PROBLEMY NADUŻYWANIA ŚRODKÓW ODURZAJĄCYCH
PRZEZ DZIECI I MŁODZIEŻ
ORAZ
MOŻLIWOŚĆ ICH ROZWIĄZYWANIA
Poświęcanie dziecku jak najwięcej czasu i okazywanie mu czułości w pierwszych latach jego życia powoduje, że wzmacnia jego system wartości, pozytywny stosunek do samego siebie i świata. Inaczej jest z dziećmi, które nie mają zaspokojonych podstawowych potrzeb emocjonalnych - takie dzieci czują się odrzucone, niepewne siebie, bezsilne, zagubione. Dzieje się tak w rodzinie, która jest „źle zorganizowana”, gdzie brakuje ciepła rodzinnego, bliskiego związku członków rodziny, nikt nie liczy się z potrzebami innych. Dorastająca młodzież w takich rodzinach ma kłopoty z rozwiązywaniem problemów, okazywaniem uczuć, radzeniem sobie ze stresem. To taka młodzież najbardziej ulega wpływom czynników zewnętrznych, ma kłopoty z zaakceptowaniem siebie i otoczenia, szuka pocieszenia w środkach odurzających. Chciałabym w tej części pracy przedstawić zjawisko sięgania przez młodzież po środki uzależniające, problemy jakie się z tym wiążą oraz możliwości ich rozwiązywania.
„Bardzo trudno jest zdefiniować pojęcie nadużywania środków odurzających. Duży wpływ na to, czy ktoś sięga po takie środki czy nie maja czynniki społeczne (np. to, że sięgają po nie koledzy). Nadużywanie jest często uwarunkowane czynnikami wewnętrznymi, jak ma to miejsce wtedy, gdy ktoś sięga po narkotyki, by uśmierzyć ból emocjonalny. Mimo tych różnych uwarunkowań, w przypadku dzieci i młodzieży te same czynniki korelują na ogół z używaniem środków odurzających i z ich nadużywaniem.”
Uzależnienie od substancji chemicznych to, inaczej mówiąc, nałóg. Obejmuje określone reakcje fizjologiczne związane z tolerancją (dla uzyskania tych samych efektów potrzeba coraz większych dawek danej substancji) i objawy abstynencyjne (niedostarczenie organizmowi narkotyku powoduje bardzo przykre konsekwencje). O nadużywaniu środków odurzających mówimy wtedy, gdy ich spożycie ma charakter patologiczny, czyli upośledza funkcjonowanie społeczne, szkolne lub zawodowe.
Najczęstsze czynniki, które warunkują zażywanie środków odurzających można podzielić na następujące grupy: czynniki społeczne, czynniki osobowościowe i wpływ rówieśników. Młodzież sięga po używki pod wpływem pozytywnych wzmocnień i modelowania zachowań. Dodatkowego wzmocnienia społecznego dostarczają koledzy (np. nastolatek, który opowiada innym o swoich doświadczeniach, z taką czy inną substancją, słuchany jest uważnie, a jego status w grupie kolegów rośnie). Tego typu wzmocnienie silnie motywuje do powtórnego sięgnięcia po daną substancję lub do eksperymentowania z nowymi, silniejszymi substancjami.
Innym powodem sięgania po środki uzależniające są czynniki osobowościowe. Wielu nastolatków nie potrafi sobie poradzić z napięciami okresu dorastania. W pewnym momencie trafiają na próg odporności emocjonalnej, przy którym dotychczasowe strategie radzenia sobie przestają działać. Interakcja tych dwóch czynników, cierpienia emocjonalnego i umiejętności poradzenia sobie z nim, skłania do szukania ulgi w narkotykach.
Trzecim powodem sięgania po narkotyki jest wpływ kolegów. Grupa rówieśnicza ma bardzo istotny wpływ na to, czy młody człowiek zacznie brać narkotyki czy nie. Branie prawie zawsze ma związek z relacjami z rówieśnikami. Oni dostarczają informacji o środkach uzależniających, kształtują postawę wobec nich, tworzą społeczne sytuacje brania, dostarczają uzasadnienia brania i wreszcie zapewniają dostawę narkotyków.
Dorastanie nastolatków jest czymś nieuniknionym, ważnym i niezbędnym dla ich pełnego rozwoju. Młody człowiek musi się bowiem nauczyć konfrontowania siebie i zdrowej rywalizacji z rówieśnikami, musi nabyć umiejętność pełnienia rozmaitych ról społecznych, musi również, w drodze eksperymentowania, wypróbować skuteczność własnego wpływu na innych, opanować umiejętność współpracy w grupie oraz znaleźć i doświadczyć radości w konfliktach z drugim człowiekiem.
