FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZNA
Jak rozumieć filozofię średniowieczną? Czym różni się filozofia średniowieczna od filozofii starożytnej? Czy filozofia średniowieczna ma jakiś właściwy sobie przedmiot zainteresowań? Wobec określeń często negatywnych odnośnie średniowiecza, warto uzmysłowić sobie, że w tym okresie intensywnie rozwijała się filozofia, choć nie można jej utożsamiać z myślą obecną w starożytnej Grecji. Przedstawiona różnorodność zagadnień filozofii średniowiecznej niech stanowi inspirację do własnych badań.
Augustyn z Hippony. Wszystko jest wątpliwe prócz tego, że jestem i myślę - to początki filozofii św. Augustyna. Człowiek szukający we własnym wnętrzu prawdy, odkrywający prawdę a nie ją tworzący. Iluminizm dostarczający człowiekowi wiedzę o tym, co naprawdę konieczne. Intuicyjny charakter poznania naukowego. Świat, rozum, ciało w filozofii św. Augustyna a Bóg, dusza, siły irracjonalne. Koncepcja zła jako braku dobra.
Mistyka św. Bernarda środkiem poznania prawdy. Szczeble mistycznego poznania jako droga do prawdy poprzez podniesienie i pogłębienie życia duchowego. Mistyczne poznanie prawdy za pomocą uczucia, afektu, współczucia, a nie za pomocą samego tylko umysłu. Podkreślenie sfery woluntarnej i uczuciowej w poznaniu mistycznym. Pokora, współczucie i kontemplacja. Potępienie nauki za jej dążenia do bycia racjonalną, autonomiczną, celem samym w sobie. Różnica między metodą scholastyczną (rozumowanie) a „metodą” mistyki (intuicja i kontemplacja).
Św. Anzelm i scholastyka. Jedność wiary i rozumu jako sprzeciw wobec podkreślania wartości jedynie wiary. Wiara i rozum jako potrzebne do poznania prawdy. „Przez wiarę dojść do zrozumienia a nie przez zrozumienie do wiary”. Zadanie rozumu: uzasadnianie i objaśnianie prawd a nie ich sprawdzanie. Racjonalność świata. Realizm pojęciowy w wywodach św. Anzelma. Próba wykazania istnienia Czegoś, „ponad co nic większego nie może być pomyślane”. Analiza argumentacji św. Anzelma.
Wilhelm Ockham. Opowiedzenie się za nominalizmem. Co istnieje realnie: czy substancje jednostkowe, indywidualne rzeczy czy też pojęcia ogólne? Brzytwa Ockhama jako redukcja dziesięciu kategorii. Odniesienie brzytwy Ockhama do współczesnych problemów. Pytanie o możliwość poznania przez umysł ludzki, o konieczność kontaktu z rzeczą podczas procesu poznania. Negacja pojęć ogólnych, negacja istnienia takich pojęć jak byt, forma. Rozłam teologii i filozofii.
Mistrz Jan Eckhart. Podkreślenie transcendencji Boga. Słowo, które rodzi idee stworzeń. Rozum jako najważniejsza władza duchowa człowieka. Czym jest intelekt niższy, a czym jest intelekt wyższy? Iskierka duszy jako „twierdza”, w której następuje „udzielenie bytu”.
Mikołaj z Kuzy. Rozważania filozoficzne, w których podstawą jest idea jedności, jako harmonijnej syntezy różnic, jedności wyrastającej z syntezy przeciwstawności. Droga via negativa jako droga zaprzeczenia przy poznaniu, np. rzeczywistości. Poznanie, które podchodzi do swego przedmiotu pod względem tego, czym nie jest, niż poprzez określenie tego, czym jest. Mikołaj z Kuzy, podejmując drogę dowodzenia Boga i świata na podstawie zaprzeczenia, nie odrzucił także drogi afirmacji. Jednak czymś, co charakteryzuje jego wywody jest droga łącząca. Panteizm jako pojęcie niewłaściwe do określenia rozważań Mikołaja z Kuzy. Rozważania dotyczące człowieka.
Duns Szkot. Zastąpienie bytu stanowiącego dotychczas główny przedmiot metafizyki naturą trzecią, od której nic bardziej ogólnego nie ma. Natura trzecia stanowiąca treść rzeczy. Rozumność, wolność jako „treść” człowieka. Poznanie abstrakcyjne a poznanie intuicyjne. Główne aspekty bytu. Wola kierująca rozumem, czynna wola a bierny rozum. Dobro jako to, co zależy od woli Boga.
Bonawentura jako tradycjonalista, wielki mistyk a zarazem scholastyk XIII w., który chciał połączyć aprioryzm i empiryzm; mistycyzm i racjonalizm, arystotelizm z augustianizmem, teorię abstrakcji z teorią iluminacji. Iluminacja, której zostaje przyporządkowana określona rola w poznaniu człowieka. Poznanie mistyczne jako ukoronowanie poznania racjonalnego. Droga umysłu do mistycznego poznania. Stopnie wznoszenia umysłu.
Problem wiary i wiedzy - pytanie o ich wzajemną relację i autonomię. Św. Tomasz z Akwinu jako ten, który podchodzi do Arystotelesa ze względu na „kulturę własnych czasów”. Drogi czy też dowody na istnienie Boga?
BIBLIOGRAFIA
W. Setko. Jak rozumieć filozofię średniowieczną. Kęty 2001.
S. Swieżawski. Święty Tomasz na nowo odczytany. Poznań 2002.
J. Legowicz. Historia filozofii średniowiecznej Europy Zachodniej. Warszawa 1986.
1