MPP WYKŁAD 2 z 19.10.2008r. - podmioty prawa międzynarodowego.
Pojęcie podmiotowości - podmiot prawa musi legitymować się zdolnością prawną, czyli zdolnością do posiadania praw i obowiązków oraz zdolnością do czynności prawnych - możliwość bezpośredniego zaciągania praw i obowiązków, co jest związane ze zdolnością do występowanie w stosunkach międzynarodowych.
Wyjątkiem były Niemcy po II w.św. - nie miały zdolności do czynności prawnych wtedy kiedy były podzielone. Było o swojego rodzaju represją za wywołanie II w.św. jednak
trwało to krótko.
Podmiotami PM są tylko państwa, które posiadają międzynarodową zdolność do czynności prawnych, czyli: utrzymania stosunków dyplomatycznych i konsularnych, uczestniczenia w org. m., zawieranie umów, ponoszenie odpowiedzialności międzynarodowej, posiadania własnego obywatelstwa itp.
Podmiotowość może być pierwotna lub wtórna. Pierwotna powstaje w konsekwencji utworzenia państwa, jest następstwem suwerenności niezależnie od czyjejś woli. Wtórna -nadawana przez państwa organizacjom międzynarodowym. Państwa nadają wtedy zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Podmiotowość wtórna jest zależna od stopnia zdolności do czynności prawnych.
Wyróżniamy 3 podstawowe zdolności do czynności prawnych:
Ius tractatum - oznacza posiadanie prawa do zawierania traktatów, umów międzynarodowych. Zdolność tę posiadają wszystkie państwa jako pierwotne podmioty PM.
Ius legationis - jest to prawo do wysyłania i przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych.
Ius standi - oznacza prawo do stawania przed Trybunałem Międzynarodowym.
Oprócz tych podstawowych zdolności są i inne np. prawo do bycia obecnym w organizacji międzynarodowej, prawo do udziału w konferencji międzynarodowej itp.
Odnośnie ius legationis był problem z państwami karłowatymi (np. Monako, Watykan, San Marino, Andora) ponieważ są one tak małe, że nie mają miejsca na przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych. Stąd też te państwa zawsze były protektoratami.
Monako w 1806r podpisało z Francją umowę o przyjaźni i współpracy. Monako decydowało się nie prowadzić polityki zagranicznej sprzecznej z polityką Francji. Ale w 1832r we Francji weszło w życie prawo o zakazie hazardu. W 1864r w Monako powstało pierwsze kasyno. Od tego czasu zaczęło się ono bogacić. W latach 1934 Monako zaczęło starać się o przyjęcie do ONZ, ale ONZ nie chciało się zgodzić. Ostatecznie jednak po zobaczeniu oświadczenia Francji że Monako to suwerenne państwo- zgodziło się. Oprócz Monako przyjęto też San Marino, Watykan, Andorę. Przyjęcie tych państw do ONZ oznaczało uznanie ich za pełnoprawnych członków na arenie międzynarodowej.
Większy problem był z Andorą, która aż do 1992r składała daninę królowi Francji i biskupowi miasta Urgel (Hiszpania). W 1993r Andora przyjęła konstytucję.
Cechą charakterystyczna państw karłowatych jest to, że nie są zdolne korzystać z prawa ius legationis. Zawierają one umowy z większymi sąsiednimi państwami (np. Liechtenstein -Szwajcaria, Monako-Francja, Andora-Francja, San Marino-Włochy) gdzie mają swoje oddziały konsularne.
Uznanie w prawie międzynarodowym.
Jeśli państwo istnieje od zawsze to nie ma problemu. Ale gdy powstaje nowe państwo trzeba je uznać.
Uznanie to akt jednostronny składany w dowolnym momencie, żadnego państwa nie można zmusić do uznania innego, uznanie ma charakter deklaratoryjny - jest potwierdzeniem że coś jest państwem. W żadnym razie nie tworzy nowego państwa.
Uznanie zjednoczonych Niemiec nie było uznaniem w sensie międzynarodowym. Po 3.10.1990r nie było żadnego oświadczenia, bo uważano, że RFN wchłonęło NRD i nie powstało nowe państwo.
Uznanie to uchwała lub oświadczenie Rady Ministrów.
Litwa powstała po rozpadzie ZSRR w 1990r. Nigdy nie wydano takiego dokumentu o uznaniu Litwy. Jest to zatem przykładem uznania poprzez fakty dokonane tzn. że nie wydano żadnego dokumentu tylko od razu wysłano przedstawicieli.
Uznanie Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Kazachstanu, Kirgistanu, Tadżykistanu, Uzbekistanu, Turkmenistanu- też wyraźne.
W 2006r od Serbii oddzieliła się Czarnogóra i w czerwcu 2006 przyjęto ją do ONZ.
