Definicja pojęcia rozwoju. Aspekty rozwoju:
Rozwój jest to proces ukierunkowanych zmian, w których można wyróżnić następujące po sobie etapy przemian (fazy rozwojowe) danego obiektu, wykazujące różnicowanie się tego obiektu pod określonym względem.
Ontogeneza jest to proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do kresu życia osobnika.
Aspekty można podzielić na: Jakościowe: - rozrost - wyraża się powiększeniem masy żywej substancji; - różnicowanie - są to stopniowo zachodzące zmiany prowadzące do zróżnicowania pierwotnie jednolitych struktur. Na poziomie komórkowym noszą nazwę cytogenezy, tkankowym histogenezy, organogenezy i formowanie kształtu ciała typogeneza; - dojrzewanie - polega na doskonaleniu funkcji poszczególnych narządów układu w całym organizmie. Ilościowe: - kinetyka rozwojowa - poziom na jakim przebiega rozwój danego osobnika; - rytmiczność rozwojowa - różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy; - tempo rozwoju - wielkość zmian cech przypadająca na jednostkę czasu.
*Cecha rozwoju jest stały postęp uniemożliwiający cofanie się i powrót do pierwotnego stanu wyjściowego. Cechą charakterystyczną zjawiska rozwojowego jest zmiana progresywna, czyli przechodzenie od prostych do coraz bardziej złożonych poziomów organizacji. Rozwój jest procesem zintegrowanym, znaczy to że osiągany kolejny poziom jest wynikiem interakcji, które zachodzą w ściśle określonej kolejności i których źródło leży w genetycznym podłożu organizmu.
Regulacja procesów rozwoju:
Regulacja hormonalna rozwoju -
Regulacja hormonalna dojrzewania - głównym układem, który kieruje procesami dojrzewania jest układ podwzgórzowo-przysadkowy. Podwzgórze oprócz przewodzenia bodźców nerwowych posiada zdolność produkowania substancji o właściwościach hormonów. Produkowane w jądrach podwzgórza to: wazopresyna, oksytocyna i czynniki uwalniające. Przysadka mózgowa zbudowana jest z 2 rodzajów tkanek: nabłonek nerwowy i tkanka nerwowej zbudowanej z płatów. Tylny magazynuje i uwalnia 2 hormony: oksytocyne i wazopresyne. Układ podwzgórzowo-przysadkowy jest odpowiedzialny za początek i przebieg dojrzewania, rytmiczność, miesiączkowanie, dobowy rytm wydzielania gruczołów dokrewnych, za utrzymanie ciepła ciała. Hormon somatotropowy wywiera wpływ na przemiane materii komórek obwodowych. Pozostałe hormony płata przedniego i przysadki pobudzają czynności gruczołów dokrewnych. Podwzgórze reguluje wydzielanie hormonów na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Tarczyca wpływa na wzrost organizmu i rozwój umysłowy. Grasica odgrywa ważną rolę w tworzeniu bariery komórkowej.
Genetyczne uwarunkowania rozwoju - dziedziczenia dokonuje się w momencie zapłodnienia. Chromosomy są elementami strukturalnymi jądra komórkowego ciała, posiada 46 par chromosomów. Dotyczy to wszystkich komórek ciała oprócz gamet które posiadają tylko połowę tych liczebności. Mamy więc w gametach po 23 chromosomy z czego 22 są wyposarzone w chromosom płciowy X. Połowa plemników posiada chromosom płciowy X a druga połowa Y. Cechy organizmu są uwarunkowane działaniem odpowiednio genów ojcowskich i matczynych, które tworzą genotyp osobnika. Wyróżnia się geny dominujące i recesywne, gen dominujący odznacza się silnym działaniem. Warunkuje zewnętrzny obraz cechy. Gen jest jednostką informacji genetycznej zawartej w strukturze odcinka podwójnej spirali DNA, które jest materiałem genetycznym komórki, w którym zawarte są instrukcje dotyczące syntezy białek. RNA uczestniczy w biosyntezie białek. Geny określają więc strukturę wszystkich białek organizmu łącznie z enzymami. Cechy monogeniczne uwarunkowane są działaniem tylko 1 genu. Prócz grupy krwi cechami monogennymi są: albinizm, ślepota smakowa, hemofilia. Cechy poligeniczne uwarunkowane są przez wiele genów. Dziedziczeniem poligenicznym odznaczają się cechy ilościowe.
Endogenne i egzogenne czynniki rozwoju:
Genetyczna determinacja płci wpływa na zróżnicowanie tempa wzrastania i kształtowanie się ostatecznych wymiarów ciała. Przez cały okres wzrastania dziewczęta są bardziej zaawansowane w rozwoju w stosunku do wartości ostatecznych. Opóźnienie dojrzewania chłopców wpływa na osiąganie przez nich większych wymiarów ciała, a także leży u podstaw kształtowania odmiennych proporcji w efekcie mężczyźni charakteryzują się szerszymi barkami, płaską klatką piersiową i krótszym tułowiem, dłuższymi kończynami, silniejszym umięśnieniem. Genotyp żeński warunkuje również większą odporność na wpływ czynników środowiskowych z kolei mężczyźni są biologicznie słabsi, przejawia się większa śmiertelność. Wpływ cech rasowych na kształtowanie się różnic jest stosunkowo mała. Odmiana czarna od białej jest dojrzalsza biologicznie. Płody czarne maja większą liczbę centrów kostnienia szkieletu, szybciej dojrzewają, lepsza sprawność motoryczna. Odmiana żół6ta wykazuje opóźnienie rozwojowe co do białej. Najszybciej dojrzewają dzieci z dużą masą ciała i obfitą podściółką tłuszczową. Najwolniej dzieci bardzo smukłe. Dziewczęta późno dojrzewające mają chłopięcą budowę natomiast chłopcy wcześniej dojrzewające mają budowę dziewczęcą. Mezomorfiacy mają pośrednie tempo dojrzewania.
