Formy prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce

Z punktu widzenia ekonomicznego spółka jest zrzeszeniem osób lub kapitału powoływana w celu prowadzenia działalności gospodarczej. W sensie prawnym natomiast, spółka to umowa pomiędzy wspólnikami, którą zawiera się w celu prowadzenia wspólnego przedsiębiorstwa zarobkowego. Spółki możemy podzielić według kryterium źródeł prawa. Zgodnie z tym kryterium wyróżniamy spółkę cywilną oraz spółki prawa handlowego. Kolejny podział dotyczy zakresu ekonomicznego, jej utworzenia i związanego z tym zakresu odpowiedzialności majątkowej wspólników za zobowiązania spółki. Zgodnie z powyższym podziałem wyróżniamy tutaj spółki osobowe i spółki kapitałowe.

Spółka cywilna w odróżnieniu od spółek prawa handlowego nie posiada osobowości prawnej. Nie stanowi jednostki organizacyjnej posiadającej podmiotowość prawną jak spółki osobowe, lecz jest konstrukcją regulowaną przez prawo zobowiązań (art. 860-875 Kodeksu cywilnego). Nie stanowi więc samodzielnego podmiotu prawa, podmiotami prawa pozostają wspólnicy spółki cywilnej. W związku z tym, spółka cywilna nie ma własnego mienia - nabywane prawa i zaciągane zobowiązania wchodzą do wspólnego majątku wspólników, stanowiącego ich współwłasność łączną. Także wspólnicy, nie spółka, prowadzą ewentualne przedsiębiorstwo, które podlega rejestracji w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. To wspólnicy są przedsiębiorcami i to oni mają firmy. Spółka cywilna nie może mieć firmy.

Prowadzenie działalności przez osobę fizyczną jest najprostszą i zarazem najpopularniejszą obecnie formą. Z tej formy działalności gospodarczej nie mogą korzystać osoby prawne, jak również jednoosobowe spółki prawa handlowego utworzone przez osobę fizyczną, które w rozumieniu tegoż prawa podlegają przepisom dotyczącym osób prawnych. Osoba fizyczna może rozpocząć prowadzenie działalności w momencie zgłoszenia wniosku o dokonanie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Ponadto w niektórych przypadkach przedsiębiorca musi uzyskać zezwolenie lub koncesję oraz przedstawić dokumenty potwierdzające posiadanie wymaganych prawem kwalifikacji lub uprawnień do prowadzenia danej działalności. Ogólne zasady działania przedsiębiorstw osób fizycznych określone są w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej.

W ramach spółek prawa handlowego wyróżnia się spółki osobowe oraz kapitałowe.

Spółki osobowe mogą we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywanym. Spółki osobowe prowadzą przedsiębiorstwo pod własną firmą. Zawsze któryś ze wspólników ponosi subsydiarną odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Do spółki osobowej należy:

Spółka jawna to osobowa spółka prowadząca przedsiębiorstwo pod własną firmą i nie będąca inną spółką handlową. Spółka jawna nie posiada osobowości prawnej.

Posiada swój majątek, który stanowią wkłady wniesione do spółki oraz mienie nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia. . Umowa spółki jawnej wymaga formy pisemnej, ale nie trzeba sporządzać aktu notarialnego.

Spółkę partnerską tworzą wspólnicy (partnerzy) dla wspólnego celu, ale każdy z nich ma możliwość ograniczenia swojej odpowiedzialności do tego, co sam spowodował. Nazwa spółki partnerskiej w myśl prawa to firma, która podlega silnej ochronie. Spółkę partnerską mogą utworzyć osoby, które wykonują wolne zawody: adwokat, aptekarz, architekt, biegły rewident, broker ubezpieczeniowy, doradca podatkowy, księgowy, lekarz, lekarz stomatolog, lekarza weterynarz, notariusz, pielęgniarka, położna, radca prawny, rzecznik patentowy, rzeczoznawca majątkowy, tłumacz przysięgły. Spółka partnerska wymaga prowadzenia księgowości w pełnym zakresie.

