1. Miejsce antropologii kulturowej wśród nauk o człowieku? Zajmuje się całym rodzajem ludzkim . Przedmiotem jest człowiek we wszystkich aspektach. Domeną antropologii jest człowiek jako istota kulturowa. Od innych nauk różni się tym, ze ujmuje byt, powstanie człowieka w środowisku, zmiany w obrębie fizyczności, interesuje się nie tylko społeczeństwem, ale także społecznościami dzikimi, prymitywnymi, pierwotnymi. 2. Wartościujące i niewartościujące oraz atrybutowe i dystrybutywne? Wartościujące (oceniające) to wąskie podejście ocena zbiorowości ludzkich podział na gorsze , lepsze, bardziej lub mniej cywilizowane. Niewartościujące (opisowe) dominuje obecnie. Kultura jako zespół zjawisk i ich oddziaływanie. W jej obrębie są dwa podejścia do kultury: a) atrybutowe- cecha stała, zmienna dla ludzkości, mówimy o jednej kulturze, jest efektem pracy i szlifu ludzi, by człowiek mógł zostać uznany za kulturalnego b) dystrybutywne- zbiór cech i zjawisk występujących w danej kulturze człowiek jest zdolny do przekazywania kultury w każdej postaci, zdolności te nabywa. 3. Definicja kultury w ujęciu E. Nowickiej . Świat człowiek kultury? Jest zjawiskiem społecznym istnieje tylko dzięki życiu zbiorowości, przekazywana dzięki niej w czasie i przestrzeni. Organizuje Zycie jednostki w zbiorowości oraz Zycie samej zbiorowości. 4. Pojęcia służące do badan dynamiki zjawisk kultury? Dyfuzja - roznoszenie, rozproszenie się kultury. Może być strukturalna lub instytucjonalna . dyfuzją są również przekształcenia, modyfikacje, które dostosowuje się do swoich potrzeb i przyjmuje się za swoje. Cechy dyfuzji: nieuniknioność, , nie znamy jej skutków, neutralność. Akulturacja-zjawisko związane z żywiołowym kontaktem dwóch odmiennych społeczności, który dzieli znaczny dystans kulturowy, społeczny i gospodarczy. Polega na gwałtownym przeobrażaniu jednej kultury pod wpływem drugiej. Dokonuje się na przestrzeni jednego pokolenia- błyskawicznie. Cechy: zjawisko negatywne,, powoduje spustoszenie i burzy zastany porządek. Synkretyzm kulturowy- polega na wiązaniu w jedną całość elementów pochodzących z różnych kultur. |
5. Cztery typy antropologii kulturowej wg Nowickiej. 1. Antropologia społeczności pierwotnych - społeczeństw pierwotnych przedpiśmiennych, bez skomplikowanych struktur wewnętrznych. Nie raz nazywa się etnologia, nieraz etnografia. 2. Antropologia społeczności chłopskich - o kulturze ludowej warstw chłopskich będących częścią większych i strukturalnie złożonych społeczeństw cywilizowanych. W jej zakres wchodzą badania nad ludową literaturą, obrzędami sztukami plastycznymi, muzyką wzorami współżycia, kontrolą społeczna i strukturą wzajemnych zależności w warstwie chłopskich społeczeństw cywilizowanych. Badacz zajmuje się kulturą folkloru bada materialne formy życia, formy kultury - kultury naiwnej. 3. Antropologia społeczności miejskich - małych zbiorowości w obrębie złożonych gospodarczo i strukturalnie społeczeństw, lokalne zbiorowości traktuje jako odmienne kulturowo i opisuje je za pomocą własnych kategorii. W praktyce bada się enklawy religijne i etniczne, slumsy, adaptacje grup mniejszościowych, obyczaje i mentalność tych kultur (badanie grup etnicznych znajdujących się na żywej tkance miasta). 