Endogenne: paragenetyczne - matka oddziałuje na płód w okresie ciąży poprzez swoje własności metaboliczne i konstytucyjne bo przekazuje oprócz genów informacje znajdujące się w organellach komórkowych. We wczesnych etapach ontogenezy właściwości matki przygłuszają własne genetyczne predyspozycje płodu. Wykazano silniejsze reakcje między matką a dzieckiem: wysokość ciała, kształt głowy, nosa, barwy oczu, włosów. Wraz z wiekiem matki, następuje skrócenie czasu trwania ciąży i zwiększenie wad wrodzonych u potomstwa. W środowisku miejskim najlepiej rozwijają się dzieci matek w wieku 25-32 lata i ojców o 3 lata starszych. Dzieci matek młodocianych rodzą się duże ale wykazują spowolnienie dalszego rozwoju. Dzieci pierwotne są krótsze, lżejsze, częściej występują wady wrodzone, maja mniejszą liczbę centrów kostnych. W zależności od liczby ciąży wzrasta śmiertelność okołoporodowa i liczba poronień somatycznych.
Egzogenne: biogeograficzne modyfikatory naturalne (flora, fauna, klimat, ukształtowanie terenu), modyfikatory rozwojowe (pochodzenie społeczne, tradycje i zwyczaje). Czynniki środowiska zewnętrznego wymuszają zmiany adaptacyjne polegające na modyfikacji ustalonej genetycznie linii rozwoju. W klimacie umiarkowanym szybciej dojrzewają dziewczęta i maja dłuższy okres płodności. W klimacie zimnym i tropikalnym jest opóźnienie w rozwoju ale w tropikalnych mają mniejszą wysokość ciała i niższy poziom przemiany materii. Odwrotnie jest w klimacie zimnym. Pory roku działają na rytm wzrastania: wiosną przyrost wysokościowy, a jesienią masy ciała. W strefie górskiej zwiększa się liczba czerwonych ciałek krwi, poziom hemoglobiny, obniża się ciśnienie, wolniejsza praca serca, mniejsza liczba monocytów i leukocytów.
Charakterystyka etapów rozwoju osobniczego:
Okres życia wewnątrzmacicznego- życie wewnątrz maciczne zaczyna się od momentu zapłodnienia komórki jajowej. Proces ten zachodzi w gametach wyprodukowanych przez gruczoły płciowe. Z chwila powstania zygoty następuje bruzdkowanie (ok. 40h), następnie tworzenie się listków zarodkowych (gastrulacja). Powstaje endoderma (wewnętrzna warstwa, z niej powstaje m.in. układ oddechowy i przewód pokarmowy), ektoderma (zewnętrzna warstwa, z niej powstaje naskórek, włosy, paznokcie, tkanka nerwowa) oraz mezoderma (środkowa warstwa, z niej powstaje skóra, mięśnie, kości, układ krążenia, zmysły, gruczoły płciowe). Powstaje później struktura grzbietowa i zawiązek systemu nerwowego. W końcowym stadium gastruli ujawnia się zasadniczy kierunek rozwoju dalszego listewek zarodkowych. Około 7 dnia po zapłodnieniu rozwijają się zbędne materiały, wytwarzają się wody płodowe. W końcu 1 m-ca płodowego powstają pęcherze, mózg, głowa się znacznie rozrasta w stosunku do tułowia, tworzą się zawiązki oka, kształtuje się szpara ust, powstają luki skrzelowe, w 2 m-cu płodowym intensywnie kształtuje się twarz, formują się kończyny, które w 8 tyg mają już palce.
Okresy rozwoju pourodzeniowego:
Okres noworodkowy - trwa przeciętnie 4 tygodnie. W okresie prenatalnym płód pozostaje w ścisłym związku z łożyskiem matki. Wraz z pierwszym krążeniem rozpoczyna funkcjonowanie krążenie płucne. Uaktywniają się układ pokarmowy i wydalniczy. Funkcjonuje aparat regulacji cieplnej (zmiana temp.), w godzinę po urodzeniu gwałtownie wzrasta aktywność tarczycy. W pierwszych dniach noworodek traci około 10% urodzeniowej masy, potem to się wyrównuje. Noworodek z donoszonej ciąży waży od 2501 do 4500 g. Chłopcy przeciętnie 3700 g, dziewczynki 3400 g. Długość waha się od 48 do 52 cm, obwód głowy 34-35 cm. Mózgowie waży 350-400g co stanowi 14-14% masy ciała. Okres noworodka kończy się gdy zagoi się pępowina. W zależności od wieku płodowego (liczonego od pierwszego dnia ostatniej miesiączki) noworodki dzieli się na: niedonoszone (wcześniaki), których wiek płodowy nie przekracza 38 tygodni, donoszone urodzone w wieku 38-42 tygodnie(urodzone w terminie), oraz przenoszone (urodzone w wieku ponad 42 tygodnie).