Spółka komandytowa to spółka osobowa mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą. Za zobowiązania spółki wobec wierzycieli odpowiada co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika jest ograniczona (komandytariusz). Wspólnicy pełniący rolę komandytariuszy odpowiadają za zobowiązania spółki jedynie do wysokości wkładu (sumy komandytowej). Nazwa spółki komandytowej w myśl prawa to firma, która podlega silnej ochronie. Podobnie jak w przypadku spółki jawnej, spółka komandytowa wymaga prowadzenia księgowości w pełnym zakresie. Spółka komandytowa jest idealna do sytuacji, kiedy ktoś chce prowadzić firmę, nie ma na to kapitału, a ci od których chce go zdobyć nie budzą w nim takiego zaufania żeby podzielić się z nimi władzą. To naturalne, że taki stan często utrudnia zachowanie zdrowych stosunków w firmie.

Spółka komandytowo - akcyjna to spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której za zobowiązania spółki wobec wierzycieli co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki. Firma (nazwa) spółki powinna zawierać nazwiska jednego lub kilku komplementariuszy oraz uzupełnienie "spółka komandytowo-akcyjna„; w obrocie dopuszczalne jest używanie skrótu "S.K.A„. Spółka powstaje z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców. Minimalna wysokość kapitału zakładowego wynosi 50.000 zł. Statut spółki powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego.

Spółką kapitałową, jest spółka akcyjna i spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Spółki te mogą we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. Zasadniczą różnicą miedzy spółkami osobowymi i kapitałowymi jest to, że spółki osobowe nie posiadają osobowości prawnej, natomiast spółki kapitałowe uzyskują taką osobowość z chwilą wpisu do rejestru. Osobowość prawna to zdolność jednostki gospodarczej lub innej organizacyjnej do bycia podmiotem praw i obowiązków w stosunkach cywilnoprawnych; nabywana w drodze wpisu do odpowiedniego rejestru sądowego, koncesji, aktu właściwego organu władz państwowych lub samorządowych.

Spółka akcyjna to rodzaj spółki kapitałowej. W Polsce spółki akcyjne działają obecnie na podstawie Kodeksu spółek handlowych, wcześniej regulował ją kodeks handlowy. Akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki. W myśl prawa to spółka akcyjna jest podmiotem prawa a nie tylko jej wspólnicy tak jak to jest w przypadku spółek osobowych. Akcje są papierami wartościowymi, same w sobie inkorporują określone prawa i mogą podlegać obrotowi na giełdach. Można nie tylko w łatwy sposób zebrać kapitał zakładowy, ale także go podwyższyć w drodze nowych emisji akcji. Prawie wszystkie rodzaje przedsiębiorstw można prowadzić w tej formie prawnej. Spółka akcyjna wymaga prowadzenia księgowości w pełnym zakresie i badania sprawozdań finansowych.

Spółka z o.o. zaliczana jest do spółek kapitałowych. Oznacza to, że podstawą jej funkcjonowania jest substrat majątkowy, powstały z połączenia kapitałów wniesionych przez podmioty ją tworzące. Spółka z o.o. charakteryzuje się następującymi cechami:

• od momentu podpisania umowy jest ona podmiotem odrębnym od osób ją tworzących, zaś od momentu jej zarejestrowania w rejestrze przedsiębiorców posiada osobowość prawną,

• jako, osoba prawna działała poprzez swoje organy (zarząd, organy kontrolno - nadzorcze, zgromadzenie wspólników),

• posiada swój majątek, który jest całkowicie wyodrębniony od majątku wspólników,

• ponosi odpowiedzialność za swoje zobowiązania.

Spółka z o.o. jest zazwyczaj tworzona w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Ze względu na niski kapitał zakładowy jaki należy wnieść do spółki w chwili jej utworzenia. Forma ta jest atrakcyjna dla małych i średnich przedsiębiorstw.

Do czynności, które są niezbędne do założenia spółki z o.o. ustawodawca zalicza:

zawarcie umowy spółki (podpisanie aktu założycielskiego w przypadku spółki jednoosobowej); wniesienie przez wspólników wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, a w razie objęcia udziału za cenę wyższą od wartości nominalnej także wniesienia nadwyżki; powołanie zarządu; ustanowienia rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, jeżeli wymaga tego ustawa lub umowa spółki; wpis do rejestru.

