Rola bezpieczeństwa ekonomicznego (cz. I)

Zachowanie bezpieczeństwa ekonomicznego stało się jednym z głównych celów polityki wewnętrznej i zagranicznej państw. W najbliższych latach to właśnie na tej płaszczyźnie będzie się toczyć rywalizacja między państwami. Rywalizacja ta będzie przybierać na sile, a więc powodować napięcia w skali międzynarodowej. Klasyczna koncepcja podziału państw na bloki, czy sfery wpływów powoli traci znaczenie na rzecz świata grup interesów państw i poszczególnych jego grup. Państwa i grupy społeczne postrzegają obszar nie tradycyjne w sensie geograficznym, lecz w wymiarze ekonomicznym - przestrzeni ekonomicznej jako rynków zbytu towarów i inwestycji, tym samym geopolityka wypierana jest przez geoekonomię. Rodzi to nowe obszary konfliktów oraz zmienia ich geografię. Rywalizacja między państwami jest również bardziej intensywna niż to było przed laty w systemie dwu blokowym, teraz rywalizacja ma charakter codziennej weryfikacji swojej pozycji, a czas przygotowań i konfrontacji stał się jednością.

Bezpieczeństwo ekonomiczne polega na zapewnieniu niezakłóconego funkcjonowania gospodarki oraz na utrzymaniu komparatywnej równowagi z gospodarkami innych państw. Zdefiniowany stan będzie oznaczał zachowanie bezpieczeństwa ekonomicznego, ale nie poprawę bezpieczeństwa ekonomicznego. Pojęcie bezpieczeństwa ekonomicznego odnosi się do państw, a jej składowymi są wartości uznawane za ważne dla państwa, choć niekoniecznie pozostające pod bezpośrednią jego kontrolą. W sferze bezpieczeństwa ekonomicznego następuje przemieszanie się uczestników państwowych i prywatnych. Dla obywateli zachowanie bezpieczeństwa ekonomicznego oznacza stabilne stopy procentowe i kursy walutowe, pewność zatrudnienia i przechowywania oszczędności, państwu umożliwia swobodne realizowania wewnętrznych i zewnętrznych celów politycznych obejmujących sferę polityki makroekonomicznej, społecznej i zagranicznej. Umożliwia wykorzystania zachodzących procesów globalizacji do dalszego rozwoju państw i neutralizacji zagrożeń wynikających z funkcjonowania gospodarki światowej.

Rola bezpieczeństwa ekonomicznego (cz. II)

Zagrożenia dla bezpieczeństwa państw mogą pochodzić zarówno ze strony państw jak również ze strony innych podmiotów stosunków międzynarodowych tj. korporacje transnarodowe, funduszy inwestycyjnych, banków i samego funkcjonowania rynku.

Państwa, prowadząc politykę zagraniczną dość często podejmują działania zagrażające bezpieczeństwu ekonomicznemu innego państwa. Podejmują kroki zmierzające do zagrożenia jednej lub wielu wartości konstytuującej bezpieczeństwo, preferując te wartości, które są najsłabiej bronione przez państwo atakowane. Działania podejmowane przez państwa mogą mieć charakter ukierunkowany na określone państwo albo mogą negatywnie oddziaływać na grupę państw lub całą społeczność międzynarodową. W tym ostatnim przypadku możemy mówić o działaniach wewnętrznych, negatywnie oddziałujących na środowisko międzynarodowe. W związku z postępującym procesem globalizacji i, w konsekwencji, współzależności państw, możliwości działań negatywnych o charakterze ekonomicznym uległy zdecydowanemu rozwojowi. W przeszłości wojna gospodarcza przyjmowała formę embarga na dostawy towarów, psucia monety, dziś możliwe są oddziaływania na stopę procentową, kurs walutowy, oszczędności, technologie, możliwości ściągania opodatkowania i wiele innych.

Rola bezpieczeństwa ekonomicznego (cz. III)

Państwa mają również możliwość wykorzystywania rozwoju i funkcjonowania gospodarki światowej do realizacji własnych celów bezpieczeństwa ekonomicznego. Oznacza to, iż rynek ma podwójny charakter, z jednej strony, jest źródłem zagrożeń dla bezpieczeństwa ekonomicznego poprzez spekulacje destabilizujące, szpiegostwo technologiczne, czy pranie brudnych pieniędzy, z drugiej, państwa potrafiące wykorzystać zachodzące procesy rynkowe mogą ich użyć do wzmocnienia swojego negatywnego oddziaływania na bezpieczeństwo ekonomiczne innych aktorów.

