MPP - WYKŁAD 4 z 7.12.2008r. - terytorium państwowe, obywatelstwo.

x TERYTORIUM PAŃSTWOWE.

To pewien obszar ziemi nad którym okreslona władza sprawuje władzę. Terytorium państwa stanowi przestrzeń, na którą rozciąga się władza suwerenna określonego państwa. Jest to przestrzeń trójwymiarowa, obejmująca obszar lądowy, morskie wody przybrzeżne, wnętrze ziemi oraz przestrzeń powietrzną. Terytorium jednego państwa od drugiego jest oddzielone granicami.

Granica to płaszczyzna prostopadła do powierzchni ziemi oddzielająca zwierzchnictwo jednego państwa od drugiego.

Zwierzchność terytorialna teoretycznie sięga do środka Ziemi.

Zwierzchność terytorialna państwa w przestrzeni powietrznej niestety nie można określić do jakiej wysokości sięga. Przyjmuje się że sięga do takiej wysokości jak wysoko potrafią latać statki powietrzne państwa. Natomiast przestrzeń kosmiczna zaczyna się od najniższej wysokości an jakiej potrafią latać i nie spaść statki kosmiczne. Ta najniższa orbita po której poruszają się statki kosmiczne zwana jest perygeum -czyli początek przestrzeni kosmicznej. A kosmos zgodnie z prawem międzynarodowym jest dostępny dla wszystkich, oczywiście w celach pokojowych. Największy problem jest z orbitą geostacjonarną. Znajduje się ona na wysokości ok. 35tys km i leży dokładnie nad równikiem. Umieszczony tam sputnik będzie poruszał się z prędkością Ziemi ale przeciwnym kierunku - wygląda to tak jakby stał w miejscu. W związku z tym niektóre państwa chciały ją wykorzystać do swoich celów. Jednak MTS wyraźnie stwierdził, że orbita ta jest częścią kosmosu i żadne państwo nie może jej zawłaszczyć.

Rodzaje granic.

Najprostszym podziałem granic jest podział na granice naturalne i sztuczne.

Naturalne - to takie które uwzględniają ukształtowanie terenu. Takie granice zwane są granicami orograficznymi (np. szczyty górskie).

Innymi granicami orograficznymi są te, które uwzględniają czynniki demograficzne.

Granice na rzekach są różnie wyznaczane:

- na rzekach żeglownych - jest prowadzona głównym nurtem rzeki czyli talweg.

- na rzekach nieżeglownych - granica biegnie środkiem rzeki zwanym mediana.

Sztuczne - to takie które nie uwzględniają naturalnego ukształtowania terenu, wytyczone przez człowieka.szczególnym rodzajem są to granice astronomiczne czyli wytyczone wg południków i równoleżników (np. granica USA- Kanada, Egipt, Sudan a Libia). Polska też ma kawalek granicy astronomicznej na pn Polski przy Obwodzie Kaliningradzkim.

Ustalanie granic państwa.

Pierwsza rzeczą musi być decyzja polityczna. Następnie podpisuje się umowę miedzynarodową a potem następuje delimitacja, czyli ustalenie przebiegu granicy państwowej, obejmuje sporządzenie opisu granicy oraz naniesienie jej przebiegu na mapę o stosunkowo małej skali np. 1:1000 000. Mapa taka jest załącznikiem do umowy międzynarodowej. Ostatnim etapem wyznaczenia granicy jest demarkacja czyli wyznaczenie granicy w terenie. Dokonywana jest ona przez mieszane komisje międzypaństwowe (składające się z przedstawicieli dwoch stron) i polega na szczegółowym wyznaczeniu granicy w terenie, oznaczeniu jej specjalnymi słupkami lub znakami granicznymi.

Redemarkacja czyli odnowienie znaków lub zmiany w granicach. Pod tym pojęciem kryje się też wymiana terytoriów gdy np. granica przebiega przez wieś.

W umowie granicznej oprócz wpisu, gdzie przebiega granica jest też mowa o Komisji Granicznej, która ma czuwać nad przebiegiem granicy ale też zajmuje się sprawami związanymi z nielegalnymi przekroczeniami granicy.

Nabycie i utrata terytorium;

Jest to dopuszczalne przez prawo rozciągnięcie zwierzchnictwa terytorialnego, dającym nie tylko prawo wykonywania kompetencji państwowych, ale również dysponowania nabytym obszarem. Sposoby nabycia terytorium. Najbardziej rozpowszechniony jest podział na tytuły pierwotne i pochodne.

Pierwotne : Pierwotne oznacza rozciągnięcie zwierzchnictwa na terytorium nie będące dotąd częścią innego podmiotu.

- zawłaszczenie ziemi niczyjej- dziś traci na znaczeniu, z powodu braku takich terytoriów. Ostatecznie jeśli chodzi o zawłaszczenie ziemi niczyjej ukształtowały się zasady: rzeczywistości (dokonanie efektywnej okupacji, faktyczne objęcie danego obszaru w posiadanie, traktowanie go jako części swego terytorium i wykonywanie tam władzy suwerennej) i jawności (obowiązek notyfikowania innym państwom o dokonanym zawłaszczeniu).