Okres niemowlęcy - trwa od 2 m-ca do 1 roku życia. B. Szybki rozwój dł. I masy ciała, tułów wynosi 37% dł. ciała, największe wymiary maja narządy weg głowa to 23% długości ciała. Następuje rozwijanie centralnego układu nerwowego. Dojrzewanie do funkcji aparatu ruchu, kostno-stawowego, mięśniowo-nerwowego odbywa się od głowy do końca kończyn dolnych: podnoszenie głowy w wieku 1- 3 m-cy, obrót wokół osi 3 - 5 m-cy, siadanie 6-9 m-cy, stawanie i chodzenie 10-13 m-cy. Powstają krzywizny kręgosłupa, na końcu okresu rozwija się mowa. Wynurzają się pierwsze zęby mleczne. Wysoka przemiana materii. W 1 m-cu podwaja się, a potem potraja masa ciała. Wzrost wynosi więcej o 23-25, a masa ciała ok. 7 kg więcej. Pod koniec 5-6 m-ca pojawiają się główne szwy czaszkowe. Okres ten zamyka spionizowana postawa ciała.
Okres młodszego dzieciństwa- trwa od opanowania chodzenia (ok. 12 m-c) do rozpoczęcia wymiany uzębienia mlecznego (5-7 lat).Pod wpływam hormonów regulowane są wzrost i proporcje ciała. Zmniejsza się otłuszczenie. W 2 roku dziecko ma nadal ogromną przemianę materii i zwiększa swoje wymiary (10-12 cm i 2,5 kg w ciągu roku). W 3 roku życia mówi pełnymi zdaniami, wielkie zmiany intelektu, psychiki, budowy ciała i motoryki.
Okres starszego dzieciństwa (dojrzewanie) - Jest to okres zróżnicowania płciowego. Rozpoczyna się od wymiany uzębienia mlecznego na stałe, kończy się zaś uzyskaniem dojrzałości płciowej. U dziewcząt między 12 -15 rokiem życia, a u chłopców ok. 16 - 17 miesięcy później. Okres dojrzewania płciowego u dziewcząt 12 rok życia, u chłopców 14 i decyduje o dojrzałości osobniczej. Dojrzałość płciowa nie jest równoznaczna z dojrzałością fizyczną i psychiczną uzyskiwaną kilka lat później. Przyspieszone wzrastanie wszystkich części ciała, kształtowanie się męskiej i kobiecej budowy ciała (klatka piersiowa, szerokość barków u chłopców, a bioder u dziewcząt. Różnice płci pogłębia rozwój umięśnienia chłopców, otłuszczenia dziewcząt, mutacje głosu chłopców, męskie owłosienie, szybki wzrost jąder i prącia. U dziewcząt pełny rozwój warg sromowych, rozwój piersi) zmiana rysów twarzy z dziecięcych na dorosłe, zmniejszenie odporności systemów nerwowych na bodźce zewnętrzne przewijające się drażliwością psychiczną i pogorszeniem koncentracji.
Okres młodzieńczy - u kobiet przeciętnie do 18 - 20 roku życia, u mężczyzn do 20 - 23 lat. Ostatecznie kształtują się wymiary głowy i większości narządów wewnętrznych. Następuje zakończenie procesów rozwojowych kości. Organizm wchodzi w fazę względnej równowagi metabolicznej.
Okres dorosły - trwa od ustalenia wysokości ciała do wystąpienia pierwszych objawów starzenia się. U kobieto od 30 - 35 lat, a u mężczyzna 35 - 40. wtedy wydolność biologiczna ustroju jest największa.
Okres dojrzałości - kobiet do zakończenia funkcji gruczołów płciowych. U obu płci do ok. 50 - 60 roku życia. W tym okresie widoczne jest: wypadanie i siwienie włosów, odkładanie tkanki tłuszczowej.
Okres starości - dzieli się na 3 podokresy: a) zmiany wsteczne są wyraźnie zaznaczone, trwa do ok. 65 - 70 roku życia b) zmiany są bardzo wyraźne, skóra jest zwiotczała, zwiotczałe więzadła i mięśnie, uwstecznienie funkcji zmysłów, trwa do ok. 80 roku życia c) po 80 roku życia, zanikanie różnic płciowych i konstytucyjnych, ponowne wychodzenie ciała. Zmiany inwolucyjne człowieka: dzieli się na fazy: a) przedklimateryczna - może przebiegać bez zaburzeń miesiączkowania. Pierwszym objawem jest niedomoga lutealna. Cykle miesiączkowe są jednofazowe. Faza ta może trwać do 6 lat b) okres właściwego klimaterium - wyraźne zaburzenia miesiączkowe. Może trwać od kilku miesięcy do kilku lat c) menopauza - całkowity zanik funkcji jajników i znaczny spadek estrogenów we krwi d) okres postmenopauzalny - wypadnięcie funkcji jajników powoduje zakłócenie całego układu hormonalnego może występować nadciśnienie tętnicze, otyłość lub schudnięcie, zmiany stawowe. Rozrost wszerz szczytowych części kości (nosa, łuków brwiowych, uszu...) zaburzenia w przemianie materii.