4. Antropologia historyczna - polega na zastosowaniu podejścia antropologicznego do materiału historycznego ( Francja ). Analizuje systemy wartości , modele rodziny, kategorie moralne w dawnych okresach rozwoju cywilizacji są to badania cywilizacji przedhistorycznych i historycznych. 6. Trzy główne formy występowania rodziny. 1. Rodzina nuklearna (dwupokoleniowa)- rodzice i dzieci, przede wszystkim związki krwi, rodzina jedno-rodzicielska, występuje w kulturze euroamerykańskiej. 2. Rodzina rozszerzona (rodowa) - typ rodziny , w którym występuje wielopokoleniowość lub cały szereg członków spokrewnionych więzami bliższymi lub dalszymi, bez uwzględnienia poziomu rodziny nuklearnej, wspólnota rodowa - dziadkowie - rodzice - dzieci. 3. Rodzina zbiorcza (złożona, domowa) - opiera się na innych zasadach niż rodowa, nie musi być jednak związana pokrewieństwem i więzami krwi, wykracza poza nuklearną, domus (rodzina starożytna) to ognisko do którego będą przynależały osoby z różnych środowisk. |
8. Wyznaczniki społecznej roli małżeństwa i rodziny: W kształtowaniu się grupy społecznej odgrywają związki o charakterze płci POCHODZENIE - mamy w 2 kierunkach - aspekt w kilku liniach. Lineał - kierunek linia matrylinearność -(matrylineat) - pochodzenie od kobiety i wyznacza jej rolę w nazwisko. Dziecko dziedziczy nazwisko matki patrylineat - pochodzenie w linii od mężczyzn. dziedziczenie nazwiska po ojcu. Bilenearyzm- czyli od jednego i drugiego, jest to układ na równym poziomie REZYDENCJA - (zamieszkanie) mamy społeczności lokalne: Matrylokalne społeczności - małżonkowie przebywają u rodziny żony(matki). polegają na tym, że mąż przyłącza się do społeczności żony, osiedla się w domu jej rodziców. Zamieszkanie matrylokalne może być stałe lub czasowe. Patrylokalna zamieszkaniem zarówno w prawie ojcowskim, jak i macierzystym. Znaczy to, że młoda para przenosi się do społeczności męża. Małżeństwa patrylokalne są zdecydowanie najbardziej rozpowszechnione na całym świecie. Neolokalność - Zakładanie swojego gniazda w nowym miejscu żyje się samodzielnie, poza rodziną męża i żony. Natolokalność - każde z współmałżonków żyje we własnym środowisku rodzina ma charakter dochodzącego WŁADZA - system partnerski.: Matriarchat -sprawowanie władzy przez matkę, kobieta stojąca na czele wspólnoty(społeczeństwo mosuo spod Tybetu); Patriarchat - występuje w Polsce, duża zasługa kościoła. (DOMINANT); Typ partnerski - w społeczeństwach euroamerykańskich. Ten układ gwarantuje stronom równość 10. Funkcje świąt: gwarant ciągłości i trwałości kultury Świętowanie jest potwierdzone na ok. 40 lat przed Chrystusem, a więc na trwałe jest wpisane w egzystencję człowieka. Świętowanie jest elementem obecnym w każdej kulturze. Ma pewien cel, sens w życiu człowieka. Wprowadza odskocznie od codzienności .Jest przerwa w monotonii. Brak przerwy w monotonii może powodować choroby somatyczne. Zaniedbywanie odpoczynku jest działaniem przeciw sobie. Świętowanie wiąże się z jedzeniem, przestrzenia gospodarczą, wiarą oraz z kręgiem życia- narodziny, inicjacja, samodzielne polowania mężczyzn, zakładanie rodziny, śmierć. Również z zauważono zależności między porami roku a zjawiskami astronomicznymi.