Z chwilą wpisu do rejestru “spółka z o.o. w organizacji” uzyskuje osobowość prawną i staje się spółką z o.o..Jest to również moment przejścia na spółkę praw i obowiązków, których podmiotem była spółka w organizacji. Zgłaszając spółkę z o.o. do rejestru przedsiębiorców w sądzie rejestrowym do zgłoszenia należy dołączyć: umowę spółki; oświadczenia wszystkich członków zarządu, że wkłady na pokrycie kapitału zakładowego zostały przez wszystkich wspólników wniesione w całości; dowód ustanowienie obligatoryjnych organów wraz z wyszczególnieniem ich składu osobowego, jeżeli powołania członków organów nie dokonano w umowie spółki; listę wspólników z podaniem nazwiska i imienia lub nazwy firmy i wartości nominalnej udziałów każdego z nich; wzory podpisów członków zarządu poświadczone notarialnie lub założone wobec sądu.

Sporządzając treść umowy spółki z o.o. należy określić: firmę i jej siedzibę, przedmiot działalności spółki, wysokość kapitału zakładowego, rodzaj, liczby i wartości nominalnej udziałów objętych przez poszczególnych wspólników.

Firma spółki może być obrana dowolnie ale zawsze musi zawierać oznaczenie „spółka z ograniczona odpowiedzialnością” albo skrót „spółka z o.o.” lub „sp. z o.o.”.

W przypadku spółki z o.o. nazwa firmy może zostać dobrana dowolnie, byleby tylko zawarte w niej informacje co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu i miejsca działalności oraz źródeł zaopatrzenia nie wprowadzały innych uczestników obrotu w błąd. Do utworzenia spółki z o.o potrzebny jest minimalny kapitał zakładowy, którego wartość wynosi 5.000 zł, natomiast minimalny udział/wkład wspólnika wynosi 500 zł. Zgodnie z umową wspólnicy mogą mieć po kilka udziałów - są one równe. Udziały nierówne mogą wystąpić wtedy, gdy umowa określa prawo wspólników do posiadania jednego udziału.

Kapitał zakładowy spółki z o. o. stanowi jej pierwotny majątek służący działalności gospodarczej. Na pokrycie kapitału zakładowego składać mogą się: wkłady gotówkowe; wkłady niepieniężne, w tym miedzy innymi: nieruchomości( prawo własności), ruchomości, wierzytelności, różne inne prawa rzeczowe, zorganizowana część przedsiębiorstwa.

W spółce z o.o. jak już wcześniej wspomniano powoływane są organy zarządzające, do których zaliczamy: zarząd, rada nadzorcza lub komisja rewizyjna oraz walne zgromadzenie wspólników. Członkowie zarządu mogą być osobami spoza grona wspólników, ponoszą odpowiedzialność cywilną wobec wierzycieli o ile podali do rejestru fałszywe dane, a także wobec spółki, jeżeli działaniem niezgodnym z prawem lub umową spółki narazili ją na stratę. Zgodnie z wytycznymi prawa zarząd w spółce z o.o. może składać się z jednego lub większej liczby członków. Członkami mogą zostać wspólnicy , jak i osoby spoza jego grona.

Członek zarządu reprezentuje przedsiębiorstwo na zewnątrz zarówno wykonując czynności sądowe jak i pozasądowe spółki. Ponadto każdy członek zarządu ma prawo i obowiązek prowadzić sprawy spółki. Aczkolwiek czynności te dotyczą zwykłych decyzji proceduralnych dokonywanych bez uprzedniej uchwały. Uchwały są podejmowane większością głosów zarządu.