Przedwczesne uznanie - uznanie udzielone, mimo iż istnieją poważne wątpliwości co do stabilności i trwałości nowej org. terytorialnej, uznanie za państwo jeszcze w trakcie walki. Przedwczesne uznanie stanowi naruszenie PM gdyż jest ono udzielane bezpodstawnie (uznawana społeczność nie tworzy jeszcze państwa w świetle faktów) oraz jest ono w pewnym sensie interwencja w sprawy wewnętrzne państwa.
17 lutego 2008 powstało Kosowo. Jednak na dzien dzisiejszy nie ma ono szans na przyjęcie od ONZ. Polska uznała Kosowo Uchwałą RM z dnia 17.02.2008r.
W 2008r Pokojową Nagrodę Nobla otrzymał Fin Martii Athisaari, za negocjacje w sprawie Nambii, Kosowa i Indonezji.
Żeby państwo mogło funkcjonować musi mieć 3 atrybuty:
-terytorium
-ludność
-władza
Na konferencji w Montevideo wypracowano jeszcze jeden atrybut - zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami.
Mowiąc o uznaniu mamy na myśli:
1. Formy uznania :
- wyraźna - akt RM (Kosowo, Ukraina)
- dorozumiana - przez fakty (Litwa)
2. Charakter uznania:
Deklaratoryjny- tzn potwierdzający istnienie państwa. (NIE konstytucyjny).
Jednak Cezary…………….. mówi, że uznanie ma charakter deklaratoryjny dla państw które już istnieją. Ale dla państwa które wydaje taki akt ma charakter konstytucyjny, ponieważ trzeba podpisać umowę, wysłać przedstawicieli itp. Czyli dla państwa uznawanego ma charakter deklaratoryjny, a dla uznającego - konstytutywny.
3. Rodzaje uznania:
- prawne - tzw. de iure. Tyko uznaje się. Jest to uznanie ostateczne, bezwarunkowe, nieodwołalne.
- faktyczne - tzw. de facto - czyli uznanie pod pewnymi warunkami. Jednymz warunkow uznania jest przyjęcie do organizacji międzynarodowej ale pod pewnymi warunkami np. demokracja, przyjęcie od ONZ. Art.2 o zas. Suwerennej równości państw mówi, że jeśli coś jest przyjęte do ONZ tzn że jest państwem.
4. Sposób uznania:
- Indywidualne - dokonywane przez jedno państwo
- zbiorowe (kolektywne) - przez grupę państw bądź organizację międzynarodową (np. przyjęcie państwa w poczet członków organizacji).
Pozostałe podmioty prawa międzynarodowego:
Organizacja międzynarodowa. zdolność działania w płaszczyźnie międzynarodowej, do nabywania praw i zaciągania obowiązków międzynarodowych: zawieranie umów m. z państwami i innymi org., korzystanie z biernego prawa legacji, ponoszenie odpowiedzialności i sprawowanie opieki nad funkcjonariuszami, korzystanie z przywilejów i immunitetów, działalność jest określona przez PM (ONZ).
org. ma w stosunku do państwa charakter pochodny, korzysta z podmiotowości w zakresie jaki ustaliły przez tworzące org. państwa, jest powoływana i rozwiązywana z woli państw; podmiotem PM jest tylko ta org., która ma niezbędną sumę kompetencji międzynarodowych.
Ruchy narodowo wyzwoleńcze
MT Karny- w statucie z 98r ma zapis o podmiotowości prawnej międzynarodowej.
Podmiotowość osób fizycznych i prawnych -teoretycznie osoba fizyczna nie jest podmiotem PM. Istnieją jednak pewne normy PM bezpośrednio skierowanych do osób fizycznych, dających im określone prawa i nakładających na nie obowiązki i odpowiedzialność - normy adresowane do jednostek - zakaz piractwa, pojęcie zbrodni międzynarodowych (zbrodnie wojenne, przeciwko pokojowi i przeciwko ludzkości, ludobójstwa, apartheidu) pociągają za sobą odpowiedzialność karną osób fizycznych (wynikająca z naruszenia norm PM).
Zdolność działań w płaszczyźnie międzynarodowej - posiadanie praw i obowiązków nie wystarcza do uzyskania podmiotowości, gdyż nie zostały one uzyskane czy zaciągnięte poprzez własne działania ale poprzez wole państwa i za jego zgodą.
Prawo petycji - możliwość składania petycji jest uwzględnione w niektórych umowach o ochronie praw człowieka.
Sytuacja prawna osób fizycznych i prawnych jest regulowana przez prawo wewnętrzne.
Stolica Apostolska.