- przyrost - Terytorium państwa może być powiększone wskutek działalności sił przyrody lub pracy człowieka. (np. naniesienie przez rzekę osadów i utworzenie się delty, obniżenie poziomu morza, osuszenie morza terytorialnego).

Pochodne to nabyć terytorium, które do tej pory należało do innego państwa.

- cesja- polega na odstąpieniu przez jedno państwo części swego terytorium drugiemu państwu na podstawie umowy międzynarodowej; jest to przeniesienie suwerenności terytorialnej. I państwo nazywane jest cedentem, a II- cesjonariuszem. Podmiotem cesji mogą być tylko państwa. Niezależnie od liczby stron umowy o cesji, ma ona charakter dwustronny.Elementy cesji. Do przeprowadzenia cesji niezbędne są dwa elementy:

- prawny - zawarcie umowy zobowiązującej cedenta do opuszczenia terytorium;

- faktyczny - realizacja tego zobowiązania i objęcie terytorium przez drugie państwo;

Niekiedy cesja ma postać szczegolną która pozwala ją kwalifikować jako cesję wzajemna, odpłatną lub plebiscytarną. Cesja wzajemna zachodzi wtedy, kiedy dwa państwa w trybie umownym zamieniają się jakimiś częściami swoich terytoriów. Cesja odpłatna polega na tym, że państwo cedent otrzymuje od państwa cesjonariusza w zamian za cedowane terytorium ustaloną w umowie międz. kwotę pieniędzy.- kupno - sprzedaż terytorium. Cesja plebiscytarna

ma skomplikowaną konstrukcję prawnomiędzynarodową. O przynależności państwowej jakiegoś terytorium decyduje głosowanie ludności zamieszkałej na danym obszarze.

- zasiedzenie- Jest to nabycie suwerenności poprzez efektywne, trwałe wykonywanie kompetencji państwowych.

- zawojowanie (podbój) - Do I wojny światowej, zawojowanie oznaczało legalny sposób nabycia terytorium. Przyjęcie zakazu wojny w prawie międzynarodowym oznaczało koniec instytucji zawojowania.

Utrata terytorium.

Sposoby utraty terytorium. Prawo międzynarodowe zna tyle samo sposobów nabycia, co utraty terytorium. A więc cesja, zasiedzenie może być sposobem nabycia jak i utraty terytorium. Efektywna okupacja ma odpowiednik porzucenia, a przyrost - zmniejszeniu itp. Zwykle, jeśli jedno państwo nabywa terytorium to inne je traci, zdarza się jednak, że traci się nie na rzecz innego państwa, lecz np. ono zanika na skutek działania żywiołów itp.

Derelikcja. Jest przykładem utraty terytorium, nie na rzecz innego podmiotu. Może również być tak, że państwo przestaje wykonywać swe kompetencje na danym obszarze i porzuca je, co prowadzi do przekształcenia w ziemie niczyją. Wspólnym mianownikiem wszystkich sposobów utraty terytorium jest brak lub niemożliwość wykonywania kompetencji państwowych, bez względu na powody z wyjątkiem zawojowania, które jest wyłączone z możliwości.

Ograniczenia w wykonywaniu zwierzchnictwa terytorialnego.

Są to wszystkie sytuacje gdy państwo nie jest w stanie (nie chce, tak się umówiło) sprawować całowładności na danym terytorium.

- immunitety - ograniczają zwierzchność terytorialną państwa. Przykładem są obszary ambasad. Poza tym osoby z immunitetem dyplomatycznym czy konsularnym oraz rzeczy znajdujące się na terenie ambasady. Podlegają zwierzchnictwu państwa, które je wysyła.

- korytarz tranzytowy - (np. przez Litwę kursują specjalne pociągi z Obwodu Kaliningradzkiego. Nie można takiego pociągu zatrzymać, przeszukać. Obywatele Obwodu mają specjalne wizy na podróżowanie tym pociągiem).

- korytarze lotnicze (korytarze powietrzne).

- prawo nieszkodliwego przepływu przez morze terytorialne.

- bazy woskowe - Są one daleko idący ograniczeniem zwierzchnictwa terytorialnego, rozpowszechnione po II wojnie światowej. Wg Berezowskiego są 3 cechy charakterystyczne dla bazy terytorialnej: władza terytorialna na terenie bazy, prawo łączności z bazą przez terytorium przylegające oraz pobyt na terenie bazy i wokół niej obcych sił zbrojnych.

- rzeki miedzynarodowe i kanały międzynarodowe.

1. rzeka międzynarodowa. Żeby rzeka mogła być uznana za międzynarodową musi być żeglowna i przepływać przez terytorium co najmniej 2 państw, rzeka taka musi mieć ujście do morza. Jednak najważniejsze jest to, że status takiej rzeki musi być określony w umowie międzynarodowej, której stronami są wszystkie państwa leżące nad tą rzeką.

