Teoria i filozofia prawa, TIF prezentacje


Teoria i filozofia prawa

I. Wstęp

1.Pragmatyzm to kierunek filozoficzny postulujący praktyczny sposób myślenia i działania, uzależniający prawdziwość tez od praktycznych skutków, inaczej mówiąc: przyjmujący praktyczność za kryterium prawdy.

Słowo „teoria" określa zbiór zdań uporząd­kowanych w taki sposób, że ze zdań naczelnych tego zbioru wynikają wszelkie dalsze zdania uznawane za twierdzenia systemu.

Teoria idealizacyjna- w odróżnieniu od teorii faktualnej polega na tym, iż jej twierdzenia odnoszą się nie do przedmiotów i zjawisk takich, jakie obserwujemy w rzeczywistości, lecz takich co do których przyjmujemy założenia idealizujące, upraszczające, np. że na te zjawiska nie wpływa taki czy inny czynnik. Gdy prawnicy głoszą, iż taką czy inną normę ustanowił prawodawca, przyjmują założenie idealizujące, że normy prawne są w jakimś momencie ustanawiane przez jedną określoną osobę, oraz że przepisy prawne, które ta osoba wydaje, mają postać norm postępowania, a nie wypowiedzi, z których dopiero trzeba zrekonstruować normy

2.Problematyka nauk prawnych

Problematyka dogmatyczna-problemy dogmatyczne prawoznawstwa dotyczą tego jakie normy postępowania należą w danym czasie do rozważanego systemu prawnego

Problematyka socjotechniczna -jak przez odpowiednie stanowienie prawa i przez odpowiednie stanowienie przepisów prawnych uzyskać zamierzone skutki społeczne (zamierzone cele)

Problematyka teoretyczna-dotyczy formułowania twierdzeń o obowiązującym prawie w różnych jego aspektach

Problematyka metodologiczna-zajmuje się opisywaniem metod rozwiązywania w/w problemów

3.Trzy koncepcje ujmowania ogólnej nauki o prawie

Teoria prawa koncentruje uwagę na formułowaniu twierdzeń o prawie rozpatrywanym w jego aspekcie formalnym czy realnym

Filozofia prawa zajmuje się przede wszystkim rozważaniami czym jest prawo w jego istocie, jakie prawo być powinno, jaka stanowi wartość i jakim wartościom ma służyć, jaką uzyskuje legitymację ideologiczną.

Jurysprudencja generalna -porządkuje aparaturę pojęciową i rozwiązuje najogólniejsze problemy dogmatyczne , jako wyodrębniony typ ogólnej nauki o prawie jest współcześnie charakterystyczna głównie dla nauki prawa krajów common law

Stanowisko kognitywizmu mateatycznego- występuje jeżeli przyjmiemy stanowisko obiektywnego charakteru wartości, które są poznawalne w jakiś empiryczny czy intuicyjny sposób

II. Normy postępowania

1.Termin „norma" jest terminem wieloznacznym, określającym nie tylko pew­nego rodzaju dyrektywę postępowania, ale również używanym dla określenia jakiegoś przyjętego prawidła, wzorca, przyjętej miary czy ilości czegoś

Norma postępowania- jest jednym z typów wyrażeń dyrektywalnych, tzn. takich, które wskazują komuś określony sposób postępowania Przez normę postępowania sformułowaną w określonym języku rozumie się takie wyrażenie tego języka, które określonym podmiotom (adresatom tej normy) nakazuje albo zakazuje określone zachowanie w określonych okolicz­nościach. Normy postępowania mogą być ujmowane w pewnej wzorcowej strukturze słownej, np. „Osoba a w okolicznościach b powinna dokonać czynu c", względnie: „Każdy, kto jest A, ilekroć wystąpią okoliczności B powinien dokonać czynu rodzaju C"

Wypowiedź optatywna- wyrażająca jedynie życzenie, aby się stało jak dana wypowiedź głosi, jest tak gdy wypowiedź będzie bezosobowa.