|
7. Trzy główne formy występowania małżeństwa - charakterystyka Monogamia - czyli l partner w tym samym czasie. Najczęściej występuje: m. następcza (seryjna); m. stała (katolicy); m. otwarta (umiarkowana, luźna) protestanci - zakłada możliwość zmiany partnera w wersji czasowej - kontrakt małżeński np. czas małżeństwa na czas podróży (Azja, Afryka, Inkowie, Ameryka pd.).Postulat zmian partnerów co jakiś czas-rotacja. przejściowej - układ, gdzie dochodzi do częstych zmian małżonków, po decyzji jest zmiana partnera (prawo Lewiratu - prawo żydowskie nakazywało by brat po śmierci poślubił jego żonę gwarancja przedłużenie dziedziczenia); Prawo lewiratu: w poliginii(brat po śmierci brata był zobowiązany spłodzić dziecko , mimo to, że miał żonę). Inna formą poligamii jest bigamia- jednoczesne małżeństwo z wieloma kobietami. Małżeństwo multilateralne Oznaczają system w którym zachodzi związek małżeński między co najmniej 2 mężczyzn i 2 kobiety może być systematyczny układ 2 na 2 ale także niesymetryczny 2 mężczyzn i 2 kobiety. Wszystkie kobiety w tym czasie są seksualnie powiązane z każdym mężczyzna a może być tak, że ten co jest najbardziej wpływowy współżyje ze wszystkimi kobietami a ten co najmniej to tylko ze swoja małżonka: małż. multilateralne zróżnicowane (takie gdzie rządzi kobieta i ona jest naczelna), małż. niezróżnicowane (wszyscy na jednym poziomie). Podział ze względu na zamieszkanie:- małż. multilateralne rezydencjalne (to samo miasto lub osada), nie rezydencjalne (dzieli ich pewna odległość) Różnica między poligamia a m. multilateralne występuje tu nie symetryczność. Tam mąż ma kilka żon a tu żona męża jest też żoną innych mężczyzn np. dwóch mężów może mieć dwie żony. -małżeństwo ekskluzywne - poza małżonkiem nikt nie ma dostępu do jego żony; - małżeństwo inkluzyjne- dostęp erotyczny do żony mają inni mężczyźni, którzy wchodzą w obszar małżeństwa albo też niekoniecznie np. prawo Lewiratu gdy brat nie musiał wchodzić w związek aczkolwiek miał wzbudzić potomstwo (w Polsce dawniej „snochactwo" rolę męża zastępował teść). - małżeństwo rezydencjalne: wszyscy członkowie mieszkaj ą pod jednym dachem. Współmałżeństwa ( Eskimosi) -małżeństwo nierealne, symboliczne z osobami zmarłymi, formalne zawarte tylko z bogami (westalki w Rzymie)(z drzewami). |
9. Święto i świętowanie w ujęciu antropologicznym Świętowanie jest elementem kultury, nie ma żadnej kultury która nie miałaby komponentu świętowania.. Świętowanie ma pewien cel, sens w życiu człowieka. Świętowanie to przerwanie w monotonii. Świętowanie to wprowadzenie elementu odmiennego od codzienności. Świętowanie jest powszechne i obecne w każdej kulturze. Może mieć konkretne przejawy związane z wierzeniami i przestrzenią gospodarczą (gospodarka wyznacza pewne tryby prac i świętowania). Świętowanie w kulturze zbieracko - łowieckiej nie jest pretekstem wyznaczanym przez kalendarz, lecz warunkowane jest np. upolowaniem czegoś, zebraniem plonów. Wg Cejrowskiego świętowanie jest wówczas, gdy człowiek może się najeść do syta. Świętowanie wiąże się z jedzeniem. Drugim czynnikiem jest wiara - obrządki religijne. Podstawowe elementy związane są z kręgiem życia: narodziny, inicjacja, samodzielne polowania mężczyzn, zakładanie rodziny, śmierć. W gospodarce rolniczo - hodowlanej - Człowiek zaczął planować. Dotychczas plany ograniczały się do dzisiaj. Dało to człowiekowi niezależność, bowiem potrafił wytworzyć produkty niezbędne do przeżycia. I tu pojawia się kalendarz pór roku. Zauważono następowanie po sobie pór roku - przesilenie to moment krytyczny który wyznaczał datę do świętowania. Okres wielkiego postu jest odpowiednikiem