Twórcy grup

Skamander:

JAN Lechoń - 1899-1956 (najmłodszy spośród skamandrytów)

- wł. Leszek Serafinowicz, ur. w Warszawie

- debiut w gimnazjum „Na złotym polu” z 1913, „Na różnych ścieżkach” 1914 - młodopolskość

- współredaktor „Pro Art et Studio”

- współtwórca kabaretu literacko-artystycznego „Pod Picadroem” (najsłynniejszy „Mochnacki”)

- od 1920 do Skamandra (wygłosił programowe „Słowo wstępne” na inauguracji)

- wielbiciel Piłsudzkiego

- założył w 1926 „Cyrulik Warszawski”

- autor głośnych noworocznych szopek politycznych

- satyra polityczna (1917-1920):

- wydane w zbiorze: „Rzeczpospolita Babińska. Śpiewy historyczne” (nawiązania do S. Augusta i Niemcwicza)

- nawroty depresji i poczucia braku inwencji twórczej

- od 1930 w Paryżu

- popełnił samobójstwo

- „Karmazynowy poemat” - 1920 (oficjalny debiut!)

-bierność

- przesiąknięty problematyką mitów narodowych i żarliwym patriotyzmem

- 7 wierszy: 5 przed 11.11 a „Mochnacki” i „Piłsudzki” po; w drugim wydaniu „Pani Słowacka”

- nawiązania: Wyspiański - walka z „poezją grobów”; romantycy - poetyka; Mickiewicz, Słowacki - stylizacja (w Mochnacki i Duch na seansie)

- gł. temat: Polska w sytuacji zbliżającej się i zaistniałej już niepodległości (niepokój o nią, lęk czy zdoła się wyzwolić spod kultu martyrologicznego, bezwładu i marazmu zaborów)

-„Herostrates” - (spalił świątynię Artemidy) futurystyczne bluźnierstwa przeciw tradycji (zburzyć Łazienki), poetyka paradoksu (nie odrzucenie tradycji tylko spojrzenie, bycie tradycyjnym na bardziej nowy, codzienny, zwykły sposób), pierwszoosobowa bezpośrednia forma; opozycja: wiosna, niepodległość - jesień, zabory; nawiązania do „Uspokojenia” Słowackiego (Kiliński), Balladyny, Pieśni o Słobódce,

- liryka pośrednia, sytuacyjna (wyjątek „Herostrates”)

- postacie historyczne (Mochnacki, Piłsudzki), literackie (Zagłoba), ikonograficzne (J. Malczewski)

- opozycja: życie-tradycja

-„Mochnacki” - oparty na prawdziwym wydarzeniu (koncert M. Mochnackiego w Metzu z 1832), opozycja: bezwład, marazm - czyn (aluzyjna zapowiedź Piłsudzkiego przez Mochnackiego - Jana Chrzciciela); 13-zgłoskowiec, skojarzenia z koncertem Jankiela

- „Połsudzki” - obraz pierwszych dni po odzyskaniu niepodległości, opozycja: bezwład, marazm - czyn (Piłsudzki jako milcząca postać), odniesienia do „Wesela”, opozycja: wieczór, Młoda Polska - świt, odrodzenie;

- kreacja mitu narodowego na nowo

- romantyczny dynamizm, historiozofia

-„Srebrne i czarne” - 1924

- egzystencjalizm

-wyraziście zarysowane ja liryczne, ku wnętrzu

- filozoficzne, uniwersalne, klasycystyczne wiersze

- dwie fascynacje: śmierć i grzech (srebrno-czarne ozdoby pogrzebowe; starość - śmierć, księżyc - noc, miłość-śmierć)

-głęboki pesymizm

- nurty klasycystyczne

- motywy wewnętrznego rozdarcia ludzkiej natury

- stylistyka antytez (do paradoksu) - z tradycji baroku

- tradycje romantyczne - przedstawieni i poetyzacja przyrody

Wiersze omawiane na zajęciach: Herostrates; Mochnacki; Piłsudzki; Pani Słowacka; Spotkanie; Proust;

Julian TUWIM - 1894 - 1953

- ur. w Łodzi w rodzinie żydowskiej (co później zaważyło na jego poezji!)

