Eskimosi stali się uprzywilejowanym przedmiotem badań, ponieważ przemiany i stosunki na które zwracają uwagę badacze są wyraźne i wzmocnione, co pomaga dobrze zrozumieć ich naturę i znaczenie. Jednym z powodów dla których ta społeczność jest wyjątkowa to to, że ich morfologia nie jest taka sama w różnych okresach roku; sposób, w jaki ludzie skupiają się, rozmiar i kształt domów, charakter stanowisk zmieniają się całkowicie w zależności od pór roku. Społeczność Eskimosów zamieszkuje obecnie teren między Cieśniną Smitha na północy a Zatoką Hudsona na południu. Są oni zasadniczo ludem wybrzeży. Tylko kilka plemion z Alaski zamieszkuje wnętrze lądów.

Sam skład społeczeństwa Eskimosów jest nieścisły i płynny, dlatego nie jest łatwo wyróżnić określone jednostki, które je współtworzą. Jednostką terytorialną jest stanowisko, czyli grupa skupionych rodzin, powiązanych przez szczególne więzi i zajmujących obszar, na którym są jednak niejednakowo rozmieszczone w różnych okresach roku. Stanowisko to także zespół domów, ogół pól namiotowych i terenów łowieckich, które należą do określonej liczby osobników. Wszystko to tworzy jedną całość, której przysługują wszystkie cechy wyróżniające wyodrębnioną grupę społeczną. Stanowisko ma stałą nazwę i wyraźnie wytyczone granice. Jest ono także jednością językową, moralną i religijną. Jedność językowa bierze się z przyczyn religijnych, poglądów dotyczących zmarłych i ich reinkarnacji. Występuje zwyczajowa reguła nadawania imienia ostatniego zmarłego pierwszemu noworodkowi w stanowisku; dziecko jest wtedy ponownym wcieleniem zmarłego.

Społeczność Eskimosów charakteryzuje wysoka śmiertelność mężczyzną, większość zgonów wśród mieszkańców nastąpiła w wypadkach podczas pływania kajakiem, dlatego ofiarami byli wyłącznie mężczyźni. W stanowiskach występuje też mało starców i mało dzieci. Eskimosi żyją z polowania lub rybołówstwa. Do przetrwania oprócz zwierzyny potrzeba im zimą i wiosną wody wolnej od lodów, a latem teren nadający się do polowań i rybołówstwa. Konieczność spełnienia tych warunków zmusza stanowiska Eskimosów do zamykania się w wąskich granicach. Jeśli zabraknie któregoś ze środków utrzymania muszą oni natychmiast przenosić się w inne miejsce, tak samo wyposażone, choć odległe, a te dalekie migracje łączą się z wielkim ryzykiem i stratami w ludziach.

Eskimosi w lecie mieszkają w namiotach, które są rozproszone, a w zimie w domach, które skupiają się blisko siebie. Nazwa namiotu to tupik. Składa się on z tyk ułożonych w stożek, na których są skóry przytrzymywane przez duże kamienie. Namioty nie mają otworu w wierzchołku, bo nie pali się w środku ogniska. Mieszka w nim jedna rodzina, czyli mąż z żoną, lub żonami, z ich dziećmi, wyjątkowo również wdowy czy goście. Główną zasadą jest to, że na rodzinę, czyli na jeden namiot przypada jedna lampa jak również jedna pokryta skórami ława, na której się śpi.

Mieszkanie zimowe Eskimosów to dom. Zbudowany jest z kamienia lub drzewa, a składa się z korytarza i łatwy z miejscami na lampę. Wejście jest tak niskie, że do domu można się dostać tylko na kolanach. Przedziały na ławie przysługują po jednym każdej rodzinie, ponieważ w przeciwieństwie do namiotu w domu mieszka kilka rodzin: 6, 7 lub nawet 9. Jednym z odmian domu jest także igloo. Zazwyczaj dwa lub trzy igloo skupiają się razem i wchodzą na jeden korytarz, jest zawsze wykopane w ziemi i ma co najmniej dwie ławy ze śniegu z dwoma miejscami na lampy.