Trend sekularny i akceleracja rozwoju:
Jest to ciąg o charakterze nieewolucyjnym, przebiegających stale w jednym kierunku, który konsekwencją jest np. powiększanie się wysokości ciała. Ma charakter niejednorodny i składają się nań 3 składowe:
A) Akceleracja rozwoju - przyspieszenie rozwoju i dojrzewania biologicznego;
wcześniejsze pojawianie się kolejnych etapów rozwojowych; zmiana tempa i rytmu wzrastania, a w konsekwencji zmiana wymiarów i proporcji ciała. Zmiany ocenia się w ciągu jednego 10-lecia np. masa ciała noworodka zmienia się o około 1%, wysokość ciała 0,8%, obwód głowy ok. 1%. Po urodzeniu: wysokość szybciej zwiększa się niż masa (ok. l cm na 10 lat), zachodzi zjawisko smuklenia. Tempo oceniamy poprzez obserwację pierwszej miesiączki u dziewcząt (menarche) - 12,7 lat wiek średni miesiączki obecnie. Polepszenie wyników w skokach , biegach i rzutach. Akceleracji podlega choroba próchnicza zębów i choroby wieku dziecięcego.
B) Zmiana kolejności występowania niektórych etapów rozwojowych - wymiana uzębienia mlecznego na stałe. Jako pierwsze kiedyś wyżynały się 6-tki a teraz pierwsze dolne siekacze (l potem 2).
C) Retardacja procesów inwolucyjnych - opóźnienie procesów starzenia się . ma to związek z wydłużaniem życia ludzkiego. Człowiek dłużej zachowuje sprawność fizyczną . miarą może być wiek, w którym kobiety mają menopauzę. Kiedyś 49 lat teraz 551at. Im kobieta później dojrzewa to później wystąpi u niej menopauza. Narząd wzroku jest dłużej sprawny. Znacznie wydłużyła się długość życia.
Konsekwencje trendu (+) nastąpiła pełniejsza możliwość realizacji potencjału genetycznego; (+) zmniejszenie różnic środowiskowych; (-) duża rozbieżność pomiędzy procesem biologicznym a psychicznym; (-) przyspieszenie chorób wieku dziecięcego; (-)konieczność dostosowania mierników sprawności fizycznej.
Hipotezy tłumaczące trend sekularny Postęp cywilizacyjny i zmiany natury społeczno - ekonomicznej, zmiana trybu i higieny życia, diety spowodowała przyspieszenie tego procesu; Aktywizacja witaminy B poprzez promienie UV;
Przejście z diety węglowodanowej na dietę wysoko białkową; Zwiększanie się ciepłoty na ziemi; Migracje — zmienianie miejsca bytowania.
Determinacja płci. Dymorfizm płciowy cech somatycznych. Wartość diagnostyczna cech somatycznych w ocenie dymorfizmu płciowego. Rola dymorfizmu płciowego w sporcie:
Dymorfizm płciowy - określa się tym mianem dwupostaciowość organizmów przejawiającą się zróżnicowaniem morfologicznym i psychicznym mężczyzn i kobiet. Określa więc dwukierunkowe przeobrażenia cech człowieka w zależności od płci. Nazwa ta wywodzi się od słów greckich: di -podwójne, morphe - kształt.
Przejawy dymorfizmu - budowa somatyczna: - typ skrajnie męski: większa głowa, mocniejszy kark i obręcz barkowa, silne umięśnienie - ok. 42% masy ciała, mała ilość tkanki tłuszczowej - 14 - 18%, tkanka tłuszczowa odkłada się pod łopatkami i nad grzebieniem biodrowym, proporcje kończyn - wyprostowane są większe, cylindryczny kształt uda, podudzie mięsień brzuchaty łydki uwypuklony w stronę wewnętrzną łydki, większe owłosienie - trójkącik skierowany w górę, włosy schodzą z głowy na kark tworząc linię horyzontalną, silne owłosienie kończyn, grubsza skóra - listewki skórne szersze i niższe, gruczoły potowe wydzielają substancję o zapachu specyficznym dla płci męskiej.
- typ skrajnie żeński: mniejsza głowa, drobniejsza górna część ciała, zarys tułowia rozszerza się ku dołowi, kończyny krótsze w relacji do wysokości, mięśnie słabiej rozwinięte, znaczna ilość tkanki tłuszczowej 24 - 28%, tkanka tłuszczowa odkłada się na dolnych częściach ciała: brzuch - pośladki - uda, owłosienie łonowe trójkącik skierowany w dół, włosy schodzą na karku trzema pasmami (2 boczne i 1 środkowy), ustawienie kolan i łokci koślawe, łydka - zewnętrzne krzywizny wyraźnie zaznaczone, udo - kształt stożkowaty, skóra delikatniejsza i cieńsza, listewki skórne większe i dłuższe - budowa infantylna nawiązująca do dziecka, gruczoły potowe pod wpływem hormonów wydzielają substancję charakterystyczne dla płci żeńskiej.