-współpraca z „Pro Art et Studio”, współtwórca „Pod Picadorem”

- 1920 - grono założycieli Skamandra

- debiuty:

- 1913- wierszem „Prośba” w Kurierze Warszawskim

- 1918 - tomem poezji „Czyhanie na Boga” (gł. chodzi o Wiosnę dytyramb)

- współpracownik: Skamandra, Wiadomości Literackich, Cyruliku…, Szpilek

- kabarety: Qui Pro Quo (1919-1932), Banda (1932- 1934)

- biologiczny dynamizm w wierszach

- zbiory:

- tomy młodzieńcze: Sokrates tańczący - 1920; Siódma jesień - 1922;

- tomy dojrzałe: Wierszy tom czwarty - 1923; Słowa we krwi - 1926;

- tom klasycystyczny: Rzecz czarnoleska - 1929 (inspiracje Kochanowskim)

- Czyhanie na Boga (tom):

- dytyrambiczna dionizyjskość

- frenetyczna pochwała życia

- Nowa poezja - poezja jako objawienie Boga (B. jako siła przenikająca i dynamizująca prowadząca ku ekstazie życie jak i jako patron i współuczestnik zespolenia ludzi)

- nazywał siebie futurystą, jednakże inaczej pojmowanym - bliżej było mu do ekspresjonistów

- akcenty komunionistyczne - zabarwienie franciszkanizmem

- ludzkość jako tłum- naturalizm przedstawienia (Wiosna)

- wpływy Rimbauda

- „Wiosna” - dytyramb, ukazuje z fascynacją, obrzydzeniem i ironią obraz „kultu Erosa” nieco przewrotnie

- „Poezja” - (1914-1916) wiersz programowy; przedstawienie nowej poezji i nowego poety (podmiot liryczny jako prorok a zarazem człowiek pierwotny, ktoś z tłumu - skamandrycka wizja poety),

- poeta skamandrycki:

- skromny, prywatny człowiek

- nie czujący się dobrze w mieście

-chętnie uciekający na prowincję

- używający jeżyka kolokwialnego

- w poezji „używa” rozmowy

- dokonuje prozaizacji poezji

(ograniczenia: stylizacja gawędowo - balladowa i młodopolska poetyka Tuwima)

- egzystencjalizm:

-przedstawienie ludzkich spraw - smutków, tragedii, chorób, śmierci;

- dwuznaczność entuzjastycznej pochwały życia (za radością życia kryła się stała myśl o śmierci, za biologicznym witalizmem fascynacja destrukcją, za panteizmem demonizm) - Na wieży

- antyteza: sacrum - antysacrum (Chrystus - biesy, magia itd.) (Tuwim pasjonował się satanizmem - w latach 1924-1926: „Czary i czarty polskie”, „Czarna msza”- wpłynęło to na wykreowanie wizerunku poety jako alchemika słowa) - Barwistan, Hokus-pokus

- zwrot ku językowi (teoria Chlebnikowa o języku pozarozumowym i jego słowotwórczej praktyce, inspiracje rosyjskim futuryzmem) - Słopiewnie

- lata 30-te:

- nasilenie ataków nacjonalistycznej prasy na Tuwima

- kompleks antydrobnomieszczański o podłożu politycznym

-przerażenie i obrzydzenie bezsensem życia społecznego: Et arceo; Wiosna chamów; Mieszkańcy, Wiec, Ruch;

- „uczulenie” na biurokratów i ideologów

-chęć powrotu do pierwotności np. Zieleń

- tłumaczenia

- poezja dla dzieci

- satyra antyfaszystowska i antysanacyjna - „Bal w operze” (pamflet na sanację i kapitalizm, o katastroficznym wymiarze)

Utwory omawiane na zajęciach: Wiosna (dytyramb); Mieszkańcy; Et arceo; Wiersz do prostego człowieka; Bal w operze; Wanda (Słopiewnie), Szczury, Poezja (koniecznie zwrócić uwagę)

INNI SKAMANDRYCI

+Kazimierz Wierzyński - 1894-1969

- debiut w 1919 tomem „Wiosna i wino”

- w czasie I WŚ wzięty do niewoli, w wojnie pl.-bolszewickiej oficer d.s. propagandy

+Antoni Słonimski - 1895-1979

- debiuty: 1913 - wierszem „Wiersz o poecie”; 1918 - „Sonety”

+JAROSŁAW Iwaszkiewicz - 1894 - 1980

- debiut poetycki 1915 „Lilith”

+Maria Pawlikowska- Jasnorzewska - 1891-1945

-debiut w 1922 tomem „Niebieskie migdały”