Innym miejscem gdzie żyją Eskimosi jest Kashim, w europejskim znaczeniu - moje miejsce zgromadzeń. Jest to powiększony dom zimowy, ma centralne ognisko, nie ma tam przedziałów i ław, lecz ma siedliska. Na Alasce jest on głównie domem mężczyzn, dorośli, żonaci i nieżonaci śpią tam bez kobiet. Kashim służy też temu, że zaspokaja męską potrzebę gromadzenia się pod jednym dachem i prowadzenia tam wspólnego życia.

Po okresie skupiania się rodzin w domach, a domów w stanowisku, następuje okres rozproszenia rodzin, grupa rozsypuje się wzdłuż wybrzeży i lądu. Ten sposób migracji trwa od 6 do 12 dni marszu, więc wymaga niezwykłej ruchliwości grup i jednostek.

Przyczyny tej podwójnej organizacji życia Eskimosów nie są do końca znane, głównie mówi się o tym, że im więcej rodzin w pomieszczeniu, tym więcej ciepła jest wytwarzane, oszczędzając przy tym opał. Jednak Eskimosi ani nie biorą przykładu od sąsiednich ludów ani perspektywa lepszego życia nie skłania ich do zmiany trybu życia. Są przywiązani do swej tradycyjnej organizacji. Ta technika, czyli zjawisko społeczne wytwarza silną współzależność, która zmusza grupę, by żyła na sposób swej zwierzyny. Zwierzyna skupia się i rozprasza zależnie od pór roku. Gdy lato poszerza w sposób niemal nieograniczony teren otwarty dla polowania i połowów, zima ogranicza go do minimum.

Religia Eskimosów też podlega podziałowi na zimę i lato, lecz w lecie nie mają jej praktycznie wcale, oprócz kultu prywatnego, domowego, związanym z narodzinami i śmiercią. Zima jest czasem, gdy mity i opowieści przekazywane są przez jedno pokolenie drugiemu. Odbywają się wtedy publiczne seanse zaklęć szamańskich, aby zapobiec głodom, kiedy zapasy są w złym stanie lub znikły, lub zwierzyna pojawia się rzadko. Życie zimowe to jedno długie święto. Wykroczenia religijne w zimie są surowo nadzorowane. Wszelkie nieszczęście: zbyt długo trwająca burza czy ucieczka zwierzyny jest powodem naruszenia zakazu obrzędowego. Naruszenie to musi być wyznane publicznie, aby można było przeciwdziałać skutkom.

Święta są obchodzone zbiorowo w kashimie. Jedność Eskimosów jest wtedy tak silna, że znika odrębność rodzin i domów. Do niektórych obrzędów oprawianych podczas świąt należy np. „święto pęcherza”, kiedy to tańczy się w maskach i śpiewa, a pod koniec wrzuca się do morza pęcherze wszystkich zwierząt morskich zabitych w ciągu całego roku. Dusze tych zwierząt wcielą się ponownie w samice fok i morsów, przez co całe stanowisko zapewnia sobie stały dopływ środków utrzymania.

Innym świętem jest święto zmarłych. Zaczyna się od modlitwy do dusz zmarłych, aby każda z nich zechciała chwilowo wcielić się w osobę o tym samym imieniu co zmarły. Później ci żywi, którzy reprezentują umarłych wymieniają pomiędzy sobą podarunki.

Innym świętem jest przesilenie dnia z nocą. Wtedy równocześnie gasi się i ponownie zapala lampy znajdujące się na stanowisku. Ogień odpalany od jednego ognia wytworzonego przez tarcie wskazuje na kult zbiorowego ognia.

