POLITYKA KONKURENCJI

Wykład 1

Dr. Jadwiga Gierczycka

Konkurencja jest to :

WG. J. Zagórskiego, Walka przedsiębiorstw o korzyści ekonomiczne uzyskiwane przy sprzedaży towarów oraz przy zaopatrzeniu w czynniki produkcji. Dla zaistnienia konkurencji wg. Tego autora niezbędna jest prywatna własność środków produkcji i gospodarka towarowa. Dlatego jej rozwój osiąga maksimum w warunkach gospodarki rynkowej.

Wg Marshalla konkurencja oznacza współzawodnictwo które polega na współubieganiu i przelicytowaniu się przy kupowaniu i sprzedawaniu.

H.W de Jong i L.G Tesler traktują konkurencje jako rywalizacje między niezależnymi podmiotami oraz jeden ze sposobów koordynacji rynkowej (innym sposobem koordynacji jest kooperowanie)

Wg. F.A von Hayeka dzieki konkurencji dowiadujemy się które dobra są dobrami rzadkimi, które rzeczy są dobrami i w jakim stopniu są one wartościowe.

Konkurencja w znaczeniu ekonomicznym jest walką przedsiębiorców o korzyści ekonomiczne, osiąganie ze sprzedaży towarów, usług oraz walka o rynki zaopatrzenia a także o rynki zbytu.

PŁASZCZYZNY KONKURENCJI

• przedsiębiorstwa (konkurencja wewnątrz przedsiębiorstwa miedzy pracodawcą a pracownikiem)

• sektory gospodarcze ( konk. Pomiędzy poszczególnymi gałęziami przemysłu)

• gospodarki narodowe

• Regionalne ugrupowania integracyjne

ELEMENTY I ZJAWISKA KONKURENCJI

Warunki konkurencji:

• samodzielne przedsiębiorstwa

• swobodny dostęp przedsiębiorstwa do rynku

• uczestnicy rynku reagują na bodźce (zysk, strata)

• powiązania gospodarcze nie mają wpływu na uczestników rynku

MECHANIZMY KONKURENCJI

• działanie przedsiębiorcy mające na celu zdobycie przewagi konkurencyjnej(atak)

• kompleks reakcji innych przedsiębiorców (konkurentów) czyli pościg

SKUTKI TYCH PROCESÓW DLA PRZEDSIĘBIORSTW, KONSUMENTÓW I GOSPODARKI

1. dla przedsiębiorstw

• standaryzacja zachowań przedsiębiorstw

• racjonalizacja działań gospodarczych (obniżenie ceny, poprawa jakości)

2. dla konsumentów

• otrzymują szerszy wachlarz produktów i usług.

• Towary są po niższych cenach

3. dla państwa

• stymulacja wydajności gospodarczej

• wzrost dochodu narodowego

• racjonalizacja struktur organizacyjnych

• wzrost produkcji globalnej

Ostatecznym skutkiem funkcjonowania konkurencji jest powstawanie koncernów, konglomeratów i innych form porozumień monopolistycznych działających na wielu rynkach produkujących wiele produktów posiadających w warunkach wąskiego OLIGOPOLU czy nawet MONOPOLU władze nad rynkiem, oznacza to wyeliminowanie konkurencji.

TEORIE I MODELE KONKURENCJI EKONOMICZNEJ

1. DYCHOTOMICZNY podział na wolną konkurencje i monopol wg. Klasyków ekonomi ( A. Smith, D Ricardo, J.S Mill) Wolną konkurencje traktowali jako stan idealny, a monopol jako przejaw nie doskonałości, odchylenie od tego stanu.

2. NEOKLASYCY (Marchal, Courat) przy zastosowaniu metod matematycznych określili model monopolu i konkurencji doskonałej.

3. P. Straw (XX wiek) Obie formy rynku to graniczne przypadki. Większość rynków funkcjonujących w rzeczywistości ma i elementy monopolu i konkurencji.

4. E. Chamberlain i J. Robinson dokonali przejscia do teorii konkurencji nie doskonałej, wg. Nich konkurencja doskonała nie jest możliwa do realizacji, można się do niej jedynie przybliżyć przez zmniejszenie elementów nie doskonałych.

FUNKCJIE KONKURENCJI

• Funkcja sterownicza; sterowanie podziałem, przepływem produktów i usług wg kryterium preferencji nabywców, sprzyja to optymalizacji zaspakajania potrzeb.

• funkcja dostosowawcza; dostosowanie produktów i zdolności wytwórczych do zmieniającej się struktury popytu i techniki produkcji co powoduje wzrost oszczędności w strefie inwestycji.

