WYKŁAD 11.10.2008

Prawa nie ma - stąd różne interpretacje, instancyjność sądów

Prawodawca daje nam tekst, nie prawo.

POJĘCIE LEGALNOŚCI

Legalne - zgodne z prawem, zatem celem jest ustalenie owej zgodności

ŁATWE I TRUDNE przypadki stosowania prawa:

ŁATWE PRZYPADKI stosowania prawa:

• jest ich dużo więcej, niż przypadków trudnych;

• łatwe przypadki to takie, które nie budzą wątpliwości;

• są „podstawą” życia prawnego;

• występują wtedy, gdy czytając tekst ustawy kwestie są oczywiste, niesporne;

• problem legalności w związku z łatwymi przypadkami tak naprawdę nie powstaje.

Są to te wszystkie przypadki, przy których nie stosuje się interpretacji (brak decyzji interpretacyjnych)

W myśl maksymy - clara non sund interpretanda.

TRUDNE PRZYPADKI stosowania prawa

• istnieje możliwość różnych interpretacji; wielu rozwiązań;

• stoją w mniejszości;

• przy okazji trudnych przypadków konfrontowane są różne możliwości rozumienia tekstu.

Rozróżnienie między ROZUMIENIEM, a INTERPRETACJĄ

• nie możemy czegoś zinterpretować, jeśli czegoś nie rozumiemy.

INTERPRETACJA - pojęcie szersze, bo oznacza wybór spośród różnych rozumień.

Problem legalności w TRUDNYCH przypadkach stosowania prawa

W momencie gdy mamy do czynienia z rozbieżnością orzeczniczą powstaje problem które z możliwych interpretacji uznać należy za legalne?!

Obowiązek PRIMA FACIE - mamy uzasadnioną interpretację dopóty, dopóki się nie spotkamy z inną interpretacją.

Legalność OSTATECZNA - mamy do czynienia z różnymi interpretacjami/ rozstrzygnięciami - ale na końcu naszej „drogi” musi zostać JEDNO, ostateczne rozstrzygnięcie.

DYSKRECJONALNOŚĆ - ????????????

Podstawową wartością dla legalności - pewność, przewidywalność prawa - naczelna IDEA prawa.

WYKŁADNIA JĘZYKOWA

Wg Tobora brak jest w ogóle takiej wykładni, najbardziej językowa jest wykładnia CELOWOŚCIOWA :]

1. przede wszystkim szukamy w danym tekście prawnym DEFINICJI LEGALNYCH

generalnie chodzi o ustalenie znaczenia jakiegoś zwrotu (właśnie przez zastosowanie w tekście definicji legalnych - definicji nie można przełamać, są sztywne, tworzone w celu wyeliminowania wątpliwości.)

Przy każdej interpretacji najważniejsza jest INTENCJA prawodawcy - zawarta właśnie w definicjach legalnych.

• PROBLEM - jak rozpoznać który fragment tekstu jest definicją legalną, a który nią nie jest;

• tak, czy siak należy dokonywać (PRAWIDŁOWEJ) interpretacji definicji legalnych - czyli podlegają one interpretacji jak normalny tekst prawny;

• problem zasięgu definicji legalnych - czy wiążą jedynie w ramach danego tekstu prawnego?

Kolejny PROBLEM:

Dokonujemy interpretacji jakiegoś aktu, w którym brak jest definicji legalnych, ale są one w innym akcie prawnym - wg Tobora korzystamy z tych definicji i stosujemy ją (dla mnie to trochę niezrozumiałe - przypisek autora)

2. Gdy brak jest definicji legalnych - sięgamy do JĘZYKA PRAWNICZEGO - szukamy w książkach, orzecznictwie, doktrynie.

Argumentacja prawnicza - otwarta - można łączyć różnorodne interpretacje.

3. Sięganie do JĘZYKA POTOCZNEGO - znaczy to tyle, ze wszystko co jest w tekście prawnym znaczy tyle, ile w języku potocznym. Sięgamy do słownika.

WYKŁAD 26.10.2008 r.

Spójniki: np. „i” - koniunkcja, wyliczenia enumeratywne.

SYNTAKTYKA - budowa tekstu

EIUS DEM GENERIS - tego samego rodzaju

Przepisy, które kończą się „i inne”, np. „i inne usługi”, „i inne zwierzęta futerkowe”

Powstaje problem - co jeszcze należy do tej kategorii zawartej w „i inne” - więc chodzi o to, ze nie wszystko mieści się w tym zespole, tylko rzeczy danego rodzaju.

EXPRESSIO UNIS - kwestia katalogów OTWARTYCH („a w szczególności”) i ZAMKNIĘTYCH („tylko”)

Katalog zamknięty - gdy wymienia jedno, wyklucza inne, ale musi być wskazane to „tylko”

PRZYKŁAD: Jeżeli mama wychodząc z domu powie synowi, ze nie może kopać i gryźć, to czy znaczy to, ze może podpalać i topić?!

1. Zakaz dokonywania wykładni SYNONIMICZNEJ

Znaczy tyle, iż nie należy nadawać tego samego znaczenia różnym zwrotom, czyli analogicznie różnym zwrotom należy przypisywać INNE znaczenie.

Np. „współpracownik” i „pracownik”

Chyba, ze znajdziemy w tekście argumenty, że zwroty mają oznaczać to samo.

2. Zakaz dokonywania wykładni HOMONIMICZNEJ

Jest to tzw. dyrektywa konsekwencji terminologicznej, czyli tym samym zwrotom nie należy nadawać różnych znaczeń, chyba, ze istnieje wyraźna wskazówka prawodawcy, że możemy działać inaczej. Jednak odstępstwo wymaga uzasadnienia (przerzucenie ciężaru dowodu na tego, kto dowodzi, że te same zwroty maja różne znaczenia).

PRAKTYCZNIE: musimy identycznie interpretować te same zwroty, w przeciwnym razie groziłoby to brakiem konsekwencji.

3. Zakaz wykładni PER NON EST

Nie wolno interpretować przepisów tak, by pewne fragmenty tekstu okazały się zbędne (puste, bez znaczenia dla tekstu prawnego)

4. LEGE NON DISTIGUENTE

Jeżeli jakiejś reguły nie wprowadzi ustawodawca, nie może jej wprowadzać interpretator.

np. zasada uczciwego i rzetelnego procesu z Konstytucji

WYKŁADNIA JĘZYKOWA - podsumowanie:

• definicje legalne;

• język prawniczy;

• słowniki;

• zasady.

WYKŁADNIA SYSTEMOWA

Dworkin twierdzi, ze każdy fragment tekstu prawnego jest elementem większej całości.

Generalnie wg wykładni systemowej danemu fragmentowi tekstu nadajemy takie znaczenie, by współgrał on z całością tekstu. Jest to wykładnia w zgodzie z zasadami prawa. Język w szerszym kontekście; chodzi o to, żeby interpretacja najlepiej wpisywała się w większy system; interpretacja, która „pasuje” do całości.

Rozróżnienie wykładni systemowej (wg sądów, nie wg Tobora)

• wewnętrzna - wykładnia w ramach jednego aktu prawnego;

• zewnętrzna - wykładnia w ramach innych (różnych) aktów prawnych (czyli wychodzimy na zewnątrz aktu normatywnego).

Chodzi o analizę relacji (umiejscowienia, wzajemnej korelacji) przepisów tak, by tworzyły pewną całość.

1. Wykładnia w zgodzie z KONSTYTUCJĄ

Czyli podstawowymi zasadami konstytucyjnymi

2. Wykładnia PROUNIJNA

Proeuropejska / prowspólnotowa

Prawo europejskie wyznacza pewne kierunki

Przy wykładni systemowej odnosimy się do:

• tego, co jest hierarchicznie wyższe - prawo wspólnotowe, konstytucja, ustawy, etc.;

• zasad, które zostały uznane za donioślejsze od innych przepisów (ZASADY - to te przepisy, które zostały uznane za donioślejsze - wyznaczają aksjologię, kierunek.)

