17.11.2008r.
Niccolo Machiavelli
- referat Historia Myśli Społecznej
Nowy porządek świata:
Źródeł powstania doktryny politycznej makiawelizmu należy upatrywać we Włoszech XV - XVI w. Chaos, który tam panuje dobrze ilustruje tendencje epoki - nowe silne organizmy jeszcze nie powstały a stare --> feudalne struktury [Author:N] państwa są wewnętrznie rozbite. „Państwa - miasta” weszły w stadium „państw - regionów', ale żadne z nich nie uzyskały dostatecznej władzy, aby zapanować nad całością. Tworzą się księstwa, w których władca zmienia się co parę lat. Powtarzają się przewroty ustrojowe, miasta pełne są spiskowców, organizatorów nieudanych puczów. Konflikty wewnętrzne spowodowały, że Włochy stały się terenem walk Francji i Hiszpanii o wpływy. Kryzys, który dotyka Włochy można rozpatrywać w kilku wymiarach:
- dziedzina gospodarki : gwałtowny pęd do bogacenia się i zrywania ze średniowieczną --> reglamentacją[Author:N] działalności gospodarczej, ograniczenia gospodarki naturalnej na rzecz produkcji towarowej i handlu. Okres ten spowodował, że posiadacze wielkich fortun wywierali wpływ na życie społeczne nie zależnie od tradycyjnej hierarchii.
- dziedzina organizacji społecznej: podważania sztywnego ładu społecznego, w którym każdy miał wyznaczone miejsce, kontrasty społeczne wyostrzają się, ale jednak odbywa się coraz szybszy ruch w górę i dół drabiny społecznej. Społeczeństwo staje się terenem walki o miejsce w hierarchii, najważniejsza staje się skuteczność działań, a nie trwałe zasady moralne.
- dziedzina polityczna: władza coraz bardziej uniezależnia się od zadań religijnych, staje się narzędziem obrony świeckich interesów grupowych i dynastycznych oraz narodowych, jednak rośnie coraz bardziej opór wobec kościoła, który sam z resztą uległ procesowi --> sekularyzacji[Author:N] .
- dziedzina psychologii: nasilenie indywidualizacji o czym decyduje, że pozycja jednostki zależy coraz bardziej od niej samej, nie zaś do odziedziczonej przynależności grupowej.
Biografia:
Niccolo Machiavelli był twórcą nowego renesansowego spojrzenia na państwo. Przez wiele lat był urzędnikiem republiki florenckiej. Miał ogromne ambicje polityczne, ale gdy w 1512r. władzę we Florencji objęła wpływowa rodzina Medyceuszy, utracił stanowisko, został oskarżony o spisek uwięziony i torturowany. Po wyjściu więzienia, pozbawiony politycznych wpływów zajął się pisaniem. Choć przez całe życie koncentrował się na robieniu kariery politycznej, nie zdołał zaspokoić swoich ambicji i ostatecznie musiał uznać swoją porażkę. To paradoks zważywszy na fakt, że Książę, który przyniósł mu nieśmiertelną sławę, jest poradnikiem sprawowania władzy. Ale stało się tak być może dlatego, że w życiu Machiavelli nie stosował się do opisanej przez siebie zasady, iż w działaniu cel uświęca środki, a jego osobiste sympatie polityczne były bezsprzecznie republikańskie. Machiavelli, wyjaśniając swoje motywy, stwierdza:
Moim zamiarem jest pisać rzeczy użyteczne dla tego, kto je rozumie, przeto o wiele bardziej właściwym wydaje mi się iść za prawdą rzeczywistą zdarzeń niż za jej wyobrażeniem. Wielu wyobrażało sobie takie republiki i księstwa, jakich w rzeczywistości ani się nie widzi, ani się nie zna; wszak sposób, w jaki się żyje jest tak różny od tego, w jaki się żyć powinno, że ten, kto chce postępować tak, jak się powinno postępować, a nie tak, jak się postępuje, gotuje raczej swoją klęskę, niż zapewnia panowanie.
Jest dla niego oczywiste, że polityka oderwała się od etyki, a "człowiek, który w każdym swym postępku zdecydowany jest przestrzegać zasad dobra, musi nieuchronnie zginąć wśród tylu, którzy nie są dobrymi".