Adresat normy- ktoś, komu norma nakazuje czy zakazuje określone postępowanie, może być określony imiennie (norma indywidualna), nazwą rodzajową (norma generalna), lub może być kilku adresatów (norma ogólna). Okoliczności mogą być określone indywidualnie lub generalnie.

Ze względu iż norma nakazuje określony czyn lub czyny określonego rodzaju, dzielimy je na konkretne i abstrakcyjne.

Podziały czasem krzyżują się. Tak np. norma „Jan Nowak powinien do x dnia każdego miesiąca płacić ustaloną kwotę czynszu za wynajęte mieszkanie", norma indywidualna co do określenia adresata, generalna co do określenia okoliczności i abstrakcyjna, gdyż wyznacza powtarzające się zachowania określonego rodzaju

Większość prawników uważa za normy prawne określone normy generalne i abstrakcyjne, stosunkowo nieliczni (H. Kelsen) chcieliby też nazywać normami prawnymi określone normy indywidualne i konkretne

Immpossibillium nulla est obligatio - nie ma obowiązku czynić tego, co niemożliwe

Norma ma wypełniać funkcje sugestywną-wpływania na adresatów normy, aby postąpili w określony sposób. Choć normy nie są ani prawdziwe, ani fałszywe, można na podstawie ich sformułowania domyślać się, na jakich założeniach, prawdziwych albo fałszywych, opierał się ktoś for­mułujący daną normę

Zdania deontyczne- zdania stwierdzające, że ze względu na treść określonej normy takie a takie czyny są w danych okolicznościach przez tę normę takim a takim podmiotom nakazane, zakazane, czy teź są ze względu na nią dozwolone(niezakazane) ,fakultatywne (nienakazane), czy też indyferentne (ani nakazane, ani zakazane).

Dyrektywą celowościową -nazywa się wyrażenie, które głosi, co należy czynić, aby osiągnąć zamierzony skutek. Np. „Jeśli chce się ogrzać pokój: powinno się napalić w piecu". Dyrektywa ta jest swoistym odwróceniem zdania o skutkach określonego działania (tzw. zdania anankastycznego według terminologii G.H. von Wrighta) „Jeśli napali się w piecu to pokój ogrzeje się”. Ta dyrektywa nie nakazuje nikomu napalić w piecu - wskazuje tylko, co należy uczynić, aby ogrzać pokój, a czy osoba, której dyrektywę tą przekazujemy, podejmie się czy nie podejmie palenia w piecu, to zależy przede wszystkim od tego, czy chce ona ogrzać pokój. Jeśliby jednak jakaś norma postępowania nakazywała tej osobie ogrzać dany pokój, a nie byłoby innej możliwości jego ogrzania, jak tylko przez napalenie w piecu, to według tej normy, ze względu na tę dyrektywę celowościową dana osoba powinna napalić w piecu

Czynność konwencjonalna- polega na tym, iż mocą pewnych wyraźnie ustanowionych lub zwyczajowo ukształ­towanych reguł pewnym czynnościom psychofizycznym lub czynności konwen­cjonalnej prostszej nadaje się nowy sens społeczny, sens kulturowy. Przesunięcie klocka na szachownicy (gra w szachy)

Reguły sensu- reguły te mogą nadawać różny sens: np. w jednej kulturze skinienie głową ma sens wyrażenia zgody, w innej - sens zaprzeczenia. Według reguł jednej kultury dla wyrażenia żałoby należy ubierać się na czarno, według innych na biało, u nas dla wyrażenia czci odkrywa się głowę, w innej kulturze - głowę się nakrywa, itd.

Zakresem zastosowania normy- nazywamy klasę takich możliwych przyszłych sytuacji, w których norma ta znajduje zastosowanie, tzn. takich, kiedy adresat normy, określony przez nią indywidualnie czy generalnie, znajdzie się w przewidzianych przez normę okolicznościach (np. dyżurny strażak zauważy oznaki pożaru).