Kolizja między przepisami - sięgamy do reguł kolizyjnych;

lub przyjmujemy, ze to sprzeczność pozorna i usuwamy ja dokonując interpretacji

3. Argument A RUBRICA („z miejsca”)

Wynika z systematyki (podziału) przepisów - przykładowo część ogólna, zobowiązania, etc.

Punkt wyjścia - miejsce danego przepisu nie jest przypadkowe, czyli miejsce to dodatkowa wskazówka interpretacyjna

Należy dokonywać takiej interpretacji, która pasuje do całości, takiej interpretacji, żeby nie powstawała kolizja (interpretacja prospójnościowa) - Ma prowadzić do tego, by nie powstawały luki w systemie prawnym.

LUKI

Kiedy jest luka? Luka jest między czymś, a czymś. Musimy sobie wyobrazić, co w tym miejscu być powinno (co jest prawnie doniosłe) - a czego nie ma (oczywiście wszystko obraca się wokół naszej własnej oceny).

1. luki techniczne - nie ma unormowania, a coś jest prawnie doniosłe; nie pozostaje poza sferą prawną - czyli nie ma czegoś, co jest prawnie doniosłe. Jest to luka rzeczywista.

2. luki pozorne - luki wg oceny aksjologicznej - nic nie można zrobić

czyli tak naprawdę nie ma luki, bo prawodawca celowo tego nie unormował. Jest to luka negatywna.

WYKŁADNIA CELOWOŚCIOWA

Dla większości jest ona pomijana, stosowana jeśli językowa i systemowa nie mogą być zastosowane; niemniej jednak Tobor uważa, iż jest ona najważniejsza.

Jak w każdej wykładni chodzi o to, by ustalić pewne znaczenie, rozumienie przepisu; w celowościowej - ustalając rozumienie - bierzemy pod uwagę cel, ustalenie intencji prawodawcy; wykładnia ta zawsze ma prowadzić do ustalenia intencji prawodawcy, jego celu.

(definicje legalne - wyraźne ustalenie intencji)

1. USTALENIE CELU PRZEPISU - mamy do czynienia z różnorodnością celów:

Cele rozumiane SUBIEKTYWNIE (rozumienie prawodawcy) - określenia: - „celem prawodawcy”, „ratio legis prawodawcy”;

Cele rozumiane OBIEKTYWNIE (tekstu) - określenia: - „celem przepisu”

CEL - zamiar, dążenie (pojęcie raczej psychologiczne)

CEL PRAWODAWCY - wg Tobora bardziej skomplikowana kwestia.

Różny stopień szczegółowości celu: cel przepisu; cel prawodawcy, cel ustawy; cel całego systemu prawnego.

PROBLEM: o jakiego prawodawcę chodzi: czy prawodawcę historycznego tworzącego dany przepis, czy prawodawcę aktualnego.

Ustalamy jak by wyglądał dany przepis, gdyby był wydawany przez aktualnego prawodawcę (ale szczerze mówiąc nie wiem o co w tym do końca chodzi, bo Hania w tym miejscu pisze, ze pojawia się problem: jak wygląda dzisiejszy prawodawca, jakby wyglądał dziś ten przepis, ale to wszystko dla mnie odrobinę nielogiczne)

Niekiedy pewne cele są wprost wyrażone w ustawie - ale ABSOLUTNIE nie chodzi tu o cele prawodawcy, których szukamy przy wykładni.

Cele: gospodarcze, kulturowe, społeczne, socjologiczne; z orzecznictwa: cele obiektywne, subiektywne, opisowe.

Czasem mamy do czynienia z wielością celów w jednym akcie/przepisie - rozwiązanie prawne różnych celów.

2. w jaki sposób cele są ustalane?

• zawarte przez prawodawcę w PREAMBUŁACH - ale PROBLEM - jaką mają wtedy moc?

• Sięgamy do materiałów przygotowawczych, „historii legislacji” - wszystko to, co poprzedzało powstanie danego aktu, tzw. Materiały przygotowawcze - negocjacje przed uchwaleniem danego aktu, etc. - (ale z takim systemem stykamy się w krajach skandynawskich, nie u nas - tak mam w swoich notatkach);

• Musimy podać argument na poparcie naszego ustalonego celu:

• Powołujemy się na poglądy doktryny;

• Odwołujemy się do literatury;

• Odwołujemy się do orzeczeń innych sądów („Trybunał Konstytucyjny stwierdził, ze...”);

• Powołujemy się np. na komisję legislacyjną.

• Koncepcja przeważająca - najczęściej jednak cel jest po prostu oparty na tekście; wynika z samego tekstu. Sam przepis wskazuje intencję prawodawcy (np. ulgi, czy zniżki zawarte w przepisie)

Idea - prawodawca powinien tak formułować tekst, by był widoczny jego cel.

3. co z celem zrobić? (czyli jak cel wpływa na przyjęcie takiego, czy innego rozumienia?)

pojęcie SKUTECZNOŚCI (czyli kiedy dany przepis jest skuteczny? - mechanizm taki, jak w życiu codziennym):

• sam przepis winien być skuteczny (mieć dobrą treść);

• przepis winien być odpowiednio stosowany;

• przepis winien być także przestrzegany.

Powyższe przesłanki winny być spełnione łącznie, by PRZEPIS był skuteczny.

By WYKŁADNIA była skuteczna:

• ustalamy co tak naprawdę jest celem;

• z punktu widzenia takiego celu patrzymy na różne możliwości zastosowania tego przepisu.

interpretacja ze względu na SKUTKI (wg Tobora mieści się ona w wykładni celowościowej)

winniśmy przy takiej interpretacji brać pod uwagę konsekwencje stosowania danego przepisu - skutki decyzji - co się będzie dalej działo?

Patrzymy przez pryzmat skutków i wybieramy taką interpretację, która będzie dla nas najbardziej korzystna (uzasadniany w ten sposób, iż skutki danego przepisu są zamierzone/niezamierzone przez prawodawcę)

ARGUMENTUM AD ABSURDUM

Należy odrzucić taką interpretację, która prowadzi do absurdalnych lub niemożliwych do zaakceptowania konsekwencji.

Zastosowanie narzędzi (czyt. wykładni) - mamy daną interpretację i stosując wszystkie wykładnie (językową, systemową i celowościową) otrzymujemy kilkanaście interpretacji - zatem musimy wybrać najkorzystniejszy sposób interpretacji - zatem próbuje się te narzędzia (wykładnie) ułożyć w jakąś hierarchię:

Językowa (jeżeli jest niewystarczająca, to:)

Systemowa

Celowościowa

Ale wg Tobora nie ma żadnej hierarchii - nie należy rozdzielać tych wszystkich wykładni (szczególnie nie jest możliwe rozdzielenie wykładni językowej od systemowej) (nie można uważać, ze dana wykładnia jest ważniejsza od drugiej, brak jest w zasadzie argumentów na rozróżnienie w ogóle wykładni, zatem nie do przyjęcia jest ich wyodrębnianie w ogóle) rozróżnienie wykładni jest kwestią umowną, natomiast cała hierarchia - kompletnie nie ma racji bytu.

Te same narzędzia jeden zalicza do jednej wykładni, a inny do drugiej, np. definicje legalne - wykładnia językowa, a niektórzy sądzą, ze to wykładnia systemowa (bo szukamy czasem definicji legalnych w innych aktach)

PRAWO = TEKST + INTERPRETATOR

TEKST

PRAWODAWCA INTERPRETATOR

INTERPRETATOR - kluczowy element

1. przynależność do kontekstu socjolingwistycznego (społeczności językowej - każdy z nas należy); do wspólnoty interpretacyjnej

w ramach tej wspólnoty niektóre posunięcia są akceptowalne, a niektóre nie - ale występuje ujednolicenie interpretacji (quasi cel)

paradygmat interpretacyjny (to ta skrzynka z narzędziami) coś, co jest akceptowane w naszej wspólnocie + pewne wartości; narzędzia i wartości są identyczne w danej wspólnocie)

Autorytet represyjny

Autorytet instytucjonalny

ACT OF INTERPRETARIA - istnieją akty, które mówią jak interpretować (np. w Kanadzie)

PARADYGMAT - zestaw narzędzi; narzędzia i zestawy są jednakowe w danej wspólnocie interpretacyjnej;

- próba budowania pewnych preferencji;

interpretacja - dokonywanie wyboru pomiędzy możliwymi rozumieniami.

