Wykład 2 Połączenia kończyn
Charakterystyka ogólna połączeń.
Połączenia obręczy.
Staw ramienny a biodrowy.
Staw łokciowy a kolanowy.
Połączenia przedramienia i goleni.
Połączenia ręki i stopy.
1. Charakterystyka ogólna.
Kończyna górna i dolna są narządami homologicznymi. W trakcie rozwoju filogenetycznego kończyna górna przekształciła się u człowieka w narząd chwytny, ma funkcję dynamiczną. Kończyna dolna zachowała swą funk-cję podporową, czyli statyczną, ale wraz z zanikiem ogona u kręgowców przejęła ona również funkcję napędo-wą, czyli dynamiczną. Wszystkie kości kończyny górnej są delikatniejsze niż kości kończyny dolnej, a homolo-giczne stawy w kończynie górnej są bardziej ruchome niż w kończynie dolnej. Na kończynie górnej panewki są płytsze, torebki stawowe luźniejsze, a więzadła stawowe słabsze. Zapewnia to wiekszą swobodę ruchową w kończynie górnej, ale przy tym zwiększa prawdopodobieństwo zwichnięć. Istotne znaczenie dla funkcji podpo-rowej ma masywna kość udowa, zaparta odustronnie - na górze w głębokiej panewce stawu biodrowego, na dole w zagłębieniach łękotek.
2. Różnice w budowie obręczy obu kończyn.
Obręcz kończyny górnej składa się tylko z dwóch kości: łopatki i obojczyka, które są ze soba połączone jed-nym stawem - barkowo-obojczykowym (articulatio acromioclavicularis)-czynnościowo stawem kulistym. Ło-patka nie łączy się z tułowiem więzadłowo tylko mięśniowo, co zapewnia jej dużą swobodę ruchu. Obojczyk swym końcem mostkowym tworzy kulisty staw mostkowo-obojczykowy, z kolei płytka panewka na łopatce współtworzy z kością ramienną staw ramienny, który jest stawem kulistym wolnym. Obręcz kończyny górnej przyczynia się do budowy trzech stawów kulistych: ramiennego i 2 stawów obojczyka. Te stawy kuliste, jak i brak połączeń więzadłowych łopatki z klatka piersiową nadaja obręczy dużą ruchomość.
Przeciwieństwem jest obręcz kończyny dolnej zbudowana z kościozrostu miednicznego, czyli zrośniętych 3 kości: biodrowej, kulszowej i łonowej. Ponadto te dwie kości miedniczne sa wkomponowane w kostny pierscień miednicy, mało ruchomy, gdyż z przodu łączy je chrząstkozrost, tj. spojenie łonowe, a z tyłu płaski staw krzyżo-wo-biodrowy (choć jest stawem, to jednak ruchomość jest w nim znikoma).
Kończyna górna: 2 kości, 3 stawy,
Kończyna dolna: 2 kościozrosty, chrząstkozrost, płaski staw z kościa krzyżową.
Więzozrosty rzekome w obrąbie łopatki i miednicy nie wpływają na ruchy, ponieważ łączą one dwa punkty danej struktury. Na kończynie górnej jest to więzadło kruczo-barkowe (łączy dwa wyrostki krucze łopatki) oraz więzadła poprzeczne łopatki: górne i dolne. W miednicy więzozrosty rzekome to: więzadło pachwinowe, więza-dlo krzyżowo-guzowe i więzadło krzyżowo-kolcowe.
3. Staw ramienny a staw biodrowy.
Staw ramienny jest stawem prostym, gdzie płytką panewkę tworzy wydrążenie stawowe łopatki, stykające się z 1/6 powierzchni główki stawowej, którą tworzy głowa kości ramiennej. Luźną torebkęstawową wzmacniają słabe wiązadła: kruczo-ramienne i obrąbkowo-ramienne. Staw biodrowy jest stawem złożonym, w którym trzy-częściowa panewka kości miednicznej obejmuje 2/3 obwodu głowy kości udowej. Torebka stawowa jest ciasna, napieta, wzmocniona 5 więzadłami: biodrowo-udowym, łonowo-udowym, kulszowo-udowym, warstwą okrężną i więzadłem głowy. O ile staw ramienny jest stawem kulistym wolnym, to staw biodrowy jest stawem kulistym ograniczonym (panemkowym).
4. Staw łokciowy a staw kolanowy.
Staw łokciowy jest stawem złożonym i składa się z trzech stawów:
~ zawiasowego - ramienno-łokciowego,
~ kulistego - ramienno-promieniowego,
~ obrotowego - promieniowo-łokciowego bliższego.
Jego torebka stawowa z przodu (po stronie zgięciowej) jest luźna, obszerna i wiotka, a z tyłu napięta. Staw łok-ciowy wzmacniaja 4 więzadła - dwa spośród nich - więzadło poboczne łokciowe i promieniowe są charakterys-tyczne dla stawów zawiasowych (jak cugle). Więzadło pierścieniowate kości promieniowej ma oba przyczepy na
Kości łokciowej i jakby pętlą opasuje kość promieniową (jej szyjkę). Staw ramienno-promieniowy nie spełnia wszystkich funkcji stawu kulistego. Występuje tu więzadło czworoboczne, które łączy kość łokciową z kością promieniową. Istotną rzeczą w mechanice stawu łokciowego jest to, że ruchy zgięcia i prostowania, znamienne dla stawu ramienno-łokciowego, sa niezależne od ruchów obrotowych, charakterystycznych dla stawu promie-niowo-łokciowego bliższego. Fakt ten nadaje kończynie górnej dużą ruchomość (niezależność w mechanice 2 stawów: zawiasoweg iobrotowego). [Kość promieniowa musi robić to samo, co kość łokciowa przez więzadło pierścieniowe.]