• Funkcja alokacyjna, optymalna alokacja zasobów

• Funkcja regulacyjna, podział dochodów miedzy podmiotami rynku wg kryterium wydajności. Eliminowanie podziału wg kryterium siły ekonomicznej.

• Funkcja innowacyjna; przyspieszenie procesów wprowadzania i upowszechniania innowacji oraz postępu.

Czynnikiem decydującym w jakim stopniu konkurencja wypełnia swoje funkcje na rynku jest intensywność konkurencji (szybkość z jaką nadzwyczajne zyski przedsiębiorstw będą pochłaniane przez innych kontrahentów.

MONOPOLIZACJA GOSPODARKI I JEJ SKUTKI

Monopol wiąże się z pojęciem wyłączności, formalny lub faktyczny przywilej polegający na wyłącznym dostępie do czegoś, i stanowi czynnik zagrażający konkurencji, tj procesowi na który żaden uczestnik wymiany nie jest zdolny do narzucenia innym jednostronnych korzystnych dla siebie warunków.

WYRÓŻNIAMY:

• monopol naturalny (własność zasobów naturalnych)

• monopol prawny (nadany z mocy prawa przez państwo)

• monopol ekonomiczny (wynika z siły ekonomicznej przedsiębiorstw, powstaje przez łączenie się przedsiębiorstw)

Organizacyjnymi formami monopolu są uzgodnienia, porozumienia i umowy, są coraz częściej stosowane ze względu na trudności ich wykrycia przez organy ochrony antymonopolowej.

FORMY INSTYTUCJONALNE

• KARTEL; porozumienie między firmami które nie tracą osobowości prawnej, kartele dotyczą wspólnych cen, podziału rynku zbytu

• SYNDYKATY; syndykaty to nic innego jak tylko Kartele ze wspólnymi biurami sprzedaży, osobne firmy mają wspólne biuro sprzedaży

• KASTY

• KONCERNY; ekonomiczna forma organizacji skupiająca przedsiębiorstwa o odrębnej osobowości prawnej, należącej do jednego właściciela, powstaje w wyniku koncentracji kapitału, fuzji firm dokonywanej najczęściej po przez zakup akcji lub udziałów innych firm. Firmy wchodzące w skład koncernu mają wspólny zarząd ale osobną osobowość prawną

• HOLDING; Organizacja grupująca różne samodzielne pod względem prawnym podmioty gospodarcze, przy czym jeden z podmiotów ma formę dominującą podporządkowuje sobie pozostałe. Istotą holdingu jest zarządzanie przez jedną organizacje innymi podmiotami oraz kontrolowanie działalności dzięki zależnością kapitałowym lub personalnym. Holding jest formą kumulacji kapitału.

• KONGLOMERATY; skupia firmy z różnych branż

• TRUSTY; firmy te tracą osobowość prawną, może być pionowy tzn skupia firmy od wydobycia surowca po produkcje i sprzedaż. Poziomy to firmy z tej samej branży.

CECHY GOSPODARKI MONOPOLISTYCZNEJ

• świadome i sztuczne utrzymywanie cen przez długi czas

• możliwość zapewnienia sobie przez nonopoliste zdecydowanej przewagi w jednej lub w kilku gałęziach produkcji w stosunku do innych przedsiębiorstw.

• Skuteczne ograniczanie a nawet zwalczanie przedsiębiorstw konkurencyjnych jeśli zajęły trwałe miejsce na rynku

• Ustalanie limitów podaży wytwarzanych dóbr

• Wywieranie decydującego wpływu na postęp technologiczny w różnych dziedzinach gospodarczych

SKUTKI MONOPOLIZACJI GOSPODARKI

• monopol jest nie efektywny i z ogólnogospodarczego punktu widzenia jego istnienie pociąga za sobą koszta społeczne

• ograniczanie produkcji i utrzymywanie nie wykorzystanych zdolności produkcyjnych

• brak skłonności do obniżania kosztów

• brak skłonności do wprowadzania innowacji

• monopol nie reaguje na potrzeby rynkowe

• monopol jest wrogiem dobrego zarządzania

• marnotrawienie środków nabudowanie barier wejścia na rynki.

WYKŁAD II 14.III.09

Przyczyny i formy ochrony konkurencji oraz polityki antymonolowej państwa.

