Plantacja Ginkgo biloba: Odm `Hipokrates' - chroniona, do rozmnażania należy uzyskać zgodę; wykorzystywana w medycynie. Rozmnażamy przez sadzonki półzdrewniałe, dwupąkowe, dolny zostaje usunięty. Ukorzenianie w pojemnikach, w torfie wysokim z perlitem, stosunek 1:1, pH 5,0. Półzdrewniałe sadzonki ukorzeniają się w 100 %. Ukorzenianie trwa ok. 5-6 tyg. Wysadzanie do pojemników wczesna wiosną. Podłoże: torf wysoki, kora przekompostowana, sosnowa, zmielona w stosunku 1:1. Najlepszy nawóz to Azofoska w ilości 2,5 g dm3 podłoża, trzeba dodać saletrę amonową. Roślinę uprawia się przez rok w tunelu foliowym. Na drugi rok wiosna rośliny sadzimy do gruntu. Rośliny sadzimy sadzimy w rzędzie co metr, rzędy w odległości jednego metra. Co rok intensywnie cięte 30cm od pow. gleby. Gleba odpowiednio przygotowana, odchwaszczona. Jesienią obornik 60t/ha, wiosną sadzenie roślin, po ruszeniu wegetacji dodanie saletry amonowej 300kg/ha. Liście rosną do 1 lipca. Liście pobieramy z pędów jednorocznych. 400mg czystego K musi być w glebie, aby rośliny zdrewniały i nie przemarzły. Liście powinny być suszone w temp. 60OC Po zebraniu liście powinny w ciągu 24h trafić do suszarni. Zrywanie wygląda w ten sposób, że ścięte sekatorami pędy obraca się i zrywa liście. Liście mają mało wody w stosunku do suchej masy 1:35 z plantacji. Jednak wielkość ta z roku na rok się zwiększa i można nawet uzyskać 5t/ha.
Leki z miłorzębu: - lepsze krążenie krwi; - dotlenianie mózgu i serca; - oczyszczanie odkładów w żyłach; - na Parkinsona; - jaskra; - wpływa na płodność; przeciwko gronkowcom złocistym.
Wyciagi stosowane do: - leków; - kremów: hamują pękanie naczyń, rozjaśniają skórę.
Cisy i ichorgany o właściwościach leczniczych.
Taxus baccata - cis pospolity: - już w XI w. Stosowano wyciągi wodne z igieł i pędów w medycynie ludowej; - w latach 60-tych XXw. Rozpoczęto badania nad zw. czynnymi zawartymi w cisach; -pierwsze doświadczenia rozpoczął amerykański instytut do walki z rakiem; - w Polsce rozpoczęły badania Katedra biologii i Botaniki Farmaceutycznej Akademii Medycznej.
Taksony objęte badaniami: - Taxus brevifolia - cis krótkoigłowy; Taxus baccata - cis pospolity i jego odmiany; - taxus x media `Hicksii', `Hatfieldii'
Organy z których uzyskuje się zw. czynne: kora, igły.
Zw. czynne: - subst. Toksyczne - pseudoalkaloidy diterpenowe zwane pod wspólną nazwą taksyny (11 różnych zw.); - zawartość w igłach 0,4-0,7%; - zawartość taksonu w korze Taxus brevifolia 0,01%
Cisy należą do roślin silnie trujących: - spożycie ok. 150 igieł powoduje śmiertelne zatrucie u ludzi; - jedna gałązka powoduje śmierć konia; - czerwone osnówki są nietrujące, natomiast nasiona są trujące po pogryzieniu i przeżuciu.
Działanie trujące: - pierwsze objawy występują po godzinie od spożycia; -wymioty, nudności, arytmia serca
Działanie lecznicze: taksol przerywa podział komórek (nie dochodzi do tworzen ia wrzeciona podziałowego) i w ten sposób hamuje wzrost tk. nowotworowych.