Nie zawsze państwa oddziałują na siebie negatywnie tam, gdzie ich interesy nie mają charakteru rozbieżnego, starają się współpracować. Współpraca podejmowana jest, przede wszystkim, przez państwa najbogatsze, które wyznaczają główny kierunek zmian. Państwa, które szybko się rozwijają i stanowią rynek zbytu dla towarów, usług i inwestycji państw rozwiniętych mają zdecydowanie większy udział od państw słabo rozwiniętych w tworzeniu nowej architektury finansów i systemu handlowego. Współpraca ta ma za zadanie wypracować takie mechanizmy, które uniemożliwią państwom wprowadzanie niekorzystnych regulacji dyskryminujących jedną ze stron, co może zakłócić przepływy w skali globalnej, przyczyniając się do redukcji korzyści ze specjalizacji i efektywnego lokowania zasobów. Przyczyn współpracy można poszukiwać również w potędze zagrożeń dla bezpieczeństwa, jakie dla każdego państwa niesie ze sobą rynek, bez względu na ich wielkość, siłę czy historię.

Agresja ekonomiczna

Agresja ekonomicznaPojęcie bezpieczeństwa oznacza pewien optymalny stan państwa. Zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa pochodzą z działań państw i funkcjonowania gospodarki światowej. Zagrożenia mogą wynikać z ukierunkowanego działania w postaci agresji ekonomicznej, wojny gospodarczej, uzależnienia, a także z oddziaływań pośrednich, czyli z działań nie ukierunkowanych, zamierzonych i niezamierzonych. Taki sposób pojmowania bezpieczeństwa umożliwia pełniejszą analizę zagrożeń dla funkcjonowania państw. Mechanizm agresji ekonomicznej dotyczy ukierunkowanego, zamierzonego działania na inne państwo. Agresja ekonomiczna może mieć charakter otwartego działania, czyli wojny gospodarczej lub działań zmierzających do uzależnienia.

Agresja gospodarcza jest celową działalnością ukierunkowaną na destabilizację gospodarki danego państwa, a uzależnienie gospodarcze to stan relacji między państwami, który ogranicza swobodę korzystania z własnych zasobów, czyli odnoszenia korzyści. W obu przypadkach za pomocą narzędzi ekonomicznych podejmowane są próby wpływania na decyzje danego państwa. W związku z tym agresja ekonomiczna może polegać na:

• narzuceniu jednostronnie korzystnych umów międzynarodowych,

• świadomym tworzeniu stanu uzależnienia gospodarczego i technologicznego poprzez ograniczony dostęp do technologii lub wykup firm posiadających technologie celem wstrzymania jej rozwoju,

• manipulowaniu, dzięki wpływowi na gospodarkę danego państwa, jego wskaźnikami ekonomicznymi,

• wstrzymaniu przepływów handlowych, usługowych oraz kapitałowych,

a uzależnienie ekonomiczne może polegać na:

• uzależnieniu od eksportu do danego kraju w takim stopniu, iż zmiana taryfowych lub parataryfowych środków ochrony rynku w tym państwie może doprowadzić do załamania gospodarczego,

• uzależnieniu od importu z danego kraju w takim stopniu, iż przerwanie lub ograniczenie dostaw może doprowadzić do załamania gospodarczego,

• uzależnieniu sektora finansowego od systemu danego państwa w takim stopniu, iż przerwanie lub ograniczenie dostaw nie znajdując w podaży rynku krajowego może doprowadzić do załamania gospodarczego,

• uzależnieniu sektora kapitałowego

Agresja ma charakter otwartych działań, natomiast uzależnienie jest działaniem wieloletnim, które ma charakter dwustronnych oddziaływań prowadzących do asymetrii współzależności.

Szpiegostwo przemysłowe

Przedsiębiorstwa, prowadząc ekspansję handlową na nowe rynki, mogą starać się pozyskiwać technologie metodami pozaprawnymi. Przeprowadzone działania, nawet jeśli nie dotyczą technologii podwójnego zastosowania, osłabiają bezpieczeństwo ekonomiczne państwa poprzez spadek konkurencyjności firm, a w konsekwencji mogą być przyczyną spadku PKB. Dostępność informacji na temat tego typu działań jest z natury ograniczona. W roku 2000, po publikacji w Libération, głośna stała się sprawa firmy Microsoft i znalezienia w oprogramowaniu tej firmy klucza umożliwiającego swobodne ściąganie informacji. Z raportu przygotowanego przez Parlament Europejski wynika, iż "amerykańscy giganci Microsoft, Netscape i Lotus preparują eksportowe wersje oprogramowania w ten sposób, aby umożliwić służbom specjalnym USA dostęp do poczty elektronicznej" . Z tego powodu Niemcy powierzają zabezpieczenie tajemnic państwowych własnym firmom, takim jak: Siemens oraz Deutsche Telekom, a niemieckie Ministerstwo Spraw Zagranicznych zrezygnowało z prowadzania videokonferencji z przedstawiciel-stwami zagranicznymi, ponieważ, zdaniem ministerstwa, są one transmitowane poprzez siedzibę CIA w Denver.