Pojęcie AUTORYTETU - mamy „autorytet”, gdy nasza interpretacja zyskuje aprobatę (np. autorytet intelektualny, represyjny, instytucjonalny)

2. PREROZUMIENIE każdy ma ??? (Haniu nie wiem co ma!) odgrywa kluczową rolę, sprawia, że każdy żyje we własnym świecie; centralna kategoria hermeneutyki - rodzaje:

• prerozumienie INTELEKTUALNE

Świat jaki widzimy zależy od naszej wiedzy (kluczowa bariera społeczna), wiedza ogólna jest podstawą; bariera społeczna, która nam na coś pozwala, a na coś nie (referendum w sprawie wprowadzenia Euro - nikt jednak nie wie kiedy wprowadzone być powinno)

• prerozumienie AKSJOLOGICZNE

kolejna cecha, która różnicuje nasze interpretacje - przestrzeganie zależy od przyjętych, akceptowanych wartości (np. ktoś jest liberałem i wyznaje takie, a nie inne zasady, przekonania, wartości)

• prerozumienie WOLICJONALNE

to, co widzimy zależy od naszego nastawienia, woli.

Nie prawodawca, a nasze rozumienie tekstu kieruje systemem prawnym.

TEKST

Sam tekst - litery - nie znacząc w zasadzie nic, bez intencji nic nie ma.

Zbiór aktów normatywnych w danej jednostce czasowej (ale Haniu nie wiem do czego to się odnosi)

Złożoność tekstu prawnego:

• płaszczyzna opisowa;

• płaszczyzna dyrektywna;

• płaszczyzna presupozycji.

Nie jest tak, że interpretując dany tekst, każdy interpretuje to samo i dochodzi do tych samych wniosków, ale nie jest też tak, ze z danym tekstem można zrobić co się chce, zawsze wymaga to uzasadnienia.

Relacja między językiem, a rzeczywistością:

• język jako odzwierciedlenie rzeczywistości (odbicie tego, co jest na zewnątrz);

• kreatywna funkcja języka - nie tylko odtwarza, ale przede wszystkim tworzy rzeczywistość.

Język potoczny/język tekstów prawnych - tworzą, kreują dwa różne światy.

PRAWODAWCA - autor tekstu

Wiedza o autorze pozwala nam lepiej zrozumieć tekst.

Ustalenie INTENCJI prawodawcy - w zasadzie tylko to robi interpretator

Struktura AUTORA

Najczęściej ciała kolegialne

Racjonalny prawodawca

Rodzaje racjonalności:

• racjonalista PRAWNONATURALNY

analogicznie do prawa natury (żywotnego do dziś)

problem - jak to prawo odczytać?

Prawodawca jest w tym przypadku racjonalny, gdy: zapisuje w prawie pozytywnym (tekście) coś, co już istnieje (tutaj: prawo natury); to, co gdzieś istnieje (zapis)

Przejaw racjonalności prawnonaturalnej - art. 30 Konstytucji - prawo tkwi w godności człowieka.

• racjonalista INSTRUMENTALNY

Wiąże się z instrumentalnym rozumieniem prawa, prawo to środek realizacji celu. Oderwanie prawa od wartości, prawo to środek realizacji jakiegoś celu

W tym przypadku - racjonalność = skuteczność.

Cechy racjonalnego prawodawcy:

1. uporządkowany system wartości (racjonalista AKSJOLOGICZNY)

ewidentna kolizja pomiędzy wartościami (prawo nie równa się sprawiedliwości)

tworząc poszczególne przepisy prawodawca musi mieć na względzie różne wartości, musi je ważyć;

nie może tworzyć takich przepisów, gdzie wartości będą sprzeczne;

jedna wartość nie deroguje drugiej, trzeba je ważyć;

a my wybieramy najbardziej wg nas racjonalne rozwiązanie.

2. kompletna wiedza

Racjonalność LINGWISTYCZNA - posługuje się bardzo dobrze językiem, ma do tego kompetencje. Nie ma nic zbędnego w przepisach - racjonalność na to nie pozwala.

wiedza ta w granicach języka (dla kogoś, kto swobodnie posługuje się językiem)

zakładamy, ze prawodawca tę wiedze posiada;

racjonalny - czyli przyjmuje takie rozwiązania języka, które są poprawne.

Racjonalny prawodawca potrafi dobrać środki do realizacji celów.

Prawodawca powinien znać prawo, system prawa. Prawodawca racjonalny musi wiedzieć, co robi, musi nawet przewidywać skutki, mieć świadomość skutków. Musi tez znać powiązania z innym prawem.

Postmodernizm - jest racjonalny prawodawca, ale jego racjonalność również gdzieś się kończy - my też musimy to interpretować - wyczucie pomiędzy „złymi” przepisami.

• racjonalista ARGUMENTACYJNY

działania prawodawcy (przepisu) spotykają się z aprobatą.

Problem argumentacji - każdy argument jest funkcją audytorium - czyli tych, w stosunku do których dany argument trafia - winno być jednolite - czyli na tym samym poziomie wykształcenia

• racjonalista KOMUNIKACYJNY

prawo jako rozmowa

dyskurs -> konsensus.

WYKŁAD 29.11.2008

PROBLEMATYKA ZASAD PRAWA

Zasady - reguły, które mają charakter podstawowy, stoją u podstaw systemu prawa.

Zasada w rozumieniu NORMATYWNYM

• postulaty jakie normy powinny być zasadami;

Zasada w rozumieniu OPISOWYM

• opis tego, co rzeczywiście ma ten charakter podstawowy, zasadniczy.

SPOSOBY TWORZNIA ZASAD PRAWA

1. ETOS nie LEX - autorzy opierają się o normy pozaprawne, nie prawo. Chodzi o normy ekonomiczne, moralne, polityczne

Czyli - zasada nie jest w tym przypadku prawem?

2. LEX nie ETOS - odnajdywanie zasad w samym prawie

Sposoby wyodrębniania zasad:

• Wnioskowanie INDYKCYJNE - z części do całości

Na podstawie szeregu dowolnych norm konstruuje się ogólną normę, zasadę np. zasada prawa do obrony

• Zasadą jest pojedynczy przepis

pojedynczy przepis mający szczególne znaczenie - np. art. 5 kpk, domniemanie niewinności, in dubio pro reo

Powinno się mówić o ideologii zasad, a nie o zasadach.

W piśmiennictwie - zasada (wg Ronalda Dworkina)

Spór teorii Dworkina i Harta

Herbert Hart - pozytywista miękki, wyrafinowany

1. prawo składa się z reguł (dwa rodzaje reguł)

• reguły pierwotne - rozkazy (te reguły z pozytywizmu twardego);

• reguły wtórne:

1. reguła ZMIANY - pozwala dostosować prawo do zmieniających się warunków społecznych;

2. reguła ORZEKANIA;

3. reguła UZNANIA - pozwala stwierdzić co jest prawem, pozwala zakwalifikować normę jako normę należącą do systemu prawa.

Ale problem - jak ustalić co jest prawem?

2. prawo wywodzi się z faktów społecznych (tryb orzekania, itp.); moralność może decydować o istnieniu normy, ma wpływ na to, co jest prawem.

Pozytywiści twardzi:

Prawo to rozkaz suwerena obwarowany sankcją

Pozytywistyczny obraz prawa:

Prawo to rozkaz suwerena obwarowany sankcją, prawo nie ma nic wspólnego z moralnością, nie musi spełniać wymagań moralnych/

Dlaczego norma obowiązuje? - bo została ogłoszona, zatwierdzona, a inna norma może ją derogować.

Brak nieposłuszeństwa obywatelskiego, tzw. „paradoks bandyty”

1. prawo/moralność - nie mają ze sobą nic wspólnego;

2. norma wprowadzona do systemu, przyjęta i ogłoszona przez organ;

3. nie uznaje nieposłuszeństwa obywatelskiego

Dworkin - nie pozytywista, nie prawnonaturalista.

Teoria Dworkina: - „integralna teoria prawa”

Trzecia droga pomiędzy prawem natury, a pozytywizmem, poza regułami wcześniejszymi stwierdził, ze prawo składa się z dwóch rodzajów norm: reguł i zasad.