-zmysłowość kobieca

+JERZY LEIBERT - 1904 - 1931

- debiut w 1921

-przyjaźnił się z Iwaszkiewiczem i kręgiem Skamanrda

- krąg katolicki

POGRANICZE

Emil ZegadŁowicz 1888-1941

-debiut w 1908 tomem Tententy

-1917-1922 - Zdrój

Józef WITTLIN - 1896 -1979

- debiut: 1912 - wierszem „Prolog”

-wcielony do armii austriackiej (walki frontowe, w piechocie) 1916-1918

- 1919-1920 - zw. z ekspresjonistami i pismem „Zdrój” (Sól ziemi)

- od 1920 - zw. ze Skamandrem i Wiadomościami Literackimi

- eseje o św. Franciszku

- 1920 - Hymny

- związki z niemieckim ekspresjonizmem, Hymnami Kasprowicza, antypatetyczną poetyką skamandrycką

- gwałtowny sprzeciw wobec śmierci i wojny

- pacyfizm franciszkański, uniwersalny, poparty doświadczeniem autora

- antymilitaryzm

- wojna ukazana „od dołu”

Utwory omawiane na zajęciach: Trwoga przed śmiercią, Grzebanie wroga, Abraham, Hymn o łyżce zupy, Hymn ognia, Pochwała miecza, Ból drzewa,

FUTURYZM:

TYTUS CZYŻEWSKI - 1880-1945

- tworzył Formistów Polskich w 1917r - ton spokojny wyważony

- po zetknięciu z Młodożeńcem i Jasieńskim dołączył do futurystów - ton „krzykliwy”

-zwolennik bergsonizmu (niech każdy pisze, rzeźbi i maluje jak mu jego instynkt wskazuje) - zbliżenie do ekspresjonizmu

- najgłośniej podkreślał fakt odzyskania niepodległości

- podkreślał znużenie dotychczasowa formą (pogrzeb romantyzmu i symbolizmu)

- zwolennik mechanizmu (kochajcie elektryczne maszyny, żeńcie się z nimi i płódźcie Dynamo-dzieci)

-dodawał powagi futuryzmowi - jako starszy

-redagował z Chwistkiem „Formistów” - czasopismo FP (1919 - 1921)

- później dla Zwrotnicy (1922-1923)

Bruno jasieński - 1901-1938

-tworzył polski futuryzm

- główny programotwórcza futurystów

-debiut: „But w butonierce” 1921

-„Jednodńuwka futurystuf” 1921 - hołd dla romantyków, obelgi i ortografia fonetyczna

- najbardziej rewolucyjny-odrzucił sztukę psychologiczną, metafizyczną i filozoficzną, kwestionował składnię, krytyka sztuki powinna być zminimalizowana,

-głosił postulaty demokratyzacji, masowości, powszechności sztuki

- obowiązek odkrywczości

- dytyrambiczność

-„Futuryzm polski (bilans)” 1923 (w Zwrotnicy)

-podkreślenie oryginalności polskiego futuryzmu i jego przejściowości a zarazem jego ważności

-ukazanie futuryzm jako choroby, która musi się przetoczyć przez Polskę prowadzącej w końcu do nowoczesności

- mówił o końcu futuryzmu

Aleksander wat - 1900-1967

-publikował w latach 1920-1925 jednodniówki futurystyczne

-współredaktor „Nowej Sztuki”, „Almanachu Nowej Sztuki”

Anatol Stern -1899-1968

-współtwórca polskiego futuryzmu

-brał udział w skandalizujących wystąpieniach (aresztowany w 1920)

AWANGARDA KRAKOWSKA:

TADEUSZ PEIPER - 1891-1969

-w latach 1915-1920 w Hiszpanii

-1921 powrót do Polski

- jego programy:

- zbiór: Tędy -1930

- Nowe usta - 1925 - odczyt o poezji

-odegrały ogromną rolę w krystalizacji ruchu awangardowego w Polsce (gł. awangardy krakowskiej)

- wojna - wstrząs duchowy i techniczny prowadzący do odnowienia człowieka

- entuzjasta „miasta, masy i maszyny” - urbanizm, kult Cywilizacji, „cudotwórcza” epoka, sztuka powołująca się na postęp techniczny, doskonalenie się społeczeństwa

- miał wiele z pozytywisty (budowanie, postęp, racjonalizm, praca organiczna)

- odrzucenie starych zasad (romantyzm) ale budowanie nowych

- poetyka:

- jednostka podstawowa: zdanie (piękne) (służyło do budowania poematów)

- gł. chwyt artystyczny: metafora (ekonomia wyrazu, element pseudonimizujący)

