Epidemiologia samobójstw
Samobójstwo to złożone zjawisko, które sprawia duże trudności definicyjne i terminologiczne.
Dziedziny nauki zajmujące się tym problemem to :
•suicydologia - nauka o samobójstwach
•tanatologia - nauka o śmierci zarówno naturalnej jak i samobójczej
Definicje
Samobójstwem jest każda śmierć będąca bezpośrednim lub pośrednim skutkiem działania lub zaniechania działania przez osobę zadającą sobie śmierć, której znane są skutki tego działania” (Durkheim)
„Czyn samobójczy to każdy przypadek pozbawienia się życia przez samą ofiarę, niestanowiący poświęcenia” (Halbwachsa)
……
Elementy spójne
1.Samobójstwo to każdy skutek śmiertelny wynikły z autodestruktywnego zachowania człowieka
2.Zachowanie to może mieć charakter emocjonalny lub umotywowany
3.Zawsze jest zdeterminowane czynnikami sytuacji, w jakiej znajduje się samobójca.
Zachowanie suicydalne
Zachowanie suicydalnym nazywamy ciągu reakcji jaki zostaje wyzwolony w człowieku z chwilą, gdy w jego świadomości samobójstwo jawi się jako cel, czyli jako pożądany stan rzeczy
Etapy tych zachowań (wg Brunon Hołysz ):
•Samobójstwo wyobrażone
•Samobójstwo upragnione
•Samobójstwo usiłowane
Etapy zachowania suicydalnego
•Samobójstwo wyobrażone - uświadomienie sobie możliwości rozwiązania problemów życiowych przez samobójstwo. Możliwość taką rozważa wielu ludzi, niewielu jednak ją realizuje.
•Samobójstwo upragnione - myśli samobójcze nabierają charakteru celu, czegoś pożądanego.
•Samobójstwo usiłowane - próby samobójcze.
W momencie kiedy kończą się śmiercią, mówimy o samobójstwie dokonanym.
Przyczyny samobójstw
Cztery sytuacje prowokujące zachowania samobójcze (wg Emil Durkheim):
1.Samobójstwo egoistyczne
2.Samobójstwo altruistyczne
3.Samobójstwo anomiczne
4.Samobójstwo fatalistyczne
Samobójstwo egoistyczne
Jednostka nie jest zintegrowana ze społeczeństwem
w stopniu wystarczającym i jest zmuszona (okolicznościami) zaufać jedynie własnym możliwościom.
Grupa społeczna, do której jednostka przynależy (grupa polityczna, religijna czy rodzina), charakteryzuje się niskim poziomem spoistości pomiędzy jej członkami. Wyraża się to poprzez brak wyraźnego ducha wspólnoty oraz solidarności.
Istnieje pewien rodzaj rezygnacji, zamknięcia w sobie, nadmierny kult własnego „ja”, w którym oddalenie się od społeczeństwa jest przesadnie dramatyzowane poprzez akt samobójczy.
Samobójstwo altruistyczne
Jednostka identyfikuje się z kulturą lub ideałem grupy, do której przynależy. Jest ono przeciwieństwem samobójstwa egoistycznego i zdarza się, gdy ktoś jest nadmiernie zintegrowany ze społeczeństwem.
Grupy przynależności społecznej w tym przypadku wpajają w jednostkę absolutny sens powinności, który objawia się w zupełnym dostosowaniu się do zasad i norm rządzących w grupie. Cele jednostki utożsamiają się więc z celami wspólnoty, przez co jakiekolwiek działanie, włączając w to samobójstwo, jeśli w jakiś sposób odpowiada celom społecznym staje się mimo wszystko celem osobistym.
Historycznym przykładem takiego samobójstwa może być harakiri - samobójstwo z poczucia honoru.
Samobójstwo anomiczne
Jednostka znajduje się w stanie moralnego rozregulowania, występuje brak zwyczajowych standardów społecznych.
Ten rodzaj zachowania samobójczego występuje, gdy
w społeczeństwie dokonuje się nagłe załamanie dotychczasowych zasad, reguł, które gwarantowały stabilizację, co prowadzi do stanu braku prawa (anomia).
W tej sytuacji, jednostka pozbawiona punktów odniesienia, które były do tej pory i regulowały jej zachowanie, może poczuć się nieużyteczna. Wraz ze starą strukturą społeczną padły również propozycje ideałów, modeli, zasad.
Jednostka może więc podjąć decyzję o akcie samobójczym, chcąc w ten sposób odejść na zawsze wraz ze starym systemem społecznym.
Samobójstwo fatalistyczne
Jednostka jest przeciążona przesadną regulacją, całkowicie nie akceptując norm, jest w pewien sposób zmuszona do dostosowania się do nich.
W tego rodzaju manifestacji samobójstwa jednostka stwierdza jedyną możliwość ucieczki
z sytuacji, którą przeżywa jako niemożliwą do zniesienia.