Taxol: -lek wyprodukowany z kory lub igieł cisa w 1993r. Przez firmę Bristol - Mayers Squrbb; - do otrzymania 1g taktaksolu potrzeba 10kg kory, którą uzyskuje się z 3 100 letnich drzewe; -przeciętna kuracja pacjenta wymaga 2g taksolu.
Zastosowanie: -nowotwory jajników, piersi, płuc, przewodu pokarmowego (żołądka, jelita grubego, wątroby, odbytu); - czerniak, białaczka, chłoniak.
Plantacje: - w 1987r. W USA rozpoczęto zakładanie plantacji cisów i do roku 1991 posadzono w gruncie 4,5 mln roślin; - zbiór organów następuje po 3-5 latach; - w woj. Łódzkim powstała pierwsza w Polsce plantacja z cisa pospolitego - 15ha.
Zakładanie plantacji: - Rośliny rozmnaża się wegetatywnie za pomocą sadzonek pędowych; - sadzonki należy pobierać z wyselekcjonowanych roślin matecznych w okresie od IV do III dekady; - sadzonki ukorzenia się pod osłonami; - podłoże do ukorzeniania (torf wysoki + perlit w stos 1:1 o pH4,5 - 5,0); - subst. Wzrostowe (ukorzeniacz AB)
Drugi rok uprawy: - wiosna rośliny sadzi się do podłoża umieszczonego w pojemnikach o poj. 3 dm3; - podłoże uprawowe torf wysoki + przekompostowana kora sosnowa w stos. 1:1 o pH w H2O 4,5-5,0 z dodatkiem 2g wieloskładnikowego nawozu wolnodziałającego na 1dm3 mieszanki.
Trzeci rok uprawy: - wiosną dodaje się do podłoża 2-4g wieloskładnikowego nawozu wolnodziałającego na 1dm3 mieszanki; - jesienią rośliny sadzi się do gruntu w uprawie rzędowo-pasowej co 50cm rzędy i co 50cm w rzędzie (10-20 tys. Roslin na he w zależności od sprzętu); - cisy wymagają gleb żyznych, świeżych o odczynie od kwaśnego do alkalicznego; - glebę pod plantację należy wcześniej nawozić.
Zakładanie plantacji z bzu czarnego.
Bez czarny - sambucus nigra
Kwiaty: - flawonoidy; - fenolokwasy; - aminy; - olejki eteryczne 0,25%; -garbniki; - sole minerlalne 9%.
Owoce: -antocyjany; - garbniki 3-9%; - pektyny 3-5%; - cukry 20%; - witaminy A,C,B; - kw. organiczne, (jabłkowy, chlorogenowy); -olejki eteryczne.
Zastosowanie: - wywary z kwiatostanów jako środek przeciwgorączkowy, napotny, moczopędny; - zewnętrznie do płukania jamy ustnej przy zapaleniu spojówek; kąpiele kosmetyczne; - owoce do celów spożywczych; - leczniczo jako środki odtruwające i ułatwiające usuwanie z organizmu szkodliwych metabolitów, przyspieszają przemianę materii, przeciwbólowo, przeciw przeziębieniom.
Stosowane odmiany: - `alleso'; - `Samp'; - `Saryl'; - `Schwartz Diament'
Ogólne: - najlepiej rośnie na czarnoziemach natomiast najwyższe plony osiągnie się na lessach; - ziemie wokół roślin powinny być systematycznie odchwaszczane i spulchniane; - co 3-4 lata nawożenie obornikiem lub nawozem; - jest to gat. odporny na choroby i szkodniki; spotyka się na nim tylko mszyce.
Plantacja może być założona z roślin rozmnożonych z: - nasion; - z sadzonek zdrewniałych; - z sadzonek zielnych i półzdrewniałych.
Rozmnażanie z nasion: - bardzo dojrzałe owoce zbiera się z drzew i oczyszcza; - wysiewa się jesienią, a wiosną nasiona intensywnie kiełkują; - po wschodach rośliny należy przerywać tak, aby rosły w rozstawie 30x20cm; - jesienią sadzi się na miejsce stałe w rozstawie 4x5cm; - początek owocowania w 4 roku uprawy; - nasiona nie wysiane jesienią należy zastratyfikować w piasku w temp 4OC.