Robert Alexy i Ronald Dworkin:

Nowe rozumienie ZASADY w nauce prawa (projektująca definicja zasady) w oderwaniu od pierwotnego jej rozumienia.

Jeżeli w dogmatyce pojawia się zasada, to będzie to zasada w ujęciu pierwotnym, u Dworkina lub Alexego może to być reguła, a nie zasada.

Reguły i zasady - odmienność wg Dworkina

Zasady - niekonkluzywne - mogą znaleźć zastosowanie w mniejszym lub większym stopniu.

Alexy- zasady mają optymalizacyjny charakter;

wskazują pewien cel/ideał, do którego powinniśmy dążyć w możliwie najwyższym stopniu. Stopień spełnienia uzależniony od prawnych/faktycznych możliwości. Np. prawo do bezpłatnej nauki, prawo do pracy.

Mają wymiar wagi, którego reguły są pozbawione.

Zasady podlegają procesowi ważenia, natomiast reguły są tak samo ważne (nie ma reguł ważniejszych i mniej ważnych, bo sięgamy do reguł kolizyjnych)

REGUŁY - charakter konkluzywny - są stosowane zgodnie z maksymą „wszystko albo nic”, albo jakiś stan zaistniał i wtedy stosujemy regułę, albo nie zaistniał i jej nie stosujemy.

Nie mają wymiaru wagi.

Jeśli mamy kolizję reguł sięgamy do trzech reguł kolizyjnych:

• lex specialis derogat legi generalis;

• lex superior derogat legi inferiori;

• lex posterior derogat legi priori.

ZASADY można hierarchizować (można wyodrębnić zasady ważniejsze/mniej ważne) lecz nie ma z góry ustalonej (abstrakcyjnie) hierarchii zasad, trzeba brać pod uwagę każdy przypadek z osobna.

W przypadku kolizji dwóch zasad - pierwszeństwo w każdym przypadku przyznajemy w oparciu o dany przykład, stan faktyczny. (np. kwestia konfliktu w Rospudzie)

W dwóch różnych przypadkach, gdzie mamy do czynienia z tymi samymi (przykładowo dwiema) zasadami w jednym przypadku pierwszeństwo zyskuje jedna zasada, w drugim - druga (w zależności od przypadku, daną zasadę uznajemy za „ważniejszą”).

KOLIZJA:

Reguł - zastosowanie może znaleźć tylko jedna z nich i jedna wyłącza drugą;

Zasad - przyznanie pierwszeństwa jednej z zasad - nie wyłącza stosowania innej zasady; zastosowanie mogą znaleźć obie zasady, tylko w różnym stopniu.

Kolizja zasada, a reguła - pierwszeństwo ma reguła, bo reguła wyznacza prawne możliwości realizacji zasady (np. zasada wolności i areszt tymczasowy) chyba, ze zasada wynika z aktu hierarchicznie wyższego (bo wtedy ma wyższą wagę w systemie) (reguły w kc i zasada współżycia społecznego).

KRYTERIUM OBOWIĄZYWANIA:

Reguły - „test kompetencji”; kompetentny organ, wymagana procedura (tryb, ogłoszenie)

Zasady - 1. kryterium instytucjonalnego poparcia - faktyczne stosowanie normy przez organy w praktyce;

2. kryterium odpowiedzialności - odpowiedzialności w odczuciu społecznym, dana norma obowiązuje jako zasada („moralność polityczna”)

Żadna norma nie spełnia równocześnie roli zasady i reguły (albo coś jest zasadą, albo regułą).

Klasyczny pozytywistyczny paradygnmat - co robi sędzia tam, gdzie kończą się reguły?

stosuje ocenę (dyskrecjonalność sędziowska)

Dworkin przyjmuje tezę, że jest tylko jedno prawidłowe rozwiązanie sytuacji (tak, gdzie kończą się reguły, rozpoczynają się zasady)

Sędzia u Harta - to sędzia słaby

Sędzia u Dworkina - sędzia „Herkules”, rozstrzyga

Dworkina krytykuje Lech Morawski:

1. nie ma wzorca jak odróżnić reguły od zasad;

2. domniemanie niewinności, in dubio pro reo - reguły

Nie wszystko, co nazywamy zasadą w ujęciu Dworkina zasadą będzie.

KLAUZULE GENERALNE

Wyraz pozytywizacji moralności zgodnie z przekonaniem prawodawcy

Arystoteles już „zajmował” się klauzulami („prawo to nie tylko normy, ale i słuszność”); prawo rzymskie - rozkwit klauzul (rozstrzygnięcia na zasadzie słuszności); w prawie anglosaskim (equity law); XX w. prawo zaczęło się „interesować” klauzulami generalnymi.

Rozumienie klauzul generalnych:

1. klauzulami generalnymi określane są przepisy, które zawierają zwroty niedookreślone (odsyłające do ocen sędziowskich); (czyli są to przepisy zawierające klauzule);

2. klauzulami są owe same zwroty niedookreślone - częściej pojawia się to pojęcie klauzul generalnych, np.:

1. zasady współżycia społecznego (w kc.)

2. zasady sprawiedliwości społecznej (art. 1 Konstytucji)

3. cel publiczny, interes publiczny (kpa)

4. szkodliwa społeczność czynu (kk)

Tworzenie klauzul generalnych:

Prawodawcza praktyka upoważnienia organ stosujący prawo do wykorzystywania w procesie decyzyjnym kryteriów, które w tekstach prawnych są jedynie ogólnie określone oraz praktyka wskazywania adresatom norm prawnych, potrzeby brania tych kryteriów pozaprawnych pod uwagę w zachowaniach podejmowanych na podstawie tych norm.

Klauzula generalna to element języka prawnego - charakteryzuje się otwartą strukturą znaczeniową; pomiędzy językiem normalnym, a sztucznym.

Charakterystyka klauzul generalnych:

1. zwroty niedookreślone (nieokreślone znaczeniowo)

zwroty, które zawierają wyrażenia, które nie są całkowicie jasne i jednoznaczne. Przepisy prawa w tym momencie nie dają żadnych, bądź wyczerpujących wskazówek jak należy te zwroty rozumieć.

Zwroty, które mogą stanowić podstawę różnej oceny w każdym, rozpatrywanym indywidualnie przypadku, np. zasady współżycia społecznego

2. mają charakter odsyłający (odsyłają do czegoś)

kierują do organu uprawnionego lub zobowiązanego do wydania rozstrzygnięcia (nie odsyłają)

wg prof. Nowickiego klauzula generalna nie odsyła, bo skoro podmiot odsyłający ma odsyłać w konkretnych przypadkach, to póki tej oceny nie będzie nie ma miejsca, do którego podmiot dokonujący oceny miałby być odsyłany

są przepisami blankietowymi, delegacyjnymi.

3. mają na celu zapewnienie elastyczności prawa

„okno na świat prawa” wg prawodawstwa niemieckiego.

PODZIAŁ klauzul generalnych:

1. dobra wiara, dobro dziecka, względy słuszności - brak reguł jak należy rozumieć te zwroty

2. zasady sprawiedliwości społecznej, zasady współżycia społecznego - w tekście prawnym ogólne reguły, wg których powinno się działać.

Klauzule generalne wyznaczają ogólne kryterium, na podstawie którego podmiot określający skutki prawne jest uprawniony, bądź czasami zobowiązany do dokonywania oceny, przy czym podstawę tej oceny stanowi akceptowana przezeń hierarchia wartości.

WYKŁAD 28.02.2009

Najpierw analizujemy problem interpretacyjny, natomiast dopiero później stosujemy wykładnię.

Wykładnia to nie jest gotowe narzędzie, gotowy mechanizm (nie ma zasady, ze najpierw np. stosujemy wykładnię językową, potem celowościową) - generalnie należy dobierać taką wykładnię, która odpowiada KONKRETNEMU przypadkowi.

(tekst, język prawodawca z tego wykładu - uzupełniony wcześniej!)

