Bierdiajew, Sens historii

Tekst został napisany w 1922 roku i jest częściowo odpowiedzią na Zmierzch Zachodu Spenglera. Nie jest integralną częścią książki - jest appendiksem. 

Kultura: 
- zachodzi w niej realizacja wartości 
- „święta i symboliczna” 
- wynika z kultu i jest napedzana przez kult (nie może istnieć kultura bez religii) 
- powstaje poprzez „przemianę religijną” czyli wyjście poza czyste zaspakajanie potrzeb. 
- realizowana symbolicznie 
- przejawia się w niej „wola tworzenia” (nastawienie na kreatywność i estetyzacje życia) 
- aprobowana przez Bierdiajewa. 
- nieunikniony jest jej zanik na rzecz cywilizacji 

Cywilizacja: 
- zachodzi w niej dążenie do potęgi życia czyli absolutnie pewnego i komfortowego przetrwania oraz zaspokojenia wszelkich pragnień. 
- „bezduszna i techniczna” 
- powstaje razem z „wejściem maszyny”, czyli z pojawieniem się urządzeń odciążających człowieka od pracy fizycznej. 
- jest napędzana przez „burżuazyjność”, czyli odrzucenie moralności na rzecz komfortu. 
- realizowana realistycznie 
- przejawia się w niej „wola życia” (nastawienie na własne przetrwanie i komfort) 
- pogardzana przez Bierdiajewa 
- musi przegrać tzn. musi doprowadzić do barbarzyństwa. (Przynajmniej tak rozumiem) 

Bierdiajew przedstawia rozwój kultury i cywilizacji następująco: 
1. Ludy przybywające do Europy w ostatnich latach Imperium Rzymskiego żyją w stanie barbarzyństwa (nie opisanym dokładnie w tym tekście Bierdiajewa). 
2. Dzięki nawróceniu na Chrześcijaństwo przeżywają przemianę religijną i tworzą kulturę Chrześcijańską. Ze względu na wysoką umieralność i trudne warunki egzystencji ludzie nakierowani są na realizacje wartości, tworzenie sztuki, moralne życie itp (ogólnie na kulturę). 
3. Jednak Europejczycy w XIX wieku zaczynają oddawać część swojej pracy maszynom. Pojawił się czas wolny ludzie zasmakowali wygodniejszego życia co spowodowało, że zaczęli oni dążyć do jak największego komfortu, kosztem moralności i kreatywności. Tak kultura zaczyna umierać i zostaje zastąpiona przez cywilizację, która jest napędzana przez proces oświecenia, czyli „odrzucenia realności symboli wartości i religii”. (`śmierć Boga”) 
4. Cywilizacja koniec końców umrze. Stanie się tak ponieważ coraz więcej działań ma charakter egoistyczny zamiast być nakierowane na dobro ogółu oraz ze względu na to że: „wola życia likwiduje osobę” (biografie nakierowane na komfort stają się podobne do siebie; zanika ich indywidualność ora wyjątkowość a tym samym ich wartościowość). Potrzebna jest kolejna przemiana religijna. 

Przedstawiony wyżej proces jest stały i nieunikniony (wspomniana w tekście zostaje także kultura rzymska). Bierdiajew skupia się głownie na pkt. 3 i ostrzega przed pkt. 4. 

Kultura i cywilizacje więc: 
- Nie koegzystują stale jak u Pietraszki czy Webera, lecz następują po sobie. 
- Cywilizacja powstaje w kulturze (maszyna jest efektem „woli twórczości”). 
- Mogą jednak występować naraz gdyż są „różnymi ukierunkowaniami ludzkiego ducha”; Pojawienie się cywilizacji nie jest jednocześnie końcem kultury. 