Rozmnażanie przez sadzonki zdrewniałe: - pobiera się jesienią z jednorocznych pędó z drzew matecznych po opadnięciu liści; - pędy tnie się na odcinki 4-6 oczkowe; - umieszcza się je w glebie zagłębiając tak by wystawały 2 pąki; - sadzonki wystawia się w rozstawie 20x30cm, a po roku 4x5 cm; -kwitną i owocują w 3 roku uprawy.
Zbiór kwiatostanów: - zbiera się całe kwiatostany kiedy część kwiatów jest nie rozwinięta (V-VI); suszenie w temp 35OC; - po wysuszeniu kwiaty ociera się; - przechowywane w szczelnych pojemnikach bez dostępu światłą.
Zbiór owoców: - zbiera się całe owocostany w pełni dojrzałe, czarne, lśniące; - suszenie dwustopniowe; - początkowo w 30OC; - dosuszanie w 55OC.
Zastosowanie liści: roztarte świeże liście można zastosować jako okłady na miejsca ukąszeń pszczół, owadów i poparzeń pokrzywami.
Przetwory: - konfitura (oberwane od szypułe jagody wysypuje się do gorącego syropu; 1kg jagód na 1kg cukru, 2-3kg lw. Cytrynowego, 2 szklanki wody; gotować ok. 5min na wolnym ogniu,); - kompot (roztw. 0,5kg cukru, 2-3g kw. cytrynowego i 1litr wody; do wyparzonego słoika nasypać owoce do pełna, a następnie zalać przegotowanym roztw. i pasteryzować 15-20 min); - Sok (wycisnąć owoce przez płótno lub sokowirówkę; dodać 3-4g kw. cytrynowego i szklankę cukru na 1litr soku; - zlać do słoików i pasteryzować 15-20; sok można stosować do barwienia win i tkanin na kolor wiśniowy).
Zastosowanie: - z nasion tłoczonych na zimno uzyskuje się olejki; - do rosołu dodaje się 20 - 30 kropel; - działają przeciwprzeziębieniowo; - poprawiają trawienie; - można stosować do nacierania na bóle mięśniowe i kostne. Rośliny zawierające witaminę C
Dzienne zapotrzebowanie na wit.C zależnie od płci i wieku wynosi od70 do100mg
Atkinidia ostrolistna- Actinidia arguta
Owoce zawierają 1430mg w 100g owoców ponadto związki pektynowe, cukry proste , kwasy organiczne, błonnik, wit P oraz flawonoidy, leukoantocyjany i katechiny
Naturalna witC pozwala uodpornić się na przeziębienia i infekcje,pyzatym w przeciwieństwie do sztucznej nadmiar jest usuwany z organizmu-nie można jej przedawkować
W sprzedaży występuje Actinidia deliciosa- jeden owoc pozwala zaspokoić potrzeby co do wit C na cały tydzień.
W ogrodach występuje jednopienna odmiana'Issai' lub odmiany dwupienne
Owoce możemy przetwarzać -konfitury, dżemy, mrozonki, owoce kandyzowane i bezpośrednio do spożycia w stanie świeżym
Rokitnik pospolity -Hipophae rhamnoides
Dwupienny krzew zawiera duzo witC -1000mg w100g owoców, pyzatym zawiera cukry tłuszcze, wit B1,B2,E ,karotenoidy, flawonoidy, kwasy organiczne oraz garbniki i sole mineralne
Jest bogatym źródłem witaminy i innych ,pyzatym stosowany w leczeniu chorób żołądka , goścca, przeciwdziała wypadaniu włosów. Olej z nasion tłoczony na zimno stosuje się w leczeniu odmrożeń, podrażnień skóry, przy odleżynach i chemicznych oparzeniach błon śluzowych
Stosowany bywa też do sporządzania nalewek, likierów, soków, win, dżemów
Dereń jadalny- Cornus mas
Owoc zawiera cukry do 19% , kwasy organiczne , witC-200mg w 100g ,pektyny ,garbniki, flawonoidy, sole mineralne i naturalny barwnik czerwonobrązowy .Na Ukrainie wiele odmian o różnych kolorach i rozmiarach owocu(do 5 cm )
Zastosowanie -konfitury, dżemy, wina, nalewki, spożywanie w stanie świeżym.