WYKŁADNIA HISTORYCZNA

Przeprowadzana w oparciu o różne argumenty (materiały)

1. odwołanie się do materiałów przygotowawczych (np. projekty aktów)

2. oparta na piśmiennictwie i orzecznictwie (odwołujemy się do wszystkich orzeczeń, nie tylko tych obowiązujących obecnie, analizujemy różnice pomiędzy tym, co obowiązuje, a tym, co nie obowiązuje) - utrwalone orzecznictwo - najmocniejszy dowód na wybór interpretacji

3. argument ze zmiany przepisu(nie chodzi jedynie o zmianę przepisu, ale także zmianę otoczenia przepisu

1. nowe rozwiązania pomagają zrozumieć stare przepisy (wnioskujemy o nowym przepisie) (np. jeśli obowiązek podatkowy istniał w 2003 r. - stosujemy przepisy z 2003 r.)

2. w razie braku zmiany - zmiana może mieć charakter albo stylistyczny, albo normatywny.

Argument intencji prawodawcy z wykładni historycznej

Wysokie miejsce w piramidzie argumentów - nowy argument (czyli dążymy do coraz większej ilości argumentów)

Ten sam argument w różnych sytuacjach ma różne stopnie (rangę) raz się przyda, a raz nie.

DYREKTYWY PREFERENCJI

Na stan faktyczny trzeba patrzeć przez pryzmat tekstu, domniemanie języka potocznego, chyba, ze ważne względy każą nam inaczej.

Mamy tekst i mamy narzędzia - to jest cała interpretacja i zależy ona od interpretatora.

Generalnie problem interpretacji wiąże się z uzasadnieniem naszego stanowiska.

Dany przepis - opis czegoś;

- strona powołując się na dany przepis, interpretując go mówi, iż coś POWINNO wyglądać w dany sposób, coś tak się POWINNO interpretować.

WYKŁAD 14.03.2009r.

Dyrektywy preferencji:

- na stan faktyczny należy patrzeć przez pryzmat tekstu;

• tekst należy interpretować za pomocą różnych narzędzi.

• Spór o pewne „wyobrażenia”, o „powinne” rzeczy

• „celem przepisu jest...” - nikt nie wie co jest celem przepisu

problem interpretacji wiąże się z uzasadnieniem

interpretacja to własne wyobrażenie na znaczenia danego przepisu

dany przepis to opis czegoś, jakiejś stypizowanej sytuacji.

Strona powołując się na dany przepis, interpretując go mówi, iż coś POWINNO mieć miejsce

Sąd:

trzy strategie interpretatora:

1.model jednoznaczności;

2.model granicy językowej;

3.model kompleksowy.

Ad 1. MODEL JEDNOZNACZNOŚCI

Sądy mówią tak: jeżeli wykładnia językowa w sposób wystarczający pozwala zrozumieć treść przepisu, nie wolno sięgać do innych narzędzi (reguły). Czyli jeżeli możemy zastosować wykładnię językową, to już nie sięgamy po nic innego.

clara non sund interpretanda. Jeśli przepis jest jasny - nic nie należy robić. Czyli w momencie, kiedy nikt inny w procesie interpretacyjnym nie wysnuwa innych wniosków, nie ma różnych interpretacji. ZASADA DYSKURSU

Dopiero jak ktoś coś podnosi wdajemy się w spór.

Omnia sund interpretanda - wszystko podlega interpretacji.

ROZUMIENIE / INTERPRETACJA

Żeby dokonać interpretacji musimy dany przepis najpierw ROZUMIEĆ, czyli dopiero w momencie kiedy jest rozumienie - rozpoczyna się interpretacja.

teoria łatwych i trudnych przypadków (dokładniej str. 1)

łatwe - bezpośrednie rozumienie tekstu.

trudne - problem interpretacyjny pojawia się wtedy, kiedy w dyskursie pojawiają się dwa różne rozumienia (odmienne znaczenia).

Generalnie jak już coś dojdzie do sądu to mamy do czynienia z przypadkami trudnymi, gdyż istnieje wielość interpretacji.

W sądzie następuje wybór jednej hipotezy interpretacyjnej.

wykładnia językowa rozumiana przez sądy - łatwo dostępna, obiektywna, najbardziej ograniczająca możliwości interpretacyjne.

Należy się powoływać na to, co sąd powiedział, a nie na to, co chciał powiedzieć. Różnica między saying a doing

Ad. 2 MODEL GRANICY JĘZYKOWEJ

wykładnia językowa jest nie tylko punktem wyjścia, ale też granicą (zakreśla granice) w ramach możliwego sensu słów zawartych w tekście prawnym.

Sądy nie mogą wszystkiego, wszystko się mieści w ramach pewnych granic (nie bardzo wiem o co kaman przypisek autora), granic wykładni, granic tekstów prawa.

Jest tekst i mamy jego rozumienie prawne, rozumienia winny mieścić się w granicach wykładni.

Granica między interpretacją, a tworzeniem prawa, czyli tym, co jest jeszcze wykładnią, a co już jest tworzeniem nowego prawa

a prawda jest taka, że tej granicy fizycznie nie ma, jest ona jedynie w dyskursie granica jedynie interpretacyjna, w zależności jak dana teza przyjmowana jest w dyskusji.

GRANICA WYKŁADNI LEX!!

Można sięgnąć po inne dyrektywy, by wybrać spośród kilku językowych znaczeń. Czyli dopiero w momencie, kiedy mamy kilka interpretacji językowych (przykładowo czysto słownikowych).

czyli jeżeli język nie rozstrzyga, sięgamy do innych wyjaśnień. Subsydiarna rola innych interpretacji (nie językowych).

Językowo można coś tak rozumieć i inaczej - nie wolno przekroczyć granicy językowej (której nie ma)

Ad 3 WYKŁADNIA KOMPLEKSOWA

Łączne przeprowadzenie wykładni systemowej, celowościowej i funkcjonalnej może dopiero doprowadzić do właściwej interpretacji (miarodajnych wyników) - wszystkie trzy interpretacje stanowią pewną całość.

W każdym przypadku przepisy należy tak odczytywać, by treść pozostawała zgodnie z celem i systemem.

Orzeczenie z kwietnia 2008 (SN) - Nie jest możliwe uzyskanie poprawnej interpretacji - w oderwaniu od całości systemu prawa. w oderwaniu od owego celu i funkcji.

Prawidłowo sporządzone uzasadnienie winno być jak garnitur uszyty na miarę, a nie taki z Reala (Tobor)

w zależności od sytuacji interpretacyjnej stosujesz dane środki (narzędzia). Czyli nie ma gotowych wzorów interpretacyjnych.

Koncepcje interpretacyjne powinny się zaczynać od początku, podstawowy błąd sądów -zaczynają robotę bez gry wstępnej :D

(chciałem auto zmienić, bo nie umiem płyty wyciągać)

Bezużyteczność wykładni językowej (iluzja wykładni językowej):

Nie jesteśmy w stanie przeprowadzić podziały wykładni językowej/ systemowej/ celowościowej.

„no textual position”

Czysty tekstualizm nie istnieje; tekst nie istnieje bez intencji. Nie można dokonać interpretacji zwrotów w oderwaniu od całości (sytuacji), bez zbadania INTENCJI (funkcji, celu o tym wyżej), tekstu i użycia języka i badamy to konkretne użycie, NIE w oderwaniu od intencji.

Ta sama wypowiedź może być użyta z różną intencją, dlatego mogą być różne rozumienia. Różne sposoby użycia tych samych zwrotów. Nie można stosować OSOBNO, abstrakcyjnie wykładni językowej. Tudzież: jeżeli chcemy uzyskać interpretację jednej wypowiedzi, niejednokrotnie sięgamy do innej wypowiedzi celem porównania.

Czyli podział na wykładnię językową, systemową i celowościową tak naprawdę jest kompletnie bez sensu. Należy je stosować łącznie. (wg Tobora)

podział dyrektyw jest bezużyteczny (wartościowanie wykładni i narzędzi jest całkowitym fałszem)

w orzeczeniach nie ma interpretacji językowej, bo gdy powstają dwa różne poglądy, nie możemy ich rozsądzić językowo.

Rozumienie literalne jak na gruncie języka prawnego.