Dymorfizm płciowy jest zdeterminowany genetycznie. Chromosomy płciowe warunkują wybiórczą wrażliwość struktur komórkowych narządów i układów autonomicznych w rozwoju na działanie chromosomów płciowych: estrogenu u kobiet i testosteronu u mężczyzn. W czasie rozwoju układów i narządów, dymorficzne przeobrażenia zachodzą u różnych osobników w różnym stopniu. Estrogeny sa odpowiedzialne za typowy dla kobiet rozwój miednicy, piersi, odkładanie się tkanki tłuszczowej, za specyfikację przemiany materii czy w końcu za większą biologiczną odporność kobiet na działanie czynników zewnętrznych. Różnice w budowie ciała mężczyzn i kobiet wynikają z różnego przeznaczenia i roli kobiety i mężczyzny w procesie przedłużenia gatunku.
Symetria i asymetria ciała:
Asymetrię można rozpatrywać w różnych aspektach: morfologiczny, funkcjonalny, dynamiczny, sensoryczny, psychiczny. Człowiek jest zbudowany według planu symetrii dwubocznej.
Asymetria morfologiczna - to zagadnienie związane ze zróżnicowaniem budowy ciała człowieka. Ustrój ma symetrię dwuboczną. We wczesnym stadium autogenezy symetria jest całkowita (prawa strona = lewa strona). Faza pełnej symetrii trwa bardzo krótko. Już w fazie zarodkowej obserwuje się stopniowo odchylenie od prawidłowej zasady symetrii. Asymetria to norma. Asymetria ciała związana jest z asymetrią mózgu: budowa mózgu jest taka sama, funkcje jej się jednak różnią. Istnieją takie czynności, które zależą od jednej strony mózgu (dominująca) dotyczy to zwłaszcza mowy, która jest związana z prawo lub leworęcznością. Do 6 roku życia mózgu charakteryzuje się dużą plastycznością. U osób praworęcznych większa jest lewa półkula mózgu, szerokość lewej połowy twarzy większa - prawa węższa i dłuższa, szkielet kostny nosa wykazuje odchylenia na lewo; zatoki czołowe też są różne; wicherek prawostronny u praworęcznych, nieznaczne skrzywienia kręgosłupa boczne w kierunku kończyny dominującej, mostek ustawiony nieco skośnie, prawy bark nieco szerszy i położony nieco wyżej, w obrębie miednicy stwierdzono poszerzenie lewego grzebienia biodrowego; asymetria skrzyżna ułatwia panowanie nad ciałem; prawa kończyna górna jest ok. 1 cm dłuższa przed urodzeniem; obwody po prawej stronie większe; prawa ręka ma większą szerokość i wysokość, lewa jest dłuższa; kończyna lewa jest dłuższa, większe wymiary wszystkich segmentów; lewa stopa i prawa ręka ma więcej listewek skórnych; narządy wewnętrzne występujące parami różnią się wielkością, kształtem, położeniem; prawa strona cięższa niż lewa.
Asymetria funkcjonalna - związana jest z dominacją jednej lub dwu półkul mózgowych, a przejawia się w cechach funkcjonalnych kończyny prawej i lewej. Ambidekstria to oburęczność.
Asymetria dynamiczna - przejawia się w różnicach zakresów ruchów w stawach poróżnionych prawo lub lewostronnie, w różnicach siły mięśniowej i napięciu mięśni. Przejawem jest asymetria ruchów np. chodu, rzutów.
Asymetria sensoryczna - określa się różnice wrażliwości narządów zmysłów po prawej i lewej stronie ciała.
Asymetria psychiczna - to nierównomierne umiejscowienie w obu półkulach mózgu ośrodków organizacji procesów psychicznych.
Postawa ciała - klasyfikacja, metody oceny, zmienność rozwojowa:
Postawę ciała należy traktować jako sposób „trzymania się” osobnika, uwarunkowany nawykiem ruchowym oraz podłożem morfologicznym i funkcjonalnym. Postawa ciała jest to taki układ poszczególnych odcinków ciała, jaki człowiek jaki człowiek przyjmuje w swobodnej niewymuszonej pozycji pionowej.
N. Wolański wyróżnił 3 zespoły 9 typów postawy ciała: typy kifotyczne KI, KII, KIII, u których kifoza piersiowa jest większa od lordozy lędźwiowej; typy równoważne RI, RII, RIII posiadające kifozę piersiową w przybliżeniu równą lordozie lędźwiowej; typy lordotyczne LI, LII, LIII reprezentowane przez ludzi, u których lordoza lędźwiowa jest większa od kifozy piersiowej.
Podstawowym momentem oceny prawidłowości budowy morfologicznej jest stwierdzenie symetryczności budowy narządu ruchu, którą określa się w płaszczyźnie horyzontalnej, frontalnej i strzałkowej. Funkcjonalna ocena postawy ciała jest dokonywana przez próby czynnościowe. Prowadzone są pomiary głębokości kręgosłupa, wydolności stopy, wykonuje się również goniometryczne pomiary ruchomości stawów.
Skład tkankowy ciała. Charakterystyka komponentów tkankowych (tkanka kostna, mięśniowa, tłuszczowa). Zmienność rozwojowa składu ciała i budowy somatycznej:
Skład tkankowy ciała- model chemiczny wyróżnia w obrębie masy ciała: tłuszcz, białko, węglowodany, minerały, woda. Model anatomiczny: tłuszcz, mięśnie, kość, organy wewnętrzne, pozostałe tkanki. WODA - ciecze zawarte we krwi, w przestrzeniach zewnątrz i wewnątrzkomórkowych, jamy stawowe, oczy, duży przewód pokarmowy. Całkowita ilość wody: u mężczyzn-60%, u kobiet-50%, u noworodków 80-90% masy ciała. U obu płci z wiekiem zmniejsza się ilość wody.