Rzekami międzynarodowymi są: Dunaj, Ren, Niger, Indus, Amazonka. (Odra, Bug -nie!)

2 kanał międzynarodowy. Żeby kanał mógł być uznany za międzynarodowy musi spełniać pewne warunki: musi łączyć 2 morza, musi być żeglowny (ale nie jest potrzebna umowa międzynarodowa jak w przypadku rzeki). Państwo może samo notyfikować o tym, że określa kanał jako międzynarodowy. Przykłady kanałów międzynarodowych: Sueski (morze śródziemne z morzem czarownym- traktat z 1888r), Kiloński (morze bałtyckie z morzem północnym- traktat wersalski z 1919r), Koryncki (morze egejskie z morzem jońskim), kanał Panamski (ocean spokojny z oceanem atlantyckim- traktaty z 1901 i 1903r).

- strefa zdemilitaryzowana i zneutralizowana.

1 strefa zdemilitaryzowana. Demilitaryzacja zgodnie z umową międzynarodową nakłada na państwo obowiązek zlikwidowania oraz zakaz budowy i utrzymywania w przyszłości urządzeń i obiektów wojskowych na określonej części terytorium, a także zakaz utrzymywania tam sił zbrojnych (może być częściowa lub całkowita). Np. umowa poczdamska przewidywała zupełne rozbrojenie i demilitaryzację Niemiec.

2. Neutralizacja. Jest to umowne wyłączenie możliwości działań wojennych na danym terytorium oraz nakaz powstrzymania się od wykorzystania go w charakterze bazy do prowadzenia takich działań. Stosowana zwłaszcza w przypadku międzynarodowych dróg wodnych np. w 1881r. taki status uzyskała Cieśnina Magellana.

Często naturalizacja występuje łącznie z demilitaryzacją np. w stosunku do Antarktyki od 1 grudnia 1959r.

Obszar wysp Alandzkich jest przykładem strefy zdemilitaryzowanej- (Finlandia)- mieszka tam 20tys mieszkańców mówiących po szwedzku. Mają swój rząd, parlament i przedstawicieli w Helsinkach. W 1856r na mocy umowy międzynarodowej. Kiedyś Rocja podpisała tę umowę (bo Fin) należała do Rosji, ale po I wojnie światowej kiedy Finlandia odzyskała niepodległość -przejęła zobowiązanie Rosji w tym zakresie.

- dzierżawa i służebność międzynarodowa.

1. dzierżawa - czyli przekazanie pod władanie innemu państwu części swojego terytorium. Przykładem jest Hongkong i Makau. Hongkong był dzierżawą brytyjską na terytorium Chin- ale od 1999r już nie jest. Natomiast Makau dzierżawą portugalską na terytorium Chin i też od 1999r nie jest.

2. służebność międzynarodowa- to przekazanie części terytorium w ściśle określonym celu. Obecnie nie ma przykładu służebności ale przed I w. św. - było przekazanie pewnych kawałków terytorium przez Grecję - Anglii i Francji w celu wybudowania latarni morskich. Anglia i Francja miały uprawnienia do sprawowania władzy na terytorium tylko i wyłącznie tych latarni.

TERYTORIUM MORSKIE.

W jego skład wchodzą morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne.

1. Morskie wody wewnętrzne.

Są to wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą (linią podstawową) morza terytorialnego. Wody wewnętrzne podlegają wyłącznej i całkowitej władzy państwa nadbrzeżnego, rozciągającej się również na przestrzeń powietrzną i dno. W wodach wewnętrznych nie obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu. Zalicza się do nich:

- małe zatoki czyli takie które nie mają więcej niż 24mile między jej punktami rozwarcia,

- zatoki historyczne- tu nie ma znaczenia wielkość zatoki, przykładem jest zatoka Hudsona, Morze Karskie czy Morze Białe, zatoka Laholm w Sszwecji.

- oraz wody portów.

Linia podstawowa łączy najdalej wychodzące w morze punkty.

2. Morze terytorialne.

Pas wód morskich położonych między wybrzeżem albo wodami wewnętrznymi z jednej strony a morzem otwartym z drugiej. Państwo nadbrzeżne sprawuje nad nim swą suwerenność. Szerokość pasa wód terytorialnych jest różna, od kilku do kilkunastu mil, i ustalana jest przez dane państwo (nie może jednak przekroczyć 12 mil morskich - art. 3 konwencji o prawie morza). W pasie wód morza terytorialnego zarówno statki handlowe jak i okręty wojenne mogą korzystać z prawa nieszkodliwego przepływu (bez potrzeby uzyskania zezwolenia czy notyfikacji-patrz: konwencja genewska o morzu terytorialnym i wyrok Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie cieśniny Korfu z 1949 r)

