TIF wykład I, 24.09.2011r.
„Sędziowie jako kłamcy” - sędziowie nie stosują a tworzą prawo; sądy i sędziowie zawsze kłamią.
„Przeciw Bogom” - dążenie ludzkości do wiedzy.
Ludzie wymyślili prawo, żeby uprościć rzeczywistość, wyeliminować wielość czynników. Chcemy przewidywać. Kant: rozgraniczenie naszych sfer wolności.
Prawo powstaje, gdy próbujemy odpowiedzieć na pytanie: kiedy, komu, co przysługuje itp.
Idea prawa - pewność, przewidywalność, a w konsekwencji - wolność każdego z nas.
Na tej idei budowane są zasady konstytucyjne np. rządy prawa.
Pewność prawa to podstawa ale poza główną ideą chcemy więcej, pewnych dodatkowych wartości, między którymi często zachodzi kolizja. Prawo i sprawiedliwość to najwięksi wrogowie.
Najważniejsze w życiu jest wyważenie wartości (stąd - zdania odrębne), art. 5 Konstytucji (realizacja dwóch wartości; podobnie: swoboda wypowiedzi i tajemnica danych osobowych).
Pozytywiści - pewność prawa, nieważne czy jest ono dobre. Zdaniem prof. Tobora pozytywizm jest super: Prawo w oderwaniu od moralności!
Koncepcje postpozytywistyczne, niepozytywistyczne -odniesienie do moralności jest koniecznym warunkiem prawa.
Gustaw Radbruch „Ustawowe bezprawie i ponadustawowe prawo”.
Skąd wiemy jakie wartości są dobre? Czymś innym są wartości i świat poznawalny. Św. Tomasz - prawo natury to propozycja Boga skierowana do człowieka. Zdecydowana większość wartości znalazła się już w konkretnych przepisach (pozytywizacja). Prawnicy żyją dzięki rozbieżności poglądów. Nie ma hierarchii wartości, spośród równych sobie wybieramy, która wartość przy interpretacji przepisu znajdzie zastosowanie.. Najważniejsze jest jej uzasadnienie (samo podjęcie decyzji jest proste). Punktem wyjścia w interpretacji jest postawienie diagnozy. Powinniśmy dojrzeć wiele możliwości interpretacyjnych („różne choroby”). Najważniejsze jednak zawsze będzie uzasadnienie!
Pojęcie bezstronności - w łatwych przypadkach problem ten zupełnie nie powstaje. W trudnych przypadkach powstaje problem bezstronności. Niekiedy pewna stronniczość jest konieczna. Według słownika bezstronny to neutralny, wolny od przesądów, obojętny, wolny od czynników emocjonalnych - cechę tę przypisujemy pewnym osobom (nie wszystkim, tylko pełniącym określone role) i żądamy tego zachowania, a w pewnych sytuacjach bezstronność jest naganna.
Bezstronność procedury - Cecha bezstronności jest także niekiedy przypisywana określonym procedurom (np. nakaz wysłuchania obu stron). Wymogi te mają realizować cechę bezstronności. Procedura ma być taka, aby tworzyć warunki do podjęcia bezstronnej decyzji.
Bezstronność a asymetria - np. w stosunkach pracy pracownik jest na uprzywilejowanej pozycji.
Bezstronność prawa materialnego - bezstronność procedury stanowienia prawa - np. przepisy wyborcze. Prawo samo powinno być bezstronne. Co to znaczy? Zagadnienia równości wobec prawa np. In dubio pro reo itp. Czy taki przepis jest bezstronny? Podobnie pojęcie dyskryminacji - a nagle programy aktywizujące kolorowych czy kobiety. Inny przykład - lex generalis i lex specialis, urlopy w KP a np. karta nauczyciela itp. Albo: kobiety żyją 10 lat dłużej a pracują 5 lat krócej.
Bezstronność oceny zachowanie osób
Bezstronność procedury zapewnienie warunków
Bezstronność prawa zapewnienie tej równości (bardzo trudne)
Wymóg bezstronności działania odnosi się do pewnej grupy osób. Roszczenie do bezstronności - możemy tylko gdy od takiej osoby rzeczywiście można tego oczekiwać. Uzasadnienie roszczenia (4 spodoby uzasadnienia):
Uzasadnienie logiczne (czy analityczne) - jednakowe traktowanie podmiotów, poprawne stosowanie prawa.