Zakresem normowania- (regu­lowania) danej normy nazywamy klasę przyszłych zachowań adresata normy nakazywanych przez nią do spełnienia albo zakazywanych przez tę normę (lub jej konsekwencje) wtedy, gdy znajdzie ona faktycznie zastosowanie.

Dopóki dana norma nie znajdzie zastosowania, obowiązek adresata normy ma charakter jedynie potencjalny, a obowiązek ten ulega aktualizacji w momencie, kiedy spełni się ostatni element z zespołu okoliczności, które tworzą sytuację należącą do zakresu zastosowania normy, tak co się tyczy właściwości adresata (np. ktoś ukończy 18 lat), jak i okoliczności innego rodzaju (np. ogłoszone będzie wezwanie do rejestracji wszystkich mężczyzn 18-Ielnich).

Normy techniczne- szczególnego rodzaju przepisy, które określają jakość, rozmiary, wzór produkowanych przedmiotów, sposób opakowania, technikę produkcji lub dokonywania określonych czynności, itd.

2.Rodzaje norm postępowania

Żadna norma postępowania sama przez się nie jest ani normą prawną, ani normą moralną, ani religijną, itp., lecz przybiera taki charakter ze względu na to, z jakich względów i w jakim sensie uważa się daną normę za normę obowiązującą (przy czym pewna norma może być i normą prawną, i moralną, i religijną na gruncie odpowiednich systemów).

Normy merytoryczne- określające sposób spełnienia czynu, normy o treści merytorycznej nakazują czy zakazują określonym adresatom postąpić czy postępować w określony sposób w określonych okolicznościach

Normy blankietowe-jedynie określają w jaki sposób mają być określone czyny przez normę nakazane czy zakazane do spełnienia

Normy sankcjonowane-nakazują jakieś postępowanie

Normy sankcjonujące- mają spełniać funkcję służebną, instru­mentalną, jako środek przymuszania do posłuszeństwa wobec norm sank­cjonowanych

Norma- może jakiemuś podmiotowi udzielać kompetencji (upoważnienia) do dokonania czynności konwencjonalnej określonego rodzaju z takim skutkiem, iż przez jej dokonanie zaktualizują się przewidziane w normie obowiązki jej adresatów, tzn. podmiotów podległych danej kompetencji (decyzja sądu, wójta).

Normy zezwalające (upoważniające lub uprawniające) - uprawniają do określonego zachowania się adresata

3.Postać słowna normy postępowania

Może to być rozkaz, zdanie deontyczne, opis przyszłego postępowania, może przybierać posiać wyrażenia kategorycznego: „Każdy, kto jest A, w okolicznościach B powinien czynić (nie czynić) C", albo hipotetycznego: „W każdym przypadku, jeśli x jest A oraz znalazł się w okolicznościach B, to x powinien czynić (nic czynić) C".

4.Obowiązywanie normy

Uzasadnienie (usprawiedliwienie) normy postępowania może mieć charak­ter uzasadnienia tetycznego lub uzasadnienia aksjologicznego.

Uzasadnienie tetyczne- wtedy, jeśli taką normę ustanowił ktoś taki którego pozycja społeczna skłania adresatów normy do posłuchu' może to być ktoś kto dysponuje środkami przymusu, lub mający odpowiednie umocowanie, bądź autorytet

Uzasadnienie aksjologiczne- mówimy o nim w tych przypadkach, gdy w świetle przyjmowanych przez kogoś ocen czyny przez tę normę na­kazywane uznawane są za dobre, a czyny zakazane — za złe, lub też, co ma miejsce znacznie częściej, przewidywane skutki danych czynów uważane są za złe czy dobre z określonego punktu widzenia.

Oceny są ambiwalentne-gdy oceniamy dane postępowanie jako dobre i złe zarazem, bez oceny globalnej- wtedy nie mamy podstawy dla sformułowania aksjologicznego uzasadnienia normy dotyczącej tego rodzaju postępowania. Nie widzimy wtedy podstawy ani by nakazywać, ani by zakazywać danego postępowania, tak jak w przypadkach, gdy dane postępowanie (postępowanie indyferentne aksjologicznie) nie podlega ani dodatniej, ani ujemnej ocenie.