Tkanka mięśniowa- zawiera ok.80% wody, która odgrywa istotną rolę w czasie skurczu przestrzeni między włóknami tam 25% z 30% wody; - w obrębie masy ciała beztłuszczowe mięśnie stanowią 49%, - w tkance mięśniowej jest 4% tłuszczu; - liczba komórek nerwowych jest cechą zdeterminowaną genetycznie i ustalona w trakcie 4-5 m-ca życia płodowego. -stopień rozwoju t. mięśniowej zależy od czynników środowiskowych; - silną kontrolę genetyczną stanowi struktura mięśnia (tzw. Proporcja włókien szybkokurczliwych do wolnokurczliwych).
Tkanka kostna- stanowi podporę dla miękkich części ciała, dostarcza punktów przyczepu mięśni i chroni delikatne tkanki, - stanowi ok.97-98% wysokości ciała, pozostałe tkanki to tkanki chrzęstne; -szkielet to: ok. 15% masy ciała noworodka, ok. 16-17% dorosłego przed 50 rokiem życia, ok. 13-14% u osób starszych; - wymiary szkieletu są silniej zdeterminowane genetycznie, większą determinację genetyczna wykazują wymiary długie szkieletu, słabszą wymiary szerokości; - zły trening może doprowadzić do zwyrodnienia w okolicy kręgosłupa oraz przekrwienia okolicy nasad kostnych i przedwczesnego zakończenia rozwoju kości długich.
Tkanka tłuszczowa- występuje w rozproszeniu jak i w obrębie narządów wewnętrznych; - 95% tłuszczu występuje w tkance tłuszczowej; - cechy słabo zdeterminowane genetycznie stanowią najbardziej stabilną cechę organizmu; - są 3 momenty hamowania się komórek tłuszczowych (3 trymestry ciąży, 2 połowa pierwszego roku życia, okres przedpokwitania; -rodzaje tkanki tłuszczowej: brunatna i biała (różnią się między sobą funkcją i rozmieszczeniem).
Definicja typu budowy i konstrukcji ciała. Przegląd klasyfikacji budowy ciała:
Typologia Lindegarda - nacisk na tkankowe proporcje ciała, bazuje na pomiarach antropomorficznych, o bud decyduje rozwój i skład: tkanki kostnej ,mięśniowej, tłuszczowej Ilościowy rozwój uzależniony jest od: czynnika długości (kości) powoduje kształtowanie się kości długich i smukłych, przez śródchrzęstny rozwój nasad kostnych. Czynnik tęgośći - wpływa na rozwój szkieletu masywnego o kościach krótkich i grubych - przewarstwienie. Czynnik umięśnienia - rozwój muskulatury - dynamometr. Czynnik odłuszczenia - decyduje o ilości tkanki tłuszczowej, oblicza się go równaniem regresji jako reszty po wytraceniu z ogólnej masy tkanki kostnej i mięśniowej.
Typologia Skerkja - wprowadza pojecie wektorów budowy na przeciwnych końcach każdego wektora znajdują się typu budowy "idealnie abstrakcyjnie"! skrajnie przeciwstawnie .Pomiędzy typami skrajnymi są wartości pośrednie.4 aspekty budowy: aspekt dymorfizmu płciowego, którego wektor przebiega pomiędzy bud skrajnie męską i żeńską. Aspekt proporcji ciała oparty na pojęciu typów: eurysemicznego - przewaga proporcji szerokości nad długością; Leptosomatycznego - smukłego. Aspekt plastyczny - uwzględnia wykształcenie tkanek miękkich, wektor przebiega od typu hiper do typu hippoplastycznego. Aspekt dystrybuanty określa rozkład tkanki tłuszczowej wyrażany wektorami określającymi otłuszczenie górnej części ciała w przeciwieństwie do dolnej oraz otłuszczenie tułowia w przeciwieństwie do otłuszczenia kończyn.
Typologia Conrada - uwzględnia proporcje szerokościowo-długościowe ciała oraz plastyczność budowy. Aspekt w długości ciała rozciąga się pomiędzy typem skrajnie pyknomorficznym i typem skrajnie leptomorficznym. Co się tyczy tęgości typ skrajnie hipoplastyczny (mała masywność budowy), a typ hiperplastyczny. Plastyczność bud plastix index/stos wysokości ciała do szerokości i głębokości.
Typologia Hipokratesa - ujmował on indywidualność ludzką jako zespół cech morfologicznych fizjologii. i psychiki stanowiących integralną całość: ciało zawiera krew, flegmę i żółć żółtą i czarną. Muszą być właściwe proporcje by ciało było zdrowe dobrze zmieszane. Człowiek jest chory gdy l jest za dużo lub 2 za mało. Podstawę kryteriów stanowiły humory i temperamenty: Sangwiniczny - aktywny pogodny o żywych reakcjach. Choleryczny - wybuchowy pobudliwy. Melancholiczny - zrównoważony o małej pobudliwości. W zakresie budowy ciała 2 skrajne typy: suchotoniczny o bud smukłej wątlej i przewodzie wymiarów długich nad szerokimi. Apoplektyczny - bud przysadkowata względna przewaga szerokości wymiarów nad długością ciała.