Leczniczo - owoce -schorzenia przewodu pokarmowego, niewłaściwa przemiana materii
Napary z liści jako środek moczopędny i żółciopędny, napary z kory jako środek wzmacniający i pobudzający(korę suszy się w temp.40˚C
Dereń rozmnażamy przez sadzonki zdrewniałe. Kwitnie w 3 roku po sadzonkowaniu.
Pigwa pospolita- Cydonia oblonga
Cenna odmiana do ogrodu Szampion. Pigwa kwitnie w 5 roku po posadzeniu, owocuje obficie-do20 kg/drzewko
Owoce zawierają ok. 300 mg witC w 100g, pektyny itd. Owoce twarde, długo leżą, odporne na psucie się.
Zastosowanie: przetwory domowe(soki, owoce kandyzowane, suszone, dżemy, cukierki -tzw chlebki) . kandyzowana pigwa jest świetnym dodatkiem do mięs
Berberys pospolity- Berberis vulgaris
Owoce zawierają kwasy organiczne, , pektyny, węglowodany, witC i E, karotenoidy,sole mineralne .zawartość wit C w owocach 200mg w 100g.liście gliście korzenie zawierają alkaloid Berberię oraz barwnik brązowo-żółty.
Zastosowanie : owoce w przetwórstwie domowym,kora i korzenie w leczeniu przewlekłych stanów zapalnych wątroby, zaburzeniach wytwarzania żółci,naturalny trwały barwnik
Porzeczka czarna-Ribes nigrum
Owoc zawiera: wit C 300-560mg w100g,witB,P,A, cukry, kw. Organiczne , pektyny, garbniki, antocyjany, sole mineralne
B. dobra odmiana `Ojebyn'
Zastosowanie przetwory domowe-soki , nalewki, wina,kompoty
Liście-dodatek do herbat owocowych. Napary z suszonych liści działają moczopędnie , sciągająco, przeciwzapalnie, hamują rozwój drobnoustrojów
Borówka brusznica- Vacinum vitis-idea
Owoc zawiera wit A,C pektyny, kw organiczne , garbniki, antocyjany,glikozy arbutyna
Zastosowanie -przetwory domowe,suszone owoce przeciw biegunkom
Jarząb pospolity- Sorbuj aucuparia
Są odmiany o owocach dużych. Owoce po przemrożeniu są mniej cierpkie. Zawierają kwasy organiczne, karotenoidy, gorycze, witC, pektyny, garbniki
Zastosowanie; kandyzowane dodatki do ciast przetwory, nalewki, likiery, oraz w leczeniu nieżytów przewodu pokarmowego, zaburzeniach krążenia i chorobach przewodu moczowego
Cytrynowiec zwyczajny -cytryna
Kw. Cytrynowy, witC87mg/100g,nie powinno się dodawać do gorącej herbaty
Herbatki: - owoce róży, owoc czarnego, liść brzozy (1:1:1 wagowo);
-1 łyżeczka na szklankę wody; pić 2-3 razy dziennie działa napotnie, moczopędnie, przeciwbólowo zwłaszcza przy chorobach reumatycznych i na zwyrodnienia kręgosłupa.
- owoc bzu czarnego, liść melisy, owoc róży, owoc maliny, owoc jarzębiny
1 łyżeczka ziół na szklankę wody pić 2-3 razy dziennie działa przeciwbólowo i leczniczo.