Również w raporcie dla Parlamentu Europejskiego oceniano straty wynikłe z prowadzonych działań szpiegowskich na 20 mld euro rocznie. Z raportu wynika, iż amerykańska National Security Agency (NSA) ściśle współpracuje ze służbami specjalnymi Wielkiej Brytanii, Kanady, Nowej Zelandii i Australii, i dzięki wykorzystaniu systemu ECHELON ma możliwość kontrolowania treści rozmów telefonicznych, faksów, teleksów i poczty elektronicznej.

Ocenia się, iż roczny budżet NSA wynosi 8 mld dolarów, a zatrudnienie 20.000 osób. W wyniku zastosowania tego systemu do prowadzonych działań Airbus nie podpisał kontraktu wartego 6 mld dolarów z Arabią Saudyjską, firma Thomson - CSF nie otrzymała 1.6 mld dolarów dotacji na stworzenie satelitarnego systemu kontroli brazylijskiej puszczy. W obu przypadkach wygrały firmy amerykańskie. Takie działania umożliwiają firmom prywatnym odnoszenie dużych orzyści dzięki pomocy państwa. Prasa doniosła, ponadto, o wykorzystywaniu ECHELONu w czasie negocjacji GATT/WTO.

Również Amerykanie narażeni są na szpiegostwo technologiczne. FBI aresztowało naukowca podejrzanego o wykradzenie badań na temat przyczyn i metod leczenia choroby Alzheimera . Duży stopień informatyzacji umożliwia dokonywanie włamań do sieci komputerowych spoza terytorium danego państwa, np. w USA, w 2000 r., 75% włamań nastąpiło spoza terytorium amerykańskiego. Ofiarami internetowych włamywaczy padły 32 agencje rządowe, w tym ośrodki badawcze i naukowe . Z badań prowadzonych przez Ernst Young LLP wynika, iż 39 % szpiegostwa przemysłowego jest dokonywane przez konkurentów, 19 % przez klientów, 9 % przez dostawców i tylko 7 % przez służby specjalne . Potwierdza to również raport przedstawiony Parlamentowi Europejskiemu, zgodnie z którym ilość prywatnych firm zajmujących się szpiegostwem wzrasta i jest zakładana przez byłych pracowników służb specjalnych.

Definiowanie bezpieczeństwa ekonomicznego (cz. I)

W literaturze pojęcie bezpieczeństwa ekonomicznego państwa jest definiowane bardzo różnorodnie. E. Haliżak, odnosi je do pojęcia zagrożenia bezpieczeństwa gospodarki narodowej, czyli do takiej sytuacji, w której gospodarka nie może "rozwijać się, generować zysków i oszczędności z przeznaczeniem na inwestycje lub gdy zagrożenia zewnętrzne doprowadzą do zakłóceń w jej funkcjonowaniu, co narazi obywateli i przedsiębiorstwa na szwank, a być może zagrozi fizycznemu przetrwaniu państwa".

V. Cable definiuje bezpieczeństwo ekonomiczne dwojako. Po pierwsze, odnosi to pojęcie do handlu i inwestycji, które bezpośrednio wpływają na zdolność kraju do obrony, na dostęp do uzbrojenia lub związanej z nią technologii, na pewność źródeł zaopatrzenia w wyposażenie wojskowe. Z drugiej strony, bezpieczeństwo ekonomiczne utożsamia z działaniem za pomocą instrumentów polityki ekonomicznej, które są używane do agresji lub obrony: bojkoty handlowe i inwestycyjne, restrykcje związane ze źródłami energii - bezpieczeństwo zasobów.

S. Michałowski definiuje bezpieczeństwo ekonomiczne jako "wyobrażenie w zakresie rzeczywistych, względnie potencjalnych zagrożeń gospodarczych kraju, kształtowane pod wpływem ogólnego stanu zależności ekonomicznych (taki typ zewnętrznych związków gospodarczych danego kraju, przy którym istnieje możliwość efektywnego oddziaływania partnera zagranicznego na istotne wielkości gospodarcze w celu osiągnięcia określonych celów politycznych) kraju, które określa stopień efektywności zewnętrznej integracji ekonomicznej w wewnętrzny rozwój gospodarczy, zdolność obronną i stabilność systemu społeczno-politycznego danego kraju". W związku z powyższym bezpieczeństwo ekonomiczne oznacza stopień podatności danego państwa na przeniesienie przez gospodarkę działań o charakterze politycznym.