5.Norma a przymus

Uzasadnienie aksjologiczne autonomiczne- Adresat nie sprzeciwia się normie jeżeli uznaje nakazy i zakazy za uzasadnione w świetle własnych ocen

Uzasadnienie aksjologiczne heteronomiczne-Adresat sam nie wie jakby miał postąpić a ustawodawca uwalnia go od wątpliwości narzucając mu określone zachowanie

Sankcja skupiona- wymierzona w sposób zorganizowany, zinstytucjonalizowany-normy prawne

Sankcja rozsiana-spontaniczne reakcje ludzi- bojkot towarzyski

Lex imperfecta-norma prawna nie związana z normą sankcjonującą

III. Spory o sposób pojmowania prawa „czym jest prawo?”

1.Wstęp

Uważa się, że prawo to (w ujęciu koncepcji klasycznych):

-zespół tak czy inaczej rozumianych norm postępowania (koncepcje prawnonaturalne, oraz pozytywistyczne)

-jakiś zespół faktów psychicznych czy społecznych, związanych z określonego rodzaju normami (koncepcje realistyczne)

Treść norm:

W koncepcjach pozytywistycznych- treść norm prawnych wyznaczana jest wyłącznie przez odpowiednie akty stanowienia czy uznawania ze strony państwa (przez decyzje organów państwa). Tylko to co pochodzi od kompetentnych organów państwa, jest prawem. Prawem jest prawo pozytywne.

W koncepcjach prawnonaturalnych- zakłada się iż obowiązują jakieś normy (normy prawa naturalnego) niezależnie od aktów ustanowienia norm o takiej treści przez władzę państwową. Treść norm nie jest wyznaczana przez akty woli władzy społecznej, ale np. przez jakieś oceny uważane za absolutne.

2.Pozytywistyczna koncepcja prawa

Pozytywizm

Termin „pozytywizm" występuje w prawoznawstwie w dwóch podstawo­wych znaczeniach, jako:

1)Pewien typ poglądów na prawo, zwłaszcza sposób pojmowania prawa i uzasadniania obowiązku dawania mu posłuchu, a także określony program nauki prawa; w tym znaczeniu „pozytywizm" jest pewnym sposobem myślenia o prawie, które przejawia się w różnych epokach historycznych,

2)Pewien kierunek w prawoznawstwie, dominujący w drugiej poło­wie XIX i na początku XX wieku (pozytywizm prawniczy w wąskim znaczeniu terminu),

Podstawy pozytywizmu filozoficznego (to co innego niż pozytywizm prawniczy) sformułował Auguste Comte, wiedza naukowa to zgodnie z założeniami pozytywizmu filozoficz­nego, wyłącznie wiedza pewna, uzyskiwana dzięki stosowaniu ścisłych metod badawczych. Twierdzenia formułowane w nauce powinny być intersubiektywne, wszystko co nie da się rozstrzygnąć w sposób ścisły i pewny, nie może być przedmiotem naukowego poznania.

Pozytywizm prawniczy (główne założenia i pojęcia):

-Zakładał iż prawo to zbiór norm ustalonych przez państwo

-Podstawową rolą, jaką w koncepcjach pozytywizmu prawniczego wyznaczano prawu, było stwarzanie stanu bezpieczeństwa prawnego, wyrażającego się w tym, że system prawny miał być dostatecznie stabilny i opierał się na uporządkowanym systemie wartości naczelnych. Pozytywizm gwarantował stan bezpieczeństwa prawnego

-Programowo głoszono rozdział pojęciowy między prawem i moralnością. Zakładano iż prawo jest prawem przyzwoitym. Wstrzą­sem dla zwolenników tej ideologii stały się doświadczenia państw totalitarnych. Gus­taw Radbruch (1878 1949)-odrzucił on tezę, jakoby prawo było równo­znaczne z normami ustanowionymi przez suwerena a prawnik, zwłaszcza sędzia, podlegał bezwzględnemu obowiązkowi realizowania owych norm, wyrażając tę myśl w słynnych słowach: „ustawowe bezprawie"' i „ponadustawowe prawo".

