PLATON(427 - 347) żył 80 lat, jako 20 - latek poznał Sokratesa, 8 lat był jego uczniem, po jego śmierci 12 lat podróżował (Egipt, Italia, Syrakuzy). Po powrocie do Aten założył AKADEMIĘ. Napisał 35 dialogów i listy. Ważniejsze to: UCZTA, PAŃSTWO, TIMAJOS (jedyny dialog Platona znany w średniowieczu), FEDON, PRAWA.
Filozofia Platona przez ponad tysiąc lat była najbardziej wpływowa i inspirująca. Była też różnie interpretowana. Już od czasów Akademii zwracano uwagę na jej metafizyczne i gnoseologiczne aspekty, neoplatończycy podkreślali tematykę religijną, zaś czasy współczesne akcentują tematykę polityczną. G. Reale uważa, ze te trzy wymiary należy połączyć, by uzyskać właściwy obraz Platona.
Najważniejszym i najbardziej znaczącym punktem myśli platońskiej jest teoria idei.
Termin idea , od słowa idein , które znaczy widzieć, odpowiada słowu forma. Platon ideą nazywa rzeczywistość, która ma następujące cechy: niematerialność, niezmienność, samoistność, intelegibilność (jest przedmiotem intelektu i może być poznana tylko przez intelekt). Naprawdę istnieją idee , one są bytem. Jest to pierwsze odróżnienie poziomu metafizycznego od fizycznego, tego, co intelektem uchwytne od tego, co poznajemy zmysłami. Każda idea jest jednością i łączy wiele rzeczy , które w niej partycypują.
Między światem zmysłowym i światem idei zachodzą różne relacje:
a) naśladownictwa (mimesis) - to co zmysłowe naśladuje inteligibilne;
b) partycypacji (methexis) - zmysłowe ma udział w tym, co inteligibilne;
c) wspólnoty (koinonia), tyczności z tym co inteligibilne;
d) obecności (parousia) - to co inteligibilne jest obecne w tym co zmysłowe, tak jak przyczyna obecna jest w skutku.
Idee są wzorcem, rzeczy zmysłowe je naśladują i są ich kopiami. Jednakże relacja między rzeczami a ideami nie jest bezpośrednia. Tym pośrednikiem jest Demiurg.
DEMIURG: Bóg - budowniczy świata, na wzór idei kształtuje nieuformowaną i chaotyczną materię i tworzy świat jako porządek. Motywem jego działania jest dobro. Uczynił świat żywym, rozumnym, dał mu kształt kulisty i ruch okrężny. Stworzył duszę świata i inne dusze a także niższych bogów, którzy formują zniszczalne części człowieka i wszechświata. Gwiazdy i ciała niebieskie są boskie i obdarzone duszami rozumnymi, ściśle związanymi z duszą świata. Czas jest ruchomym obrazem wieczności.
POZNANIE
Podmiotem poznającym jest dusza. Poznanie jest możliwe, ponieważ w duszy jest pierwotny ogląd prawdy. Poznanie jest anamnezą czyli przypominaniem.
Stopnie poznania. Istnieje odpowiedniość między bytem a poznaniem. Tylko o bycie mamy wiedzę,(episteme), o rzeczywistości zmysłowej zwodniczą opinię, mniemanie (doksa),zaś nie - byt jest niepoznawalny. „ Rzeczy można widzieć, ale nie można o nich myśleć, o ideach zaś można myśleć, ale nie można ich widzieć ”. Episteme , wiedza rozumowa składa się z poznania pośredniego i bezpośredniego. Przedmiotem tego pierwszego jest matematyka, zaś drugiego - idee. Zwykli ludzie zatrzymują się na mniemaniu, matematycy na dianoia, filozofowie na najwyższej wiedzy, na dialektyce.
Nauka o duszy. Platon stworzył nowe pojęcie duszy. Zachował biologiczne pojmowanie duszy jako czynnika życia. Wszak bez niej ciało jest martwe, ona jest źródłem ruchu. Choć jest czynnikiem życia, nie jest materialna. To po raz pierwszy u Platona dusza występuje jako byt duchowy. Takie ujęcie prowadziło do przeciwstawienia duszy ciału. Jest dusza od ciała niezależna, doskonalsza, nieśmiertelna. Ciało jest dla niej więzieniem, prawdziwe życie duszy zaczyna się po śmierci. Dusza rozumna poznaje idee, jest źródłem prawdy, dobra, piękna.
Najważniejszą kwestią dla Platona jest udowodnienie nieśmiertelności duszy. W Fedonie przedstawia 3 dowody, w Państwie i w Fajdrosie po jednym. Oto niektóre: Dusza poznaje rzeczy niezmienne i wieczne, więc musi sama być niezmienna i wieczna. Każda rzecz ginie od swoistego zła. Złem duszy jest niesprawiedliwość, głupota, ale to nie niszczy duszy, więc jest nieśmiertelna.
