POJĘCIE BEZPIECZEŃSTWA I JEGO EWOLUCJA
Bezpieczeństwo - stan pewności, spokoju, zabezpieczenia i oznacza brak zagrożenia lub ochronę przed nim. W szerszym pojęciu bezpieczeństwo oznacza „kształtowanie pewności przetrwania, posiadania i swobód rozwojowych podmiotu”. Zapewnienie bezpieczeństwa to kluczowe zadanie państwa, jeden z jego podstawowych celów egzystencjonalnych.
„bezpieczeństwo jest naczelną potrzebą człowieka i grup społecznych, zarazem najważniejszym ich celem”
Bezpieczeństwo według specjalistów:
B. Buzan twierdził, że bezpieczeństwo powinno być rozpatrywane pod kątem wolności od zagrożeń.
J. Booth i R. Wheeler uważają, że stabilny system bezpieczeństwa jest możliwy do utrzymania jedynie przez ludzi lub ich grupy, kiedy nie pozbawiają oni innych tego stanu.
A. Wolfers uważa, że bezpieczeństwo w sensie obiektywnym występuje wtedy, gdy brak jest zagrożeń dla uznanych w sensie subiektywnym wartości, a więc braku obaw, że istnienie tych wartości zostanie podważone.
W. Lipman sądzi, że państwo jest bezpieczne w takim stopniu, w jakim nie musi poświęcać podstawowych wartości, unikając wojny, jak też gdy jest w stanie, jeśli zostanie skonfrontowane z takimi wyzwaniami, wyjść zwycięsko z wojny, która zagwarantuje ochronę tych wartości.
Bezpieczeństwo można podzielić według kilku kryteriów.
Pierwszy podział ma charakter podmiotowy, jest to podstawowe kryterium, według którego bezpieczeństwo dzielimy na:
bezpieczeństwo narodowe (państwowe)
bezpieczeństwo międzynarodowe
Drugi podział ma charakter przedmiotowy, pozwala na wyodrębnienie i wyszczególnienie rodzajów bezpieczeństwa. Z uwagi na kryterium przedmiotowe możemy wyróżnić:
bezpieczeństwo polityczne
bezpieczeństwo militarne
bezpieczeństwo ekonomiczne
bezpieczeństwo społeczne
bezpieczeństwo kulturowe
bezpieczeństwo ideologiczne
bezpieczeństwo ekologiczne
Stosując kryterium przestrzenne wyróżniamy:
bezpieczeństwo lokalne
bezpieczeństwo subregionalne
bezpieczeństwo regionalne
bezpieczeństwo ponadregionalne
bezpieczeństwo globalne (światowe)
Przyjmując jako kryterium sposób organizowania, wyróżniamy:
bezpieczeństwo indywidualne
system równowagi sił
system blokowy
system bezpieczeństwa kooperatywnego
system bezpieczeństwa zbiorowego
Przy zastosowaniu kryterium czasowego wyróżniamy:
stan bezpieczeństwa
proces bezpieczeństwa
Czynniki wpływające na bezpieczeństwo:
czynnik gospodarczy
czynnik finansowy
czynnik technologiczny
czynnik ekologiczny
czynnik informacyjny
czynnik militarny
Zagrożenie bezpieczeństwa państwa - splot zdarzeń wewnętrznych lub w stosunkach międzynarodowych, w którym z dużym prawdopodobieństwem może nastąpić ograniczenie lub utrata warunków do niezakłóconego bytu bądź naruszenie lub utrata suwerenności państwa.
Do współczesnych zagrożeń bezpieczeństwa możemy zaliczyć zagrożenia:
MILITARNE - obejmują użycie lub groźbę użycia siły militarnej przez podmioty prawa międzynarodowego, np.:
demonstracja sił,
dywersje militarne,
blokada militarna,
szantaż militarny,
prowokacja militarna,
incydent graniczny,
ograniczone użycie środków przemocy zbrojnej,
zbrojne starcie graniczne.