- poetycki kunszt - tzw. poemat rozkwitający

- ekwiwalentyzacja uczuć (nie mówienie wprost słynny przykład z lustrem albo myszą na westchnieniu)

Utwory omawiane na zajęciach:

Julina Przyboś - 1901-1970

-udział w walkach pol.- ukr. (1918) i wojnie polsko - bolszewickiej

- debiut:

-wierszem „Cieśle” - 1922 w Skamandrze

-tomem: Śruby - 1925

- Śruby - poezja „produkcyjna”, utylitarna, patos pracy, - wizerunek poety budowniczego (cegła-słowo), - maszyna jako narzędzie pracy, jako potęga ludzkiej siły; świat „zaludniony” przez maszyny i poezja tak jak one zbudowane (maszynizm)

- myśl przewodnia: koło - prąd - rozruch => wyrażanie dynamizmu, maksymalizmu, gigantyzmu i wciąż nowego początku - radosna energia ale i czasami gwałt np. Reklama

- tomy:

-sponad -1930 - odrzucenie techniki i pracy, patetyzmu; dopuszczenie liryzmu i groteski; z miasta na wieś; maksimum wyobrażania, minimum słów; eksplozywność i mobilność słowa (wielość znaczeń i podobieństwa) - obdarzenie podmiotu i świata istnieniem nadmiernym, gigantyzacja i eksplozja, ruch, - początki poezji krajobrazu, erotyzm

-w głąb las -1932 - problematyka krajobrazu, wspomnienia z dzieciństwa, przeżycia egzystencjalne, społeczny bunt i eksplozywność (Chaty)

- katastrofizm pogodny: (tom Równanie serca)

- oczekiwanie na katastrofizm niecierpliwe i optymistyczne na wojnę lub rewolucję

- wiersze paryskie: ujęcia ruchu, widzenia i chwytania go; Notre Dame- próba zmierzenia się z wielkością, sztuka ujęcia architektury

Utwory omawiane na zajęciach:

II AWANGARDA - REGIONALNA

AWANGARDA WILEŃSKA (żagaryści)

CZESŁAW MIŁOSZ- 1911-

-debiut:

-w 1930 na studiach,

- „Poemat o czasie zastygłym” -1933

Jerzy zagórski - debiut w 1933 tomem „Ostrze mostu”

Aleksander Rymkiewicz - najmłodszy z żagarystów, debiutował w 1936 r. tomem „Tropiciel”

Teodor Bujnicki- debiutował w 1933 tomem „Po omacku”

Z awangardy wileńskiej nie obowiązują nas żadne utwory więc nie skupiam się na szczegółach - dokładnie to do egzaminu

AWANGARDA LUBELSKA

Józef Czechowicz - 1903-1939

- Lublin, wcześnie osierocony, trudne warunki materialne

- 1920 - udział w wojnie polsko-bolszewickiej jako ochotnik

- pracował jako nauczyciel

- 1923 - debiut prozą w „Reflektorze” (współtwórca i czołowy poeta grupy „Reflektor” - grupa późnofuturystyczna)

- 1927 - debiut poezją „Kamień”,

- „dzień jak codzień” - 1930

- „ballada z tamtej strony” - 1932

- „stare kamienie” , „w błyskawicy”- 1934

- „nic więcej” - 1936

-„nuta człowiecza” - 1939

Pierwsze wiersze pojedyncze pochodzą z 1924r.

- publikował w „Kwadrydze” i związany z grupą o tej samej nazwie

- zginął 09.09.1939 (-przypadek?)

- katastrofista - wywodził się z tzw. Trzeciego wyrazu ( autentyści)

- wizjoneryzm

- antyskamandryzm i antyawangardyzm oraz sceptyczne podejście do postępu w sztuce

- główne elementy programu poezji:

- czysta poezja o podłożu metafizycznym

- fantazjotwórczość

- działanie poprzez symbole i aluzje (antyrealistyczność i antyreportażowość)

- nie chciał tworzyć systemu

- zainteresowania nadrealizmem

- bronił się przed technicyzmem i… prowincjonalizmem

- czechowiczowska koncepcja języka symboliczno -magicznego: symboliczny - sięganie do treści ukrytych, uchwycenie tego co nienazwane i niejasne; magiczny - słowo o roli zaklęcia, słowo formułą przekształcającą rzeczywistość; wszystko to prowadzi do mityzacji świata (odrealnieniu - personifikacja zjawisk, heroizacji postaci, uwznioślenie) = związki z poetyką młodopolską, romantyczną i folklorem