Generalne założenie

jedynym sposobem interpretacji - ustalenie INTENCJI (czyli interpretacja - ustalenie intencji)

(lex intencja prawodawcy)

wykazanie bezużyteczności wykładni językowej:

trzeba pamiętać: że jeżeli coś jest JĘZYKOWO jasne, nie wymaga to interpretacji, jeżeli są różne interpretacje stosujemy wszystkie wykładnie łącznie! Bo innej możliwości tak naprawdę nie ma. Zatem też „wyższość” jednych wykładni nad innymi (pierwszeństwo) jest bzdurna.

Zawsze ustalamy INTENCJĘ prawodawcy; problemy prawników - w pewnych sytuacjach trudna do odnalezienia jest owa interpretacja prawodawcy.

Rozumienie literalne - dosłowne (nie na gruncie języka potocznego, tylko języka PRAWNEGO, czyli tak naprawdę nie mamy tu znowu do czynienia z wykładnią czysto językową (gdy pojawiają się wątpliwości), tylko znowu się kierujemy intencją prawodawcy)

(stara zasada: jak nie wsadzisz, nie wyciągniesz)

(wiecie co to jest zachowek? Jak ktoś schowa, to jest zachowek)

(niektórzy mówią, że małe jest piękne... niektórzy faceci się w ten sposób pocieszają...)

KLAUZULE - samodzielna interpretacja na potrzeby konkretnej sytuacji.

1. nowe rozumienie języka prawodawcy

2. bardzo różne problemy (możliwości) interpretacyjne

(i znowu nie wiem o co kaman)

interpretacja na naszą korzyść - bzdura! (np. na korzyść oskarżonego, podatnika)

in dubio pro tributario wszystko na korzyść podatnika jak powstaną wątpliwości. Konsekwencja przepisów konstytucyjnych. ?!

Interpretacja rozpoczyna się wtedy, kiedy są różne interpretacje

(Tobor: ja jako znany tropiciel)

WYKŁAD 15.03.2009 r.

POJĘCIE LEGALNOŚCI - zgodności z prawem

tu też odnosi się pojęcie łatwych i trudnych przypadków stosowania prawa

łatwe - są wszędzie i nie powinny być ignorowane, mamy z nim do czynienia wtedy, gdy przepis może być rozumiany bez pośrednictwa wykładni (lex clara est), stosuje się przepis w dokładnym, językowym rozumieniu. Jest ich w cholerę, dlatego nie są one generalnie omawiane. Nie ma problemu z legalnością - jasne kryterium.

trudne - anomalia życia prawnego, kiedy mamy do czynienia z wielowariantowością, koniecznością dokonania wyboru. I wtedy rozpoczyna się proces interpretacji.

Rażące naruszenie prawa - kwalifikowana niezgodność z prawem

1.jeżeli funkcjonują w orzecznictwie różne (rozbieżne) interpretacje prawa - w orzecznictwie pojęcie ocenne.

LEGALNOŚĆ TRUDNYCH PRZYPADKÓW

(artykuł czy sądy mogą angażować się polityczni aktywizm / pasywizm sądów)

Dworkin 'one right answer', czyli spośród różnych możliwych 'odpowiedzi' wyłącznie jedna jest prawidłowa (najlepiej uzasadniona), prawdziwe to te, które lepiej uzasadnione, a prawdziwe to legalne.

Tobor uważa, że nie ma 'one right answer', tylko 'ONE ANSWER'

nasze decyzje nie są ostateczne dlatego, że są nieomylne, ale dlatego jest nieomylna, bo jest ostateczna (sędzia Jackson)

Sąd nigdy nie może podjąć decyzji takiej, żeby przyznać dwóm stronom rację. Decyzja ostateczna, prawomocna - jako jedno rozstrzygnięcie, konkretne, ale nie analizujemy czy 'dobre', czy 'nie'. Ostatecznie LEGALNA jest decyzja prawomocna. Wcześniej jest legalność prima facie, w momencie, kiedy orzeczenie nie jest prawomocne.

Prawo to nie zbiór gotowych konkluzji, my przyjmujemy teorię o spornym systemie prawa. Do momentu rozstrzygnięcia jednym, konkretnym ostatecznym orzeczeniem.

Kwestia różnych wartości legalności.

Platon: legalność jest przeszkodą. Generalnie chodzi o to, że ci, którzy stosują prawo 'obecnie', mają lepsze rozeznanie w prawie niż ci, którzy stanowili prawo kiedyś.

Tobor się z nim zgadza.

Pewność prawa można realizować przez:

PEWNOŚĆ PRAWA można realizować przez to, że z prawa coś wynika (fałszywa wersja) kryją się zakamuflowane wybory;

wybory zakamuflowane

są różne możliwości interpretacyjne na użytek danej sprawy wybiera jakieś interpretacje I później ją argumentuje.

Jedyną drogą do pewności jest PRAWDA

pewność prawa osiągana przez pokazanie rzeczywistych elementów decyzyjnych, począwszy od wyborów drogi interpretacyjnej

contra legem - przeciw prawu. Żeby powiedzieć, ze coś jest contra legem, to to jest po prostu kwestia innej interpretacji, znaczy to dokładnie to samo. Ta interpretacja jest niedopuszczalna sprzeczna z jakimś wyborem.

Interpretatione contra interpretatione - prawda

(Tobor: ja w ogóle jestem bez serca, przekonacie się na egzaminie)

BEZSTRONNOŚĆ

może być tylko w sytuacjach stronnych

pojawia się w przepisach wspólnotowych

ideałem bezstronności - cały szereg zarzutów. Może prowadzić do moralnego wyalienowania.

w życiu powinniśmy być stronniczy- to jest zasada, bezstronność - wyjątek

słownik - obojętny, neutralny, nie skłaniający się w żadną stronę, nieuprzedzony, kierujący się obiektywizmem,etc.

Cecha przypisywana pewnym OSOBOM, w całym szeregu sytuacji tej bezstronności nie może być, a w sytuacjach związanych z prawem - ROSZCZENIE DO BEZSTRONNOŚCI.

Ocena wobec bezstronności -

1. kierowana wobec podmiotów, w stosunku do których możemy formułować roszczenie do bezstronności (sędziego, nauczyciela, etc.)

2.bezstronność - cecha pewnych procedur; wymogi, które stawiamy procedurom (nakaz wysłuchania przeciwnej strony, nie można być sędziom we własnej sprawie - przykłady)

ASYMETRIA procedury - dłużnik lepiej chroniony niż wierzyciel, ale to nie jest bezstronność;

3.wymóg bezstronności prawa materialnego: bezstronność procedury prawodawczej - przy ustawodawstwie (np. uzasadnianie projektów); treść poszczególnych reguł - te same kryteria w różnych sytuacjach są różnie interpretowane (np. przy przetargu kto da więcej, ale na egzaminie to już się nie przyjmuje :D).

4.końcowe decyzje, które są podejmowane. Treść poszczególnych reguł - równość w prawie („kryteria równości” - mogą te same kryteria w jednym przypadku być obiektywne, a w innym nie)

ROSZCZENIE DO BEZSTRONNOŚCI - nie w stosunku do wszystkich jest to roszczenie, tylko do pewnych grup osób (sędziów, nauczycieli).

Może być w różny sposób uzasadniane:

uzasadnienie analityczne (logiczne) - zostało zawarte w samym pojęciu (arbiter, sędzia to z założenia ktoś, kto jest bezstronny, bezstronność wynika już z samego tego słowa), analitycznie wypływa z samego pojęcia: prawa, arbitra, nie wymaga dalszych procesów;

uzasadnienie prawne - uzasadnienie w obowiązujących przepisach prawa. Jeśli ktoś uważa, ze jego bezstronność została naruszona to sięga do przepisów prawa;

uzasadnienie moralne - punkt widzenia niezależnego, wolnego od ograniczeń, obiektywnego obserwatora. Nie można wydać osądu moralnego, gdy jesteśmy związani z danym przypadkiem bezpośrednio. jedyny wymóg tego uzasadnienia, by oceniający był 'moralny', 'bezstronny'.;

uzasadnienie pragmatyczne - przekonanie o bezstronności arbitra jest warunkiem rozstrzygnięcia o bezstronności (akceptacji jego rozstrzygnięcia) przez audytorium.

