FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZA

św. Anzelm - scholastyka

życiorys

Urodził się w Aosta w Piemoncie w XI w. (1033-1109), był benedyktynem, zajmował katedrę arcybiskupią w Canterbury (dlatego zwany jest Anzelmem Kanturareńskim), nazywany następcą Augustyna, "Alter Augustinius" , posługiwał się dialektyką (czysto rozumowe dochodzenie do wiary) jego posługiwanie się dialektyką, było poprzedzone sporem o jej wartość, gdyż w XI w teologowie posługujący się dialektyką podważali nieraz prawdy wiary chrześcijańskiej. Pisał pisma o zagadnienach teologii i naturze Boga (Monologium i Proslogion), pisma o treści logicznej (Dialogus de grammatico, De veritate), prace teologiczne i dewocyjne jak np. traktaty (o odkupieniu). Od niego rozwinęła się przez kolejne wieki scholastyka, zaczęto uczyć w szkołach teologii dialektycznej, a nie tylko dogmatycznej.

POGLĄDY

wziął z Augustyna koncepcję stosunku wiary do rozumu i zasadniczą koncepcję Boga,

Wiara i rozum: fides quaerens intellectum - wiara potrzebuje zrozumienia

- do poznania prawdy potrzebna jest wiara i rozum, a chrześcijanin powinien przez wiarę dojść do zrozumienia a nie przez zrozumienie do wiary.

zrozumienie jest wyższym stopniem poznania niż ślepa wiara, ale z drugiej strony wiara wyprzedza rozumienie i wynik jest z góry ustalony

- Wiara ma być punktem wyjścia, , ale i dojścia do poszukiwania prawdy, do rozumowania, ale nie może służyć jako argument.

-rozum jest po to by uzasadnić wiarę, nie ma sprawdzać prawd wiary, jest po to by prawdę objawioną objaśniać a nie do niej dochodzić,

Bóg i świat

- starał się dowieść że Bóg istnieje i jakie posiada własności,

- uzasadniał dogmat Trójcy św. - posługując się dialektyką.- porównał do ludzi- mnogość ludzi, jest w gatunku jednym człowiekiem, tak każda z osób która jest Bogiem jest jednym Bogiem

- Bóg istnieje, jego natura odpowiada prawom logicznym, Bóg nie jest identyczny ze światem, jest jego przyczyną- wzorem, sprawcą i celem.

- świat jest stworzony z niczego

- dusza ludzka jest nieśmiertelna

Relatywność pojęć

- podchodził bardzo racjonalnie to różnych pojęć: np: prawda jest w umyśle i jest czymś istniejącym realnie i samoistnie (nawiązanie do Platona)

- odkupienie: Chrystus zadośćuczynił za grzechy, za wszystkich- ludzie gatunkowo są jednym człowiekiem, więc cała ludzkość zawiniła przez Adama takk i cała ludzkość odkupiona przez Chrystusa

- ludzie są gatunkowo jednym i tym samym- maja wspólna istotę, są tylko indywidualnymi odmianami człowieka

- gatunki są wzorami z których Bóg stworzył jednostki

Dowody na istnienie Boga:

- istoty są stworzone w nierównej doskonałości, od najmniej doskonałych do coraz bardziej, a nie może to biec w nieskończoność, więc istnieje istota najdoskonalsza- Bóg

- Najbardziej jednak znaną koncepcją św. Anzelma jest dowód ontologiczny na istnienie Boga, który zawarł w Proslogionie. Mówi on, że istnienie Boga można wydedukować z istnienia samego pojęcia "Bóg". Istnieje w języku pojęcie "Bóg". Bo jeśli Bóg istnieje w naszej myśli jako istota najdoskonalsza, to musi istnieć, gdyż gdyby nie istniał rzeczywiście, to ta myśl że Bóg jest najdoskonalszy już nie jest prawdziwa, bo istniałby tylko w naszej myśli. Dlatego najdoskonalsza istota która istnieje w myśli musi istnieć rzeczywiście.