Prawo nieszkodliwego przepływu. Konwencja genewska z 1982r (art. 19!) wyjaśnia, że przepływ jest nie szkodliwy, gdy nie zagraża pokojowi, bezpieczeństwu lub porządkowi państwa nadbrzeżnego. Prawo nieszkodliwego przepływu statków handlowych nie budzi wątpliwości, jednak okrętom wojennym państwa odmawiają tego prawa uzależniając je od swojej zgody. ten sam artykuł sprecyzował też że przepływ będzie zagrażał pokojowi państwa nadbrzeżnego, gdy statek podejmie działania polegające na: a) groźbie lub użyciu siły przeciwko suwerenności państwa nadbrzeżnego, lub pogwałceniu w jakiś sposób zasad prawa międzynarodowego wymienionych w Karcie NZ; b) ćwiczeniu lub użyciu wszelkiego rodzaju broni; c) zbieraniu informacji mający na celu osłabienie obronności lub bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego, d)  czynnościach, w wyniku których następuje start, lądowanie lub przyjęcie na pokład jakiegokolwiek statku powietrznego lub urządzenia wojskowego, e) przyjmowaniu na pokład lub wydawaniu jakichkolwiek towarów lub walut albo przyjmowaniu bądź wysadzaniu ze statku jakichkolwiek osób z naruszeniem ustaw lub innych przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych lub sanitarnych państwa nadbrzeżnego, f) umyślnym i poważnym zanieczyszczaniu, g) dokonywaniu jakichkolwiek połowów, h) prowadzeniu działalności badawczej lub obserwacji hydrograficznych, i) zakłócaniu funkcjonowania systemu łączności albo innych urządzeń lub instalacji państwa nadbrzeżnego, j) wszelkich innych działaniach niezwiązanych bezpośrednio z przepływem.

Władze państwa mogą wejść na pokład takiego statku w sytuacji gdy poprosi o to kapitan statku albo konsul lub ambasador reprezentujący banderę statku. !!!!!

Jurysdykcja karna państwa nadbrzeżnego - dotyczy wyłącznie osób (gdy chce kogoś zaaresztować kto jest na pokładzie statku). Statek można zaaresztować wyłącznie w jurysdykcji prawa cywilnego.

Statek może być zatrzymany w porcie lub na redzie gdy nie ma ubezpieczenia, armator ma długi, jest niesprawny itp. Teoretycznie załoga jest wolna, jednak tak naprawdę nie może opuścić statku ponieważ ograniczają ją inne przepisy.

Państwo ma suwerenność tylko na tych obszarach. Dalsze terytoria morskie nie podlegają suwerennej władzy państwa lub ograniczonej suwerenności państwa.

Do tych obszarów o ograniczonej suwerenności zaliczamy:

1. Strefa przyległa.

Liczona jest od zewnętrznej granicy morza terytorialnego i ma szerokość 12 mil. (czyli 24 mile wraz z morzem terytorialnym). Została utworzona aby chronić interesy państwa w zakresie celnym, skarbowym, sanitarnym, imigracyjnym. Strefa ta rozciąga uprawnienia państwa w zakresie tych spraw. Polska nie ma takiej strefy.

2. Wyłączna strefa ekonomiczna.

Na tym obszarze państwo nie ma suwerenności a jedynie suwerenne prawa do: rybołówstwa, budowania sztucznych wysp i urządzeń morskich, badań naukowych, zobowiązania wynikające z ochrony środowiska, gospodarowania zasobami żywymi jak i mineralnymi, wodami morskimi, dnem morskim i jego podziemiem.

Wyłączna strefa ekonomiczna może się rozciągać do 200 mil morskich od linii podstawowej.

3. Morze pełne (otwarte).

Jest traktowane jak obszar wspólnego dziedzictwa ludzkości. Nie ma natomiast zakazu transportu broni przez morze pełne i zakazu prowadzenia wojny na morzu pełnym. Takie zakazy są na Antarktydzie.

Morze otwarte jest dostępne dla wszystkich i na straży tego stoi art. 87 konwencji o prawie morza.

Zagwarantowała ona 6 swobód korzystania z morze pełnego:

1. Wolność żeglugi. Oznacza, że każde państwo, niezależnie czy posiada wybrzeże morskie czy nie, ma prawo korzystania z morza otwartego dla żeglugi swoich statków handlowych oraz okrętów wojennych. Na morzu otwartym statki podlegają prawu i władzy tylko państwa, do którego należą.

2. Wolność przelotu. W przestrzeni powietrznej nad morzem otwartym wszystkie państwa korzystają z wolności przelotu.

3. Wolność rybołówstwa. Z wolności morza otwartego wynika, prawo wszystkich państw do eksploatacji zasobów żywych, może ona podlegać uzgodnionym ograniczeniom.

4. Wolność zakładania kabli. Wykształciła się w związku z postępem technicznym i objęła także rurociągi. Konwencja paryska z 1884r. potwierdza prawo każdego państwa do układania kabli i rurociągów, przy czym - z zastrzeżeniem praw państwa nadbrzeżnego na szelfie - nie może ono przeszkadzać w ich zakładaniu czy konserwacji.