Zadaniem rodziców i wychowawców jest to, by wspomóc młodego człowieka w dążeniu do dorosłości poprzez wyposażenie go w odpowiednią wiedzę i umiejętności.
Przed konsekwencjami zażywania środków uzależniających można uchronić młodzież przeprowadzając profilaktykę. Profilaktyka - to proces, który wspiera rozwój pełnego
zdrowia poprzez pomoc w przeciwstawianiu się trudnościom życiowym oraz osiągnięciu satysfakcjonującego życia. W tego rodzaju pomocy należy rozgraniczyć dwa nurty działań:
Stworzenie warunków, w których człowiek może realizować siebie, rozwijać własne możliwości, poszukiwać własnej tożsamości, a więc w efekcie stawać się człowiekiem zdrowym fizycznie, psychicznie, społecznie i duchowo.
Likwidowanie czynników szkodliwych dla zdrowia, takich jak: złe warunki ekonomiczno - społeczne, stresy, zagrożenia wpływem negatywnych wzorców zachowania, przemocą.
Z powyższej definicji profilaktyki wynika, że powinna ona być częścią systemu społecznego, w którym istnieje współdziałanie osób poddanych procesowi profilaktycznemu oraz osób go realizujących.
Profilaktyka to zmniejszenie ryzyka używania substancji psychoaktywnych oraz związanych z ich używaniem problemów poprzez niedopuszczenie do poszerzenia się kręgu osób, szczególnie ludzi młodych, eksperymentujących z substancjami chemicznymi.
Profilaktykę możemy podzielić na pierwszorzędową i drugorzędową. Celem profilaktyki pierwszorzędowej jest promowanie zdrowego trybu życia oraz niedopuszczenie do pojawienia się patologii społecznych poprzez szeroką edukację zdrowotną. Innym jej celem jest udzielenie pomocy w nabywaniu umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych. W realizacji zadań profilaktyki uczestniczą wszyscy nauczyciele, ich celem jest korygowanie nieprawidłowych zachowań, stworzenie atmosfery zaufania i bezpieczeństwa, rozwijanie u uczniów poczucia wartości, brania odpowiedzialności za własne decyzje. Oprócz takich oddziaływań, przeprowadzane są zajęcia umożliwiające uczniom nabywanie nowych umiejętności służących budowaniu dojrzałej osobowości. Ćwiczenia takie przeprowadzać może wychowawca, pedagog lub nauczyciel na godzinach pozalekcyjnych. Profilaktyka drugorzędowa adresowana jest do grupy zwiększonego ryzyka, po pierwszych
próbach inicjacji działań patologicznych. Dostosowanie programu profilaktyki dla tej grupy musi być poprzedzone dokładną diagnozą aktualnych problemów dzieci i młodzieży. Program powinien być realizowany wyłącznie w tej grupie uczniów, tematycznie zgodny z ich potrzebami i prowadzony przez wykwalifikowanego specjalistę.
Celem działań profilaktycznych (w tym również tych, które są podejmowane i realizowane w szkole) jest powstrzymywanie lub ograniczanie zachowań niekorzystnych społecznie, zwiększanie zdolności do podejmowania konstruktywnych decyzji, usuwanie lub ograniczanie zewnętrznych zagrożeń zwiększających ryzyko powstawania zachowań niekorzystnych, a także podnoszenie poziomu zdolności do obrony przed różnego rodzaju zagrożeniami zewnętrznymi. Profilaktyka jest zatem działaniem skomplikowanym, ukierunkowanym nie tylko na zmianę mentalności osób, wobec których jest realizowana, ale także jest działaniem zmierzającym do zmiany istniejących przepisów, wartości i norm systemu społecznego.
Ucieczka w świat uzależnień wiąże się głównie z niezrozumieniem odczuć i potrzeb młodego człowieka, nie akceptacją środowiska i najbliższego otoczenia. Aby uniknąć takiego stanu, w domu i w kręgu rodzinnym należy zwracać szczególną uwagę na to co młodzież mówi i jakie ma problemy. Należy znaleźć czas na wysłuchanie problemów, unikać złośliwych i krytycznych porównań z innymi rówieśnikami. Młody człowiek doznaje w ten sposób urazu, że jest odtrącony i niepotrzebny. Należy tak kierować swoimi poczynaniami, żeby dorastający człowiek miał wiarę w siebie i poczucie bezpiecznego ogniska domowego, to na pewno uchroni go przed negatywnym wpływem czynników zewnętrznych np. palenie papierosów, picie alkoholu, sięganie po narkotyki.