Św. Bernard 1091 - 1153 Mistycyzm

życiorys

Urodził się w rodzinie arystokratycznej, na zamku Fontaine koło Dijon, był mnichem w pobliskim klasztorze cystersów w Clairvaux i został jego pierwszym opatem. W tym samym roku otrzymał święcenia kapłańskie. Bernard zreformował macierzystą regułę zakonną, kładąc większy nacisk na kontemplację. Dzięki m.in talentowi oratorskiemu, wiedzy filozoficznej, silnej osobowości i duchowości. Był doradcą książąt, biskupów i papieży. Był zwolennikiem uprawiania teologii kontemplatywnej w klasztorach, w harmonii z żywą wiarą, nie zaś czysto racjonalnej, skupionej na dedukcjach logicznych, do której skłonność mieli teologowie w szkołach katedralnych. Stąd m.in. jego spory z teologami scholastycznymi, Przypisuje mu się autorstwo reguły zakonu Templariuszy. Na prośbę papieża Eugeniusza III rozpoczął w roku 1146 działalność zmierzającą do zorganizowania II wyprawy krzyżowej. Zmarł w swoim macierzystym klasztorze w wieku 63 lat.

POGLĄDY:

w swoich poglądach oparł się na Augustynie ale i na pismach religijnych

1. Poznać prawdę można poprzez łaskę, którą otrzymuję się poprzez dobre życie, pokorę i miłość, bo siły ludzkie są niedostateczne

2. Zdobycie prawdy jest możliwe poprzez podniesienie i pogłębienie życia duchowego

Poznanie mistyczne: (połączenie z Bogiem poprzez miłość wolę i uczucia)

3. Są 4 stopnie miłości i 12 stopni pokory a szczyt pokory to pierwszy stopień poznania.

1. poznajemy własną nędzę

2. potem zyskujemy współczujące zrozumienie nędzy bliźnich

3. poprzez cierpienie nad własną i cudzą nędzą oczyszczamy serce i czynimy je zdolne do oglądania rzeczy boskich

pierwszy stopień osiągamy przez pokorę, drugi przez współczucie, trzeci przez kontemplację.

Szczytem kontemplacji jest ekstaza gdy umysł oglądają Boga zapomina o sobie i zatapia się w Bogu. Wtedy dusza potęguje swe zdolności i upodabnia się do Boga

3. Dusza w ekztazie upodabnia się do boga ale pozostaję odrębną substancją, nie utożsamia się z Bogiem,

Tomasz z Akwinu

Życiorys

Św. Tomasz urodził się w 1225 roku w Rocca Secco w poblizu Akwinu. W wieku 19 lat wstąpił do zakonu dominikanów. Studiował na uniwersytecie w Neapolu. Po skończeniu studiów przez długi okres wykładał na uniwersytecie Paryskim oraz na niektórych uniwersytetach włoskich. Podczas swojej działalności napisał wiele dzieł m.in. sumę teologiczna (której nie dokończył) oraz sumę filoficzną i komentarz do sentencyj Piora Lombarda. Komentarze do dzieł Arystotelesa, pozostawił wiele prac Zmarł w wieku 49 lat w drodze na sobór Lyońsk.

Według św. Tomasza nie jest bezpośrednio znany umysłowi ludzkiemu ani Bóg, ani dusza, ani żadne prawdy ogólne. Człowiek rodzi się bez wiedzy i zdobywa ją dopiero w czasie życia.

Poglądy:

System filozoficzny Tomasza można najkrócej scharakteryzować jako konsekwentne przystosowanie klasycznych poglądów Arystotelesa do treści zawartych w teologicznej doktrynie chrześcijańskiej bo przejął Tym sposobem zostały wprowadzone do katolickiej teologii pojęcia aktu i możności, formy i materii, zasada przyczynowego powiązania zdarzeń, rozumienie poznania jako procesu receptywnego (czyli przedmiot poznawany jest zmysłami), oraz pojęcie dowodu, pojęcie środka i pojęcie istoty

Tomasz odrzucił stara filozofię opierająca się na platoniźmie, lecz w pewnym stopniu popierał teologię -W swojej filozofii Tomasz wyraźnie oddzielił wiedze od wiary.

Były to dla niego dwie zupełnie różne dziedziny. Wiedzy w przekonaniu Tomasza była rozległa. Rozum może poznawać nie tylko rzeczy materialne, ale również Boga i jego działanie. Istnieją jednak rzeczy, które są niedostępne dla rozumu tj. Trójca św., grzech pierworodny, stworzenie świata. Te prawdy wiary może udostępnić ludziom dopiero objawienie.

-Jednak objawienie nie jest przeciwne rozumowi, ponieważ pochodzą one od jednego źródła - Boga.
-Bóg poprzez objawienie jedynie uzupełnia prawdę poznaną przez rozum.