- słowo podstawową komórką, tworzywem ( u awangardy to było zdanie) - słowa w uproszczonych , rozluźnionych znaczeniach (pointylizm, aleatoryzm)

- uproszczenie składni, brak interpunkcji (w „Kamieniu” pojawiała się jeszcze duża litera, czasem kropki na końcu zdania, później i z tego zrezygnował) = powoduje to niewyrazistość wizji i znaczeń (oniryzm, poetyka wizji, muzyczność - duży nacisk Czechowicza)

- muzyczność tzw. Nieśpiewana, pewna regularność w wierszu, z czasem dużo bardziej „śpiewana” poprzez wykorzystywanie pewnych klasycznych kanonów oraz instrumentacji głoskowej („sen” z tomu „nic więcej”)

- świat poezji: wieś i małe miasteczko - sielskość, arkadyjskość, senna wizja polskiej prowincji (awangarda krakowska - wyolbrzymienie znaczenia miasta jako metropolii) = „ stare kamienie” opis Lublina odwspółcześnionego

- łagodność, czułość, bezradność (w porównaniu do przybosiowego dynamizmu i ofensywy)

- dominanty:

-barwa uczuciowa: żal

-tonacja estetyczna: elegijność

-główna obsesja: śmierć

- śmierć - połączenie dwóch wizji śmierci własnej i zbiorowej (wojna, zagłada - profetyzm, wizyjność i katastrofizm, poetyka snu) = wiersze „ballada z tamtej strony”, „żal”

-symbolika: zagłady, śmierci, zniszczenia, motyw ognia i wody (śmierć i oczyszczenie poprzez te żywioły)

- opozycja Arkadia - katastrofa (- katastrofa będąca przyczynkiem do nowego odrodzenia się cywilizacji po upadku, jako katastrofa wyczekiwana) obraz katastrofy ma potęgować delikatność i kruchość Arkadii

- różnoraka rola mitu i próba stworzenia własnej mitologii (wiersze „hildur baldur” i „czas”)

Wiersze omawiane na zajęciach: INWOKACJA, FRONT, ŚMIERĆ (z tomu Kamień), BALLADA Z TAMTEJ STRONY, DAWNIEJ, ŻAL

AUTENTYŚCI:

STANISŁAW CZERNIK -1899 -1969

-twórca grupy autentystów

-stworzył pismo „Okolica Poetów”

- pracował jako nauczyciel i w różnych gazetach

Jan Ożóg - 1913-1991

-czołowy poeta autentyzmu

-debiutował w 1935 w „Okolicy Poetów”

KWADRYGA:

PRZEDMIEŚCIE:

Zofia Nałkowska 1884-1954

- debiut:

- wierszem w 1898 „Pamiętam”

- prozą w 1903 opowiadaniem

- prozą w 1904 powieścią

- dwukrotnie wychodziła za mąż ( rozwody - co ma nie małe znaczenie)

- uczestniczyła w obronie więźniów politycznych

- patronowała m.in. Schulzowi

- „Granica” - 1935

- pod presją realizmu psychologicznego

- los głównych postaci wg schematu krzywdy klasowej

- osobista klęska bohatera zbiega się z klęską polityczną (niefortunny prezydent miasta który tłumie krwawo demonstrację zagrożonych bezrobociem pracowników)

- porzucona dziewczyna wypala kwasem oczy byłemu kochankowi

- gł. bohater broni się przed zamknięciem go w banalny schemat - ukazanie sytuacji oczami gł. bohatera pod wewnątrz

- psychologiczny determinizm ukazany w charakterze społeczno klasowym

Halina Boguszewska - 1883 - 1978

- założycielka gr. Przedmieście

- działaczka społeczna

Gustaw Morcinek - 1891-1963

- pracował dorywczo w cegielni, kopalni

- ochotnik w wojnie polsko - bolszewickiej

- nauczyciel

- współzałożyciel grupy

„PODRÓŻNICY”

Konstanty Ildefons Gałczyński - 1905 - 1953

8

Przykład skamandryckiej pointy

Twórcy grup

skamandryci

Tuwim Lechoń

Awangarda wileńska

Inni skamandryci

Wierzyński, Słonimski, Iwaszkiewicz, Pawlikowska, Leibert

Pogranicze ekspresjonizm

Zegadłowcz Wittlin

FUTURYZM

Czyżewski, Jasieński, Wat, Stern

Awangarda Krakowska

Przyboś Peiper

Awangarda Lubelska

Czechowicz

Autentyści

Czernik Ożóg

---