworów ilustrujących tematykę pozaliteracką (społeczną, narodową, obyczajową)

b) lekcje „czytania” tekstów ilustrujących założenia poetyki sformułowanej lub „życia i twórczości autora” (np. w toku referatu uczniów wykładu nauczyciela, swobodnej pogadanki z uczniem)

c) lekcje „czytania” tekstów podporządkowane indywidualnym, subiektywnym reakcjom odbiorców (intuicyjne, swobodne wypowiedzi uczniów, nie poparte argumentacją obserwacji analitycznych, stąd dowolności interpretacyjne)

d) lekcje analitycznie zdezintegrowane

e) lekcje analitycznie sfunkcjonalizowane, podporządkowane interpretacji

Pojęcie „analizy” odnosi się do typu lekcji d) i e).

Lekcje o prawidłowo zorganizowanym toku analizy pojawiają się wyjątkowo.

Poszczególne typy lekcji wyznaczają różne role uczniowi jako odbiorcy utworu:

a) „czytelnik” lub „wykonawca” (najczęściej) - który może nie dostrzegać swoistości literatury, traktować tekst jako bierny obiekt wykonania [a) lekcje „czytania” utworów ilustrujących tematykę pozaliteracką (społeczną, narodową, obyczajową); c) lekcje „czytania” tekstów podporządkowane indywidualnym, subiektywnym reakcjom odbiorców (intuicyjne, swobodne wypowiedzi uczniów, nie poparte argumentacją obserwacji analitycznych, stąd dowolności interpretacyjne)]

b) „badacz” poszukujący (w mniejszym lub większym stopniu samodzielnie) rozwiązania problemu, tzn. zrozumienia struktury artystycznej i jej totalnego sensu [d) lekcje analitycznie zdezintegrowane; e) lekcje analitycznie sfunkcjonalizowane, podporządkowane interpretacji]

Tylko strukturalny tok analizy zapewnia właściwe postawy metodzie problemowej. Prawidłowa i pełna realizacja nowoczesnych metod dydaktycznych jest uzależniona od świadomości literaturoznawczej. O „problemowości” lekcji poświęconych opracowaniu dzieła decyduje zastosowana strategia analityczna.

Poprawny przebieg komunikacji literackiej w szkole zależy od zsynchronizowania dwu struktur: analizowanego utworu i lekcji.

Struktura utworu istnieje obiektywnie (potencjalnie); wyznaczana przez system znaków literackich, jest „samosterowna” - reguluje procesy poznawcze, spełnia rolę metodyczną.

Struktura lekcji jest konstruowana, stanowi rezultat własnych przemyśleń nauczyciela oraz indywidualnej strukturalizacji elementów, w znacznie mniejszym stopniu, niż przy strukturze dzieła, empirycznych.

Prawidłowa konstrukcja lekcji zależy od zharmonizowania dyrektyw wyznaczonych przez strukturę utworu z metodą i celem lekcji. Tylko pełny, poprawny „wizerunek struktury dzieła” umożliwia właściwa strukturalizację ogniw dydaktycznych, zorganizowanie optymalnych warunków rozwoju procesów poznawczych ucznia.

STRATEGIE

A - nastawiona na przyswajanie wiedzy gotowej (zbyt tradycyjna strategia)

E - ukierunkowana na rozwój procesów emocjonalnych, metody ekspozycji

Strategia odbiorcza: uczeń w roli czytelnika - metody biernego odbioru

(swobodne rozmowy na temat przeczytanej lektury bez dociekań analitycznych, słuchanie płyt, nagrań, słuchowisk radiowych i telewizyjnych, udział w wieczorach poezji, spotkaniach autorskich)

O - ukierunkowana na rozwój umiejętności, operatywności, metody działań praktycznych

Strategia odbiorcza: uczeń w roli wykonawcy - metody gier i zabaw, metody ćwiczeń w mówieniu i pisaniu związanych z lekturą:

  1. wykonania pozawerbalne o charakterze ludycznym (np. ilustrowanie tekstu, śpiew, dobór właściwej ilustracji, gry rytmiczne i ruchowe)

  2. wykonania werbalne o charakterze ludycznym (sąd literacki, plebiscyt, konkursy literackie)

  3. interpretacje głosowe (głośne estetyczne czytanie, czytanie z podziałem na role, recytacje, inscenizacje)

  4. ćwiczenia w mówieniu (dyskusje nad postawą bohaterów, oceną środowiska, problematyka moralną, społeczną)

  5. ćwiczenia w pisaniu (przygotowanie i korekta różnych form wypowiedzi, np. streszczenia, recenzji, sprawozdania, charakterystyki, rozprawki, scenariusza audycji radiowej)

P - rozwijająca myślenie uczniów w toku rozwiązywania problemów, metody poszukujące, heureza lub metoda problemowa

Strategia odbiorcza: uczeń w roli badacza faktów i zjawisk literackich - metody analityczne (stopniowanie według faz procesu interpretacji)

a) wstępne ćwiczenia wdrażające (np. charakterystyka postaci, dekompozycja utworu, układanie planu, opis struktury wersyfikacyjnej)

b) ćwiczenia analityczne (np. opis i określenie funkcji danego elementu poetyki, uchwycenie związków między elementami, odczytanie znaczeń strukturalnych, określenie dominanty kompozycyjnej w utworze)

c) ćwiczenia w interpretacji (usytuowanie utworu w odpowiednim kontekście, wartościowanie, interpretacje porównawcze dwu różnych utworów, próba określenia poetyki danego autora, dokonanie syntezy historycznoliterackiej)

2



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Uwarunkowania odbioru utworu literackiego- c.d., inibsrinib, dydaktyka
Współczesne uwarunkowania odbioru literatury, inibsrinib, dydaktyka
Konteksty dzieła literackiego, inibsrinib, dydaktyka
Diagnozowanie postaw uczniów wobec literatury., inibsrinib, dydaktyka
Dydaktyka religijna M Reja, Teoria literatury
42. Sławiński(1), Teoria Literatury, TEORIA LITERATURY - oprac. konkretnych tekstów teoretycznych
Teoria literatury 2010-2011, teoria literatury
Poetyka Arystotelesa, Filologia polska, Teoria literatury i poetyka
G-owi˝ski, Teoria Literatury (filologia polska)
22. Sławiński, Teoria Literatury, TEORIA LITERATURY - oprac. konkretnych tekstów teoretycznych
43. de Man, teoria literatury!!!
J. Sławiński Odbiór i odbiorca w procesie historycznoliterackim, Teoria Literatury, TEORIA LITERATUR
J. Sławiński O problemach „sztuki interpretacji”, Teoria Literatury, TEORIA LITERATURY - opracowania
24. Wyka 3, Filologia Polska, Teoria literatury, TEORIA LITERATURY - OPRACOWANIE KONKRETNYCH TEKSTÓW
teolit, Filologia polska I st, poetyka i teoria literatury
Micha- G-owi˝ski o intertekstualno¶ci, STUDIA, poetyka i teoria literatury
Typologia bledow i sposoby ich oznaczania, inibsrinib, dydaktyka
formalizm juesej, Teoria Literatury [ wykłady prof. M. Kuziak], Teoria literatury
robortello, Opracowania polonistyczne, Teoria literatury

więcej podobnych podstron