Jednym ze zwyczajów jest też to, że każda jednostka nosi przez całe życie, zwłaszcza w święta, amulet zrobiony ze skóry zwierzęcia, na ogół ptaka, któremu podlega miesiąc jej urodzenia. Występuje tu przez to klasyfikacja ludzi na różne grupy zależnie od pór roku, w której się urodzili.

Istnieje także wyraźny podział na rzeczy zimowe i letnie, jest zakazane jakiekolwiek mieszanie ich. Na zimie zakopuje się więc namioty i wszystkie ubrania letnie. Pogwałcenie tych zakazów obciąża winnego skazą, którą zaraża innych a zwierzyna znika i w całym kraju następuje głód. Wprowadzenie tych zakazów spowodowało stworzenie grupy gońców, którzy ogłaszają o upolowaniu pierwszego morsa. Jest to znak rozpoczęcia zimy.

W społeczeństwie Eskimosów wszyscy wydają się tam być objęci przez swego rodzaju troskliwe dobro. Przestępstwa są względnie rzadkie a kradzież niemal nie istnieje. Istnieje tam także skrajna wyrozumiałość okazywana jego członkom, którzy popełnili wykroczenie lub przestępstwo, sankcje są przeważnie moralne. Zabójstwo jest często uznawane za przypadkowe.

W lecie istnieją rzeczy, które należą do jednostki np. ubiory, amulety, broń, czy lampa i rzeczy, które należą do małej rodziny np. namiot, okrycia i sanie. W zimie jest inaczej, ponieważ w domu, w którym mieszka kilka rodzin upolowaną zwierzynę dzieli się na wszystkich po równo. Często bogaci muszą obowiązkowo pożyczać biednym, aby ilość posiadanych rzeczy była taka sama.

Podsumowując, Eskimosi to ludzie, którzy mają dwa sposoby grupowania się i nim odpowiadają dwa systemy moralności, dwie odmiany gospodarki domowej i życia religijnego. Przeciwstawia się tu wspólnota idei i interesów z izolacją, rozbiciem społecznym, czy ubóstwem religijnym.

Zima jest okresem, gdy społeczeństwo, silnie skupione, przebywa w nadmiernej aktywności. Jednostki zbliżają się ściślej do siebie, co powoduje, że społeczne działania i przeciwdziałania są liczniejsze, bardziej konsekwentne, bardziej ciągłe; wymienia się idee a uczucia wzmacniają się i ożywiają wzajemnie, grupa zawsze aktywna, zawsze na oczach wszystkich, ma silniejszą świadomość siebie samej i zajmuje wtedy więcej miejsca w świadomości jednostek. Natomiast w lecie więzi społeczne rozluźniają się stosunki stają się rzadsza, jednostki, między którymi one się zawiązują, są mniej liczne, życie psychiczne ulega spowolnieniu.

Chociaż ta naprzemienność przejawia się u Eskimosów najbardziej wyraziście to istnieją także społeczeństwa w Ameryce, które żyją w ten sam sposób. Jedno z takich plemion ma bardzo trafny zwrot, który określa ten tryb życia: „W lecie to, co święte, jest na dole, a to, co świeckie na górze; zimą to, co święte, jest na górze, a to, co świeckie na dole”.

Iwona Styrna

Socjologia, rok 2, gr. IV

M. Mauss: Szkic o sezonowych przemianach w społeczności Eskimosów.

1. Eskimosi jako przedmiot badań.

2. Struktura społeczeństwa Eskimosów:

• jednostka terytorialna - stanowisko

• skład populacji

3. Sposób mieszkania:

• mieszkania letnie - namioty

• mieszkania zimowe - domy :

- igloo

- kashim

4. Religia Eskimosów

• letnia:

- kult narodzin i śmierci

• zimowa:

- „święto pęcherza”

- święto zmarłych

5. Podwójna „morfologia społeczna” Eskimosów.

Literatura:

M. Mauss Szkic o sezonowych przemianach w społeczności Eskimosów w: Socjologia i antropologia, Warszawa 1973 , str. 569-655

---