Bardzo ważne stworzenie przekonania - że nasze decyzje są wydawane przez bezstronnych arbitrów.

Bezstronny - nakaz, by nie kierować się pewnymi motywami.

Treść roszczenia - zakaz kierowania się pewnymi racjami, motywami.

(dzieci, będziecie startować w milionerach, Hubert zapyta i co zrobicie :D)

Kannt - ja nie wiem, kiedy ludzie postępują moralnie. Dla legalności (prawa) ważne jest jedynie zewnętrzne zachowanie (np. oddanie długu), dla moralności decyduje motyw postępowania (dlaczego to się zrobiło, tak się postąpiło)

Kontekst odkrycia i kontekst uzasanienia.

.

Bezstronność - zakaz kierowania się pewnymi racjami, modelami, motywami. Z bezstronnością mamy do czynienia dopiero wtedy, kiedy ktoś może być stronniczy)

Obowiązek bycia bezstronnym - elementy bezstronności:

1) coś co ma miejsce przed podjęciem decyzji;

2) coś co jest po wydaniu decyzji.

Podjęte decyzji w sytuacji bezstronności (czyli przed podjęciem decyzji musimy stworzyć sytuację bezstronności, np. przez wyłączenie sędziego) i decyzja w odpowiedni sposób uzasadniona (motywy winny być akceptowalne, wtedy są dla nas personalnie bezstronnie) wtedy mamy do czynienie z bezstronnością. - ale jest to tylko wtórna racjonalizacja.

Istota bezstronności - nie mamy na to wpływu (pierwotna racjonalizacja), jest to kwestia jedynie sędziego. Prerozumienie niejako.

Obowiązek bezstronności - różnie traktowany w różnych modelach stosowania prawa. Jeżeli z procesu stosowania prawa eliminujemy arbitra - z bezstronnością nie będziemy mieć do czynienia. Jeśli osoba (arbiter) będzie miał wybór, wtedy dotyka tego problem bezstronności. Czym więcej władzy (niezdeterminowania przepisów prawa) tym rola 'bezstronności' wzrasta. Waga uzasadnienia jest tu niebywale istotna, bo my nie wiemy co siedzi w głowie arbitra.

Rola bezstronności wzrasta, bo system prawa się coraz bardziej „otwiera”, zatem też rola sędziego wzrasta.

Bardzo często bezstronność mylona z neutralnością. Ale to nie to samo, bycie bezstronnym to uwikłanie się w różnego rodzaju wartości. Musimy wartościować, bo mamy kilka różnych rozwiązań. Wymóg zaangażowania się wartości. Bezstronny to stronniczy w kierunku akceptowalnych wartości, rozwiązań. To wybór „to jest słuszne” - kierowanie się pewnymi wartościami, motywami. Bezstronny - nie jest wolny od wartościowania. Neutralność to NIE BEZSTRONNOŚĆ.

Czyli najważniejsze jest uzasadnienie.

I ta bezstronność ujawnia się w TRUDNYCH przypadkach. Dopóki decyzje są zdeterminowane przez prawo o bezstronności nie może być mowy. Ale jeśli trzeba zastosować wybór przepisu to bezstronność się ujawnia.

Zasady bezstronności dot. tekstów prawnych

6 grup możliwości:

1. przepisy zapewniające sytuację bezstronności arbitra w ramach danego postępowania;

2. przepisy tworzące ogólne, instytucjonalne warunki dla podejmowania bezstronnych rozstrzygnięć;

3. przepisy nakazujące lub zakazujące różnicowania pewnych podmiotów pod pewnymi względami;

4. grupa przepisów zawierających nakaz bezstronnego postępowania wobec dużej grupy adresatów;

5. przepisy zawierające zakaz podejmowania pewnych czynności, które mogą rodzić wątpliwości co do bezstronności arbitra;

6. Przepisy zawierające prawo do bezstronnego rozstrzygnięcia.

ad. 1

to, co ma miejsce przed podejmowaniem jakiejkolwiek decyzji. Wykluczają relację między arbitrem, a którąś ze stron.

Sytuacja bezstronności ma spełniać dwa zasadnicze wymogi:

- wyeliminowanie najczęstszych motywów, wpływających na stronniczość (subiektywna bezstronność);

- przekonanie u osób trzecich o bezstronności tych organów (obiektywna bezstronność).

iudex in habilis, iudex suspectus

wyłączenie sędziego; osób podejmujących zamówienia publiczne, członków komisji śledczych, organów podatkowych.

Przyczyny:

- osobiste zainteresowanie wynikiem sprawy (bycie stronom, ze stronom w stosunku, podejmowanie uprzedniej decyzji w przedmiotowej sprawie);

- więzy rodzinne ze stroną (pokrewieństwo, kuratela, opieka);

- występowanie w sprawie w innej roli (świadek, biegly, pełnomocnik);

- stosunek zależności służbowej ze stroną, bądź inny stosunek pracy (podlegania), etc.

we wszystkich procedurach:

druga grupa: otwarty, ogólny, instytucjonalny katalog, jeśli nie ma przypadku wskazanego powyżej, ale my możemy subiektywnie powołać się na dane argumenty i wystąpić o wyłączenie sędziego.

ad. 2

- przepisy konstytucji, niezawisłość sędziego, związanie sędziego ustawą,

- kolegialność podejmowania decyzji - łatwiej o bezstronność, ułatwia wyeliminowanie subiektywnego podejścia.

- instancyjna kontrola rozstrzygnięć.

- obowiązek uzasadnienie.

- jawność postępowania.

- sposób wyznaczania arbitra.

System prawa tworzy tego typu warunki.

ad. 3

z jednej strony nakazuje, z drugiej zakazuje

- przeglądanie akt sprawy.

- kolejność i zasady udzielania głosu przez uczestników postępowania.

- obowiązki zawiadomienia.

- doręczenia.

czyli żeby strony były traktowane na równi

ad. 4

przepisy, które nakazują bezstronne postępowanie:

rzeczoznawca - bezstronność w wycenie

nauczyciel - bezstronność w ocenianiu

sąd - bezstronność wyrokowania.

Nie ma ogólnych zasad, to raczej apel - bądź bezstronny!

Bardziej charakter dla osób trzecich, domniemanie, że sąd, czy nauczyciel są bezstronni; poczucie pewności.

ad. 5

Zakazanie pewnym osobom zachowań budzących wątpliwości co do bezstronności.

Podstawowa grupa - sędziowie

nie mogą należeć do partii, prowadzić działalności, mieć udziałów w spółkach etc.

Jeśli nakaz bycia bezstronnym dot. sytuacji pełnienia obowiązków, dotyczy to sytuacji PO czasie pełnienia zawodu (etatu) np. sędziego (czyli po pracy).

ad.6

prawo do bezstronnego rozpoznania sprawy

To, co prawo może zrobić, to stworzenie ZEWNĘTRZNYCH warunków, natomiast to, co czym się ktoś kieruje, to już jest w jego głowie

Wykład 9.05.2009 r.

W zasadzie niewiele widziałam ze slajdów Pietrzykowskiego, więc proszę Kamilę o uzupełnienie wykładów

OBOWIĄZYWANIE PRAWA

pojęcie obowiązywania

adresaci - winni się w dany sposób zgodnie z normą zachowywać, sądy mają oceniać zachowanie adresatów

Metanorma - norma II stopnia mieści się w granicach pojęcia obowiązywania. Jest wypowiedzeniem normy II stopnia, wypowiedź "dyrektywalna", nie nakaz.

Norma X obowiązuje, więc należy postępować zgodnie z X

Należy stosować normę X

Należy przestrzegać normy X

Regressus ad infinitum?