System ochrony prawnej antymonopolowej wyznaczony jest przez:

• zakres ochrony rynku

• sposób zwalczania praktyk monopolistycznych

• kompleksowość regulacji prawnej

• system organów antymonopolowej

• zespół środków przeciwdziałania praktykom antymonopolistycznym

Z punktu widzenia rodzajów ograniczeń konkurencji któremu ustawodawca przeciwdziała można wskazać na:

• porozumienia na rynku (kartele)

• nadużywanie pozycji dominującej na rynku(monopol)

• koncentracja gospodarcza(fuzje)

Poza prawem antymonopolowym które chroni konkurencje jako mechanizm ekonomiczny do prawa ochrony konkurencji sensu srricto zaliczamy:

• prawo ustanawiające zakaz konkurencji

• prawo zwalczania czynników nieuczciwej konkurencji

• prawo dopuszczające ograniczenie konkurencji w interesie publicznym

GENEZA I ISTOTA USTAWODASTWA ANTYMONOPOLOWEGO

1. Stany Zjednoczone: początki ustawodawstwa antymonopolowego. Już w starożytnym Rzymie powstawały kartele i z tamtego okresu pochodzą pierwsze ograniczenia konkurencji.

2. Angielska doktryna prawnie ściganych ograniczeń konkurencji „common law” sięgająca średniowiecza była pierwowzorem dla amerykańskiego prawa o ochronie konkurencji.

Ad I Po zakończeniu wojny secesyjnej w 1865 roku u usa następowały szybkie zmiany w przemyśle w wyniku rozwoju sieci kolejowej. Wówczas zaczęły pojawiać się trusty które przejęły kontrole nad handlem i przemysłem. Efektem protestów przeciw trustom była ustawa SHERMAN ACT Z 02.07.1890 R która zawierała dwa główne postanowienia:

Act 1 ; „każda umowa, związek albo zmowa służąca ograniczeniu handlu lub wymiany towarowej między kilkoma stanami lub krajami jest nielegalne”

Act 2 ; „każda osoba która monopolizuje albo usiłuje monopolizować, łączy się lub zmawia dla zmonopolizowania jakiejś części handlu lub wymiany towarowej miedzy kilkoma stanami lub krajami powinna być winna przestępstwa”

Przestępstwem było naruszenie act 1 i 2 za co groziły następujące kary:

• dla osób fizycznych: więzienie do 3 lat i grzywna do 100 tyś dol

• dla korporacji: 1 mln dolarów

Federalny sąd najwyższy Usa przyjął powszechną regułę wykładni Act 1 zgodnie z którą jako zakazane bezwzględnie uznaje się tylko takie umowy, związki i zmowy które ograniczają gospodarczą swobodę działania w sposób nadmierny lub przesadny.

Zasady zakazu bezwzględnego sądy amerykańskie stosowały wobec następujących stanów faktycznych:

• uzgodnień miedzy konkurentami

• uzgodnień co do ograniczeń produkcji

• uzgodnień w sprawie podziału rynku

• bojkotów kolektywnych

• uzgodnień odmowy dostaw

• wszystkie inne ograniczenia polegają ocenie zgodnie z regułą wykładni act 1

II Clayton Act 15.10.1914

Celem tej ustawy było :

• zakazanie określonych praktyk w obrocie

• zakazanie czynności które mogą przedmiotowo ograniczyć obrót gospodarczy

Ustawa zakazuje czterech typów praktyk restrykcyjnych:

1. bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji cenowej

2. uznaje za nielegalny stan faktyczny dotyczący porozumień wiązanych, umów, których celem jest monopol lub ograniczenie konkurencji.

3. Zakaz fuzji spółek dokonywany przez nabycie akcji

4. Zakazuje unii osobowych członków i pracowników zarządu przedsiębiorstwa.

III) FEDER TRADE COMMISION ACT 1914

Ustawa zakzywała nie uczciwych metod konkurencji w wymianie towarowej, nie była to norma prawa karnego lecz przepis prawa administracyjnego.

IV) ORGANY ANTY TRUSTOWE

• Sądy federalne

• Federalne ministerstwo sprawiedliwości i wydział anty trustowy w tym ministerstwie

• Federal Trade Commision

KRAJE EUROPEJSKIE

NIEMCY

NA przełomie XIX i XX wieku rozpoczęły się w Niemczech wielki okres karteli, ich liczba znacząco wzrosła w czasie I WŚ, przejmowały one funkcje sterowania gospodarką.

2.11.1923r uchwalono pierwszą niemiecką ustawę kartelową w formie rozporządzenia przeciwko nadużyciu władzy gospodarczej. Rozporządzenie to miało na celu:

• osłabienie władzy karteli

• wprowadziło obowiązek pisemnej rejestracji karteli

• prawo wypowiadania umów …………..