EKONOMICZNE - dotyczą problematyki produkcji, wymiany i rozdziału różnych dóbr w państwie oraz racjonalnego dysponowania nimi, np.:
niskie tempo rozwoju gospodarczego, pogłębiające dysproporcje w rozwoju ekonomicznym w stosunku do innych państw,
ograniczenie dostępu do rynku wewnętrznego innych państwa środków i zasobów naturalnych,
utratę rynku zbytu,
egoizm ekonomiczny rozwiniętych państw świata i międzynarodowych koncernów,
niszczenie i zakłócanie pracy sieci informacyjnych,
powstawanie stref głodu i ubóstwa,
blokady gospodarcze i dyskryminacja gospodarcza.
SPOŁECZNE - odnosi się do wszystkiego, co zagraża utratą życia i zdrowia, tożsamości narodowej i etnicznej poszczególnych społeczności, np.:
naruszenie praw człowieka,
uprzedzenia kulturowe i religijne,
nacjonalizm, szowinizm, ksenofobia, fundamentalizm religijny,
patologie społeczne,
masowe migracje,
alienacja społeczna,
dewaluacja wartości ludzkich,
katastrofy i kataklizmy.
EKOLOGICZNE - odnosi się do funkcjonowania żywej przyrody oraz warunków życia człowieka w środowisku i trwałego rozwoju narodu. Zagrożenia mogą być spowodowane zarówno przez działalność człowieka jak i czynniki naturalne, np.:
niekontrolowaną eksploatację zasobów narodowych,
masowe zanieczyszczenie wody, powietrza,
stosowanie niebezpiecznych technologii przemysłowych,
katastrofy naturalne i przemysłowe.
TERRORYZM - jako działanie nieregularne - jest wykorzystywany od dawna i tym samym stanowi sprawdzoną formę działań podejmowanych w trakcie konfrontacyjnych stosunków pomiędzy stronami.
Współczesne zagrożenia można podzielić także na 5 innych grup:
INWAZJA ZEWNĘTRZNA:
przeprowadzona przez kraj sąsiedzki
przeprowadzona przez kraj niegraniczący z terytorium kraju podbitego
KATAKLIZMY WEWNĘTRZNE:
zaraza (pomór)
kataklizmy typu powódź, susza, trzęsienie ziemi
efekty narodowe i międzynarodowe awarii potencjałów nuklearnych - wojskowych oraz energetycznych
efekty narodowe i międzynarodowe złej polityki gospodarczej
koszty społeczne, głód, choroby, utrata stabilności sektora budżetowego, lecznictwa, systemu emerytalnego, szkolnictwa itp.
międzynarodowe efekty w postaci przenoszenia się napięć społecznych, w tym chorób, migracji czy masowego exodusu itp.
ZAGROŻENIA TYPU TERRORYSTYCZNEGO:
poza terytorium kraju (ludność danego kraju zgrupowana w jednym miejscu, np. osiedla narodowe, ambasady, miejsca kultu religijnego, miejsca atrakcyjne turystycznie)
w obszarze granic kraju (awarie paraliżujące normalne działanie państwa, np. paraliż sieci komputerowych, odcięcie źródeł sieci energetycznych, akty terrorystyczne w dużych skupiskach ludzkich, akty przeciwko znanym osobistościom świata politycznego)
zagrożenia stwarzane przez „własnych” terrorystów
zagrożenie przez terrorystów z zagranicy.
Cechy terroryzmu sformułowane przez G. Simpsona:
Stwierdzenie, że terroryzm w większości przypadków dotyczy działań, które są podejmowane przez wroga niebędącego rządem określonego kraju ani reprezentującego dane państwo. Według takiego podejścia grupy terrorystyczne to organizacje, które działają po to, aby zakłócić status quo i są przygotowane do użycia siły, aby takie działanie podejmować. Cel taki nie zakłada jednoznacznie, że terroryści stosują siłę przeciwko celom cywilnym. Przykładem mogą być ataki IRA (Irlandzkiej Armii Republikańskiej) w północnej Irlandii, podejmowane przeciwko infrastrukturze i obecności Wielkiej Brytanii są rutynowo określane jako akty terroru.