POLITYKA
Do polityki skłaniały Platona: urodzenie, tradycje rodzinne, powołanie, a powstrzymywały: korupcja, obyczaje publiczne, niesprawiedliwe prawa. Mając 40 lat napisał „ Gorgiasza” i w tym dialogu zapowiedział nową koncepcję polityki. Dawna koncepcja opierała się na retoryce, jego zaś na filozofii. Aspiracje polityczne Platona potwierdzają dialogi: PAŃSTWO, POLITYK, PRAWA i próby wprowadzenia w życie swoich ideałów na dworze Dionizjosa I i II w Syrakuzach.
Według niego celem polityki jest dobro człowieka, a dokładniej dobro jego duszy. Platon chce poznać i uformować doskonałe państwo po to, by poznać i uformować doskonałego człowieka (G. Reale).
Geneza państwa
Państwo powstaje dlatego, że nikt nie jest samowystarczalny. Ludzie mają różne potrzeby i uzdolnienia.
Części składowe państwa
Wyróżnił 3 grupy społeczne:
1.wytwórcy i kupcy,
2. strażnicy-wojownicy,
3. strażnicy-rządzący.
Kryterium podziału stanowi odmienny charakter ludzi.
Pierwsza grupa wykonuje zawody związane z życiem w czasie pokoju. Może posiadać własność i rodzinę.
Strażnicy nie mają własności i rodziny, będą mieli wspólne mieszkania i utrzymanie, wspólne kobiety i dzieci. Kobiety i mężczyźni mają taką samą naturę. Zaślubiny będą regulowane przez państwo. Mężczyźni od 30 do 50 roku życia a kobiety od 20 do 40 będą mieli prawo płodzić dzieci. Dzieci będą odbierane matkom, rodzice nie powinni znać swoich dzieci.
Strażnicy nie dopuszczą do zmian w państwie, do nadmiernego bogactwa i nędzy klasy wytwórców, do zmian ustroju. Czuwają nad odpowiedniością uzdolnień i funkcji i nad wychowaniem.
Rządzący to filozofowie. „Jak długo...albo miłośnicy mądrości (filozofowie) nie będą mieli w państwach władzy królewskiej, albo ci ..królowie nie zaczną się w mądrości kochać ..i pokąd się w jedno nie zleje - wpływ polityczny i umiłowanie mądrości (filozofia), tak długo nie ma ratunku dla państwa. Młodych ludzi obdarzonych naturą filozoficzną należy wyselekcjonować i odpowiednio wychować.
Cel państwa
Jest nim sprawiedliwość.
Doskonałe państwo (i człowiek) opiera się na 4 cnotach kardynalnych: mądrości, męstwie, umiarkowaniu i sprawiedliwości.
Sprawiedliwość polega na tym, że każdy powinien robić to, co do niego należy, to, do czego został przez naturę wyznaczony.
Platon wyróżnia 3 części duszy, którym odpowiadają 3 cnoty i 3 grupy społeczne.
części duszy |
cnota |
grupa społeczna |
rozumna |
mądrość |
filozofowie |
gniewliwa |
męstwo |
wojownicy |
pożądliwa |
umiarkowanie |
wytwórcy |
Istnieje odpowiedniość między cnotami państwa a cnotami obywatela. Obywatel będzie sprawiedliwy, jeśli każda część jego duszy będzie robić swoje: intelekt rządzi, temperament mu podlega, a im obydwu pożądliwość.
Ustrój
Najlepszym ustrojem jest arystokracja. Inne formy (4) są kolejnymi stopniami degeneracji:
- timokracja - zaszczyty najwyższą wartością;
- oligarchia - opiera się na bogactwie;
- demokracja - opiera się na przesadnej wolności;
- tyrania - wolność doprowadziła do przemocy.
W Polityku Platon wyróżnia 2 typy ustroju: respektujące prawa i nie respektujące praw.
1. Rządy jednego Monarchia Tyrania
2. Rządy wielu Arystokracja Oligarchia
3. Rządy wielu Demokracja Demagogia
W Prawach proponuje ustrój mieszany: połączenie zalet monarchii i demokracji.
Paideia (wychowanie)
Grupa wytwórców nie potrzebuje wychowania, gdyż zwyczajne zawody są łatwe do wyuczenia. Wojownicy otrzymają wychowanie gimnastyczno-muzyczne. Filozofowie odbędą długą drogę kształcenia. W jej skład wchodzą: matematyka, geometria płaszczyzn i brył, astronomia, nauka harmonii. W wieku 30 lat ci, którzy przeszli pomyślnie próby będą ćwiczeni w dialektyce 5 lat. Potem podejmą się dowodzenia wojskiem i różnych zadań administracyjnych. „ A jak będą mieli po lat 50,to ci,.. najlepsi....a kiedy kolej na którego wypadnie, będzie się musiał...trudzić polityką.”