- ziele skrzypu, korzeń łopianu, kwiat bzu czarnego, liść pokrzywy i owoc bzu czarnego (przeciw skórczowo, wzmacnia ścianki drobnych naczyń krwionośnych)
- kwiatostan głogu, kwiaty bzu czarnego, ziele barwinka, liście pokrzywy (działa na obniżenie ciśnienia krwi i na naczynia krwionośne
ZAKŁADANIE PLANTACJI RÓŻ:
Róża - Rosa sp.
Owoce: wit C, wit E, wit B1, B2, K, cukry, kw. Organowe, pektyny, garbniki, olejki eteryczne, glikozydy, sole mineralne
- plantacje przeznaczone na zbieranie owocni; -gat. przeznaczone na plantację (Rosa carina, R.rugosa, R.rubiginosa); - gat. przeznaczone na zbiór płatków kwiatowych ( R. Galica, R. X damascena, R. X centyfolia)
Pierwsza plantacja została założona w 1983 r. W Dąbrowicach w Sadowniczym Zakładzie Doświadczalnym. Założono ją z róży dzikiej (25ha) i róży pomarszczonej (60 ha). Krzewyposadzono w rzędzie co 0,5 m, a rzędy co 3 m. Na ha znajduje się 6600 roślin.
Uprawa plantacji. Gleba utrzymywana jest w ugorze herbicydowym; -nawożenie oparte o analizy chem; - odmładzanie krzewów co 6 lat.
Zbiór owoców. - wykonywanie kombajnem porzeczkowym KPS przy prędkości 0,8km/h przy amplitudzie palców otrząsających 70 mm, częstotliwość drgań 21,6 Hz; - zbiory wykonuje się trzykrotnie; - po pierwszym przejeździe z krzewów róży dzikiej zbiera się 10 %, a róży pomarszczonej 20 %; - po pierwszych trzech latach uprawy zebrano 1053 kg/ha; - róży pomarszczonej zabrano po trzech latach 3494 kg/ha, a po 6 - 6046 kg/ha; - owoce róży należy zbierać w zależności od gatunku od VII do IX; - suszenie owoców w temp 60 oC; - ususzone owoce powinny być bez zapachu, o naturalnej barwie i smaku kwarkowato-słodkim.
Normy skupu owocu suszonego: nie mogą zawierać więcej niż: - 4% owoców niewłaściwej barwy; - 6% owoców uszkodzonych i niewykształconych; - 5% innych organów tej samej wielkości.
Zbiory płatków róży: - największy ośrodek zbiorów płatków róży znajduje się na półwyspie bałkańskim i w Azji Mniejszej; - w dolinie miasta Kazanłyk znajdują się plantacje R. x damascena o pow. 4000 ha; - zbiór prowadzi się ręcznie od V do VI w godz rannych. Zbiera się tyle kwiatów ile można przerobić w ciągu dnia; - wartość 1g olejku różowego to równowartość 1g złota.
Przetwory z owoców i płatków róż: - konfitury, dżemy, soki; - dodatki do herbat owocowych; - wina, nalewki.
GŁÓG DWUSZYJKOWY - CRATAEGUS MONOGYNA
Surowiec zielarski
Kwiat z liśćmi - zbieramy, gdy część kwiatów jest jeszcze w pąkach, ścinane całe kwiatostany z liśćmi. Owoc: zbierane w IX - X, niebarwione lecz jędrne. Skład chemiczny: kwiaty i liście: flawonoidy, wit C i B, pektyny, aminy, puryny. Owoce: oprócz powyższych duże ilości prowitaminy A. Działanie: rozkurczające, zwiększa przepływ krwi i polepsza ukrwienie serca, nieznacznie obniża ciśnienie krwi, działa uspakajająco. Zastosowanie: w medycynie kwiaty wchodzą w skład mieszanki Cardiosan stosowanej w chorobach serca, wraz z owocami są składnikiem Scherosanu używanego przy miażdżycy naczyń, wchodzą w skład Cardiolu, Weocardiny.