Bierdiajew „Sens historii”

-kult i cyw - ich różnice i wzajemne stosunki - temat czekającego nas losu

-Spengler uznał cyw za fatum każdej kult

-cyw kończy się śmiercią

-walka Rosji i Europy, czyli wsch i zach - czyli walka ducha z bezdusznością, religijnej kult z niereligijną cyw

-cyw mieszczańska zwyciężyła w Europie starą i świętą kult

-ukierunkowanie na minione epoki historyczne lub egzotyczne kult wsch - bunt ducha przeciw ostatecznemu przekształceniu się kult w cyw

-kult nie rozwija sie do końca! Niesie w sobie zarodki śmierci, w kult są zasady, które w nieodwracalny sposób prowadzą do cyw - ta jest śmiercią ducha kult

-każda kult ma okres narodzin, rozkwitu i upadku - zanik sił twórczych, wygasanie, ubytek ducha, zmienia sie ukierunkowanie kult - ku praktycznemu zrealizowaniu potęgi, rodzi się pragnienie „życia” - ta zbyt napięta „wola życia” gubi kult, niesie ze sobą śmierć

-w masach ludzkich szerzy się żądza życia ---> cel przestaje być lokowany w kult duchowej, która ma zawsze charakter arystokratyczny - liczy się jakość, nie ilość

-cel zaczyna być umieszczany w samym „życiu”, w jego praktyce; kult przestaje być tworzona - nikt już nie chce bezinteresownej kontemplacji nauki i twórczości

-kult nie jest realizowaniem innego życia, jest realizowaniem wartości - wszystkie osiągnięcia kult są symboliczne, nie realistyczne; kult realizuje prawdę jedynie w poznaniu - w książkach filoz, nauk, dobro w obyczajach, piękno w wierszach i obrazach itd.

-droga przejścia kult w cyw - dynamiczny ruch wew kult z jej krystalizującymi się formami prowadzi do wyjścia poza granice kult, ku praktyce, potędze

-jakby sprzeczność między kult a „życiem” - cyw próbuje realizować „życie”

-w każdej kult na określonym stopniu jej rozwoju zaczynają ujawniać się zasady, które nadrywają jej duchowe podstawy, kult związana z kultem rozwija się z kultu religijnego, jest rezultatem rozprzestrzeniania się jego treści w różnych kierunkach (kult Egiptu zaczęła się w świątyni)

-każda kult jest kult ducha, ma duchowe podstawy, jest owocem twórczej pracy ducha nad naturalnymi żywiołami

-cecha kult- na określonym poziomie rozwoju wątpi w swoje podstawy i je rozkłada, sama sobie gotuje zgubę, oddzielając się od życiowych źródeł; ze stanu organicznego do stanu krytycznego

-kult jest żywym procesem, żywym losem narodów

-kult - bezinteresowna, cyw - prawie zawsze ukierunkowana na korzyści

-cyw = przejście od kult (kontemplacji, twórczości) do samego życia, jest poszukiwaniem życia, upojeniem siłą życia

-przed sądem realnego życia cyw, kult zostaje uznana za iluzję, oszustwo (kult nie ma już świętego, symbolicznego charakteru)

-kult okazuje się złudnym wynikiem braku organizacji społ (cyw ma zorganizować społ)

-materializm ekonomiczny - charakterystyczna filozofia epoki cyw

-w cyw musi zapanować ekonomia, cyw z natury jest techniczna - wszelka kult duchowa jest jedynie nadbudową, iluzją

-cyw: niereligijna, realistyczna, mechaniczna, demokratyczna; pozbawia oblicza - wyzwolenie osoby, które powinna przynieść cyw = śmierć dla osobistej oryginalności, zasada osobowa ujawnia się jedynie w kult, „wola życia” likwiduje osobę - taki jest paradoks historii

-kult ---> cyw - zmiana stosunku człowieka do przyrody, życie traci związek z rytmem przyrody, człowiek zabija organiczność, chce zapanować nad przyrodą - cyw nie ma osnowy duchowej ani naturalnej, myslenie staje się techniczne, nawet sztuka staje się pragmatyczna, zwycięża zasada specjalizacji - brak duchowej integralności kult (jakość zastąpiona przez ilość)

-w cyw nie ma teraźniejszości, przeszłości, wieczności - jest tylko futurystyczne spojrzenie w przyszłość, zastąpienie życia przez środki służące do życia, cele życia znikają na rzecz narzędzi (które powinny służyć do ich osiągnięcia)

Mikołaj Bierdiajew Sens historii. Filozofia losu człowieka.