-Były dwie szkoły pozytywizmu, kontynentalna (np. Rudolf Ihering) i anglosaska. Zbiór norm moralnych traktowany jest według tego poglądu jako system normatywny odrębny od prawa pozytywnego.

-Niezależność walidacyjna prawa od moralności- przejawem takiego stanowiska jest w szczególności twierdzenie, iż obowiązywanie norm prawnych jest niezależne od tego, czy realizują one określone wartości moralne i czy są zgodne z jakimiś normami moralnymi. Przyjmując konsekwentnie pozytywistyczny punkt widzenia trzeba zaakceptować pogląd, iż prawo może być moralnie słuszne, lecz może też być moralnie odrażające: moralna ocena prawa nie ma wpływu na jego obowiązywanie, moralna ocena prawa nie jest zadaniem nauk prawnych

-Nonkognitywizm- w kwestii poznawania wartości oraz norm- przyjmuje się że z twierdzeń o rzeczywiści nie da się w drodze operacji wyłącznie logicznych wyprowadzić sądów powinnościowych, świat bytu jest poznawalny, natomiast świat powinności nie jest przedmiotem poznania. Wybór systemu wartości dla pozytywisty jest wyłącznie czyimś wyborem nie da się naukowo wykazać, że ten czy inny system wartości jest obiektywnie słuszny. Pozytywiści czynią przedmiotem refleksji naukowej przede wszystkim to prawo, które jest dane, a nie to, jakie prawo być powinno ze względu na zakładany system wartości

-Sylogistyczna koncepcja stosowania prawa- proces stosowania prawa w ujęciu pozytywistycznym Obejmować ma on następujące czynności: (a) ustalenie obowiązującej normy prawnej, (b) ustalenie stanu faktycznego sprawy, (c) dokonanie aktu subsumpcji — i na tej podstawie wydanie decyzji stosowania prawa.

-Pseudopozytywizm- według niego prawo pozytywne, jest prawem słusznym , sprawiedliwym (wersja niemiecka) folk geist

-Wykładnia jest czynnością poznawczą prowa­dzącą do odtworzenia znaczenia interpretowanego tekstu na podstawie ścis­łych, uporządkowanych reguł wykładni.

A)Pozytywistyczne koncepcje normy prawnej i systemu prawa:

John Austin- norma prawna to norma generalna i abstrak­cyjna ustanowiona przez suwerena i wyrażająca skierowane do adresata normy nakazy albo zakazy, których realizowanie poparte jest zagrożeniem użycia przymusu (sankcji).

1.Normy prawne to proste nakazy i zakazy. Prawo to zbiór tak rozumianych norm, to ustanowione przez człowieka prawo pozytywne.

2. Suweren pojmowany jest w jego koncepcji personalnie, jako określona osoba, a nie jako instytucja.

3.Zwierzchnik-suweren nie ma nawyku posłuchu wobec rozkazów, natomiast poddani-adresaci mają nawyk posłuchu wobec suwerena, suweren ma zdolność skutecznego rozkazywania, tzn. stanowienia norm pod zagrożeniem sankcją i możliwość wymuszania wobec nich posłuchu.

4. Austinowskie pojęcie prawa odnosi się wyłącznie do prawa wewnętrznego. Prawo międzynarodowe jest, według jego opinii, „pozytywną moralnością", gdyż brak suwerena oraz możliwości wymuszania posłuchu wobec nakazów i zakazów.

Herbert L.A. Hart-zakwestionował on iż normy to proste nakazy i zakazy oraz tezę, że prawo opiera się na nawyku posłuchu wobec rozkazów personalnie pojmowanego suwerena.

1. Według niego system prawny jest jednością reguł pierwotnych oraz wtórnych. Reguły pierwotne wyznaczają swoim adresatom powinność określonego zachowania. Jednak system norm składający się wyłącznie z reguł pierwotnych byłby ułomny.