Proces kartelizacji gospodarki postępował również w innych krajach europejskich. Przeciwdziałanie im odbywało się na podstawie ustaw o nie uczciwej konkurencji

• węgierskiej z 1923

• jugosłowiańskiej z 1930

• rumuńskiej i polskiej z 1932

Kształtowanie się nowoczesnego europejskiego ustawodawstwa antymonopolowego:

• reguły ochrony konkurencji w UE, pierwsze próby uregulowania reguł ochrony konkurencji odbyły się na KONFERENCJI PARYSKIEJ 20 03 1883r „o ochronie przemysłowej”

• Następne uregulowania, traktat z 1951 powołujący europejską wspólnotę węgla i stali, ustanowiono w nim: zakaz karteli, fuzji i zakaz używania pozycji dominującej na rynku.

Prawo konkurencji we wspólnotach ma pierwszeństwo w stosunku do prawa narodowego, ale w praktyce system wspólnotowy i rozwiązania narodowe funkcjonują obok siebie, zasady wspólnotowe mają na względzie zapewnienie swobodnej konkurencji na rynku wewnętrznym, handlu pomiędzy państwami członkowskimi, nie dotyczy natomiast poszczególnych rynków narodowych.

Podstawowe przepisy które regulują konkurencje wywodzą się z traktatu rzymskiego. W traktacie o UE reguły konkurencji są zebrane w specjalnym rozdziale. W tworzenie prawa wtórnego wywodzącego się z prawa pierwotnego zaangażowane są Rada (działająca kwlafikowaną większością głosów) i trybunał sprawiedliwości (przez swoje orzecznictwo)

Prawo konkurencji obejmuje wszystkie dziedziny gospodarki. Jego działanie zostało ograniczone tylko w przypadku rolnictwa.

Wspólnotowe prawo konkurencji obejmuje:

• zakaz karteli

• zakaz wykorzystywania pozycji dominującej

• zakaz pomocy państwa

• regulacje dotyczące państwowych monopoli gospodarczych

• kontrole………….. przedsiębiorstw.

Wykład II 28.III.09

Polityka konkurencji We koncentruje się na 5 głównych kierunkach do których zalicza się :

• wyeliminowanie porozumień ograniczających konkurencje

• nie dopuszczenie wykorzystywania przez przedsiębiorstwa pozycji dominującej

• kontrola fuzji przeds.

• Liberalizacja znacjonalizowanych sektorów gospodarki

• Monitorowanie pomocy państwa

ART. 81 traktatu o WE wprowadza zakaz porozumień ograniczających konkurencje (nazywany często zakazem karteli) zakaz ma charakter ogólny, odnosi się do porozumień horyzontalnych(miedzy przeds. Działającymi na tym samym szczeblu produkcji, przetwarzania czy dystrybucji) jak i wertykalnym (działające w różnych szczeblach nie konkurujący bezpośrednio ze sobą) Jak zostało ustalone w traktacie zakaz odnosi się do porozumień między przeds. Decyzjami związku przedsi. Oraz uzgodnionych praktyk miedzy przedsiębiorstwami jeśli służą one do:

• zapobieganiu konkurencji, oraz porozumienia cenowe, lub inne warunki handlowe

• porozumienia kontyngentowe, kontrola nad wielkością produkcji, zbytu, inwestycji oraz postępem technicznym

• porozumienia o podziale rynku lub źródeł zaopatrzenia

• porozumienie dyskryminacyjne, w sprawie nie równego traktowania partnerów handlowych, przy równorzędnych umowach prowadzących do szkód konkurencyjnych

• porozumienia wiązane, wymuszające na partnerach dodatkowe zobowiazania nie mającego nic wspólnego z głównym podmiotem umowy.

ART. 82 zawiera bezwarunkowy zakaz wszelkiego nadużywania przez jeden podmiot pozycji dominującej na rynku jeśli takie działanie może negatywnie wpłynąć na handel miedzy krajami członkowskimi.

Przeds. Dominujące musi bardzo uważać aby nie być oskarżonym o naruszenie zasad konkurencji, nie wolno my narzucać nie uczciwych cen zakupu lub sprzedaży, zakaz ten dotyczy również innych nie uczciwych warunków handlu jak narzucanie dostawcom długiego okresu płatności.

Komisja Europejska ma za zadanie czuwać aby rynek wewnętrzny (27 krajów, 500 mln konsumentów) był chroniony przez nadużywanie pozycji dominującej, podejmuje ona badania własnej inicjatywy, lub rozpoznaje kierowane do niej oskarżenia, przeważnie napływają one od konkurencji.

