Pojęcie i cechy budżetu państwa oraz budżetu gminy i relacje między nimi.
Budżet państwa jest to najwyższej rangi plan finansowy polityki państwa oraz narzędzie polityki społecznej, uwzględniające planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy. Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi strefy budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych.
Wymaga autoryzacji politycznej przez parlament i organy przedstawicielskie samorządu terytorialnego. Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków.
Najtrafniej można określić cechy budżetu za pomocą zasad budżetowych. Zasady budżetowe to postulaty nauki pod adresem ustawodawstwa i praktyki, dotyczące prawidłowej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej, w celu optymalnej realizacji jej zadań. Można tu wymienić następujące zasady budżetowe:
Zasadę uprzedniości postuluje uchwalenie budżetu przed okresem, w jakim ma być wykonywany. Konstytucja i prawo budżetowe nakładają obowiązek uchwalenia budżetu w końcu roku poprzedzającego okres budżetowy. W praktyce częste są naruszenia tej zasady i to zarówno ze strony rządu, jak i parlamentu. Dlatego prawo budżetowe przewiduje rozwiązania w okresie przejściowym, między upływem terminu do uchwalenia budżetu a jego rzeczywistym uchwaleniem. Rozwiązaniami są: prowizorium budżetowe, prorogacja budżetu, prowadzenie gospodarki budżetowej na podstawie projektu budżetu, upoważnienie rządu do dokonywania niezbędnych wydatków.
Zasada zupełności budżetu postuluje odrębne ujęcie wszystkich dochodów i wydatków. Z tym łączy się budżetowe brutto, które polega na tym, że dochody i wydatki nie są ujęte saldem, lecz w całości. Budżetowanie brutto stosowane jest przy finansowaniu administracji publicznej realizującej podstawowe funkcje państwa. Przedsiębiorstwa publiczne nie mogą być, z kilku powodów, rozliczane z budżetem brutto. Przede wszystkim spowodowałoby to „rozdęcie” budżetu, gdyż wszystkie przychody przedsiębiorstw byłyby odprowadzane do budżetu, z którego następnie pokrywano by wydatki. Tak więc w odniesieniu do rozliczeń z budżetem są stosowane dwie metody budżetowanie brutto i netto. Wybór metody zależy od rodzaju rozliczanej działalności.
Zasad jedności budżetu postuluje, by dochody i wydatki organu prawa publicznego były ujęte w jednym budżecie. Jest to jednoznaczne z zasadą, fiskalnej jedności kasowej. Jedność budżetu służy kompleksowej ocenie gospodarki budżetowej. W budżecie stosowany jest także podział na budżet bieżący i inwestycyjny. Zasada ta ma dwa aspekty - formalny i materialny. Z punktu widzenia formalnego budżet powinien być zawarty w jednej ustawie budżetowej. Natomiast z punktu widzenia materialnego wpływy budżetowe powinny tworzyć jeden fundusz, z którego dokonywane są wydatki.
Zasada specjalizacji inaczej szczegółowość budżetu, postuluje by dochody i wydatki budżetowe były odpowiednio uporządkowane. Specjalizacja budżetu ma trzy aspekty- ilościowy, rzeczowy i czasowy. Ilościowa polega na ujęciu w budżecie dochodów i wydatków w określonych kwotach. Rzeczowa polega na tym, że w budżecie dochody ujęte są według źródeł a wydatki według przeznaczenia. Takie ujęcie dochodów ma na celu wskazanie ich znaczenie fiskalne. Czasowa polega na tym, że ujęte w budżecie dochody i wydatki mogą być, odpowiednio uzyskiwane i dokonywane tylko w okresie obowiązywania ustawy budżetowej.
Zasada ogólności postuluje, by dochody budżetowe stanowiły źródło pokrycia dla wszelkich wydatków budżetowych. Wynika z tego zakaz wiązania dochodów z określonym celem, na jaki powinny być przeznaczone. Pozwala to na usprawnienie gospodarki budżetowej, gdyż mogłoby dojść do sytuacji, w której dochody z określonego źródła przewyższałyby potrzeby wynikające z danego celu, na jaki są przeznaczone.
Zasada jawności budżetu postuluje ujawnienie procedury planowania, uchwalania i wykonywania budżetu oraz samej ustawy budżetowej. Dane budżetowe są regularnie publikowane, debaty budżetowe zaś są dostępne dla publicznej wiadomości.
Do przedstawionych zasad należy jeszcze dołożyć zasadę równowagi budżetowej. W ujęciu tradycyjnym zasada ta oznacza takie ukształtowanie wydatków, aby nie przekraczały one wysokość dochodów, tzn. by nie wystąpił deficyt budżetowy. Wspomniana równowaga budżetowa jest w praktyce trudna do osiągnięcie ze względu na dług publiczny i finansowanie zadań za pomocą deficytu.
Budżet gminy jest to plan dochodów i wydatków uchwalany w formie uchwały budżetowej stanowiący podstawę gospodarki finansowej gminy. Gmina samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową właśnie na podstawie uchwały budżetowej gminy. Budżet gminy jest rocznym planem: dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki; przychodów i wydatków: zakładów budżetowych, jednostek budżetowych i środków specjalnych; funduszy celowych jednostek samorządu terytorialnego.
Cechami budżetu gminy są:
Samodzielność finansowa gminy w prowadzeniu gospodarki finansowej.
Formalny charakter uchwały budżetowej w zakresie budżetu.
Podstawowy charakter budżetu dla prowadzenia tej gospodarki (jego jedność i powszechność).
Wyłączność kompetencji zarządu dla przedłożenia projektu budżetu skutkująca niemożnością zmniejszenia dochodów lub zwiększenia wydatków w porównaniu z projektem.
Jawność gospodarki finansowej gminy (jawność i szczegółowość budżetu gminy).
Obejmowanie przez stronę dochodową budżetu gminy wszystkich wpływów, jakie gminie przypaść winny w danym roku ze źródeł dochodów ustawowo jej przypadających.
Obejmowanie przez stronę wydatkową budżetu gminy wydatków kreujących w granicach ustaw jej zadania własne oraz odzwierciedlające finansowanie zadań zleconych gminom.
Możliwość pokrywania przychodami planowanych niedoborów budżetowych w sposób i do granic ustawowo określonych.
Powiązanie między budżetem państwa a budżetami gmin przejawiają się w:
- rozbudowanym mechanizmie zasilania budżetów gmin, zwłaszcza stosowania subwencji ogólnej z budżetu państwa,
- tworzeniu rezerw celowych na szczeblu budżetu państwa na uzupełnienie subwencji ogólnych dla gmin i dotacji celowych na zadania z zakresu administracji rządowej zlecane gminom.
Bibliografia:
K. Szczepański: „ Finanse publiczne. Dochody i budżet samorządów”, Wydawnictwo Prawno-Ekonomiczne INFOR, , Warszawa 2000.
„Kompendium wiedzy o gospodarce”, praca zbiorowa pod. red. E. Cyrsona, PWN, Warszawa 1996.
3