Zapis i fonetyka język włoski
Do zapisu języka włoskiego używa się alfabetu łacińskiego, przy czym litery j, k, w, x oraz y nie występują w słowach włoskich. Używa się też dwóch rodzajów akcentów nad samogłoskami.
Litera |
Nazwa litery |
Dźwięk |
A |
a |
/a/ |
B |
bi |
/b/ |
C |
ci (/czi/) |
/k/ lub /cz/ |
D |
di |
/d/ |
E |
è,é |
/e/, w pozycji akcentowanej występuje w wersji otwartej lub ścieśnionej |
F |
effe |
/f/ |
G |
gi (/dżi/) |
/g/ lub /dż/ |
H |
acca |
zawsze nieme |
I |
i |
/i/ lub /j/ |
J |
i lunga |
występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego |
K |
kappa |
występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego |
L |
elle |
/l/ |
M |
emme |
/m/ |
N |
enne |
/n/ |
O |
ò,ó |
/o/, w pozycji akcentowanej występuje w wersji otwartej lub ścieśnionej |
P |
pi |
/p/ |
Q |
qu |
/k/ |
R |
erre |
/r/ |
S |
esse |
/s/ lub /z/ |
T |
ti |
/t/ |
U |
u |
/u/ |
V |
vu (vi) |
/w/ |
W |
doppia vu |
występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego |
X |
|
/ks/ |
Y |
ipsilon |
występuje tylko w wyrazach pochodzenia obcego |
Z |
zeta |
/c/ lub /dz/ |
Szczegóły:
Znak c przed e oraz i wymawia się /cz/, przed innymi znakami /k/. Jeśli dźwięk /k/ ma wystąpić przed i bądź e, wstawia się między nie nieme h. Jeśli dźwięk /cz/ ma wystąpić przez samogłoską inną niż e czy i wstawia się między nie i, którego się nie wymawia, a które jedynie zmiękcza c.
Analogiczne zasady stosuje się w przypadku:
- znaku g, wymawianego /dż/ przed e oraz i, przed innymi znakami /g/;
- dwuznaku sc, wymawianego /sz/ przed e oraz i, przed innymi znakami /sk/.
Tutaj ortografia nie jest ścisła, ponieważ w języku włoskim występują też połączenia typu c lub g + i + samogłoska, w którym i tworzy osobną sylabę, zwykle ma to miejsce w pozycji akcentowanej.
|
/k/ |
/cz/ |
/g/ |
/dż/ |
/sk/ |
/sz/ |
/a/ |
ca |
cia |
ga |
gia |
sca |
scia |
/e/ |
che |
ce |
ghe |
ge |
sche |
sce |
/i/ |
chi |
ci |
ghi |
gi |
schi |
sci |
/o/ |
co |
cio |
go |
gio |
sco |
scio |
/u/ |
cu lub qu |
ciu |
gu |
giu |
scu |
sciu |
s i z występują w wersji zarówno dźwięcznej, jak i bezdźwięcznej. Zwykle przyjmują dźwięczność sąsiadujących głosek, w przypadku pozycji między samogłoskami wymowa jest różna w zależności od wyrazu i regionu.
Występują jeszcze dwa dwuznaki - gn odpowiadające polskiemu /ń/, oraz gl odpowiadające miękkiemu /l'/. Miękkie /l'/ nie występuje w języku polskim, występuje np. w hiszpańskim (zapis ll) oraz w niektórych wyrazach zapożyczonych (polskie liana, chociaż występuje też wymowa /ljana/).
Gramatyka
W języku włoskim są 2 rodzaje - męski i żeński oraz 2 liczby - pojedyncza i mnoga. Nie ma odmiany przez przypadki.
Deklinacja rzeczowników i przymiotników jest bardzo regularna, większość z nich ma końcówki:
|
Liczba pojedyncza |
Liczba mnoga |
Rodzaj męski |
-o |
-i |
Rodzaj żeński |
-a |
-e |
Rzeczowniki zakończone na -e przybierają w liczbie mnogiej końcówkę -i.
|
Liczba pojedyncza |
Liczba mnoga |
Rodzaj męski |
-e |
-i |
Rodzaj żeński |
-e |
-i |
Pewna grupa słów ma też rodzaj "sprzeczny z końcówką". Takie rzeczowniki w rodzaju męskim mają jednak liczbe mnogą na -i, nie zaś -e.
|
Liczba pojedyncza |
Liczba mnoga |
Rodzaj męski |
-a |
-i |
Rodzaj żeński |
-o |
-i |
Czasowniki
Istnieją 3 grupy koniugacyjne czasowników, różniące się końcówką bezokolicznika. Są to:
grupa -are
grupa -ere
grupa -ire
Istnieje również pewna liczba czasowników nieregularnych.
We włoskim istnieje 8 czasów trybu indicativo (oznajmującego):
futuro semplice - przyszły prosty
futuro anteriore - przyszły uprzedni
presente - czas teraźniejszy
imperfetto - czas przeszły niedokonany
passato prossimo - czas przeszły bliski
trapassato prossimo - czas zaprzeszły bliski
passato remoto - czas przeszły odległy (w dialektach północnych rzadko używany w mowie)
trapassato remoto - czas zaprzeszły odległy (rzadko używany w mowie)
Poza tym:
grupa czasów trybów congiuntivo (łączącego)i condizionale (warunkowego)
tryb imperativo (rozkazujący).
infinito (bezokolicznik)
gerundio (gerundium, czyli imiesłów przysłówkowy)
różne formy służące do tworzenia strony biernej