- punktem wszelkiego poznania służą rzeczy jednostkowe, które są dostępne dla umysłu, ponieważ umysł nie jest w stanie poznac bezpośrednio ani Boga, ani żadnych prawd ogólnych.

-„koncepcję bytu”. - rzeczy jednostkowe są substancjami złożonymi z istoty i istnienia.

„Istota Boga jest taka, że implikuje jego istnienie” - czyli Bóg może pomnażać swoją osobę, stwarzając nowe istnienia, zaś „Istota rzeczy stworzonych istnienia nie implikuje”.

W ten sposób wykazał różnicę pomiędzy Bogiem a stworzeniem. Bóg musi istnieć. Bo taka jest jego natura. Jest niezależny. Natomiast stworzenia są zależne od Boga, istnieją dzięki niemu. Stąd też człowiek jest istotą złożoną, ponieważ dodatkowo posiada elementy od Boga, który go stworzył.

-Bóg natomiast jest istotą prostą.

-Człowiek składa się z formy i z materii. Forma są to cechy, które są uniwersalne dla wszystkich ludzi. Formę posiada każdy człowiek, niezależnie od poglądów. Natomiast materia jest tym co odróżnia człowieka od innych przedstawicieli gatunku. Materia składa się na jego cechy indywidualne, poglądy. Tomasz twierdzi, że natura cielesna człowieka składa się z formy i z materii, natomiast dusza składa się już tylko z formy.

- zakładał, że istnienie Boga nie jest prawdą oczywistą, zaszczepioną w sercu każdego człowieka. Istnienie Boga nie wynika także z pojęcia prawdy , ani z pojęcia doskonałego bytu. Tomasz przyznał, że gdybyśmy znali nature Boga, od razu moglibyśmy założyć że on istnieje. Lecz człowiek nie zna natury Boga, dlatego potrzebne jest tutaj wytłumaczenie zgodne z rozumem. - była to jedyna droga , która prowadzi do upewnienia się, że Bóg naprawdę istnieje.

Wysunął on pięć dowodów na istnienie Boga.

Pierwszy dowód: istnieje pierwsza przyczyna ruchu - Bóg,

drugi: świat nie powstał samoistnie, lecz stworzyła go samoistna istota -

Bóg, trzeci: wszystko w świecie jest przypadkiem, a nad przypadkiem rządzi jedna osoba -

Bóg, czwarty: istnieją istoty doskonałe, ale istnieje także najdoskonalsza -

Bóg, piąty: cała przyroda działa celowo, a cele układają się stopniowo do najwyższego - do Boga. Tomasz wiele uwagi poświęcił przymiotom Boga czyli jego własnością.

- Bóg jest samoistny, nie ma przyczyny, więc nic nie było przyczyną jego powstania, nic nie będzie również przyczyna jego końca. Jest więc wieczny, bez poczatku i końca, jest niematerialny.

-Z innej strony można założyć, że Boga odznaczają takie cechy jak doskonałość, mądrość, wszechmocność, inteligencja, wola. Tymi właśnie pojęciami ograniczony rozum ludzki próbuje pojąć nature Boga.

stosunek Boga do swojego dzieła czyli swiata. Świat stworzony został z niczego, nie zaś z odwiecznej materii, jak mówił Platon. Świat został stworzony wprost przez Boga. Bóg tworząc swiat kierował się wolą, a nie koniecznością, miał bowiem wiele mozliwości, a wprowadził w zycie tylko jedną. Bóg więc działa w sposób wolny, rozumny. Bóg stworzył swiat według swoich idei. Bóg nie tylko stworzył świat lecz również kieruje nim. Przez to swiat jest uporządkowany, działający według opatrzności. Stąd płynie pokój i harmonia. Na świecie istnieje pewna hierarchia. Według tej hieriarchii najważniejszy jest Bóg a nastepnie aniołowie, człowiek, zwierzęta, rośliny, materia nieożywiona i w końcu żywioły. Bóg jako najwyższy w hierarchii uczestniczy we wszystkim, nawet w wolnych czynach ludzi.

-Dusza według tomizmu jest samym człowiekiem, a ciało to jedynie narzędzie w jej „rękach”. Dusza jest rozumna i wyróżnia nas, poprzez nasze postępowanie spośród innych ludzi.