Sprawy polityczno - społeczne:
Przechodząc do omówienia poglądów polityczno - społecznych należy zaznaczyć, że Machiavelli nie uznaje społeczeństwa, dla niego ono nie istnieje. Jego odkrycia częściej mają charakter polityczno-ustrojowy i psychologiczny niż socjologiczny. Machiavelli nie patrzy na państwo tożsame ze społeczeństwem tak jak praktykowali to Platon, Arystoteles czy Św. Tomasz z Akwinu. Wolin pisze, że w rozważaniach autora Księcia „[...] brak jakiejkolwiek refleksji o sieci stosunków społecznych w obrębie grupy, zrozumienia więzów lojalności, wyczucia ciągłości trwania zbiorowości w czasie.”
Amoralizm, cynizm i wyrachowanie, które przypisuje się postawie makiawelicznej, u samego Machiavellego wynika ze specyficznego podejścia do zagadnień związanych z problematyką państwa.
Machiavelli, rozumiejąc państwo jako twór złożony z władcy i podporządkowanych mu jednostek, mało interesował się społeczeństwem, bardziej warunkami działania w danym ustroju politycznym. Jego absolutne nowatorstwo polegało na tym, że traktował państwo jako twór całkowicie ludzki, bez pierwiastka boskiego. W polu widzenia Machiavellego znajdują się niemal wyłączenia władca i poddane jego działaniom jednostki ludzkie a więc uważał państwo za kreację władcy, który musiał okazać się dostatecznie silny i rozumny by narzucić innym swoją wolę.
Słowo "polityka" używał w sensie trochę węższym niż rzecz się ma w powszechnym użyciu. Polityka w jego mniemaniu dotyczyła bezpieczeństwa zewnętrznego, pokoju wewnętrznego, stabilności i poziomu zamożności. Ale nie obejmowała już wychowania, realizacji ideałów czy moralności.
Makiawelizm jako doktryna polityczna głosi, że dobra i skuteczna polityka musi być nastawiona na osiąganie wyznaczonych celów. za cel najwyższy uznaje dobro państwa i racje stanu. W imię tych wartości dopuszcza podstęp, zdradę, zbrodnię w myśl hasła: ,, cel uświęca środki ”.
Postęp, brutalna siła, terror i obłuda to metody sprawowania władzy. Jednak ważne jest by stosować je tylko w wyjątkowych sytuacjach i ich nie nadużywać. „[…] gdy się krzywdzi człowieka należy czynić to w ten sposób, aby nie trzeba było obawiać się zemsty”.
Machiavelli nie poszukiwał tego co dobre, a tego co najbardziej skuteczne w dążeniu do danego celu.
Takie rozumienie polityki wykluczało myślenie utopijne. Machiavelli podszedł do problematyki państwa w sposób naukowo-techniczny. Nie oceniał, lecz opisywał politykę tak, jakby mówił o mechanizmie. Dlatego tradycja anglosaska powszechnie uznaje go za ojca nauk politycznych. Nazywa się go też założycielem nowożytnej filozofii polityki i odkrywcą "nowego moralnego kontynentu".
Machiavelli uważał jednostki za złe z natury, zawistne i niesprawiedliwe, egoistyczne i pozbawione wyższych emocji, a władca powinien dbać o pozory łaskawości i prawości, łamiąc je w razie potrzeby. Stąd pogląd o potrzebie używania siły i słynna maksyma „cel uświęca środki”.