Zgodnie z prawem wspólnotowym (art87) wszelka pomoc państwa lub pochodząca ze źródeł państwowych jest niedopuszczalna jeśli prowadzi ona do wypaczenia lub naruszenia konkurencji w handlu między krajami członkowskimi w wyniku uprzywilejowania niektórych przeds. Lub dziedzin produkcji . Przewidziano jednak pewne automatyczne wyłączenie spod tego zakazu: dotyczy ono sytuacji kiedy ma ona charakter socjalny i jest ona przeznaczona inwidualnym konsumentom lub na naprawienie szkód spowodowanych klęskami naturalnymi

Istnieje też możliwość wyłączeń fakultatywnych (za zgodą KE) w odniesieniu do pomocy mającej na celu wsparcie dla rozwoju ekonomicznego gdzie standard życia jest szczególnie niski lub panuje poważne bezrobocie, promowanie realizacji projektów ważnych dla wspólnego interesu europejskiego, ułatwianie rozwoju pewnych dziedzin działalności gospodarczej lub pewnych obszarów jeśli nie wpływają negatywnie na warunki handlu między krajami członkowskimi. Z TEJ POLITYKI WYŁĄCZONE JEST ROLNICTWO

Dalszy rozwój polityki ochrony konsumenta i konkurencji nastąpił wraz z podpisaniem oraz wejściem w życie traktatu z Mastricht (1 lis.1993r) traktat ten wprowadził nowy tytuł do traktatu o WE; XI „ochrona konsumenta” Ochrona konsumenta osiągła wtedy rangę osobnej polityki, stworzyło to podstawy zainteresowania się przez wspólnotę nowymi tematami ważnymi dla konsumenta min:

• usługami finansowymi

• prawem bankowym

• prawem żywnościowym

• umowami na odległość

• reklamami porównawczymi

Traktat Amsterdamski ; zmieniony w jego wyniku art. 199 a traktatu o WE wyszczególnia wszystkie cele polityki ochrony konsumentów prowadzonej przez wspólnotę. A ponadto stwierdza iż ochrona konsumenta powinna być brana pod uwagę, przy nakreślaniu i wprowadzaniu w życie wspólnotowej polityki we wszystkich obszarach

POLSKIE USTAWODASTWO ANTYMONOPOLOWE

Ustawa o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym z 24.II.1990

Zakres podmiotowy:

Ustawa wymierzona jest przeciwko praktyką monopolistycznym podmiotów gospodarczych oraz ich związków.

Podmiotami gospodarczymi nazywamy podmioty fizyczne, prawne a także jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej prowadzące działalność gospodarczą a także związki podmiotów: izby zrzeszenia.

Zakresem ustawy objęte są następujące podmioty:

- które naruszają zakazy bądź nakazy przewidziane w ustawie

• które ponoszą skutki tych naruszeń

• orzekające w sprawie praktyk monopolistycznych (urząd i sąd antymonopolowy)

Zakres przedmiotowy wyznaczają 3 grupy przepisów:

1) przepisy określające cel ich stanowienia (wartości i interesy będące przedmiotem ochrony antymonopolistycznej)

Ustawodawca brał pod uwagę 3 cele:

• zapewnienie rozwoju konkurencji

• ochrona podmiotów narażonych na działanie praktyk monopoli.

• Ochrona interesów konsumentów

Ochroną objęte są 3 grupy interesów:

• publiczny

• konkurenta

• konsumenta

2) Przepisy prawno materialne wyznaczające stany faktyczne, przeciwko którym skierowane są przepisy ochronne

3) przepisy które określały przedmioty przeciwdziałania i zwalczania praktyk monopolistycznych oraz określające przedmiotowy zakres wyłączeń spod działania ustawy.

Ustawa dotyczy następujących praktyk monopolistycznych i stanów faktycznych :

• przeciwdziałaniu powstawaniu i zwalczaniu istniejących struktur monopolistycznych

• zwalczanie działań podejmowanych z pozycji monopolisty

• walka z podmiotami zajmującymi pozycje dominującą na rynku

• zwalczanie praktyk monopolistycznych polegających na nadużywaniu pozycji dominującej

• zwalczanie grupowych i inwidualnych praktyk monopolistycznych

Organizacje publicznoprawnej ochrony konkurencji

Urząd antymonopolowy; istnieje od 1.X.1996 urząd ochrony i konsumenta, podlega radzie ministrów,

• nadzoruje przestrzeganie przepisów ustawy

• wydaje decyzje antymonopolowe

• prowadzi rejestr podmiotów gospodarczych których udział w rynku wynosi ponad 80 %

• prowadzi badania stanu koncentracji gospodarki

• przygotowuje rządowe projekty polityki rozwoju konkurencji.

---