Silna ideologizacja działań oraz w większym stopniu związek ze swoistymi celami niż metodami stosowanymi przez terrorystów czy rebeliantów.
Najbardziej znane ataki terrorystyczne to atak na World Trade Center (11 września 2001r.), atak na Czeczeńców na teatr w Moskwie (27 października 2002r.) oraz na szkołę w Biesłanie (1 września 2004r.), wybuch w madryckim metrze (11 marca 2004r.) i atak w Londynie (wybuch w metrze i w autobusie 7 lipca 2005r.).
ZAGROŻENIA EKOLOGICZNE:
własne
zewnętrzne, transmitowane
PRZENOSZENIE SIĘ W SKALI MIĘDZYNARODOWEJ PEWNYCH NEGATYWNYCH ZJAWISK RÓŻNEJ NATURY:
epidemia i choroby zwalczone w krajach wysoko rozwiniętych, a pojawiających się w krajach reprezentujących niższy poziom rozwoju
pojawienie się nowych chorób w krajach rozwijających się
pojawienie się masowych zagrożeń naturalnych, które stanowią zagrożenie dla krajów wysoko rozwiniętych (trzęsienie ziemi, tsunami, powódź, wichury, ulewy, pożary)
skutki kryzysów finansowych (ochroną przed takimi wstrząsami jest wspólna waluta na relatywnie dużym rynku)
skutki złej polityki narodowej krajów Unii Gospodarczej i Walutowej (UGiW) dotyczącej finansów publicznych
negatywne skutki zwyżkujących cen surowców dla gospodarki państw uzależnionych od importu tych surowców (wrażliwość wysoka w krajach rozwijających się).
Pojedynczy kraj nie był w stanie gwarantować samodzielnie bezpieczeństwa, dlatego państwa zaczęły tworzyć koalicje międzynarodowe, które stały się elementem stabilnego i skutecznego systemu bezpieczeństwa. Można powiedzieć, że bezpieczeństwo gwarantowane jest przez układy międzynarodowe, wynikające ze stworzonych w tym celu organizacji międzynarodowych.
Główne źródła zagrożeń przestrzeganych w Szwajcarii:
Ekspert szwajcarski H.Braun, wyróżnia następujące źródła zagrożeń: 1) katastrofy naturalne; 2) destabilizacja systemu ekologicznego; 3) kryzys dostaw energii, żywności i dostaw strategicznych; 4) kryzysy gospodarcze; 5) demografia i system zdrowia; 6) migracje i integracja; 7) kryzys polityczny i systemu społecznego; 8) kryzys wewnętrznego systemu bezpieczeństwa.
Unia Europejska - zapobieganie konfliktom jest priorytetem w działaniu organizacji.
Jednym z instrumentów mających służyć temu celowi jest program wczesnego ostrzegania. Jego istotą jest przede wszystkim opracowanie przez UE listy przyczyn i sytuacji wskazujących na niebezpieczeństwo przerodzenia się sytuacji kryzysowych w otwarty konflikt oraz wskaźników wczesnego ostrzegania.
Czynniki wymieniane jako wymagające monitorowania i mogące prowadzić do sytuacji konfliktowych to:
stan państwa
rządy państwa
poszanowanie praw podstawowych
społeczeństwo obywatelskie i media
relacje pomiędzy społecznościami oraz mechanizm rozwiązywania kwestii spornych
zarządzanie gospodarką
nierówności społeczne i regionalne
sytuacja geopolityczna
Podstawowe pojęcia związane z bezpieczeństwem:
Neutralność krajów w stosunkach międzynarodowych, która dotyczy systemów obrony i uczestnictwa w działaniach wojennych zaczęła tracić na znaczeniu. Neutralność była formuła stosowaną w polityce w warunkach systemu bipolarnego - kraje neutralne nie angażowały się w organizacje międzynarodowe, tworzące system bezpieczeństwa międzynarodowego.