Tworząc swój własny ideał moralny równy diagnozie zastanego społeczeństwa czuł się zmuszony twierdzić: „Między tym, co dzieje się na świecie, a tym, co się dziać powinno, zachodzi tak wielka różnica, iż ten, kto by rzeczywistość zaniedbałam w imię ideału rzeczywistości, raczej zgubę własną by spowodował niż poprawę losu, człowiek bowiem, który by na każdym kroku rządził się tylko zasadami dobra, przepaść musiałby w środowisku ludzi rządzących się innymi zasadami”
Sądzimy że można zaryzykować stwierdzenie iż wizję świata Machiavellego można sprowadzić do dwóch zasad. Pierwsza głosi, że moralność, cnota, pożądany ład polityczny nie mogę być usytuowane w społeczeństwie. Nie chodzi o to, by budować wizję tego, jak powinno wyglądać życie jednostki, ale o sytuację, w jakiej ludzie żyją. Jest to wyraźna polemika ze stanowiskiem Platona. Druga myśl nawiązuje do pierwszej - nad Fortuną można zapanować przy użyciu siły. Pomimo że los człowieka związany jest niezależne od jego Fortuny dzięki własnej energii życiowej virtu jednostka może wpłynąć na bieg rzeczy, wydarzeń i kształtowanie się idei. Między Fortuną a virtu zachodzi zależność, w której degeneracja dzielności prowadzi do tego iż los jest dla człowieka nieprzychylny. I odwrotnie Fortuna pomaga silniejszym. Machiavelli opisuje w Księciu mechanizm z punktu widzenia jednostki. Zaznacza, że Osiągnięciu władzy sprzyjają historyczne okoliczności czyli ,,okazje” oraz ,,cnoty” czyli umiejętności dostrzegania i wykorzystywania ofiarowanej przez fortunę ,,okazji”.
Skupiał się na odkryciu reguł skutecznego działania. Jest to wg niego możliwe, bo zdarzenia się powtarzają, a natura ludzka jest stała. Zachowanie człowieka da się przewidzieć, jeśli tylko rozporządzamy wiedzą, którą daje nam studiowanie historii .Machiavelli traktował ja jako wielkie laboratorium, w którym można obserwować działania ludzkie i wykrywać ich prawidłowości. Szacki dlatego nazywa autora Księcia --> indukcjonalistą[Author:N] .
Kolejnym ważnym, naszym zdaniem, wątkiem w rozważaniach Machiavellego jest jego pogląd na temat ujednostkowienia społeczeństwa. Według niego o życie ludzkim decydują: Fortuna czyli los oraz virtu czyli przedsiębiorczość człowieka, jego zdolności i aktywność. Tylko ludzie odważni i energiczni mogą uwolnić się spod wpływu fortuny i samodzielnie kierować swoim życiem. Takie osoby są predysponowane do rządzenia. O ujednostkowieniu społeczeństwa świadczy fakt, że każda jednostka z osobna zabiega o uwolnienie spod wpływu fortuny bądź też się jej poddaje a jedynym czynnikiem scalającym jednostki jest wspólny władca.
Machiavelli buduje `nową moralność' opartą na dzielności wobec przeciwności losu, na dyscyplinie, szczęściu oraz wiedzy i sile potrzebnych do ich zapewnienia. Lud w tej teorii jest kategorią, która posiada cechy pozytywne, to jedynie depozytariusze dobra rozumianego jako brak zła.
By czuć się bezpieczny na tronie trzeba przede wszystkim stworzyć dobre państwo. Najważniejszą podstawą dobrego państwa jest dobre wojsko i dobre prawo. Przy czym z tych dwojga ważniejsze jest dobre wojsko, ponieważ bez dobrego wojska nie ma mowy o dobry prawie. Złym wojskiem jest wojsko najemne i posiłkowe. By prowadzić skuteczne wojny księże winien studiować i naśladować czyny wielkich mężów przeszłości.
Teraz przejdziemy do analizy tekstu Księcia Machiavellego:
Dedykacja - Lorenzo II de Medici - list skierowany do władcy, w którym Machiavelli widział wodza zdolnego zjednoczyć rozbitą na państwa Italię.
Machiavelli rozróżnia dwa rodzaje państw: republiki i księstwa:. Z Tego księstwa dzieli na całkiem nowe i włączone w państwo dziedziczne przez księcia, który je zdobył.
Twierdzi, że Państwo zdobywa się przy użyciu:
- orężem obcym
- orężem własnym
- dzięki fortunie bądź cnocie
Książę krzywdzi tych, których księstwo zajmuje. Państwa zdobyte, które książę przyłącza do swego danego państwa albo są częścią tej samej prowincji i mówią tym samym językiem, albo nie są. Jeśli są - łatwo je utrzymać. Odsuwa się od władzy panujący ród, utrzymuje dawne warunki i zwyczaje oraz prawo i podatki takie jakie były wcześniej.