5. Wolność badań naukowych. Konwencja nie precyzuje szczegółowo warunków prowadzenia badań, jednak ogólne zasady przewidują prowadzenie badań w celach pokojowych, przy użyciu środków i metod zgodnych z konwencją.

6. Wolność budowania sztucznych wysp i urządzeń. Konwencja nie zawiera żadnych postanowień odnoszących się do zasad korzystania z tej wolności, lecz jedynie wymaga uwzględnienia postanowień dotyczących szelfu kontynentalnego.

Na morzu otwartym żadne państwo nie ma suwerennych praw. Jedynie pewne prawa przysługują okrętom wojennym np. prawo wizyty i rewizji. Okręt wojenny innego państwa ma prawo dokonania wizyty i rewizji, gdy istnieje podejrzenie, że obcy statek trudni się piractwem, uprawia handel niewolnikami- jednak żeby można było wejść na pokład takiego statku musi on mieć banderę taką jak okręt wojenny, zajmuje się nadawaniem nielegalnych audycji i programów, mimo żeglowania pod obcą banderą ma w rzeczywistości tę samą, przynależność, co okręt wojenny.

Morze terytorialne - prawo swobodnego przepływu.

Morze otwarte- prawo wizyty i rewizji.

Art. 111 Konwencji mówi o prawie pościgu. Na otwartym morzu istnieje prawo pościgu, czyli prawo państwa nadbrzeżnego do ścigania obcego statku, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że statek lub jego załoga dopuścili się naruszenia praw lub przepisów państwa nadbrzeżnego na morskich wodach wewnętrznych. Pościg może być podjęty tylko przez okręty wojenne lub samoloty wojskowe. Pościg kończy się w momencie zatrzymania ściganego statku lub, gdy wpłynie on na morze terytorialne trzeciego państwa.

Pytanie egzaminacyjne: do których obszarów ma zastosowanie prawo pościgu?

Odp. Morskie wody terytorialne, morze terytorialne, strefa przyległa, wyłączna stefa ekonomiczna, aż na morze pełne.

W Hamburgu mieści się siedziba Międzynarodowego Trybunału Morza.

Konwencja z Montego Bay z 10 grudnia 1982r. o prawie morza.

Zasady prawa morza:

1. Im dalej od brzegu tym zasięg władztwa państwa jest mniejszy.

2. Sytuacja prawna morza wody nie jest tozsama z sytuacją prawną dna morskiego.

Konwencja z 1982r mówi że państwo ma prawo do dna morskiego w znacznie większym stopniu niż do wody. Państwo ma prawa do dna szelfu kontynentalnego ale nie dalej niż 350 mil morskich.

Szelf kontynentalny to część kontynentu zalana wodami płytkiego morza. Sięga do głębokości około 200 m poniżej poziomu morza. Szelfu nie można zawłaszczyć.

Prawa państwa nadbrzeżnego w odniesieniu do szelfu kontynentalnego

-prawo do badania i eksploatacji jego zasobów naturalnych.

-prawo do wydobywania surowców,

-prawo do odławiania żyjątek

Budowanie sztucznych wysp i urządzeń wynika z suwerennych praw państwa do dna morskiego.

Organizacja Dna Morskiego jest agendą ONZ, która dba o zachowanie zasobów naturalnych świata. Jeżeli państwo wydobywa surowce z dnia morskiego poza wyłączną strefą ekonomiczną zobowiązane jest zapłacić ODM.

LUDNOŚĆ

Określeniem „ludności państwa” obejmuje się w prawie międzynarodowym ogół osób fizycznych zamieszkujących terytorium określonego państwa i podlegających jego jurysdykcji. W skład „ludności” nie wchodzi grupa tzw. cudzoziemców uprzywilejowanych, a więc osoby korzystające z przywilejów i immunitetów i nie podlegające jurysdykcji miejscowej.

Pojęcie ludności rozpatrywane może być w aspekcie zewnętrznym i wewnętrznym (prawo wewnętrzne).

Obywatelstwo jest to trwały węzeł prawny łączący osobę fizyczną z jakimś państwem, podmiotem prawa międzynarodowego.

Art. 34 Konstytucji Polskiej mówi o tym, że obywatelem polskim jest osoba która urodziła się z rodziców posiadających obywatelstwo polskie. Nikogo nie można pozbawić obywatelstwa, ale samemu można się go zrzec (prezydent wydaje zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa).

Obywatelstwo nadaje się zgodnie z prawem danego państwa. W Polsce decyduje o tym konstytucja i ustawa o obywatelstwie. Ustawa o repatriacji- mówi że obywatelem polskim na granicy staje się osoba powracająca do kraju, której przodek miał obywatelstwo polskie. Ustawa ta dotyczy wyłącznie osób które zostały deportowane do syberyjskiej części Rosji, lub potomków tych osób.