Szkoła Francuska - Uwzględnia 4 anatomiczne układy: oddechowy, trawienny mięśniowo-stawowy i mózgowo-nerwowy. Stykają się ze światem zewnętrznym i zgrupowane są na peryferiach układu sercowo-naczyniowego, tworząc ochronę centralnego jądra bud ciała. Przewaga rozwoju kolejnych układów stanowi o typie budowy. Kształt głowy i twarzy odzwierciedla typ budowy: rozwinięte czoło jest wyrazem typu mózgowego, część środkowa twarzy gównie, nos - typ oddech, żuchwa - typ trawienny, typ mięśniowy ma 3 poziomy jednakowo dobrze rozwinięte z punktu budowy ciała, typ mięśniowy - silny rozwój kończyn i umięśnienia rozbudowana klatka piersiowa w kształcie trapezu, rozwój klatki piersiowej i brzucha proporcjonalny, silnie owłosiony ciała. Twarz prostokątna. Typ oddechowy - klatka piersiowa w kształcie trapezu dłuższa, wydatny nos, twarz romboidealna, rozbudowa środkowa część oddechowa. Typ trawienny - duży brzuch, potężna żuchwa, wąskie spodziste ramiona, kończyny krótkie, twarz trójkątna, krótka szyja odtłuszczona. Typ mózgowy - duże czoło, rozwinięta część mózgowa głowy, twarz trójkątna, odwrotnie co w trawiennym, smukła delikatna bud długiej kończyny. Te typy mogą się zmieniać z wiekiem.
Szkoła Włoska- Manouvier. Dzielił typ bud ciała w zależności od stosunku długości kończyn dolnych do reszty wysokości ciała. Jego wskaźnik skeliczny wysokości - wysokość siedząca podzielona przez wysokość siedząca, dzieli ludzi na: Drachyskoliczny (krótkonogich) o wysokości poniżej 85 wskaźnika, mezoskoliczny ( o średniej długości kończyn dolnych) 85-90 wartości wskaźnika, makroskeliczny (długość nogi) G.VIOLA -zastosował precyzyjne pomiary antropometrii, obiektywną ocenę budowy ciała. Jego typologia oparta jest na 10 pomiarach: długośąci mostka, nadbrzusza, podbrzusza, kończyny górnej bez dłoni, długość kończyny dolnej do kostki, szerokość klatki piersiowej i głębokość klatki piersiowej, szerokość głębokości nadbrzusza, szerokość miednicy z tego skonstruował szereg wskaźników budowy. Wg niego im większy przyrost masy ciała tym słabsze jest zróżnicowanie morfolog -ponderalnym prawem antagonizmu rozwojowego. Wprowadził pojęcie średniej i normy, trójwymiarowości pomiarów, pojęcie objętości, precyzyjną techniką pomiaru, nową typologie
Typologia Bunaka - Uważał że klasyfikacja morfologiczna musi się opierać na najważniejszych tkankach ustroju (szkielet, mięśnie). Wymienił 7 cech budowy i 4 typy bud: stenoplastvczny - smukły, klatka piersiowa płaska, zapadnięte boki, szyja długa i wąska, plecy o wyraźnych krzywiznach, umięśnienie i otłuszczenie słabe, skóra cienka, sucha. Mezoplastyczna - klatka piersiowa cylindryczna, nadbrzusze proste wypełnione, szyja średnia plecy proste małe krzywizny, umięśnienie i otłuszczenie średnie, skóra gruba elastyczna. Europlastyczna - klatka piersiowa stożkowata, nadbrzusze okrągłe duże, szyja gruba krótka, umięśnienie słabe, otłuszczenie bogate, skóra elastyczna. Subplastyczna - klatka piersiowa stożkowata lub cylindryczna, nadbrzusze wypukłe duże okrągłe, szyja średnia, silne krzywizny, umięśnienie małe i słabe, skóra cienka lub średnia.
Typologia Pawłowa - Uwzględnił rodzaje i stopień reaktywności układu nerwowego, zwłaszcza wzajemny stosunek układów sygnalizacyjnych. I układ - związki między bodźcami zewnętrznymi a wrażeniami zmysłowymi. II układ - procesy zachodzące w korze mózgowej, wiążące się z myśleniem abstrakcyjnym i zdolnością posługiwania się mową. Typy: artyści - ludzie o przewadze I układu wykazują skłonności do histerii, myśliciele - przewaga II układu, typ pośredni - układy sygnalizacyjne w równowadze. Typy: żywy - sangwinik, pobudliwy - choleryk, spokojny - flegmatyk i Słaby - melancholik.