Kiedyś nie istniała. Zamiast niej było Państwo Kościelne od Xw do 1871r- zjednoczenia Włoch. Posiadało ono wszelkie atrybuty podmiotu międzynarodowego. (Państwo kościelne nigdy nie korzystało z ius standi, ale z innych praw tak.) W 1871r zlikwidowano państwo kościelne, została tylko władza czyli papież. Nie było tez ludności. Problem ten rozwiązano w 1929r. podpisując Traktat Laterański (wł- Benito Mussolini- i kardynał Pietro Gasspari). Był on umową finansową (wł postanowiły zapłacić wielkie odszkodowanie za utratę państwa kościelnego, określiły które nieruchomości będą należały do Stolicy Apostolskiej, obiecały że będą traktować ją ja terytorium obcego pastwa i dodały SA terytorium ok. 0,44km2.)
W traktacie laterańskim postanowiono też o utworzeniu państwa-miasta Watykan - art.2 - Włochy uznają suwerennośc SA w dziedzinie międzynarodowej. Art.3 - Włochy uznają pełna własność SA i niezależność. Celem utworzenia państwa-miasta Watykan było dodanie SA ego atrybutu podmiotowości międzynarodowej, bo dodaje jej terytorium. Ale w wyniku tego powstał nowy podmiot -państwo-miasto Watykan.
Dziś możemy powiedzieć, że mamy dwoistość tego podmiotu - bo jest pm Watykan i SA- które te podmioty łączy osoba papieża.
Stolica Apostolska (holis si) zajmuje się sprawami duchowymi i politycznymi (konwencja o prawie traktatów, konwencja o ochronie ofiar wojny). Nie jest członkiem żadnej organizacji międzynarodowej, nie może głosować ale może zabierać głos na ZO ONZ. Ma za to swoich przedstawicieli obserwatorów w organizacjach.
Państwo-miasto Watykan zajmuje się sprawami służebnymi w stosunku do SA (np. ochrona zabytków, jest stroną UNESCO, umów o lotnictwie cywilnym, storna IKAR-u, ma umowę z UE i EBC w sprawach finansowych).
Ludność - (ok.1000osób) są obywatelami Watykanu. Rozwiązano tę sprawę w ustawie z 1929r obywatelem Watykanu mogą być kardynałowie zamieszkali na stałe w terytorium Watykanu, inne osoby zamieszkujące na terytorium Watykanu co do obywatelstwa których wyraził zgodę najwyższy kapłan (papież). Prawo do obywatelstwa maja nie tylko urzędnicy Watykanu ale też członkowie ich rodzin- ale tylko na czas pełnienia funkcji. Najwyższy kapłan może wyrazić także zgodę także dla rodzin nie zamieszkującym na terytorium Watykanu. To obywatelstwo na czas pełnienia funkcji to obywatelstwo funkcjonalne. Na każde obywatelstwo zgodę wydaje papież.
Konstytucja Watykanu z 2000r. jednak nadal obowiązuje traktat laterański ale zmodyfikowano go w 1984r przez zlikwidowanie postanowienia dotyczącego umowy finansowej Wloch- gdyż została wykonana. Zmieniono tez np. art.1 król-na prezydent Włoch czy królestwo na republikę.
Traktat laterański został podpisany:
A.włochy-państwo Kościelne
B.Włochy-Stolica Apostolska
C.wlocy-państwo miasto Watykan.
Zakon maltański.
Jest czymś w rodzaju zakonu krzyżackiego. Zakon Maltański to skrót od zakonu św. Jana chrzciciela lub Zakonu Jerozolimskiego, lub Zakonu Rodyjskiego.
Powstał w XIw przy okazji pierwszych wypraw krzyżowych do Jerozolimy. Z Jerozolimy powrócili na wyspę Rodos, a w XVw zajęli Maltę. Na Malcie przebywali aż do końca XVIII w gdy wyparły ich wojska napoleona.
Zakon skoncentrował swoje działania na leczeniu chorych, zakładaniu szpitali, ochronek itp. Stąd też zakon maltański jest nazywany Zakonem Wielkich Szpitalików.
Zakon maltański zawsze zachowywał się jak państwo. Ma 2 posesje w Rzymie i są one traktowane jak terytoria obcego państwa- Włochy tam nie wchodzą. Zakon utrzymuje stosunki z ponad 60 państwami.
1990r polska podpisała umowę dyplomatyczną z zakonem maltańskim. W Polsce mamy przedstawicieli zakonu- zawsze jest nim ten kto jest ambasadorem przy SA.
Zakon ma władzę- bardzo zorganizowaną (wielki mistrz na czele).
Ludność - żeby mieć obywatelstwo trzeba spełnić dwa warunki: - trzeba być szlachetne urodzonym (17 pokoleń wstecz) oraz działać na rzecz chorych.
2