W 2008r. wydano ustawę o Karcie Polaka - która nie daje jednak tym osobom żadnych praw związanych z obywatelstwem. To tylko pewne ułatwienia w sprawie meldunków pracy czy edukacji. Karta praw polaka wydawana jest przez konsulaty polskie.

Nabycie obywatelstwa:

Obywatelstwo można nabyć w sposób pierwotny lub wtórny.

Pierwotne:

Przez urodzenie-

1. Prawo ziemi - ius soli - dziecko nabywa obywatelstwo państwa w którym się urodziło przy czym bez znaczenia jest obywatelstwo rodzicow.

W Polsce wg zasady prawa ziemi dziecko nabywa polskie obywatelstwo gdy znaleziono je na polskiej ziemi a rodziców nie ma lub gdy urodzi się z rodziców bezpaństwowców (apartdów).

2. Prawo krwi - ius sanguinis - dziecko nabywa obywatelstwo tego państwa, którego obywatelem jest przynajmniej jeden z rodziców.

Wtórne:

1. zamążpójście

2. naturalizacja - legalne zamieszkiwanie na terenie jakiegoś kraju przez określony czas może uprawniać do starania się o jego obywatelstwo.

3. reintegracja, czyli odzyskanie obywatelstwa poprzedniego. Odzyskać obywatelstwo mogą kobiety, które utraciły obywatelstwo polskie w skutek nabycia obcego w wyniku zamążpójścia i obecnie, po ustaniu lub unieważnieniu małżeństwa, powracają do obywatelstwa polskiego przez złożenie oświadczenie przed odpowiednim organem polskim, który wydaje akt o przyjęciu oświadczenia.

Akty prawne regulujące status cudzoziemca w Polsce. (aspekt wewnętrzny)

Cudzoziemcem jest osoba przebywająca na terytorium danego państwa ale nie posiadająca jego obywatelstwa. Prawa przysługujące cudzoziemcom są z natury węższe niż prawa, z jakich korzystają obywatele danego państwa, podlegają tez ograniczeniom z uwagi na bezpieczeństwo lub porządek publiczny. Cudzoziemiec przebywający w obrębie jurysdykcji jakiegoś państwa jest zobowiązany do respektowania jego ustawodawstwa i zarządzeń regulujących jego pobyt.

1. Ustawa z 2006r o zasadach wjazdu, wyjazdu, pobytu, wyjazdu (z terytorium Polski) obywateli UE i ich rodzin.

Ta ustawa dotyczy nie tylko obywateli UE, ale też Norwegii, Islandii, Liechtensteinu, i państw EFTY (Szwajcaria).

Członek rodziny to małżonek i dziecko do 21 roku życia.

Ta ustawa jest realizacją dyrektywy UE z 2004r (38/2004).

2. Ustawa o cudzoziemcach z 13.06.2003r.- dotyczy obywateli państw trzecich czyli nie polaków i nie obywateli UE. Nie dotyczy jednak tych ludzi, którzy wymagają ochrony (np. turyści, rezydenci).

3. Ustawa o udzieleniu ochrony cudzoziemcom na terytorium Polski - z 13.06.2003r.- dotyczy obywateli państw trzecich którzy przyjeżdżają do Polski i proszą o azyl.

Ustawa ta przewiduje kilka form ochrony. Część wynika z prawa międzynarodowego a część z polskiego.

1. Status uchodźcy wynika z Konwencji Genewskiej z 1951r o statusie uchodźcy.

Uchodźcą może być osoba prześladowana z pwodu rasy, religii, narodowości, przynależności do grupy społecznej(np. homoseksualiści) poglądów politycznych itp.

2. Jeśli nie można komuś nadać statusu uchodźcy, ale nie można go też odesłać do kraju taka osoba może otrzymać status ochrony uzupełniającej. Taki zapis jest skutkiem przystąpienia Polski o UE. W 2008r polska dokonała transpozycji dyrektywy UE.

Jest to bardzo podobny zakres ochrony do statusu uchodźcy.

3. Jeśli nie można komuś nadać statusu uchodźcy ani objąć ochroną uzupełniającą wtedy wydaje się status tolerowany.

4. Azyl terytorialny - nadawany jest zgodnie z przepisami danego kraju i w interesie tego państwa. O azyl można wystąpić do konsula. cudzoziemca można pozbawić azylu, jeżeli: 1) ustały przyczyny, dla których azyl został udzielony; 2) prowadzi on działalność skierowaną przeciwko obronności, bezpieczeństwu państwa lub porządkowi publicznemu.

5. Udzielenie ochrony czasowej - udziela się jej wtedy gdy na granicy stają ludzie innego państwa, z róznych powodów np. wojny, zamieszek. Wtedy decyzja taka na mocy decyzji RUE.

Międzynarodowa ochrona praw człowieka (aspekt zewnętrzny).