1)Nie miałby zdolności dostosowywania się do zmieniających się warunków, a zmiany praw dokonywałyby się jedynie w drodze powolnej ewolucji,

2)Byłby systemem nieskutecznym- ze względu na brak w nim procedur oficjalnego i autorytatywnego rozstrzygania, czy naruszona została jakaś reguła pierwotna

3)Byłby dotknięty wadą niepewności —ze względu na brak w nim kryteriów definitywnego rozstrzygania w razie wątpliwości, czy jakaś reguła pierwotna obowiązuje w danym systemie.

Reguły wtórne- reguły uznania(inaczej reguły ostateczne)(co jest prawem), reguły zmiany(jak zmienić prawo) oraz reguły rozsądzania(kto i jak może sądzić), stanowić mają remedia na ułomności systemu składającego się jedynie z reguł pierwot­nych. Reguły wtórne „pasożytują" na regułach pierwotnych. Koncepcja bardzo podobna do koncepcji norm konstrukcyjnych Czesława Znamie­rowskiego.

Hans Kelsen- twórca i najwybitniejszy przedstawiciel normatywizmu-Czysta teoria prawa- ujmowana była jako teoria norm prawnych badanych wyłącznie z punktu widzenia formy ich powstawania, budowy oraz wzajemnych powiązań kompetencyjnych między nimi.

1)Ujmuje prawo wyłącznie jako powinność uwolnioną od zewnętrznej wobec niej rzeczywistości. Powinność była swoistym bytem, nie określonym treściowo, lecz nabierającym treści zależnie od aktów stanowienia norm, przez ludzi, którzy stanowią wolę państwa.

2)Pojęcie wyjściowe to system prawa, norma prawa to norma obowiązująca w systemie, obowiązuje i wyznacza powinność w systemie.

3)Norma jest powinnością, wypowiedzią hipotetyczną. Normy które uznaje Kelsen to normy sankcjonujące, natomiast wypowiedzi które nakazują powinność zachowania (normy sankcjonowane), są według Kelsena swoistymi wnioskami, wysnutymi z norm prawnych.

4) System prawny ma strukturę hierarchiczną: na szczycie owego hierarchicznego systemu stoi jakaś norma naczelna (współcześnie konstytucja), udzielającą kompetencji do stanowienia innych norm, które z kolei udzielają kompetencji do dokonywania dalszych aktów stanowienia. Na szczycie hierarchii stoi jakaś domyślna norma podstawowa (Grundnorm) nie jest normą usta­nowioną i nie należy do systemu prawa. Jest ona natomiast, według Kelsena, nieodzownym założeniem hipotetycznym dla istnienia systemu prawnego, normą domyślną, która pozwala ujmować cały system norm w kategoriach powinności.Norma podstawowa nie ma merytorycznej treści, nie jest częścią systemu prawa. Nakazuje ona jedynie dawanie posłuchu normom ustanowionym w określony sposób, w sposób wyznaczony w konstytucji.

Pozytywizm instytucjonalny (Ota Weinberger, NeiI MacCormick )(współczesny)polemizuje ze skrajnie uproszczoną wersją pozytywizmu prawniczego.

1)Twierdzi w szczególności, iż stanowisko, zgodnie z którym jedynym „źródłem prawa" jest akt woli prawodawcy, nie musi prowadzić do aprobowania postawy skrajnego woluntaryzmu decyzyjnego, istnieje bowiem wiele czynników ograni­czających swobodę (formalnego) prawodawcy oraz kształtujących treść prawa.

2)Czynności czy wypowiedzi nie dające się racjonalnie uzasadnić mogą być przedmiotem naukowej analizy.

3)Akty stosowania prawa nie są rezultatem prostych operacji logicznych, a podmiot stosujący prawo zawsze wnosi do tych aktów pewien element twórczy, żywiony przez siebie system wartości.