Staw kolanowy jest stawem prostym udowo-piszczelowym, a rzepka jest tylko największą z trzeszczek, czyli kostka wmontowaną w ścięgno. Główkę w tym stawie tworzą 2 kłykcie kości udowej, a panewkę wklęsłe po-wierzchnie stawowe obu kłykci kości piszczelowej. Panewki te są pogłębione poprzez 2 półksiężyce łękotek: przyśrodkowej i bocznej. W stawie kolanowym kość strzałkowa nie ma żadnego udziału. Torebka stawowa jest ciasna, szczególnie z przodu, po stronie wyprostrnej, a mniej napięta po stronie zgięciowej czyli tylnej. Spośród wszystkich stawów staw kolanowy ma największe zabezpieczenie więzadłowe:
z przodu: w. rzepki (o przebiegu pionowym) i w. poprzeczne kolana (o przebiegu poprzecznym). Ponadto przodu występują jeszcze troczki rzepki: troczek przyśrodkowy i boczny, więzadło poboczne strzałkowe i piszczelowe.
z tyłu (najwięcej)- powierzchowne, są poprzeczne i mają przebieg falisty: w. podkolanowe skośne i w. podkolanowe łukowate. Z tyłu przebiegają również więzadła krzyżowe kolana: przednie i tylne, które łączą kość udową z kością piszczelową w kierunku strzałkowym. Więzadło krzyżowe tylne jest silniej-sze i na przednim i tylnym obwodzie towarzyszą mu więzadła łękotkowo-udowe przednie i tylne (przednie na jego przednim obwodzie, a tylne na tylnym)
O ile łękotki dzielą staw kolanowy na jego piętro górne i dolne, to więzadła krzyżowe kolana na część prawą i lewą (przyśrodkową i boczną). Sama jama stawowa stawu kolanowego to tak jakby trójdzielny worek. W piętrze górnym stawu kolanowego zachodzi prostowanie i zginanie, a w piętrze dolnym (między łękotkami) ruchy obro-towe. Obrót jest możliwy tylko przy kolanie. Przy wyproście w stawie kolanowym nie mogą zachodzić ruchy obrotowe. Przy wyproście staw kolanowy jest stawem stabilnym (utrzymanie równowagi).
5. Połączenia przedramienia i goleni.
Dwie kości przedramienia są połączone ze sobą proksymalnie i dystalnie stawami promieniowo-łokciowymi: bliższym i dalszym., które są stawami obrotowymi. Te dwa stawy sa ze sobą sprzężone (a. coniugata), gdyż są połączone funkcjonalnie, pomimo, że są rozdzielone od siebie na długość przedramienia (jeśli w jednym z nich następuje obrót, to również i w drugim). Brzegi międzykostne obu kości łączy więzozrost w postaci błony mię-dzykostnej goleni. Do połączenia z nadgarstkiem służy tylko kość promieniowa, podczas gdy w połączeniu ze stopą biorą udział obie kości goleni.
6. Połączenia ręki i stopy.
Przedramię jest połączone z ręką w elipsoidalnym stawie promieniowo-nadgarstkowym. Jego panewkę tworzy w ¾ kość promieniowa, a w ¼ krążek stawowy, który oddziela go od stawu promieniowo-łokciowego dalszego.
Główkę tworzą 3 kosteczki nadgarstka: łódeczkowata, księżycowata i trójgraniasta. W stawie tym zachodzi zgię-cie dłoniowe i grzbietowe, przywodzenie i odwodzenie. Staw ten wzmacniają zasad-niczo więzadła poboczne nadgarstka: promieniowe i łokciowe. Ruchy stopy względem goleni zapewniaja dwa stawy skokowe: górny i dolny.
Pomiędzy kosteczkami szeregu bliższego nadgarstka występują płaskie stawy międzynadgarstkowe, a pomię-dzy szeregiem bliższym i dalszym występuje staw śródnadgarstkowy o esowatej szczelinie. Staw ten stanowi granicę funkcjonalną I i II rzędu kosteczek nadgarstka. Wszystkie stawy międzynadgarstkowe są płaskie. Stawy śródręczne od II-V palca sa płaskie, a staw nadgarstkowo-śródręczny jest siodełkowy ( dwie powierzchnie wklęsłę ustawione do siebie prostopadle) - tworzy go kość czworoboczna i podstawa kości śródręcza. Zachodzi tu przywodzenie i odwodzenie (w płaszczyźnie ręki), przeciwstawianie (możliwość kontaktowania się kciuka z opuszkami palców - umożliwia chwyt) i odprowadzanie (w płaszczyźnie prostopadłej). Stawy śródręczno-pa-liczkowe są kuliste, decyduja o dużej ruchomości palców II, III, IV, V. Dla I najbardziej ruchomy jest staw nadgarstkowo-śródręczny. W kciuku staw śródręczno-paliczkowy jest zawiasowy. Stawy międzypaliczkowe są zawiasowe (kciuk na I, reszta 2 - bliższy i dalszy). Nadgarstek jest tak wysklepiony, że po stronie dłoniowej