Miejsce człowieka w systematyce:
Królestwo zwierząt; typ: strunowce; podtyp: kręgowce; gromada: ssaki; podgromada: łożyskowce; rząd: naczelne; międzyrząd: małpy wąskonose; rodzina: człowiekowate. człowiek jest gatunkiem należącym do gromady ssaków, rzędu naczelnych, podrzedu małp wąskonosych narodziny człekopodobnych i rodziny człowiekowaty. Systematyka oparta jest na podobieństwach pewnych cech wspólnych w obrębie poszczególnych
jednostek systematycznych, a także na cechach wyróżniających jednostki od innych. Różnice występujące miedzy naczelnymi a innymi ssakami są względne. Dla naczelnych charakterystyczne są cechy które wynikają z adaptacji do wyprostowanej postawy i zwiększonych możliwości manipulacyjnych. Główne cechy odróżniające naczelne od innych ssaków to: -większa złożoność budowy mózgu; -oczodoły zlokalizowane w przedniej części czaszki, boczna ściana oczodołu zamknięta; - widzenie steroskopowe; -skrócona twarzoczaszka, szczególnie u człekokształtnych, człowieka i szerokonosych, zredukowane uzębienie, a także narządy węchowe - kończyny przednie chwytne. utrzymanie pięciopalczastości jako cechy prymitywnych; duża możliwość ruchów obrotowych całej ręki i przedramienia; - kończyny tylne pięciopalczaste o dużym palcu pracującym jak szczypce; -cechy reprodukcyjne (samice posiadają zwykle jedno dziecko w miocie, zazwyczaj jedną parę sutek, rozwój po urodzeniu jest stosunkowo wydłużony).
Dowody świadczące o przynależności człowieka do królestwa zwierząt:
Do strunowców: - występowanie u płodów związków struny grzbietowej; dwóch par szczelin skrzelowych oraz cewkowata budowa OSC do kręgowców: - dwuboczna, symetria ciała, wewnętrzny szkielet kostny złożony z czaszki szkieletu osiowego oraz szkieletu kości; - szkielet rozwija się na podłożu chrzestnym i łącznotkankowym; -układ nerwowy położony ponad szkieletem osiowym, otoczony wyrostkami kolczystymi; układ pokarmowy i głowy naczynia znajdują się pod szkieletem osiowym; -ciało pokryte skórą o wielowarstwowym naskórku. Do ssaków: - rozwój embrionalny przebiegający w łonie matki; -sposób odżywiania po urodzeniu; - stałocieplność, którą warunkuje pęcherzykowa budowa płuc; - warstwa tłuszczu podskórnego; -owłosienie oraz gruczoły potowe; -zamknięty obieg krwi; - wysoki stopień rozwoju OSC; - zróżnicowane uzębienie (siekacze, kły, trzonowce, zęby przedtrzonowe); - obecność 3 kostek słuchowych w uchu; -występowanie zewnętrznego przewodu słuchowego; - bezpośrednie połączenie stawowe między żuchwą a szczęką. Do naczelnych: bardzo silny rozwój kresomózgowia i występowanie płata tylnego w obrębie półkul mózgowych; skrócenie twarzoczaszki i zmniejszenie masywności uzębienia (4 kategoria zębów); - skierowany ku przodowi oczodół, umożliwia to widzenie stereoskopowe; - obecność obojczyka w stawie barkowym zwiększa zakres ruchów bocznych kończyn; -przynajmniej jedna para kończyn chwytnych; - ruchliwy nadgarstek; - stopochłodność; - występowanie paznokci; -występowanie jelita ślepego; - jądra znajdują się poza ciałem w worku mosznowym; - prącie zwisające; - występowanie listewek skórnych zwiększających czucie; - wydłużenie okresu dzieciństwa; - początki życia społecznego
Cechy ludzkie:
Człowiek jako jedyny naczelny dostosowany do chodu, biegu; - wykształciły się 4 krzywizny kręgosłupa; - nastąpiło poszerzenie trzonów kręgowych, zmniejszenie wyrostków kolczystych oraz zmiana kierunku ich ułożenia (bardziej dachówkowe); - kość krzyżowa skrócona i poszerzona; - klatka piersiowa spłaszczona; redukcja żeber do 12 par; - kończyna górna skrócona, w obrębie łopatki (powiększenie części podgrzebieniowej); - kości przedramienia wysmukłe, mniej wygięte, ręka uległa poszerzeniu; - miednica skrócona i poszerzona; - zmniejszenie masywności spojenia łonowego a zwiększenie masywności guzów kulszowych; - kości kończyn dolnych wydłużone; - kąt szyjkowo-trzonowy kości udowej powiększony spowodował bardziej zbieżne ustawienie kolan, skrócenie rzepki, kości podudzia ułożone bliżej siebie (niniejsze tyłozgięcie); - wydłużenie kości stepu, ruch podłużny i poprzeczny; -powiększenie mózgu powoduje przebudowę czaszki; - zmniejszenie masywności szczęki, zębów, przesunięcie podpory czaszki ku przodowi, wzrost puszki mózgowej i redukcja części twarzowej; - ośrodek mowy Groka; - pełny rozwój mięśni mimicznych; - rozwój mięśni związany z powiększeniem zdolności manipulacyjnej; -wzrost masy mięśni przywodzących i prostujących udo, rozwój mięśni goleni, wydłużenie ścięgna Achillesa; - układ oddechowy (obniżenie położenia krtani, pojawiają się mięśnie napinające struny głosowe, redukcja płata podsercowego, serce poszerzone i przemieszczone ku dołowi i w lewo; -powiększenie unaczynienia komory górnej a zmniejszenie komory dolnej; - nerki obniżone, pęcherz spłaszczony, macica przesunięta w głąb miednicy; - dobrze rozwinięte wargi sromowe większe i gruczoły piersiowe; - redukcja lewego płata wątroby, wyodrębniony wyrostek robaczkowy; -zmiana kształtu małżowiny usznej i nosa; - zmienność cech fizycznych; - zwolnienie tempa rozwoju osobniczego, dłuższe dzieciństwo i młodość.