Obrona - tradycyjnie rozumiana była jako gotowość do odparcia ataku z zewnątrz, do czego potrzebny był odpowiedni potencjał wojskowy, plan prowadzenia działań wojennych, wyposażenie i infrastruktura. Obecnie ze względu na zmianę charakteru zagrożeń zmienia się również koncepcja obrony. Rośnie w sferze bezpieczeństwa znaczenie działań wychodzących poza tradycyjne ujęcie pojęcia obrony. Wzrasta znaczenie operacji stabilizacyjnych poza granicami państwa oraz działań prewencyjnych wobec innych zagrożeń spoza sfery militarnej. Nowe znaczenie pojęcia obrony zlewa się z pojęciem gwarancji bezpieczeństwa, co związane jest z wykraczaniem poza domenę czysto militarną.
Budżet wojskowy - to zbiór dochodów i wydatków przeznaczonych na finansowanie sektora wojskowego kraju.
Interes narodowy - pojęcie to w przeszłości oznaczało definiowanie interesu narodowego w zgodzie z autonomicznymi celami danego kraju. Obecnie w warunkach umiędzynarodowienia gospodarki i występowania silnych więzi współzależności nie można decydować autonomicznie o interesie danego kraju. Rozmyły się bowiem granice między danym państwem a jego otoczeniem międzynarodowym.
Racja stanu - ewoluuje zgodnie ze zmianami, jakie zachodzą w interesie danego kraju na arenie międzynarodowej. Wszystkie uwagi sformułowane powyżej odnoszą się do tego punktu.
Sektory strategiczne - pod tym pojęciem rozumiano sektory bezpośrednio lub pośrednio zaangażowane w obronność danego kraju. W obecnych warunkach za sektory strategiczne uznaje się te sfery, które przynoszą duże stopy zwrotu zainwestowanego kapitału. Pozwala to na reinwestycje w kraju lub za granicą i zwiększa zamożność narodu.
Biegunowość stosunków międzynarodowych - to ilość podmiotów narodowych, które decydują o kształcie tychże stosunków w związku ze swoją pozycją geostrategiczną. Rozróżniamy stosunki wielobiegunowe (przed II wojną światową), dwubiegunowe (po II wojnie światowej) i bezbiegunowe ( po zakończeniu zimnej wojny).
Współzależności w stosunkach międzynarodowych - to formuła, która ogranicza wykorzystywanie pozycji na arenie międzynarodowej do kształtowania ich zgodnie z partykularnymi interesami danego państwa.
Globalizacja - jest procesem stabilizującym stosunki międzynarodowe, w którym następuje upowszechnienie na skalę światową produktu, technologii, produkcji, metod organizacyjnych. Wymusza to liberalizację jako źródło podniesienia korzyści, które mogą płynąć z tego zjawiska. W procesach tych stopniowo dochodzi do upowszechnienia się rozwiązań prawnych, systemów gospodarczych i części modeli politycznych.
Współzależności jednostronne oznaczają dominację jednej strony w stosunkach z jej partnerami, wynikające z potencjału gospodarczego, roli międzynarodowej, jaką on odgrywa lub potencjału polityczno - militarnego. Współzależności te charakteryzują się asymetrią.
Współzależności wielostronne charakteryzują się symetrią, która jest wprowadzona przez rozwiązania instytucjonalne. Układ oparty na współzależnościach wielostronnych jest stabilny i długotrwały. Każdy w nim współpracuje z każdym. Pogłębienie integracji między grupą krajów mobilizuje innych do podobnych kroków.