78

Emisja, zjawisko wysyłania promieniowania lub cząstek.

Emisja wymuszona, emisja fotonów przez atomy pod wpływem zewnętrznego pola

elektromagnetycznego. Zjawisko to wykorzystywane jest we wzmacniaczach kwantowych (laser).

Dyspersja (spektrometryczna), w optyce - wielkość charakteryzująca zdolność przyrządu spektralnego (spektroskopu, spektrometru) do rozdzielania przestrzennego fal o różnej długości, definiuje się dyspersję liniową D jako stosunek obserwowanej odległości linii widmowych w widmie s do różnicy długości ich fal , D=s/, oraz dyspersję kątową  jako  = /, gdzie  - kąt pomiędzy kierunkami fal, których długość różni się o .

Widmo, rozkład natężenia promieniowania w zależności od jego energii, częstotliwości lub długości fali. Wyróżnia się widma: akustyczne, świetlne, radiowe, mikrofalowe, podczerwone, ultrafioletowe, rentgenowskie, promieniowania gamma, alfa i beta, promieniowania korpuskularnego, neutronów, neutrin itd.

Widmo dostarcza wielu informacji o źródle danego promieniowania (tzw. widmo emisyjne), a często i o ośrodku, przez który ono przenikało (tzw. widmo absorpcyjne). Badanie widm różnego rodzaju nosi ogólną nazwę spektroskopii (lub spektrometrii).

Widmo absorpcyjne, widmo, powstające przy przenikaniu promieniowania przez materię dla niego przezroczystą. W przypadku fal elektromagnetycznych atomy ośrodka pochłaniają rezonansowo promieniowanie o energii odpowiadającej swojej strukturze energetycznej i natychmiast potem spontanicznie emitują światło, przy czym emisja owa zachodzi izotropowo.

W kierunku rozchodzenia się padającej fali elektromagnetycznej w widmie absorpcyjnym obserwuje się bardzo silne zaniki natężenia dla energii właściwych danej substancji. Umożliwia to badanie składu chemicznego absorbenta.

Kolimator, układ przesłon (zawierający niekiedy układ soczewkujący), służący do uzyskania równoległej wiązki promieniowania (np. widzialnego, cząstek alfa itd).

Pryzmat, element układu optycznego w postaci bryły o płaskich, na ogół nachylonych do siebie ścianach. Podstawowy typ pryzmatu to szklana bryła o prostokątnej podstawie i trókątnym przekroju (pryzmat trójgraniasty). Promień światła wnikając do pryzmatu ulega załamaniu na obu skośnych powierzchniach pryzmatu.

Jeśli kąt pomiędzy płaszczyznami załamującymi pryzmatu oznaczyć γ (tzw. kąt łamiący pryzmatu), to sumaryczny kąt odchylenia promienia świetlnego δ związany jest z kątem łamiącym zależnością (w przybliżeniu, dla małych kątów padania):

δ = (n-1)γ,

gdzie: n - współczynnik załamania światła.

Zależność δ od n, przy jednoczesnej zależności n od długości fali światła (dyspersja), powoduje, że pryzmat rozszczepia światło białe, czyli pozwala uzyskać widmo światła. Stosowany do tego celu pryzmat nosi nazwę pryzmatu spektralnego. Pryzmaty takie stosuje się też do zmiany kierunku biegu promieni świetlnych (pryzmaty odbijające, odchylające lub odwracające).

Szczegółowe rozwiązania geometryczne takich pryzmatów to:

- pryzmat prostokątny (γ = 90, światło pada i wydostaje się prostopadle do ścianek, wykorzystuje się tu odbicie całkowite wewnętrzne),

- pryzmat achromatyczny (sklejony z dwóch pryzmatów wykonanych z różnych gatunków szkła o tak dobranych n i γ, by kąty odchylenia dla światła czerwonego i niebieskiego były sobie równe),

- pryzmat rombowy (w przekroju romb, złożenie dwóch pryzmatów prostokątnych),

- pryzmat pentagonalny (o przekroju pięciokątnym, dwa całkowite wewnętrzne odbicia),

- pryzmat ŕ vision directe (pryzmat o przekroju trapezowym, sklejony z 3 lub 5 pryzmatów trójgraniastych wykonanych z różnych gatunków szkła, dobranych tak, by promień o wybranej barwie przechodził bez odchylenia.

Modyfikacje: pryzmat Amiciego i pryzmat Dollonda), pryzmat Porro (dwa pryzmaty prostokątne, których krawędzie łamiące są wzajemnie prostopadłe, wykorzystywany jako układ odwracający.), itd.

Pryzmaty wykonane z kryształów dwójłomnych (dwójłomność) służą do uzyskiwania świała spolaryzowanego. Pryzmaty te, z których najbardziej popularnym jest nikol (inne to np.: pryzmat Dovego, pryzmat Glana, pryzmat Glana-Thompsona, pryzmat Glazerbrooka, pryzmat Foucaulta, pryzmat Franka-Rittera, pryzmat Osipowa-Kinga, pryzmat Wollastona, pryzmat półcieniowy Cornu, pryzmat Ahrensa, pryzmat Hartnacka-Prażmowskiego, pryzmat Rochona, pryzmat Sénarmonta itd.), wykonane są z dwóch lub więcej sklejonych ze sobą lub tylko złożonych pryzmatów trójgraniastych o różnych, ustalonych kątach łamiących.

Spektroskop, uproszczony spektrometr, który umożliwia wyłącznie ogląd widma danego rodzaju promieniowania.

Spektrometr, przyrząd służący do otrzymywania i analizy widma danego rodzaju promieniowania. Można wyróżnić następujące rodzaje spektrometrów:

- spektrometr alfa,

- spektrometr beta,

- spektrometr ciekłoscyntylacyjny,

- spektrometr gamma,

- spektrometr masowy,

- spektrometr neutronów,

- spektrometr optyczny,

- spektrometr par,

- spektrometr rentgenowski,

- spektrometr rezonansu magnetycznego.

Fluorescencja, zjawisko przejścia cząsteczki z poziomu zerowego wzbudzonego stanu singletowego S1 na dowolny poziom oscylacyjno-rotacyjny stanu podstawowego S0. Widmo fluorescencji jest przesunięte w kierunku fal dłuższych w stosunku do widma absorpcji. Czas życia fluorescencji wynosi ok. 10-8 s.

Przykładami substancji wykazujących fluorescencję są: fluoresceina, cyjanoplatynian magnezowy, antracen, anilina.

---