Przedmiot: Kultury prehistoryczne

Prowadzący: dr Agata Świerzowska

Forma: wykład 30 godz., ćwiczenia 30 godz.

Warunki zaliczenia: egzamin

Warunki wstępne: nie ma

Termin: II semestr

Punktacja: 6 ECTS

Opis przedmiotu:

Tematem kursu są społeczeństwa przedhistoryczne w perspektywie najważniejszych

czynników sprawczych ich rozwoju kulturowego, począwszy od okresu paleolitu do początków

epoki brązu, głównie na obszarach Starego Świata. Omówiona zostanie kultura materialna (pojawienie się i rozwój narzędzi, ceramiki i innych przedmiotów użytkowych);

zagadnienia związane z odtworzeniem i interpretacją kultury duchowej (rozwój sztuki, formy

pochówków, kształtowanie się wierzeń religijnych) i zasadami organizacji życia społecznego.

Na całościowy charakter kultury określonych obszarów składają się, jako jej uwarunkowania, czynniki fizjograficzne, klimatyczne i to zagadnienie również będzie przedmiotem wykładu.
Dużo miejsca zajmie okres neolitu ze względu na jego wyjątkowe znaczenie w historii homo civilis. Rozważania uzupełnione zostaną licznymi paralelami etnograficznymi, co umożliwi słuchaczom pogłębienie i wykorzystanie wiedzy zdobytej na zajęciach „Wprowadzenie do antropologii społecznej”. Na zajęciach będą prezentowane filmy ilustrujące omawiane problemy oraz inne pomoce wizualne (artefakty archeologiczne, przeźrocza, plansze).

Zagadnienia:

1. Wprowadzenie: podstawowa terminologia, wybrane metody archeologii, uproszczona periodyzacja pradziejów etc.

2. Elementy antropogenezy. Taksonomia i pochodzenie rodzaju Homo

3. Początki rodzaju Homo: Homo habilis „the toolmaker”

4. Wczesny Homo: Homo erectus i pierwsza migracja z Afryki

5. Homo nanderthalensis i jego kultura

6. Czy Homo neanderthalensis mówił? Problem kultur mieszanych

7. Pochodzenie Homo sapiens: Model „Out of Africa”, i „kandelabru”

8. „Wielki skok”: mowa jako katalizator przemian, kontrowersje wokół ewolucji mowy

9. „Wielki skok” (cd.): rozwój sztuki, pochówki intencjonalne, próby rekonstrukcji „religii i światopoglądu” człowieka prehistorycznego, spekulacje na temat stosunków społecznych

10. „Rewolucja neolityczna”: pierwotne centra neolityzacji, gospodarka wytwórcza, sedeteryzacja, nowe zdobycze kulturowe

11. „Rewolucja neolityczna” (cd.): wykształcanie się zorganizowanych struktur społecznych, zmiany światopoglądowe, kompleks Wielkiej Bogini Matki, wątki wierzeniowo-rytualne społeczności rolniczych

12. Europejska formacja megalityczna: społeczeństwo megalityczne, „religia megalityczna”, folklor związany
z megalitami

13. Brąz: początki nowego modelu cywilizacyjnego, kształtowanie się wielkich ośrodków osadniczych - protomiejskich i miejskich, intensyfikacja kontaktów międzygrupowych, rozwój środków transportu

14. Brąz (cd.): powstanie pisma - możliwość zapisu informacji jako czynnik stymulujący dynamiczny rozwój cywilizacyjny

Wybrana literatura:

1. Diamond J., Strzelby, zarazki, maszyny, Warszawa 2000

2. Foley R., Zanim człowiek stał się człowiekiem, Warszawa 2001

3. Hillel D., Out of the Earth. Civilization and the Life of the Soil, Berkeley 1992

4. Kozłowski J.K., Świat przed „rewolucja neolityczną”,

Wielka Historia Świata, tom 1, Kraków 2004

5. Krzak Z., Megality Europy, Warszawa 1994

6. Kuckenburg M., Pierwsze słowo, Warszawa 2006

7. Leakey R., O pochodzeniu człowieka, Warszawa1996

8. Leroi-Gourhan A., Religie Prehistoryczne, Warszawa 1966

9. Lewin R., Wprowadzenie do ewolucji człowieka, Warszawa 2002

10. Szyjewski A., Etnologia religii, Kraków 2001

Osobom szczególnie zainteresowanym polecam (podręczniki archeologiczne):

1. Gamble C., The Palaeolithic Settlement of Europe, Cambridge University Press 1986

2. Gamble C., The Palaeolithic Societies of Europe, Cambridge University Press 2002

---