Najlepszym sposobem zapobiegania problemowi zażywania środków uzależniających jest zapewnienie dzieci i młodzieży właściwych działań ukierunkowanych na profilaktykę problemów, które zmierzają do przeciwdziałania patologiom, usuwania skutków niedojrzałych decyzji i zachowań, wzmacniają pozytywne czynniki promujące akceptowane postawy młodzieży.
Najskuteczniejszymi strategiami profilaktycznymi są strategie angażujące szkołę i rodzinę. Terapia przynosi najlepsze efekty wtedy, gdy współpracuje ze sobą: rodzina, szkoła, całe społeczeństwo. Kluczową rolę w zapobieganiu i leczeniu problemów wynikających z
alkoholizmu i narkomanii młodzieży odgrywa zrozumienie i uwzględnienie wpływu grupy rówieśniczej.
Bardzo ważną rolę w profilaktyce odgrywają zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne, umożliwiają one uczniom nabywanie nowych umiejętności, pomagają w budowaniu dojrzałej osobowości, wzmacniają też ich rozwój emocjonalny. Elementami dobrej profilaktyki wspomagającej system wychowania dzieci i młodzieży będą przeprowadzane ćwiczenia w formie gier i zabaw integrujących. Pozwalają one na przeżycie niektórych wydarzeń ze swojego życia. Umożliwienie im przeżycia sytuacji symulowanych pozwala na pogłębienie wiedzy o sobie, odnalezienia swojej roli w życiu. Stwarzają też okazję do przyjrzenia się swoim zachowaniom w różnych sytuacjach. Uczniowie mogą również zaobserwować zachowania kolegów, porównać ze swoimi, przeanalizować ich różne wersje i wybrać najbardziej pożądane. Znaczącym warunkiem jest stworzenie na takich zajęciach atmosfery wzajemnej życzliwości, poszanowania i tolerancji. Zajęcia takie pozwalają miło i pożytecznie spędzić czas, poznać nowych ludzi. Mogą skuteczniej działać na młodzież niż zajęcia lekcyjne, dlatego należy podjąć wszelkie działania, aby wzrosła ich efektywność. Tylko wtedy, gdy młodzież nauczy się rozumieć siebie i motywy swego postępowania, brać za nie odpowiedzialność, można będzie złagodzić negatywny wpływ środków uzależniających.
BIBLIOGRAFIA
E. Kosińska, B. Zachara, Profilaktyka pierwszorzędowa w szkole. Scenariusze zajęć
z uczniami gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych, Wydawnictwo Rubikon,
Kraków 2003
G. Świątkiewicz, Profilaktyka w środowisku lokalnym, Zakład Poligraficzny Le Graf, Warszawa 2002
J. Jeffries McWhirter, Benedict T. McWhirter, Anna M. McWhirter,
Ellen Hawley Mc Whirter, Zagrożona młodzież, Wydawnictwo Edukacyjne PARPA,
Warszawa 2005
P. Piotrowski, K. Zajączkowski, Profilaktyka w gimnazjum, Oficyna Wydawnicza Impuls,
Kraków 2003
opracowała: Barbara Czykwin
J. Jeffries McWhirter, Benedict T. McWhirter, Anna M. McWhirter,
Ellen Hawley Mc Whirter, Zagrożona młodzież, Warszawa 2005, s.187
tamże, s.188
tamże, s.192
tamże, s.194
tamże, s.198-199
P. Piotrowski, K. Zajączkowski, Profilaktyka w gimnazjum, dz. cyt., s.17
tamże
tamże, s.45
tamże
G. Świątkiewicz, Profilaktyka w środowisku lokalnym, Warszawa 2002, s.24
E. Kosińska, B. Zachara, Profilaktyka pierwszorzędowa w szkole. Scenariusze zajęć z uczniami gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych, Kraków 2003, s.5-7
P. Piotrowski, K. Zajączkowski, Profilaktyka w gimnazjum, dz. cyt., s.46
E. Kosińska, B.Zachara, Profilaktyka pierwszorzędowa w szkole, s.5
J. Jeffries McWhirter, Benedict T. McWhirter, Anna M. McWhirter,
Ellen Hawley Mc Whirter, Zagrożona młodzież, s.213
1