Z kolei zdobywając państwa z innym językiem, porządkiem i obyczajami, najlepiej w nich zamieszkać. Przebywając na miejscu można zauważyć nieporządek i mu zapobiec. Książę w państwie o innych zwyczajach musi stać się przywódcą oraz obrońcą jej mniej potężnych sąsiadów, starających się osłabić w nich władzę. Powinien pilnować by nie pojawił się tam inny potężny cudzoziemiec.
W 4 rozdziale Machiavelli mówi o rządzeniu państwem i Rzeczywistej władzy w państwie, którą sprawują:
- książę i wszyscy słudzy, którzy jako ministrowe z jego łaski pomagają w rządzeniu
- książę i baronowie, (którzy dziedziczą krew rządzących) rządzący w różnych państwach i mających własnych poddanych
Jeśli państwa, które zdobywasz żyły według własnego prawa oraz wolności, a chcesz je utrzymać masz trzy sposoby:
- zniszczyć je
- udać się tam i osobiście zamieszkać
- zezwolić by żyły wg własnego prawa, przynosząc ci korzyść, a wewnątrz stworzyć rząd nielicznych- oligarchię, który w państwie zachowa dla siebie przychylność.
Kolejne kilka rozdziałów poświęconych jest zdobyciu i utrzymaniu się przy władzy:
Zasada naśladownictwa - naśladowanie czynów i dzieł wielkich ludzi jako normę zachowań i twórczości. Pozwala to władcy powielać sprawdzone dobre sposoby utrzymania się przy władzy i utrzymywać księstwo. Książę, który dużo zawdzięcza fortunie, dłużej się utrzymuje. I gdy mieszka w swoim państwie. Ci, którzy kierują się cnotą stają się władcami, zdobywają księstwa z trudem, ale utrzymują z łatwością. Kiedy ludowi zabraknie wiary, trzeba ja narzucić siłą.
Ci, którzy z osób prywatnych stają się władcami jedynie za pomocą fortuny, ponoszą niewiele trudu, ale z wielkim trudem się utrzymują, problemy rodzą się gdy sprawują rządy. Człowiek bez umysłu i cnoty rządzić nie potrafi.
Osoba prywatna może zostać księciem na dwa jeszcze sposoby;
- drogą nie godną i nieprawą
- poprzez poparcie przez innych obywateli
Do władzy dochodzi się dzięki przychylności;
-ludzi - możnych
Lud nie chce być rządzony przez możnych. Możni zaś chcą rządzić i uciskać lud. Lud nie chce być rządzony przez możnych. Możni zaś chcą rządzić i uciskać lud. Księstwo powstaje za sprawą ludu lub możnych. Jedni lub drudzy, gdy nie mogą się przeciwstawić tym drugim, wykorzystują powagę jednego ze swoich i czynią go księciem, by w cieniu jego władzy zaspokoić własne pragnienia bądź czuć ochronę.
Należy utrzymywać przyjaźń ludu. Lud czuję się zobowiązany względem dobroczyńcy. Mądry książę musi obmyślić sposób by obywatele zawsze potrzebowali państwa i jego samego, a wówczas będą mu wierni.
Nie łatwa jest walka z tym, kto posiada dobrze strzeżoną ziemię i lud nie ma go w nienawiści.
Machiavelli rozpatruje także szczególny przypadek księstw kościelnych
Zdobywa się je bądź to za pomocą cnoty, bądź fortuny. Opiera się na porządkach wynikających z religii, więc ich utrzymanie nie wymaga cnoty ani fortuny. Takie księstwa są pewne i szczęśliwe. Rządzą nimi siły wyższe, do których umysł ludzki nie ma dostępu.
Autor Wyznacza Podstawy dobrego państwa:
- dobre prawo - dobre wojsko
Wojsko: -własne -najemne (niebezpieczeństwo brak ducha) -posiłkowe (niebezpieczeństwo dla państwa: bezużyteczne) - mieszane
Bez własnej armii żadne księstwo nie jest bezpieczne.