Definiowanie bezpieczeństwa ekonomicznego (cz. II)

Rozważania w książce E. Frejtag-Miki, Z. Kołodziejaka, W. Putkiewicza, Bezpieczeństwo ekonomiczne we współczesnym świecie, prowadzą do następują-cej konstatacji: "Bezpieczeństwo ekonomiczne jest to zdolność systemu gospodarczego państwa (grupy państw) do takiego wykorzystania wewnętrznych czynników rozwoju i międzynarodowej współzależności ekonomicznej, które będą gwarantowały jego niezagrożony rozwój".

H. Moran i E. Kapstein proponują pojmować bezpieczeństwo ekonomiczne w kontekście otwierania się gospodarek narodowych i erozji autonomii państw. Postulują, aby zainteresowanie badaczy skupiło się na badaniu handlu, integracji finansowej i pieniężnej zależności.

Z kolei B. Buzan uważa, iż o bezpieczeństwie ekonomicznym możemy mówić tylko w określonych okolicznościach, a mianowicie w momencie silnych związków między ekonomią a militarnymi możliwościami, potęgą lub społeczną identyfikacją (social identity).

J. Sperling i E. Kircher uważają, iż bezpieczeństwo ekonomiczne ma trzy zidentyfikowane i oddzielne elementy. Po pierwsze, bezpieczeństwo ekonomiczne oznacza zdolność państwa do obrony socjalnej oraz ekonomicznej struktury społeczeństwa. Drugi aspekt, to zdolność państw do efektywnego regulowania rynku oraz utrzymania integralności społeczeństwa. Trzeci aspekt bezpieczeństwa ekonomicznego przejawia się poprzez zdolność państwa do współpracy z innymi w celu ustanowienia międzynarodowego środowiska ekonomicznego, którego efektem ma być wzmocnienie współpracy w sektorze militarnym, jak również wyciągnięcie korzyści z międzynarodowej współpracy.

Raje podatkowe

Działania państw zmierzające do przejmowania podatków i dochodów polegają na oferowaniu niższego efektywnego opodatkowania osób fizycznych i prawnych przez państwa zwane "rajami podatkowymi". Za "raje podatkowe" są uznawane państwa oraz inne jednostki terytorialne prawa międzynarodowego. Przy omawianiu "rajów podatkowych" dla uproszczenia będziemy je nazywać państwami.

"Raje podatkowe" znajdują się praktycznie we wszystkich częściach świata, co umożliwia łatwy do nich dostęp większości mieszkańców Ziemi. W tabeli poniżej przedstawiono wybrane "raje podatkowe" z rozbiciem na regiony.

Tabela 1
Raje podatkowe z rozbiciem na regiony

Afryka	Azja i Pacyfik	Europa	Bliski Wschód	Zachodnia Hemisfera
Liberia	Wyspy Cooka	Andora	Bahrain	Antigua
Mauritius	Guam	Cypr	Liban	Aruba
Tanger	Makao	Gibraltar		Barbados
Seszele	Nauru	Wyspa Mana		Belize

Źródło: Offshore Financial Centers IMF Background Paper, Monetary and Exchange Affairs Departament, 23 June 2000.

Są to najczęściej małe terytoria położone na wyspach, również o małej liczbie ludności. W tabeli poniżej przedstawiono ludność i terytorium wybranych "rajów podatkowych".

Ich potencjał, w związku z małą liczbą ludności i brakiem rozwiniętego przemysłu jest niski. Dlatego ich dobre funkcjonowanie i bezsilność państw rozwiniętych w narzuceniu im swoich praw jest fenomenem stosunków międzynarodowych czasu globalizacji. Między państwami należącymi do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju - OECD a "rajami podatkowymi" istnieje zasadnicza sprzeczność interesów. Państwa OECD chcą zahamować spadek wpływów podatkowych związanych z transferowaniem zysków za granicę, to znaczy do "rajów podatkowych", a "raje podatkowe" chcą tę sytuację utrzymać. W związku z istniejącymi zasadniczymi różnicami interesów, działania podejmowane przez państwa rozwinięte będą miały charakter, przede wszystkim, działań na poziomie wewnętrznym, jak również działań o charakterze kooperacji z innymi państwami. Z kolei, działania "rajów podatkowych" polegają na tworzeniu takich regulacji, które będą atrakcyjne dla podmiotów, umożliwiając im zmniejszenie obciążeń podatkowych. Działania podejmowane przez "raje podatkowe" polegają na tworzeniu takich regulacji, które zachęcają do redukowania obciążeń podatkowych. Działania "rajów podatkowych" mają charakter pasywny i oznaczają tworzenie takiego systemu podatkowego, w którym stawka podatkowa wynosi zero lub jest bliska zeru. Obok tego podstawowego warunku musi być spełniony warunek poufności dokonywanych operacji. Takie regulacje zapewniają dopływ środków z państw o wyższej stopie podatkowej. Bardzo często dokonuje się to w postaci wykorzystywania cen transferowych.

http://www.bezpieczenstwoekonomiczne.pl

---