W wyniku zorganizowanej współpracy państw-członków Narodów zjednoczonych doszło do wypracowania całego międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka. U źródeł owej współpracy leżą tragiczne doświadczenia II wojny światowej. Na istniejący obecnie międzynarodowy system ochrony praw człowieka składają się liczne umowy, przyjęte przez Organizacje Narodów Zjednoczonych, organizacje wyspecjalizowane.

Generacje praw człowieka:

1. Najstarsze - polityczne i osobiste (do życia, wolności słowa, sumienia wyznania itd.). kształtowały się o XIV wieku.

2. Prawa ekonomiczne, społeczne, i kulturowe - XIX wiek np. prawa pracownicze.

3. Prawa solidarnościowe -dopiero się kształtują. Np. prawo do życia w pokoju, w zdrowym środowisku itp.

Jeśli mówimy o międzynarodowej ochronie praw człowieka mamy na myśli że jest to ochrona powszechna najczęściej w ramach ONZ. Poza tym jest też ochrona regionalna.

Katalog praw człowieka:

1. Powszechna deklaracja praw człowieka. Została ona uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne 10 grudnia 1948 r. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka składa się ze wstępu i 30 artykułów. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka nie ma formalnie wiążącego charakteru. Stała się ona punktem wyjścia wielu rezolucji Zgromadzenia Ogólnego, Rady Bezpieczeństwa, Rady Gospodarczo-Społecznej i Rady Powierniczej. Powołuje się na nią wiele konstytucji. Dzień uchwalenia Powszechnej Deklaracji został proklamowany przez Zgromadzenie Ogólne NZ jako Międzynarodowy Dzień Prawa Człowieka.

2. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych.(obejmuje prawa I generacji). Przyznaje ochronę tradycyjnym prawom i wolnością człowieka, kierując się wyliczeniem ich w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Pierwszym prawem jest prawo do życia, które powinno być chronione przepisami prawa. Bardzo rozbudowane są postanowienia Paktu chroniące prawa człowieka w postępowaniu sądowym.

3. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. (obejmuje II generację praw człowieka). Nie nakłada bezpośrednich zobowiązań, lecz formułuje jedynie program działań i cele społeczne. Ekonomiczne, społeczne i kulturalne prawa człowieka sformułowane w Pakcie są w porównaniu z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka znacznie bardziej rozwinięte, skonkretyzowane.

W tych dokumentach nie ma praw do własności czy do azylu.

Do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka przyjęto protokół dotyczący możliwości wysyłania indywidualnych zawiadomień o naruszeniu praw człowieka. Przyjęty w 1962r ale ratyfikowany dopiero w 1992r.

Wszystkie te dokumenty dotyczą ogolnej ochrony praw człowieka. Mechanizmem kontrolującym tę ochronę są raporty wysyłane przez państwo co 4 lata do Komitetu ONZ.

Można też mówić o ochronie szczególnej tzn. chronione są prawa pewnych grup społecznych np. zakaz tortur.

1. Konwencja o zakazie dyskryminacji rasowej z 1965r

2. Konwencja przeciwko torturom z 1984r.

3. Konwencja praw dziecka z 1989r- tu nie ma możliwości indywidualnej skargi.

4. Konwencja o likwidacji dyskryminacji kobiet z 1979r.

5. Konwencja o prawach wszystkich pracowników migrujących i ich rodzin z 1990r (dotyczy tez nielegalnych i legalnych imigrantow)

Poza konwencją o ochronie praw dziecka, wszystkie inne przewidują możliwość składania indywidualnych skarg do ONZ i ich Komitetów Praw Czlowieka.

Skarga to ETPCz.

Do ETPCz trafiają 2 rodzaje skarg: międzypaństwowa (wnoszona przez państwa strony Konwencji i kierowane przeciwko innym państwom) oraz indywidualne (wnoszone przez ofiary którymi mogą być osoby fizyczne, grupy osób a także organizacje pozarządowe przeciwko państwu stronie Konwencji).

Postępowanie w przypadku skargi miedzypaństwowej jest takie samo jak w przypadku skargi indywidualnej.

I.1 Skarga trafia do Kancelarii Trybunału i tam jest rejestrowana. Kancelaria sprawdza czy skarga spełnia wymogi formalne tzn czy w zawiera załączniki, czy w wystarczający sposób opisuje stan faktyczny. Gdy stwierdza braki wzywa do ich uzupełnienia.

I.2 Po sprawdzeniu wymogów formalnych bada się czy skarga jest dopuszczalna tzn bada się czy skarżący może ją złożyć, czy zostały zachowane terminy wniesienia skargi. Jeśli nie spełnia tych warunków trybunał orzeka że skarga jest niedopuszczalna.

Warunki jakie musi spełniac skarg międzypaństwowa:

- musi zaigrać nazwe państwa strony przeciwko której jest kierowana

- oświadczenie o faktach czyli bardzo precyzyjne opisanie stanu faktycznego

- oświadczenie o zarzucanym naruszeniu Konwencji (tan prawny który został naruszony)

- oświadczenie o wyczerpaniu przysługujących krajowych środków prawnych i zachowaniu terminu 6 miesięcy

- przedmiot skargi i okreslenie roszczeń.