Mikołaj Bierdiajew (ur. 18 marca 1874 r. w Obuchowie k/Kijowa - zm. 23 marca 1948 r. w Clamart), rosyjski filozof katolicki. W Rosji działał w ruchu socjalistycznym za co został zesłany do Wołogdy, a następnie, w 1922 r. wydalony już po Rewolucji Październikowej. Brał udział we francuskim życiu intelektualnym, a w latach 1926-39 redagował pismo Putj. Spotkanie z Lwem Szestowem i Sergiuszem Bułhakowem całkowicie zmieniło jego światopogląd - od tej pory stał się człowiekiem głęboko religijnym, choć dalekim od fanatyzmu. Pozostał temu wierny do końca życia.

1.

- autor zastanawia się nad wzajemnymi relacjami kultury i cywilizacji

- uważa, że jest to najważniejszy problem naszej epoki

- w związku z kulturą i cywilizacją pojawia się refleksja, niepokój nad losem człowieka

- historyczny los narodów i kultur pokazują fatalny czas, nadchodzącego zmierzchu (autor nawiązuje do Spenglera, jego teorię napiszę na końcu)

- nawiązanie do myślicieli rosyjskich (Chomiakow, Dostojewski, Leontiew, zainteresowanych kierunkami zmian kultury europejskiej; „zachód gnije”umiera kultura europejska a triumfuje cywilizacja europejska

- niereligijna cywilizacja mieszczańska w Europie zniszczyła starą i świętą kulturę

- chciano wierzyć, że Rosja nie pójdzie drogą cywilizacji, ale będzie miała swój własny los i na jej terytorium jest możliwe powstanie autentycznej kultury duchowej na fundamencie religii

-następuje duchowa śmierć kultury w bezdusznej cywilizacji technicznej

- pojawiają się bunt ducha przeciwko przekształcaniu się kultury w cywilizację ucieczka w inne epoki historyczne lub egzotyczne kultury Wschodu (Nietschetęsknota za kulturą dionizyjaską, Spengler, Carlyle, Bly, katolicy francuscy ucieczka w średniowiecze); bunt ten jednak był zbyt subtelny, słaby, nosił cechy upadku i osłabionego ducha

- przyszłość nie zawsze jest doskonalsza od przeszłości

- kultura nie rozwija się bez końca, niesie w sobie zarodki śmiercisą zasady, które w nieodwracalny sposób prowadzą do cywilizacji, a cywilizacja jest śmiercią ducha kultury

2.

etapy w życiu kultury:

rozkwitskomplikowanie i wysubtelnieniezanik sił twórczychubytek ducha praktyczna potęga

- rodzi się wola życia, która niesie za sobą śmierć kultury

- rozkwit kultury zakłada ograniczenie woli życia, cel przestaje być lokowany w wyższej kulturze duchowej, zaczyna on być umieszczany w samym „życiu” w jego praktyce, sile i szczęściu; kultura przestaje być wartością samą w sobie, zasada ilości zaczyna zwyciężać nad zasadą jakości

- socjalna entropia - twórcza energia kultury ulega rozproszeniu, kultura zaczyna upadać

- wszystkie osiągnięcia kultury są symboliczne a nie realistyczne

Kultura NIE jest: realizowaniem prawdy życia, dobra życia, piękna życia, mocy życia, Bożego życia. Kultura REALIZUJE: prawdę w poznaniu (książki filozoficzne, naukowe), dobro w obyczajach, istnienie w zasadach społecznych, piękno w wierszach i obrazach, koncertach itd., Boże życie wyłącznie w kulcie i symbolice religijnej

- dynamiczny ruch wewnętrzny prowadzi do wyjścia poza kulturę, ku „życiu” w cywilizację

- XVIII/XIX wiek widzimy Niemczech wielki rozkwit kultury, kraj „poetów i filozofów”; rozbite państwo niemieckie nie mogło jednak realizować „potęgi życia”

- kultura była zawsze porażką życia, cywilizacja realizuje życie

3.

- kultura rozwija się z kultu, poezja moralność malarstwo… zamknięte w kulcie moralnym

- każda kultura jest kulturą ducha, ma duchowe podstawy, jest owocem twórczej pracy ducha nad naturalnymi żywiołami

-każda kultura ma tendencje do niszczenia swojej symboliki i duchowych, religijnych podstaw

- na określonym rozwoju kultury pojawia się wątpienie w swoje podstawy i rozkładanie ichsama siebie prowadzi do zguby oddzielając się od swoich życiowych źródeł