przednówku, ciężkiego czasu przed wiosną. Odkryto pług - pierwsze narzędzie rolnicze. Człowiek dopatrzył się zależności między porami roku a zjawiskami astronomicznymi. Przesilenie zimowe związane jest z pamiątką narodzenia Chrystusa, to utrata mocy promieni słonecznych, które przestają świecić z taką mocą jak wcześniej. Wg człowieka na niebie wydarzyły się jakieś kosmiczne wydarzenia, słońce zwyciężyło i znów wszystko będzie budziło się do życia. Symbolem świętowania było przybijanie zielonych gałązek do stropów (stąd nasza choinka) a ośrodka wkładano pożywienie: jabłka, jajka, orzechy. Wisiało to nad stołem, gdyż pożywienie to było dla zmarłych- takie symboliczne świętowanie żywych ze zmarłymi. Świętowanie to kultywowało ród, pielęgnowano pamięć przodków. W czasie przesilenia zimowego spędzano czas na świętowaniu w postaci: snop zboża - wróżba dobrobytu na nowy rok. Jest to symbol Bożego Narodzenia. Święty Mikołaj nie jest tradycją chrześcijańską. W świętach bożonarodzeniowych można dopatrzeć się najwięcej pozostałości kultury przed chrystusowej.. Przesilenie wiosenne - początek prac polowych, świętowanie z okoliczności wielkanocnej. Przesilenie letnie - święto kupały (formy wyrażania religijności). - człowiek musi świętować, w świętowaniu ważne jest jedzenie, żeby dobrze świętować trzeba dobrze pościć
|
13.Od kultury myśliwych do pierwszych cywilizacji. Cechy i znaczenie rewolucji neolitycznej Rewolucja neolityczna to wydarzenie epokowe w dziejach ludzkości. Miało miejsce między 10 - 2 tysiącleciem przed Chrystusem, najwcześniej doszło na terenie północnej Azji. Oznaczała przejście od gospodarki nieproduktywnej do produktywnej, od naturalnej do interweniującej, od symbiotycznej i biernej do narzucającej wolę człowieka i aktywnej. Skutki : nowe umiejętności, sprawności, rodzaje i zasięgi więzi społecznej i wynikające z nich problemy społeczne. Uprawa roślin i hodowla zwierząt musiały wiązać się z osiadłym trybem życia w porównaniu z migrującym na niewielkim obszarze życiem myśliwych. Osiadłość powinna trwać w cyklu rocznym( uprawianie roślin, pielęgnacja, zbiór plonów) osiadłość wpłynęła na fakt gromadzenia i powiększania dobytku. Pojawiło się wiele nowych przedmiotów i umiejętności( naczynia ceramiczne, przędzenie, tkanie, wyplatanie) zaczęto wykorzystywać przetworzona sierść zwierząt hodowlanych, włókna roślin, pojawiła się wstępna obróbka metali. Pojawiła się zmiana mentalności myślenia z dnia dzisiejszego na perspektywiczne, związane z planowaniem i działaniem z wyprzedzeniem. Nastąpił wzrost liczby ludności, obniżyła się śmiertelność wśród dzieci związana z lepszym odżywianiem. Wraz ze wzrostem liczby ludności wzrosły okresowe przeludnienia, migracje doprowadzające do powstawania dużych zbiorowości na stosunkowo niedużym obszarze. Nastąpiło nasilenie kontaktów międzyludzkich. Pojawiły się mechanizmy i instytucje społeczne. nastąpił gwałtowny wzrost wiedzy, doświadczeń i informacji. Powstały ośrodki miejskie oraz mechanizmy państwowe. Powstały państwa rolnicze lub rolniczo-hodowlane, zaczęto przechodzić od gospodarki zbieracko- łowieckiej na zbieracką. W neolicie pojawił się podział klas. 15.Panteon bóstw słowiańskich w ujęciu zasady trzech funkcji G. Dumezil'a? Nośnikiem interpretacji mitów jest zasada trzech funkcji. Dla Słowian władza nadrzędna mieściła się w obrębie trzecie funkcji Dumezilowskiej. Władza uosabiała swoją osobą płodność kraju. Piasta zona Rzepicha od rośliny jadalnej. Syn Siemiowit od nasienia i dlatego w jego domu jest obfitość. Kronika Gala Anonima opisuje legendę dynastyczną jest ona kontynuacją przedchrześcijańskiej tradycji herosa- oracza. To