- nazwisko i adres pełnomocnika

- kopie wszelkich dokumentów.

Warunki jakie musi spełniać skarga indywidualna:

- dane osobowe skarżącego

- nazwe państwa przeciwko któremu jest kierowana skarga

- oświadczenie o wyczerpaniu przysługujących krajowych środków prawnych i zachowaniu terminu 6 miesięcy

- przedstawienie przedmiotu skargi wraz z kopiami dokumentów potwierdzającymi wyczerpanie toku instancji rajowych

- wskazanie ewentualnego zadośćuczynienia

-wskazanie języka w jakim skarżący chce otrzymac wyrok

- oświadczenie, że skarżący nie skorzystał z prawa do wniesienia skargi do innych organów międzynarodowych.

I.3 jeszcze w Kancelarii bada się czy skarga jest dopuszczalna.

EKPCz dopuszcza 3 przesłanki dopuszczalności skargi:

1.ratione personae podmiot skargi (czyli z punktu widzenia podmiotu)

Jest to tzw. Legitymacja czynna- dotycząca państwa(które kieruje skargę) lub osoby fizycznej. Uprawnienia do wniesienia skargi przysługują obywatelom państw stron Konwencji jak i cudzoziemcom.

Oraz tzw. Legitymacja bierna - dotyczy państw, które są skarżone. Muszą być to państwa które ratyfikowały Konwencję.

2.ratione materiae przedmiot skargi (czyli z punktu widzenia przedmiotu).

Przedmiotem skargi mogą być wyłącznie prawa przewidziane w Konwencji lub w protokołach dodatkowych.

3.ratione temporis - z punktu widzenia czasu w jakim skarga jest wniesiona.

Przedmiotem skargi mogą być tylko te czyny które zostały wykonane po ratyfikowaniu przez państwo konwencji.

I.4 Gdy już zbada się dopuszczalnośc skargi kierowana jest ona do jednej z Izb. Najprostsze spawy kierowane są do 3 osobowych Komitetów które mogą albo odrzucić skargę lub skreślić ją z listy spraw. Deycjza Komitetu musi być jednomyslna.

Decyzja o dopuszczeniu lub niedopuszczeniu skargi konczy I etap postępowania. Decyzja o niedopuszczeniu ma charakter ostateczny i kończy postępowanie. Decyzja o dopuszczeniu pozwala na rozpoczęcie negocjacji i polubowne załatwienie sprawy.

II.1 Kwestia polubownego załatwienia sprawy.

Postępowanie ma charakter poufny i powoduje że Izba skresla skargę z listy co znaczy że ugoda została zawarta. Skutkiem jest to że skarżący nie może nadal uważać się za pokrzywdzonego.

II.2 Merytoryczne rozpatrzenie sprawy.

Następuje gdy nie udalo się sprawy załatwić w sposób polubowny. Skarga rozpatrywana jest przez Izbę przy udziale stron, które musza się stawić z pełnomocnikami. W toku postępowania Izba może posłużyć się jakimkolwiek materiałem dowodowym w tym zeznania świadków i biegłych. Izba może tez oddelegować jednego lub kilku sędziów do zasięgnięcia informacji i przeprowadzenia postępowania na miejscu w państwie skarżonym.

W tym etapie odbywa się rozprawa ustna, a potem sporządzany jest protokół. Kopie protokłu otrzymują przedstawiciele stron, w celu wniesienia poprawek. Poprawiony protokół podpisują Prezes Izby i Kanclerz. Po rozprawie sędziowie udają się na naradę. Jeśli stwierdzą, że sprawa jest zbyt skomplikowana mogą ją przekazac do rozpatrzenia przez Wielką Izbę.

III.1 ostatnim etapem jest wyrokowanie.

Narada nad orzeczeniem jest tajna i rozpoczyna się bezpośrednio po rozprawie. Orzeczenia zapadają większością głosów. Jeśli trybunał stwierdzi naruszenie Konwencji może orzec o zadośćuczynieniu. Jeżeli nie jest możliwe przywrócenie stanu poprzedniego Trybunał orzeka o odszkodowaniu pieniężnym.

Wyrok podpisuje Prezes Trybunału, Prezes Izby i Szef Kancelarii. Ogłaszany jest na publicznej rozprawie. Wyrok jest ostateczny. Uzyskuje ten status, Jelni strona nie wnioskuje o przekazanie sprawy do Wielkiej Izby lub jeśli w ciągu 3 miesięcy nie złoży takiego wniosku. Strona może złożyć wniosek o rewizję wyroku jeśli ujawniony został istotny fakt, który może mieć wpływ na wydanie wyroku. Do takiego wniosku dołącza się kpie dokumentów popierających wniosek.

---