- przejście ze stadium organicznego w stadium krytyczne

- kultura jest żywym procesem, żywym losem narodów

- kultura w swoich najwspanialszych przejawach jest bezinteresowna, natomiast cywilizacja jest zawsze zainteresowana korzyścią

- wewnątrz kultury ujawnia się wola nowego życia, dążenie do władzy, praktyki, szczęścia; dążenie do potęgi tendencja cywilizacyjna w kulturze

- cywilizacja jest przejściem od przejściem kultury, kontemplacji, od twórczości do samego życia, do szybkiego potoku życia

- materializm ekonomiczny - typowa filozofia cywilizacji

- cywilizacja z natury jest techniczna, a wszelka ideologia, wszelka kultura duchowa jest jedynie nadbudową, iluzją a nie realnością

CYWILIZACJA: rozum pragmatyczny, realistyczna, demokratyczna, niereligijna, wola „życia” likwiduje osobę

KULTURA: symboliczna, hierarchiczna, organiczna, religijna

4.

Zmiana stosunku człowieka do przyrody

Cywilizacja- maszyna, utrata rytmu przyrody, panowanie nad przyrodą, żądza władzy, charakter maszynowy, w cywilizacji życie staje się coraz bardziej techniczne

- metodologia, pragmatyka

- specjalizacja

- likwidacja ducha, jakość zastąpiona przez ilość

- charakter muzealny (w tym jest jej jedyny związek z przeszłością)

- charakter futurystyczny(ukierunkowana na przyszłość), kultura kontempluje wieczność

- jest ekscentryczna

-zastąpienie życia przez środki do życia, cele życia są iluzoryczne

- kultura środkiem dla techniki życia

- maszyna ma władzę nad człowiekiem

- maszyna i technika powstały dzięki wysiłkom intelektualnym kultury, są ej wielkimi odkryciami

- w szybkim tempie cywilizacji nie ma miejsca na przeszłość i teraźniejszość, nie ma wieczności, jest tylko przyszłość

Kultura w cywilizacji jest zawsze romantyczna i odwrócona ku minionym epokom. Jedyna droga przemienienia kultury - droga religijna.

5.

Burżuazyjność cywilizacji

- nienawiść do wieczności

- kapitalizm zabija Boga

- pragmatyczny stosunek do religii bezbożność, duchowe spustoszenie

socjalizm broni pragmatyzmu ateizmu

gospodarka ma Boże osnowy, ale oderwanie gospodarki od ducha prowadzi do zagłady. Praca nie jest duchowo usprawiedliwiona i buntuje się przeciwko systemowi

-cywilizacja nie będzie rosła bez końca

Dialektyka losu historycznego to co ma kultura , nie ma cywilizacja (dynamizm)

Imperializm- chęć posiadania światowej potęgi; industrialno-kapitalistyczny; w woli imperializmu tkwi śmierć

Imperializmsocjalizmkryzys kultury

- w głębokim sensie kultura jest wieczna

- po epoce kultury następuje barbaryzacjanowe barbarzyństwomaszyn, techniki

Cywilizacja rodzi się z woli człowieka do „potęgi” życia, droga od kultury do życia, człowiek powinien pójść tą drogą i ujawnić swoje siły techniczne, ale nie osiągnie autentycznego istnienia, zginie.

6.

Jeszcze jedna droga przemienienia życia to RELIGIJNE PRZEMIENIENIE, autentyczne istnienie

4 epoki w dziejach:

• Barbarzyństwo współistnienie

• Kultura różne kierunki ducha

• Cywilizacja jeden ze stanów zawsze

• Religijne przemienienie dominuje

Wola czynienia cudu przemienienia życia organicznie -duchowego, nie mechanicznie-technicznego. Religia powinna sięgać ontologicznie -realnego przemienienia życia, które tylko symbolicznie osiąga kultura.

ROSJA

- dziwny los, marzenie o przemienieniu świata

- wola tworzenia

- nie chcieli tworzyć przeciętnej kultury, zawsze byli niezadowoleni z kultury

- Puszkin i epoka Aleksandra szczyt kult. rosyjskiej

- XIX w. rosyjska myśl i literatura nie były kulturą, dążyły do życia, przemienienia religijnego Gogol, Tołstoj, Dostojewski

- słaba tradycja kultury, tworzono bezkształtną cywilizację

- Rosja potrzebuje kultury i będzie musiała przejść drogą cywilizacji

---