taka indoeuropejska spuścizna duchowa z odpowiednikiem w przekazach duńskich, niemieckich, frygyjskich. Dumezil twierdził , że wszystkie ludy indoeuropejskie niezależnie od umiejscowienia geograficznego i postaci kultury dziedziczą po wspólnych przodkach sposób widzenia rzeczywistości jako splot trzech odrębnych sfer 1- władzy w sensie prawnym i religijnym 2- walki i siły fizycznej i 3 płodności i wytwórczości. Funkcja 1- Sakralna( militarna w sensie prawnym i religijnym):- Perun i Wesel, Świętowit, Jarowit. Trygław Funkcja 2- walka i siła fizyczna ,Militarna- Swarożyc, Swaród, Dadźbóg Funkcja 3- Płodności( produkcyjna) - Lel i Popiel, Mokosz |
12. PALEOLITYCZNE WENUS WENUS- są to przedstawiane w formie figuralnej lub w formie reliefów kobiety okresu paleolitu. W Europie i Azji znaleziono ok. 150 figurek. Datuje się je na okres 40-8tyś lat p.n.e. Wykonywane były one z kamienia, kości zwierząt, gliny. Figurki były schematyczne, często bez rąk, stóp, twarzy, części te były przedstawiane często jedynie w zarysie. Niektóre z nich były bardzo realistyczne inne odrealnione. W figurkach podkreślano kształty kobiece takie jak: piersi, uda, łono. Często były to kobiety brzemienne. Przedstawiany wizerunek ma związek z kultem płodności. Wiele z tych figurek stanowić mogły amulety dla przyszłych matek. Noszone one były na rzemykach bądź trzymane w dłoniach rodzących kobiet. Obfite kształty kojarzone mogą być z dobrobytem. PRZKŁADY: *BEZWSTYDNA WENUS- pierwsza figurka, odkryta 1864r. we Francji. Datowana na 24-22tyś. lat p.n.e. Wykonana z kła mamuta, 8 cm, bez głowy, stóp i rąk; *WENUS z WILLENDORFU- dolnej Austrii, znaleziona w 1908r, 11,1cm, datowana 32-30 tyś p.n.e. figurka z głową, bez zarysów twarzy, ślady zaznaczonych rąk, bez stóp, krągłe kształty, wyeksponowane piersi, biodra, łono; WENUS z LAVSSEL - odkryta w 1911r, relief na skale, datowana 22 tyś lat p.n.e., 43cm, bez zarysów twarzy, ręce, w ręku trzyma róg z nacięciami (róg to symbol obfitości, oznacza też moc, panowanie), szerokie biodra, łono; * WENUS z LESPEGUE- wykonana z kła mamuta, 15 cm, kultura grawecka, w spódniczce. *WENUS z WILCZYC k/ Sandomierza - znaleziono ok. 40 figurek, miały wyeksponowane piersi-atrybut kobiecości, matki karmiącej |
14. Mit Słowian- przykłady i cechy charakterystyczne w ujęciu A. Szajewski „Religia Słowian? Brak słowiańskiej mitologii, nie zachował się żaden własny słowiański zbiór tekstów mitycznych, nie ma słowiańskiej „Iliady”. Pozostały wzmianki kronikarzy średniowiecznych. Religia Słowian oparta była na mitycznym modelu świata. Mit - Słowian: próg domu jest elementem mediującym między wnętrzem i zewnętrzem nie wolno witać się przez próg, czary działają jeśli materialny wyraz zakopie się pod progiem. Mediatorem jest alkohol łączy właściwości wody i ognia. Mediatorami w mitach są istoty padlinożerne, hiena, kruk, sep, są czymś pomiędzy , żywią się tym co martwe ale było żywe. Mit słowiański to interpretacja rzeczywistości opartej na różnych elementach. Gall Anonim - Piast i Popiel powtarzający się w przekazach słowiańskich motyw zaorania kraju. Ukraiński przekaz- dwaj bliźniacy Kosma i Damian żelazny pług żmija wytycza granice Rusi Kijowskiej (zaoranie kraju). Czesi- Przemysław ora pole 2 wołami ora pole tak jak nasz Piast. Najwyższym bogiem był u Słowian Swarożyc(ogień), Perun (grom), Wesel(bóg zmarłych), Chors ( księżyc), Strzybog. Bóstwa Słowiańskie przedstawiane były z dwiema, trzema głowami. Wielogłowość bóstw wiąże się z ideami kosmologicznymi dwoistością natury kosmosu. Najwyższy bóg ojciec i władca świata jemu to dodawali rodzinę i tak żonka to ziemia matka a córcia Jutrzenka.