Organem kontrolnym jest rada nadzorcza i komisja rewizyjna. Warto podkreślić, że kompetencje rady nadzorczej są zancznie większe od komisji rewizyjnej. Powołanie co najmniej jednej z nich jest obowiązkowe, gdy kapitał spółki jest wyższy niż 5 000 zl, a wspólników jest co najmniej 25. Powołanie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej nie wykluczają jednak osobistego prawa każdego ze wspólników do kontroli spółki, które każdy z nich posiada. Ustanowienie tych organów kontroli uzasadnia jedynie możliwość ograniczenia lub wyłączenia tego uprawnienia. W/w ograny kontrolne mają charaktery kolegialny co oznacza, że organa te mogą składać się z co najmniej 3 członków, którzy powoływani są na mocy uchwały podjętej przez wspólników spółki z o.o. Kadencja członka rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej nie jest określana czasowo a to powala odwołać go w każdej chwili jeśli zajdzie taka konieczność. Do głównych zadań rady nadzorczej należy: ocena sprawozdań zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy, wniosków zarządu w zakresie podziału zysku lub pokrycia straty, badanie dokumentów spółki, stanu majątkowego. Warto wskazać, że istnieje istotna różnica pomiędzy komisją rewizyjną a radą nadzorczą jest to, że ta ostatnia nie ma prawa wykonywania określonych czynności przez zarząd od jej zgody. Nie ma także prawa możliwości zawieszenia członków zarządu. Ponadto, członek rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej nie ma prawa łączenia tej funkcji z funkcją członka zarządu.

Zgromadzenie wspólników jest najwyższą władzą w spółce z o.o. Podejmuje ono w formie uchwał najważniejsze decyzje właścicielskie. W szczególności do kompetencji zgromadzenia wspólników należy:

1) rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego spółki za dany rok obrotowy,

2) przyjęcie sprawozdania zarządu z działalności spółki,

3) udzielenie absolutorium (tzw. pokwitowania) władzom spółki,

4) podział zysku lub pokrycie strat,

5) podwyższenie lub obniżenie kapitału zakładowego spółki,

6) określenie wysokości i terminów dopłat oraz zwrot dopłat,

7) zmiany umowy spółki, przekształcenie spółki, likwidacja spółki, połączenie z inną spółką.

Walne zgromadzenie wspólników spółki z o.o. może mieć charakter zwyczajny, jak i nadzwyczajny. W tym pierwszym przypadku załatwiane są sprawy od punkt 1 do4 , pozostałe zaś załatwiane są na posiedzeniach nadzwyczajnych.

Rozwiązanie spółki z o.o. oznacza ustanie jej bytu prawnego i następuje z chwilą wykreślenia z rejestru po przeprowadzeniu postępowania likwidującego. Otwarcie postępowania likwidacyjnego ma miejsce wówczas, gdy zaistnieją przyczyny rozwiązania spółki, jakie są przewidziane w przepisach Kodeksu Spółek Handlowych, do których zalicza się:

• przyczyny przewidziane w umowie spółki z o.o. (np. śmierć wspólnika, wystąpienie w spółce straty, upływ czasu na jaki została powołana),

• uchwała wspólników o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu siedziby spółki za granicę, stwierdzona protokołem sporządzonym przez notariusza,

• ogłoszenie upadłości spółki,

• inne przyczyny przewidziane prawem np. rozwiązanie spółki w przypadku, gdy jej zawiązanie nie zostało zgłoszone do sądu rejestrowego w terminie sześciu miesięcy od zawarcia umowy spółki albo jeżeli postanowienie sądu odmawiające rozwiązania stało się prawomocne.

Postępowanie likwidacyjne przeprowadzają likwidatorzy, zasadniczo są to członkowie zarządu ale mogą być oni również powołani przez sąd. Do obowiązków likwidatora należy:

• zgłoszenie do sądu rejestrowego otwarcia postępowania likwidacyjnego (art 277 k.s.h.),

• ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym o rozwiązaniu spółki i otwarciu postępowania likwidacyjnego oraz wezwanie wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności w terminie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia (art 279 k.s.h.),

• sporządzenie bilansu otwarcia likwidacji i przedłożenie do zatwierdzenia zgromadzeniu wspólników,

• dokonanie czynności likwidacyjnych wymienionych w art 282 & 1 k.s.h. czyli : zakończenie bieżących interesów spółki, ściągnięcie wierzytelności spółki, wypełnienie zobowiązań spółki, spieniężenie majątku spółki,