Księże Musi znać się na sprawach wojskowych. Wtedy ma szacunek i zaufanie żołnierzy.
Następnie możemy przeczytać o cechach dobrego władcy:
Książę: - powinien nauczyć się nie być dobrym -używać dobroci wedle konieczności - postępuje roztropnie
By utrzymywać miano szczerego nie można zaniedbać okazania pewnego dostatku. Ubogi książę traci szacunek. Ze szczodrości trzeba korzystać rozważnie.
Książę może podejmować działania nie obciążając ludności. Wtedy, po przez swa oszczędność, okazuje szczodrość tym, którym nic nie odbiera. Skąpstwo to jedna z przywar, która utrzymuje przy władzy.
Każdy książę powinien pragnąć by uważano go za pobłażliwego, a nie okrutnego, ale powinien się stać, by łaskawości tej źle nie używać. Nie powinien być łatwowierny i skłonny do gniewu, ani wzbudzać lęku, lecz postępować z umiarem, rozwagą. Bezpiecznie jest budzić obawę. Ludzie są oddani dopóki świadczysz im dobro i ich nie potrzebujesz. Książę powinien wzbudzać obawę w taki sposób, by uniknąć nienawiści. Książę powinien ustrzec się nienawiści.
Księże winien wydawać się człowiekiem łaskawym, wiernym, ludzkim, prawym, pobożnym, a ducha wykształcić tak by móc umieć działać prze3ciwnie, kiedy zajdzie potrzeba.
Godnym pogardy czyni go niestałość, płodność, zniewieściałość, bojaźliwość, niezdecydowanie. Przeciw poważnemu księciu trudno spiskować i na niego napaść, ponieważ widzi się w nim człowieka wybitnego i szanowanego.
Lud zdobywany z rządów księcia nie spiskuje. Po stronie księcia jest majestat władzy, prawa, poparcie przyjaciół i państwa, życzliwość ludności. Lud kocha książąt skromnych, żołnierze zaś o wojowniczym duchu.
Księże winien czynić by go szanowano:
Wielkie przedsięwzięcia, niezwykłe i przykładne czyny. Dawanie niezwykłych przykładów w rządach wewnętrznych. Jawne stawanie po jednej stronie, a przeciwstawianie się drugiej. Miłowanie talentów, wyróżnianie wybitych w swej sztuce, zachęcanie obywateli do uprawiania swojego zawodu. Urządzanie uroczystości i widowisk dla poddanych. Dawanie przykładu ludzkich uczuć i wspaniałomyślności.
Cierpliwie słuchać prawdy, a gdy spostrzeże, że jej nie otrzymuje, okazać gniew. Jeśli nie jest mądry, nie ma mądrych doradców. Dobre rady powinny wynikać z mądrości księcia, nie odwrotnie .
Machiavelli rozpatruje także Przyczyny z to książęta włoscy potracili swe księstwa.
- hańba przypadnie temu, kto urodziwszy się księciem, przez swój brak rozwagi utracił państwo - władca ma przeciw sobie lud lub nie potrafi zabezpieczyć się przed możnymi posiadając przychylność ludu - nieudolność władcy, pewność niezmienności czasów - ucieczka zamiast obrony
Ostatnie słowa w tej książce mówią o wyzwoleniu Italii z rąk barbarzyńców
Italia jest gotowa i skłonna stanąć do walki, gdy znajdzie się ktoś, kto podniesie proporzec. Na czele wyzwolenia mogą stanąć Medyceusze. Dobre wyszkolenie wojska.
Formacje społeczno-gospodarcza, opierająca się na systemie hierarchicznej zależności wasali do seniorów, w której chłop był tylko użytkownikiem ziemi w pańszczyźnianej zależności od feudałów.
Regulowanie, ograniczanie kupna sprzedaży produkcji pewnych artykułów zwykle z powodu ich niedoboru na rynku.
Potocznie laicyzacja; przejście majątków urzędów spod władzy kościelnej do władzy świeckiej.
Naukowiec posługujący się metodą indukcji to znaczy budowaniem uogólnień na podstawie poszczególnych faktów jednostkowych.