|
11. charakterystyka kultury młodszego paleolitu- funkcje i znaczenie jaskiń malarstwa jaskiniowego-przykłady Młodszy paleolit-datuje się od ok.38-12tyś lat p.n.e. W okresie tym wyróżniamy następujące kultury:
KULTURA Mł. Paleolitu jest pierwszą kulturą europejską. Swoim zasięgiem obejmowała obszary od Uralu po Ocean Atlantycki. #Tematyką malarstwa jaskiniowego były zwierzęta, polowania, rzadziej ludzie. #Ukazywane wizerunki zwierząt miały znaczenie kultowe, magiczne, religijne W pierwszej grupie ukazywane były zwierzęta duże, roślinożerne (mamuty, bizony, woły, konie), następnie zwierzęta mniejsze-kozły, jelenie a najdalej w jaskiniach umieszczano zwierzęta najgroźniejsze- lwy, niedźwiedzie #JASKINIE NIE BYŁY ZAMIESZKIWANE. BYŁY TO MIEJSCA SAKRALNE, MIEJSCA KULTU, KOMORY TYCH JASKIŃ TRUDNO DOSTEPNE STANOWIŁY MIEJSCA INICJACJI #Malowidła naskalne umieszczane były głównie w schronach skalnych, gdzie dochodziło światło i można tworzyć było przy świetle dziennym oraz w podziemnych jaskiniach, niedostępnych dla ludzi, nie na wysokości wzroku ludzkiego a w wysokich partiach jaskiń, co wymagało i stosowania światła i budowy specjalnych rusztowań- takie umiejscowienie może świadczyć o specjalnym, rytualnym celu tych miejsc. # ukazywane obrazy świadczą o zaawansowanym myśleniu przestrzenno- abstrakcyjnych ich twórców |
#Stosowane techniki to: obróbka-ryty, stosowanie zewnętrznego barwnika (farby mieszane były z wodą lub tłuszczem- używano jako podstawowego barwnika ochrę i czerń., farby te były nakładane w sposób wyspecjalizowany-poprzez nakładanie, narzucanie, cieniowanie, rozmycie pod malowidła ręcznie przygotowywano ściany poprzez ścieranie, wygładzanie # Narzędzia stosowane to: palce, dmuchawki, pędzle z włosia # Przedstawiane wizerunki z biegiem lat przedstawiane były coraz dokładniej, z zachowaniem proporcji zgodnych z naturą, uwidacznianych były coraz więcej szczegółów. # W Europie znaleziono ok.130 jaskin. Najwięcej we Francji i północnej Hiszpanii. Najsłynniejsze jaskinie to CHAUVET (Francja) i COSQUER (południowa Francja) #JASKINIA CHAUVE odkryta w 1994r. umiejscowiona na zboczu wapiennego wąwozu. Ma 3 grupy datowania-31tyś lat pne, 26 i 24 tyś lat pne. Od 24tyś lat jaskinia nie była używana. To mie3jsce sakralne i inicjacji. Znajdują się w niej oszałamiające malowidłą w komorach i galeriach- zwierząt od łagodnych do groźnych. Przy wejściu znajduje się czaszka niedźwiedzia-związana z kultem tego zwierzęcia, znajdują się też w jaskini odciski stóp 8-10letniego chłopca-to najstarsze ślady Homo Sapiens w Europie. Ślady mogą świadczyć o odbyciu inicjacji młodzieńca, w tej jaskini #JASKINIA COSQUER- pierwsza znana podwodna jaskinia, występują w niej 2 fazy rozwoju, jaskinia jako sanktuarium, nie zamieszkana, dekorowana w górnych partiach. Z 27tyś lat pne pochodzą szablony rąk z obciętymi palcami, 19tyś lat pne- namalowane są pingwiny, konie, bizony. #JASKINIA HOHLE FELS- w Niemczech. Zabytki należą do kultury orniackiej, znaleziono w niej rzeźbę człowieka-lwa wykonaną z kła mamuta wys. 30 cm. Z okresu 30-32 tyś lat pne. Jest to zabytek najstarszy przedstawiający człowieka z cechami zwierzęcia-związane to jest z kultem. #znaleziono też najstarszy FLET- z kości ramieniowej sępa płowego-22 cm dł. Średnicy 8mm z 5 otworami datowanego na 35 tyś lat pne. oraz figurkę Wenus-najstarsza na świecie 35tyś lat pne, z kości mamuta #JASKINIA LASCAUX- we Francji, najbardziej popularna, odkryta w 1940r. już od wejścia znajdują się galerie przepięknych malowideł, stosowana jest tu kolorystyka czerwień, brąz, żółć, fiolet, wykonane malowidła są przez ludzi kultury magdaleńskiej, SA bardzo realistyczne. Centralne miejsce zajmują koń, bizon, potem renifery, byki, kozice, trzecioplanowe są niedźwiedzie, lew. |