Owoce jadalne sporządza się z nich napoje, wino, wódkę, nalewki, kompoty, młode liście nadają się do herbatki, parzone pestki stanowią namiastkę kawy.
JAŁOWIEC POSPOLITY - JUNIPERUS COMMUNIS.
Surowiec zielarski: szyszkojagody zebrane jesienią lub zimą, najlepiej po przymrozkach muszą być dojrzałe, temp suszenia do 350C wysuszone powinny mieć barwę czarną, nie mogą być przesuszone.
Skład chemiczny: gorycz- juniperyna, olejek eteryczny zawierający pinen, kary len, garbniki, glikozydy.
Działanie: moczopędne, żółciopędne, poprawiające trawienie.
Zastosowanie: w medycynie: w obrzękach wywołujących niedomaganiem nerek, przy niewydolności krążenia, zew zalecany w postaci mazi, do kąpieli w nerwobólach, w dużych dawkach uszkadza nerki; w przemyśle: wykorzystujemy jako przyprawa do mięs, kiełbas, wędzenia, do wyrobu wódki, drewno cenione przez rzeźbiarzy .
KASZTANOWIEC ZWYCZAJNY:
Surowiec zielarski: Kwiat: suszone kwiaty bez szypułek w warunkach naturalnych lub w temp 350C; kora: zbierana z młodych gałęzi suszona j.w.; nasiona: niedojrzałe owoce zbierane w lipcu; skład chemiczny: kwiat: es cyna, flawonoidy, cukry kw.org, garbniki; kora: flawonoidy, garbniki; nasiona: saponina, es cyna, flawonoidy, karotenoidy, garbniki.
Działanie: uszczelnianie naczyń krwionośnych oraz zmienia ich kruchość i łamliwość, ściągające, przeciwzapalnie, tamujące krwawienie; Zastosowanie: w medycynie: hemoroidy, żylaki, zapalenie żył, zakrzepy, oparzenia, zaburzenia w ukrwieniu tkanek, krwawienie jelitowe, kwiat wchodzi w skład maści i czopków oraz na odmrożenia i żylaki kończyn, działanie toksyczne to podrażnienia błon śluzowych, rozpuszczanie składników morfologicznych krwi, drewno na zastosowanie w stolarstwie, tokarstwie, meblarstwie, kora używana w garbarstwie i do farbowania wełny, nasiona mogą posłużyć do wyrobu kleju.
LIPA DROBNOLISTNA - TILIA CORDATA
Surowiec zielarski: Kwiatostan zbierany wraz z podkładką kwiatową, wówczas gdy większość kwiatostanów jest rozwinięta tylko w dni pogodne, po obeschnięciu rosy, suszenie w warunkach naturalnych, po wysuszeniu kwiaty powinny mieć barwę żółto białawą, surowiec nie może zawierać kwiatów przekwitłych owoców.
Skład chemiczny: olejek eteryczny, zw flawonowe, garbniki, śluzy, pektyny, fitosterole, kw organiczne, substancje o działaniu podobnym do wit P.
Działanie: napotne, moczopędne, rozkurczające, powlekające - osłona śluzówki żołądka, żółciopędne, zwiększające wytworzenie soku żółciowego i poprawiające trawienie.
Zastosowanie: w medycynie: środek napotny, w przeziębieniach, zapaleniu oskrzeli, zaflegmieniu górnych dróg oddechowych, jako lek moczopędny i rozkurczający w schorzeniach nerek, do płukania jamy ustnej i gardła oraz do kąpieli zwłaszcza dla dzieci nerwowych mających trudności z zasypianiem . Kosmetyce: do produkcji kremów, do okładów na twarz i ręce, wykorzystywany jako namiastka herbaty. Drewno: wyroby stolarskie, węgiel z drewna nadaje się do celów leczniczych, zapobiega próchnicy, drewno wykorzystywane w koszykarstwie, do wyrobu lin, plecionek, roślina miododajna.