Przykładem takiej sytuacji są wszelkie formy niewolnictwa.
Samobójstwo rozszerzone
Samobójstwo rozszerzone jest dwustopniowym działaniem, w który jednostka popełnia morderstwo i wkrótce potem popełnia samobójstwo.
Istotą zjawiska jest fakt, że samobójstwo
pozostaje w ścisłym związku motywacyjnym
i przyczynowym z dokonanym wcześniej
zabójstwem.
Psychologiczne czynniki zachowań samobójczych
Cechy osobowości (agresywność, impulsywność, poczucie beznadziejności),
Postawa (zaburzony obraz własnej osoby, izolacja, wycofanie, skłonności do ucieczek, autoagresja),
Funkcjonowanie (brak umiejętności rozwiązywania problemów i konfliktów
oraz radzenia sobie w trudnych sytuacjach, zaburzenia komunikacji),
Obecność stresorów (utrata, odrzucenie, nadużycie seksualne, samobójcza śmierć
w rodzinie, rozpad rodziny, ograniczenie wolności)
Sezonowość
Sezonowość prób samobójczych jest różna dla mężczyzn i kobiet.
W przypadku kobiet stwierdzono nasilenie samobójstw w okresie
wiosennym oraz jesiennym.
W polskich badaniach przeprowadzonych w Klinice Toksykologicznej w Krakowie w latach 2000-2002 najwięcej kobiet po próbach samobójczych hospitalizowano w okresie przełomu wiosenno-letniego (czerwiec, lipiec) oraz jesienią,
w październiku i listopadzie. Wśród mężczyzn nie można było wykazać takiej prawidłowości.
Natomiast w zależności od dni tygodnia u mężczyzn najczęściej próby samobójcze stwierdzono w poniedziałek, a u kobiet
w niedzielę i poniedziałek.
Pod względem pory doby, szczyt nasilenia prób samobójczych miał miejsce w godzinach wieczornych i około północy
(19.00-24.00).
Globalizacja samobójstw (wg WHO)
Co roku prawie milion osób na świecie umiera z powodu samobójstw; światowy wskaźnik samobójstw wynosi 16 na 100.000
Codziennie około 15 000 osób na świecie podejmuję próby samobójcze
Co 40 sekund ktoś popełnia samobójstwo
Stosunek samobójstw dokonanych do prób samobójczych wynosi 1:10
W ciągu ostatnich 45 lat wskaźnik samobójstw wzrósł o 60% na całym świecie.
Samobójstwo jest jednym z trzech głównych przyczyn zgonów wśród osób w wieku 15-44 lat.
Zaburzenia psychiczne (zwłaszcza depresja i zaburzenia związane z używaniem alkoholu) są głównym czynnikiem ryzyka samobójstw w Europie i Ameryce Północnej, natomiast w krajach azjatyckich temperament odgrywa kluczową rolę.
Metody i formy zapobiegania
1. Promowanie świadomości, że samobójstwa są ważnym problemem zdrowia publicznego i można
im zapobiegać.
2. Budowanie sieci grup i instytucji wsparcia dla zapobiegania samobójstwom.
3. Rozwijanie i wdrażanie strategii ograniczania stygmatyzacji osób korzystających z opieki psychiatrycznej.
4. Opracowywanie i wdrażanie lokalnych programów zapobiegania samobójstwom.
5. Promowanie działań w celu ograniczania dostępu do środków mogących służyć do popełnienia samobójstwa
(np. broń, leki psychotropowe, trucizny, pestycydy itp.).
6. Wdrożenie treningów i szkoleń w celu rozpoznawania zachowań ryzykownych (suicydalnych) i ich efektywnego leczenia.
Metody i formy zapobiegania
7. Rozwijanie i promowanie skutecznej praktyki klinicznej, zwłaszcza w leczeniu depresji.
8. Zwiększanie dostępu do placówek opieki zdrowotnej i poprawa współpracy między ośrodkami
leczenia psychiatrycznego i leczenia uzależnień.
9. Właściwe prezentowanie w mediach obrazu osób po próbach samobójczych, samobójców oraz osób psychicznie chorych i uzależnionych.
10. Promowanie i wspieranie badań na temat samobójstw oraz ich prewencji.
11. Ulepszanie i rozwijanie systemu monitorowania (ewaluacji) programów prewencji oraz ocena ich skuteczności.
Narodowy Program Ochrony
Zdrowia Psychicznego - projekt
Działania w zakresie zapobieganie zaburzeniom psychicznym i przeciwdziałanie nietolerancji, wykluczeniu i dyskryminacji osób z problemami zdrowia psychicznego
Zapobieganie samobójstwom
Oczekiwane efekty
Zmniejszenie liczby zachowań przemocy i agresji
Zmniejszenie liczby osób zgłaszających się do leczenia z objawami depresji
Zmniejszenie liczby prób samobójczych i samobójstw dokonanych