• podział pomiędzy wspólników majątku pozostałego po zaspokojeniu wierzycieli po upływie sześciu miesięcy od ogłoszenia otwarcia postępowania likwidacyjnego,

• sporządzanie rocznych sprawozdań likwidacyjnych i przedkładanie ich zgromadzeniu wspólników,

• sporządzenie sprawozdania likwidacyjnego po zakończeniu likwidacji w celu zatwierdzenia go przez zgromadzenie wspólników,

• złożenie do sądu rejestrowego wniosku o wykreślenie spółki z rejestru przedsiębiorców.

Likwidator odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy. Zadaniem likwidatora jest dokonywanie czynności mu powierzonych z należyta starannością.

Inne formy prowadzenia działalności gospodarczej.

Stowarzyszenie jest zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Nie wyklucza to jednak prowadzenia przez stowarzyszenie działalności gospodarczej.

Stowarzyszenie może prowadzić działalność zarobkową w:

-formach organizacyjnie wyodrębnionych, w przypadku, których w obrocie występują odrębne od stowarzyszenia podmioty, np. spółki handlowe, spółdzielnie, w których stowarzyszenie ma udziały i akcje,

- formach niewyodrębnionych, gdzie w obrocie występuje samo stowarzyszenie.

Fundacja - forma prawna organizacji pozarządowej, której istotnym substratem jest kapitał przeznaczony na określony cel oraz statut zawierający reguły dysponowania tym kapitałem. Fundacje są po stowarzyszeniach drugą co do popularności formą prawną wśród organizacji pozarządowych. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 roku dopuszcza możliwość prowadzenia przez nie działalności gospodarczej Aby mieć taką możliwość wartość środków majątkowych fundacji przeznaczonych na działalność gospodarczą nie może być mniejsza niż 1 tysiąc złotych.

Spółdzielnia jest podmiotem gospodarczym posiadający osobowość prawną, prowadzący przedsiębiorstwo, ustanowiony na zasadach prawa spółdzielczego, odmiennego nieco od prawa spółek handlowych. Jest to zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą, „dobrowolne zrzeszenie nieograniczonej liczby osób” (nie mniejszej niż dziesięciu osób fizycznych lub nie mniej niż trzech osób prawnych), zwanych „członkami spółdzielni”. Liczba członków może być zmienna, nie może jednak spaść poniżej ustawowych 10 osób fizycznych albo poniżej trzech osób prawnych, w przypadku spółdzielni zrzeszającej osoby prawne. Jednakże do istnienia spółdzielni produkcji rolnej oraz spółdzielni socjalnej wystarczy, że zrzeszonych jest 5 osób fizycznych. Spółdzielnia powstaje z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.

Przedsiębiorstwo państwowe - przedsiębiorstwo, którego wyłącznym właścicielem jest państwo, a ściślej rzecz biorąc Skarb Państwa. Jest osobą prawną, do której stosuje się przepisy ustawy z dnia 25.09.1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981). Należy je odróżnić od spółek kontrolowanych przez Skarb Państwa, które z prawnego punktu widzenia nie są przedsiębiorstwami państwowymi, ale spółkami uregulowanymi w Kodeksie spółek handlowych. Przedsiębiorstwo państwowe może zostać przekształcone w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa w drodze komercjalizacji, która jest zazwyczaj etapem poprzedzającym prywatyzację.

Bibliografia:

1. D. Kosacka- Łędzewicz, B. Olszewski, „Leksykon działalności gospodarczej 2006”, Unimex, Wrocław 2006.

2. K. Wach, „Jak założyć własną firmę w Polsce”, IWP, Kraków 2005.

3. J. Bogaczyk, B. Krupiński, H. Lubińska, P. Małecki, A. Wieczorek, „Własna firma. Zakładanie i prowadzenie działalności gospodarczej”, Forum Sp. z o.o., Poznań 2005.

4. Praca zbiorowa pod red. E. Kędry, A. Krasińskiej, „Ustrój prawny przedsiębiorców”, UWM, Olsztyn 2006.

6

---