Zadania gminy
Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Zadania te dzielimy na własne - nadane ustawowo i zlecone - przydzielane przez władze państwowe.
Gmina realizuje wszystkie zadania niezastrzeżone do kompetencji innych jednostek samorządu terytorialnego (powiat, województwo samorządowe).
Mieszkańcy uczestniczą w sprawowaniu władzy na terenie swojej gminy poprzez głosowanie: w wyborach samorządowych oraz referendum lokalnym lub za pośrednictwem organów gminy.
Gmina realizuje dwa rodzaje zadań: własne i zlecone.
I. Zadania własne
Są to zadania publiczne wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego, które służą zaspokojeniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Mogą one być:
a) obowiązkowe - gmina nie może zrezygnować z ich realizacji, musi zapewnić w budżecie środki na ich realizowanie; przyczyna: dążenie do zapewnienia mieszkańcom świadczeń publicznych o charakterze elementarnym;
b) fakultatywne - gmina realizuje je w takim zakresie, w jakim jest to możliwe ze względu na środki posiadane w budżecie oraz lokalne potrzeby (samodzielnie na własną odpowiedzialność z własnego budżetu).
Zadania własne obejmują sprawy:
ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,
gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,
wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymaniu czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadków komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,
lokalnego transportu zbiorowego,
ochrony zdrowia,
pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,
gminnego budownictwa mieszkaniowego,
edukacji publicznej,
kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,
targowisk i hal targowych,
zieleni gminnej i zadrzewnej,
cmentarzy gminnych,
porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego,
utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,
polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej,
wspierania i upowszechniania idei samorządowej,
promocji gminy,
współpracy z organizacjami pozarządowymi,
współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.
II. Zadania zlecone
Są to inne zadania publiczne wynikające z uzasadnionych potrzeb państwa ustawowo zlecone do wykonania jednostkom samorządu terytorialnego. Są:
a) przekazywane na mocy regulacji ustawowej;
b) przekazywane w drodze porozumień między jednostką samorządu terytorialnego a administracją rządową.
Na terenie kraju jest obecnie (od 1 stycznia 2011 r.) 2479 gmin trzech rodzajów:
1576 gmin wiejskich,
601 gmin wiejsko-miejskie,
307 gmin miejskich.
Ogółem liczba miast (w gminach miejskich i miejsko-wiejskich łącznie) wynosi 908.
Zadania zlecone gminy
Zadania zlecone to zadania, które państwo powierza samorządowi, ze względów pragmatycznych - generalnie w drodze normy ustawowej lub w drodze indywidualnych porozumień - i dalej traktuje je jako zadania państwowe z określonymi tego konsekwencjami (finansowanie wykonania, ściślejszy nadzór).
Do zadań zleconych gminie w drodze normy ustawowej należą:
1. nadzór i wydawanie zezwoleń na uprawę maku i konopi włóknistych na obszarze gminy,
2. pomoc kombatantom i innym osobom uprawnionym znajdującym się w trudnych warunkach materialnych,
3. wybór ławników do sądów okręgowych oraz sądów rejonowych obejmujących swoją właściwością obszar gminy,
4. wykonywanie zadań określonych w ustawie z dnia 10 kwietnia 1979 r o ewidencji ludności i dowodach osobistych ,
5. prowadzenie Ewidencji działalności gospodarczej według właściwości miejsca zamieszkania przedsiębiorcy,
6. wykonywanie zadań określonych w art. 11 ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej ,
7. świadczenie usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi,
8. prowadzenie postępowań w sprawach dotyczących zgromadzeń,
9. zadania na podstawie ustawy z dnia 11 maja 1994 r. o zadaniach zleconych gminie, związanych z organizacją i prowadzeniem spisów rolnych ,
10. zadania określone w art. 3, 4 i 8 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1990 r. o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczególnych pomiędzy organy gminy a organy administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw,
11. sporządzanie i aktualizacja spisu wyborców (osób uprawnionych do głosowania), obsługa administracyjna i wykonywanie zadań związanych z organizacją i przeprowadzaniem wyborów na obszarze gminy, w związku z wyborami: do Sejmu i Senatu RP, Prezydenta RP, wyborami do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, oraz w trakcie referendum ogólnokrajowego.
Zadania z zakresu administracji rządowej o charakterze dobrowolnym gmina może wykonywać na podstawie porozumień z organami tej administracji.
Podobnie też gmina może wykonywać zadania z zakresu właściwości innych jednostek samorządu terytorialnego tj. powiatu i samorządu województwa na podstawie porozumień zawartych z tymi jednostkami.
O zasadniczej różnicy pomiędzy rodzajami zadań wykonywanych przez gminę stanowi zatem ich delegacja - zadania własne gmina wykonuje we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, podlegając w tym zakresie wyłącznie kontroli legalności, gospodarności i rzetelności swoich działań, zadania zlecone gmina wykonuje na podstawie delegacji wynikającej z ustawy bądź porozumienia, państwo zaś dalej traktuje je jako zadania państwowe z określonymi tego konsekwencjami (finansowanie wykonania, ściślejszy nadzór i kontrola).
Z powyższego wynika również fakt, iż wykonywanie zadań własnych gmina może powierzać osobom fizycznym bądź prawnym, na zasadach dowolności, ograniczonej obowiązującymi przepisami prawa powszechnego, powierzanie zaś zadań zleconych innym podmiotom wymaga dodatkowo każdorazowej zgody „zleceniodawcy” czyli organu administracji rządowej.
Zadania powierzone samorządu to takie, które ustawa przypisała do realizacji organowi administracji publicznej, ten zaś - w drodze porozumienia - przekazał je jednostce samorządu terytorialnego.
W odróżnieniu od zadań zleconych, zadania powierzone są przejmowane przez samorząd terytorialny dobrowolnie, na zasadach organizacyjnych i finansowych zawartych w porozumieniu. Samorządy mogą przejmować w ten sposób zarówno zadania z zakresu administracji rządowej, jak i samorządowej (od innej jednostki lub szczebla samorządu). Podstawą prawną takich działań są zapisy ustaw samorządowych, które pozwalają zawierać porozumienia zarówno pomiędzy różnymi szczeblami administracji samorządowej, jak i pomiędzy administracją rządową i samorządową.
Ustawa nie dopuszcza przejmowania przez administrację rządową zadań samorządów terytorialnych.
Podstawowym powodem przejmowania zadań jest chęć usprawnienia funkcjonowania administracji i zbliżania jej do mieszkańców. Ponadto zdarzają się sytuacje, w których porozumienia zawierane są pomiędzy samorządami tego samego szczebla. Powodem jest zwykle chęć oszczędzania środków. Dzięki realizacji zadań przez istniejącą w jednej gminie lub powiecie instytucję na rzecz dwóch sąsiednich gmin czy powiatów, koszt przypadający na budżet każdej z jednostek się zmniejsza.