Traktowanie pojęcia obowiązania jako racja postępowania

Norma X obowiązuje = norma X jest racją postępowania

Perspektywa uczestnika (wewnętrzna) - uznaję normę X za rację postępowania

Perspektywa obserwatora (zewnętrzna) - norma X jest uznawana za rację postępowania

Dwa rodzaje racji postępowania

Racja szczególnego rodzaju (chroniona) - Z JEDNEJ STRONY STANOWI MERYTORYCZNĄ rację, ŻEBY SIĘ ZACHOWAĆ w dany sposób, ale jednocześnie zakazuje stosowania innych racji, które w normalnym toku byśmy brali pod uwagę. (rozliczyć się z urzędem skarbowym - norma, która nie tylko mówi, ze trzeba zapłacić podatek, ale trzeba to zrobić generalnie za wszelką cenę, nawet, jeśli mielibyśmy inne, nawet ważniejsze wydatki (przykładowo operacja) - czyli gdyby nie obowiązywanie tej normy o podatku, moglibyśmy brać pod uwagę inne normy - niemniej jednak kwestionowane i kontrowersyjne.

Czy "zwykłą racją" postępowania?

Racje zwykłe i chronione (Joseph Raz)

KRYTERIA OBOWIĄZYWANIA PRAWA

czyli które normy uznajemy za obowiązujące i dlaczego? które mamy uznawać

Jak odróżnić normy prawnie obowiązujące od prawnie nie.......

KRYTERIUM TETYCZNE

obowiązują te normy, które zostały ustanowione na podstawie kompetencji prawotwórczej:

zgodnie z procedurą w tym celu wymaganą

w odpowiedniej formie

w ramach kompetencji materialnej

promulgacja;

niesprzeczność z normami wyższej rangi;

Nie zostały uchylone;

Art. 87 i nast. Konstytucji: "źródła prawa"

KRYTERIUM AKSJOLOGICZNE

Obowiązywanie ze względu na treść (ocena treści danej normy) - wyznacza właściwy sposób postępowania

• Negatywne kryterium aksjologiczne

Norma X jest zła, więc norma X nie obowiązuje (nie musi/może być stosowane)

art. 151 (9a) par. 1 Kp (kwestia stacji benzynowych)

art. 209 (1) par. 1 Kp

orzecznictwo konstytucyjne?

pozytywne kryterium aksjologiczne

Norma X jest dobra, więc norma X obowiązuje

Niektóre zasady prawne - są one powszechnie stosowane, uznawane (niezależnie czy są ustanowione w akcie prawnym), ale nie są nigdzie bezpośrednio "zapisane" w tekście prawnym? Lex retro non agit? nemo plus iuris in alium transfere potest quam ibse habet? prawa słusznie nabyte? in dubio pre reo? zasada autonomii woli?

KRYTERIUM BEHAWIORALNE

obowiązują te, które są rzeczywiście przestrzegane i stosowane (normy zwyczajowe przykładowo "dzień dobry")

Konwencje konstytucyjne (np. dyskontynuacja)?

Reguły kolizyjne, interpretacyjne, inferencyjne

np. wysłuchanie zeznań świadka nie jest udziałem w prowadzeniu sprawy, co stwierdził SN w wyr z dnia 22.10.1946 - K 1204/46 (As/Kr 2007)

Oznacza to - jak stwierdził SN - że w każdym przypadku działający organ ma obowiązek wskazać, o jaki interes ogólny (publiczny) chodzi i udowodnić.. (WSA W-wa 2007)

Perspektywa obserwatora (ujęcie socjologiczne prawa)

Obowiązywanie a stosowanie:

Różne odpowiedzi

obowiązuje nadal, ale czym jest derogacja?

Nie obowiązuje, to dlaczego go stosujemy??

????

Przynależność i stosowalność

Przynależność (P) od ogłoszenia do derogacji

Stosowalność (S) od wejścia w życie do wygaśnięcia faktów (nigdy?)

WYKRES!!

Obowiązywanie:

????????????????????????????????????????????????????????

PROBLEMY INTERTEMPORALNE

Rozwiązania intertemporalne

WYKRES

Ocena skutków prawnych po derogacji

Zdarzenia prawne, podlegające ocenie mogły występować zarówno przed, jak i po derogacji. Po wprowadzeniu zmiany sąd może orzekać o czynie, który wystąpił przed derogacją

Techniki intertemporalne:

1. Retroakcja - działanie prawa wstecz. prawo nowe wykorzystywane do oceny skutków prawnych zdarzeń, które nastąpiły przed derogacją. Albo wprost przesądzone przez przepisy wprowadzające nowej ustawy (npp. dla spraw wszczętych, a nie dokończonych stosujemy prawo nowe., albo w zasadzie sąd sobie moze tak postanowić

2. nieretroakcja (lex retro non agit) - do oceny dawnych stosujemy prawo dawne, natomiast od wejścia w życie nowych przepisów - stosujemy je wyłącznie do zdarzeń, które miały miejsce przed derogacją; element szerszej zasady tempus regit actum - czas rozstrzyga o tym, jakiemu prawu podlega dane zdarzenie, fakt.(jeżeli byśmy przyjmowali tą zasadę, to wtedy nieretroakcja byłaby częścią tej zasady, a wyjątkiem jest retroakcja)

3. Zasada dalszego działania prawa dawnego - chociaż prawodawca uchyla przepisy, to normuje, że dane przepisy (stare) przez jakiś czas należy stosować nadal, mimo, ze jest już nowe unormowanie.

lex mitior retro agit - art. 4 kk. działa wstecz ustawa względniejsza dla sprawcy. czyli generalnie działa ustawa która jest względniejsza dla sprawcy (stara - obejmuje zdarzenia późniejsze; nowa - obejmuje zdarzenia wcześniejsze)

art. 3 kc. - nieretroakcja

art. 620 ksh - tempus regit actum (zasada wyjściowa, najbardziej podstawowa).

art. 619 ksh - zasada dalszego działania prawa dawnego

problemy intertemporalne - tzw. stosunki/stany/sytuacje prawne

WYKRES!!

W wielu gałęziach prawa sytuacje prawne nie są pojedyńczymi faktami, a zdarzeniami prawnymi (stosunkami prawnymi).

najem na 10 lat - albo w całości prawo dawne, zaczął się pod starym, kończy na nowym, zaczął i kończy na nowym. problem intertemporalny - sytuacja środkowa.

zasady:

1. zasada bezpośredniego działania prawa nowego.

od momentu derogacji do danego stosunku prawnego od razu, bezpośrednio przejmuje dany stounek - prawo nowe.

2. zasada dalszego działania prawa dawnego

niezależnie od derogacji, stosujemy prawo dawne przez cały czas do końca

art. 612 ksh

art. 27 ust. o najmie lokalu

art. 220 ustawy o zamówieniach publicznych

Reguły intertemporalne

Konstytucja (art. 2)

ustawy

przepisy przejściowe danej ustawy;

przepisy ogólne (art. 3 kc, art. 2 kk - w zasadzie wyłącznie te dwa w naszym systemie)

stosowanie per analogiam przepisów wprowadzających akty wiodące danej gałęzi prawa (pwkc, pwkpc, pwkk)

zasady prawa intertemporalnego (np. tempus regit actum, lex retro non agit, lex mitior retro agit, iura quaes?ta, zasada bezpośredniego działania prawa nowego/ dalszego działania prawa dawnego)

nakaz wykładni w zgodnie z Konstytucją.

Stosowalność po derogacji

Autonomia obowiązania:

obowiązuje reguła intertemporalna nakazująca stosować normę (już) nieobowiązującego prawa

stosowalność nie ex proprio vigore

analogia z ppm

analogia z zasadami "współżycia społecznego", "względami słuszności" przepisy te nie obowiązują z samych siebie, lecz dlatego, ze się je stosuje ?!

Derogacja "trybunalska" (przez trybunał konstytucyjny)

Stwierdzenie niezgodności przepisu z konstytucją, a dalsza stosowalność , problem skargi konstytucyjnej

• stosowalność na zasadach ogólnych (ale restytutywność? skarga?))

• stosowalność z wyjątkiem danej sprawy

• wyłączenie stosowalności (wyłom od tempus regit actum, a ochrona praw nabytych, itp?

kolejna komplikacja: odroczenie wejścia w życie

art. 190 ust 3 Konstytucji

Co w okresie "vacatio sententiae"?

stosowalność, ale wtedy kolizja z restytutywnością - skarga

stosowalność z wyjątkiem danej sprawy (restyututywność?)

wyłączenie stosowania, ale wtedy czym jest odroczenie?)

23

---