Gdy wszystkie przepisy wskazują, że sędzia powinien orzec na rzecz A, to tylko takie orzeczenie będzie bezstronne.
Uzasadnienie w obowiązujących przepisach prawa
Bezstronność ma wymiar moralny (moralny czyli niezależny, bezstronny, niezwiązany osobistymi przesłankami). Każde rozstrzygnięcie związane z moralnością jest bezstronne.
Imperatyw kategoryczny Kanta - masz postępować tak, aby maksyma twojego postępowania stała się prawem powszechnym (wymiar generalny, obojętnie kogo to będzie dotyczyć - postąpiłbym tak samo).
Bezstronność wynika z pragmatyki - bezstronność arbitra wynika z akceptacji decyzji
Co jest treścią roszczenia do bezstronności?
Bezstronność to zakaz kierowania się niedozwolonymi metodami, przesłankami.
U Kanta o wartości moralnej czynu decyduje motyw postępowania. Stąd rozróżnienie prawa i moralności. Prawo - obojętne dlaczego ktoś darował mój dług, ważny jest czynnik zewnętrzny (że to zrobił); w moralności - istotą jest czynnik wewnętrzny (dlaczego to zrobił).
Wymogi dla uzyskania bezstronności:
Rozstrzygnięcie ma być podejmowane w sytuacji bezstronności (stworzenie odpowiednich warunków, np. nie będę sędzią we własnej sprawie) - prawo może to zrobić.
Przedstawienie odpowiedniej argumentacji, stąd też uzasadnieniu przypisuje się coraz większą wagę.
Spełnienie obu tych warunków nigdy nie gwarantuje bezstronności w 100%.
Wartość bezstronności bardzo często jest mylona z neutralnością. Sędzia powinien być bezstronny ale nigdy nie neutralny, bowiem będąc neutralnym nigdy nie bylibyśmy w stanie podjąć żadnego ruchu (np. wybór przepisu). Dlatego bezstronny to stronniczy ale w kierunku odpowiednich wartości, czyli motywy, którymi się kierował są dla mnie akceptowalne. „Interpretacja to szlachetne kłamstwo, które serwujemy komuś, kogo interpretacja dotyczy” - Miranda …?.
Bezstronność w przepisach prawa
Kierowanie się nieodpowiednimi metodami - nie jest to kwestia ogólna, w pewnej sytuacji metody te są akceptowalne, a w innej nie (np. kierowanie się urodą na egzaminie, a kierowanie się urodą w czasie wyborów miss).
Jest cały szereg przepisów wiążących się z bezstronnością. 6 grup:
Przepisy zapewniające sytuację bezstronną arbitra (np. wyłączenie sędziego). Są to przepisy dot. procedury ale także decyzji, kontrolerów NIK itp. + klauzula gen. „i w innych sytuacjach, w których byłoby to uzasadnione”. Przepisy te pełnią różne role, eliminują możliwość kierowania się motywami niesłusznymi.
Przepisy tworzące ogólne warunki umożliwiające podjęcie bezstronnej decyzji np. niezawisłość sędziowska, kolegialność decyzji, instancyjna kontrola rozstrzygnięć, jawność postępowania, sposób wyznaczania arbitra.
Przepisy ustanawiające kryteria określenia sytuacji prawnej podmiotu - nakazują lub zakazują różnicowanie podmiotów np. kolejność udzielania głosu, uprzywilejowanie strony działającej bez pełnomocnika.
Przepisy w których sformułowany jest nakaz postępowania bezstronnego, apelują do sumienia.
Przepisy zakazujące podejmowania określonych czynności, które mogą rodzić wątpliwości co do bezstronności, np. sędzia nie może być członkiem partii politycznej, sądzić w sprawie, w której był świadkiem itp.
Przepisy zawierające prawo do bezstronnego rozstrzygnięcia, art. 45 Konstytucji!
Sprawiedliwość:
Materialna - mamy przepisy, które rozstrzygają (gotowe rozstrzygnięcia np. kto kradnie…)
Proceduralna - proces post. Jedyne co ma być, to rzetelna procedura, bo często rozstrzygnięcie wydane na podstawie sprawiedliwości materialnej nie rozwiązuje konfliktu. Idea pojednania a nie sądzenia! Rezultat będzie słuszny, bo będzie wynikiem określonej procedury. Prawo rozstrzyga, a chodzi o to, żeby rozwiązywać problem, konflikt, a nie go rozstrzygać.
Dyskurs - stworzenie warunków wymiany poglądów.