-poznanie człowieka. Jeśli chcemy poznać jakąś rzecz musimy upodobnić się do poznawanego przedmiotu, wczuć się w jego rolę. Przedmiot wnika w naszą duszę, dzięki czemu możemy go dokładniej poznać. Umożliwiają to nam zmysły. Poznanie opiera się na współpracy zmysłów z rozumem. To dzięki zmysłom umysł w dalszej fazie poznania może zgłębić naturę danego przedmiotu. Zaprzecza to poglądowi Augustyna, głoszącego że poznanie odbywa się poprzez prawzory czyli utrwalone niegdys motywy. Zmysły stanowią niższą władzę poznania, a umysł stanowi wyższą faze poznania. Lecz to właśnie one dają początek całemu procesowi. Umysł nie może się obejść bez posrednictwa zmysłów. Kiedy minie pierwsza faza poznania, w kolejnych fazach umysł wykracza znacznie dalej poza zmysły.
-Tomasz uważał, że rozum rzadzi naszą duszą. Rozum można podzielić na czynny i bierny. Rozum czynny pozwala nam z głębi siebie wydobyć wyobrażenie poznawanego przedmiotu, dzięki temu rozum bierny dogłębnie poznaje prawdziwą naturę tej rzeczy. Dusze możemy poznawać jedynie pośrednio na drodze refleksjii, jednak czynności duszy poznajemy bezpośrednio.

-Tomasz ostateczny cel życia człowieka widział w szczęściu, ale szczęście pojmował jako poznanie Boga. Bóg był ostatecznym celem i miarą czynów ludzkich.

Mistrz Ekhart

Pochodził z rodziny arystokratycznej z Turyngii, Niewiele wstąpił do zakonu dominikanów. W latach 1294-1298 był przeorem dominikańskiego klasztoru w Erfurcie. W tym czasie stworzył znane swoje dzieło w języku niemieckim Pouczenia duchowe (Die rede der unterscheidunge). Tytuł Mistrz odnosi się do tytułu naukowego magistra teologii, który uzyskał na uniwersytecie w Paryżu w 1302 roku. Lata 1302-1303 spędził na uniwersytecie w Paryżu w katedrze teologii, z tamtego okresu pozostało niewiele jego dzieł i kazań. Po powrocie do Niemiec Eckhart został wybrany pierwszym prowincjałem dominikańskiej prowincji Saksonia z siedzibą w Erfurcie. Przebywał tam do roku 1311. W latach 1311-1313 przebywał w Paryżu, gdzie nauczał. Był to burzliwy okres procesu templariuszy i spalenia na stosie mistyczki Małgorzaty Porete. Po opuszczeniu Paryża nie wrócił klasztoru w Erfuhrcie, lecz wezwany przez generała zakonu, udał się do Sztrasburga, aby objąć tam funkcję wikariusza generalnego dla sprawowania opieki nad mniszkami dominikańskimi w regionie. Pozostał tam aż do roku 1323-1324.

Klasztor sióstr cysterek Mariengarten (Ogród NMP) w Kolonii, w którym Mistrz Eckhart wygłosił niektóre kazania: m.in. kazanie 22, zawierające zebrane wszystkie ważniejsze tematy jego nauczania. Uważany za głównego przedstawiciela tzw. mistycyzmu nadreńskiego. Był znakomitym kaznodzieją i wykładowcą w języku łacińskim i niemieckim. Wygłaszał swe kazania, gdy, sprawując urząd dominikańskiego prowincjała Saksonii, wizytował klasztory braci i mniszek. A potem, po swoim trzecim pobycie w Paryżu, jako wikariusz generała sprawujący pieczę nad klasztorami dominikanek w południowych Niemczech.

Człowiek jest powołany do zjednoczenia z Bogiem w głębi swego istnienia. Eckhart akcentował nicość stworzenia, oraz działanie łaski, poprzez którą dokonuje się narodzenie Boga w duszy, czyli unio mistica (łac. jedność mistyczna), które jest nieprzekazywalne w kategoriach filozofii scholastycznej

Pod koniec życia Eckhart został oskarżony o to, że w swych wizjach zjednoczenia z Bogiem, nawiązując do neoplatonizmu, utożsamiał Boga z Jednią i za jedynie realną uważał duszę ludzką, bowiem posiada ona boski pierwiastek, w którym może zaistnieć kontakt między człowiekiem a Bogiem. Oskarżony m.in. o panteizm i skazany w roku 1326, odwołał się do sądu papieża Jana XXII, który w bulli In agro dominico potępił jego 17 tez, a 11 uznał za podejrzane. Eckhart zmarł w Avignionie, zanim orzeczenie papieskie zostało ogłoszone.