4)Prawo ujmowane jest przez przedstawicieli tego nurtu jako fakt instytu­cjonalny, tj. zbiór reguł pozostających w określonej relacji do działań człowieka i stanów rzeczy pozostających w jakimś związku z tymi działaniami. Przykładami faktów instytucjonalnych są umowa, gra w szachy, gry sportowe itd.

Prawo natury

Prawo pozytywne sprawdza się w czasie pokoju, w normalnych warunkach, jednak gdy mamy do czynienia z nadzwyczajnymi okolicznościami, typu system totalitarny, czy rewolucja uznanie mogą znaleźć teorie prawnonaturalne. Koncepcje prawa natury powstawały w różnych epokach.

-Występowały one i współcześnie występują w różnych odmianach, czerpiąc inspirację z różnych systemów filozoficznych. Niezależnie od dzielą­cych te koncepcje różnic prawo natury nie jest w nich ujmowane jako rezultat aktu woli człowieka(Bóg, natura, godność człowieka, natura społeczeństwa). Człowiek podlega temu prawu, ale go nie tworzy.

- Wskazuje się różne podstawy obowiązywania prawa natury, zależnie od przyjmowanej koncepcji:

*prawo natury może obowiązywać z jakiejś konieczności ontologicznej-gdyż taka jest struktura świata że rządzą nim określone prawa, lub taka jest natura człowieka

*uważa się je za obowiązujące, ponieważ znajduje uzasadnie­nie aksjologiczne w jakichś wartościach absolutnych.

*bywa uważane za obowiązujące z uzasadnienia tetycznego szczególnego rodzaju, mianowi­cie ze względu na ustanowienie przez autorytet absolutny, przez Boga wszech­wiedzącego, który miarodajnie rozstrzyga co jest dobre a co złe.

*uzasadnieniem może być konieczność pojmowana socjologicznie, obowią­zywanie w danej społeczności określonych norm postępowania uważa się za warunek konieczny istnienia owej społeczności.

*w czasach współczesnych, normy prawa naturalnego uważa się za obowią­zujące, ponieważ znajdują uzasadnienie aksjologiczne w wartościach pow­szechnie uznawanych w naszym kręgu kulturowym

-Dopuszcza się równoległe istnienie prawa naturalnego i pozytywnego, ale naturalne jest niezmienne i charakteryzujące się stabilnością.

-Prawo pozytywne nie ma zdolności samolegitymowania się, jego źródło istnieje poza porządkiem prawnym, nie wystarczy wskazać, że powstało one w drodze czynienia użytku z przyznanej kompetencji prawodawczej. Dla obowiązywania prawa pozytyw­nego spełnione muszą być jeszcze inne warunki

- Prawo natury może stanowić kryterium oceny prawa pozytywnego, spełniało i spełnia zwykle rolę wzorca (ideału) dla prawa tworzonego przez ludzi i było oraz jest środkiem dyskwalifikowania prawa podłego oraz środkiem walki o prawo słuszne

Główne nurty koncepcji prawnonaturalnych(trzy):

Koncepcje kosmologiczne- uważano, że prawa natury, to prawa kosmosu mające boskie pochodzenie. Owe prawa, jak twierdzono, w swoistym sensie obowiązują w świecie przyrody, którego czło­wiek jest elementem. Człowiek więc jako fragment świata przyrody podlega prawom natury.

Arystoteles- odróżnił on prawa przyrody, odnoszące się m.in. do człowieka jako do istoty biologicznej, od prawa naturalnego rozumianego jako zbiór norm postępowa­nia odnoszących się do człowieka jako do istoty społecznej. Uważał przy tym, że źródłem prawa natury jest istota człowieka a normy prawa naturalnego poznawalne są ludzkim rozumem. Podstawowa norma prawa natury miała według Arystotelesa charakter normy moralnej i głosiła, że należy czynić dobro, a unikać czynienia zła. Podjął św. Tomasz z Akwinu, koncepcje religijne, należy czynić to co dobrem moralnym .

Koncepcje laickie, racjonalistyczne-nawiązywały one w dwóch elementach do koncepcji dawnych: upatrywały źródeł prawa natury w istocie człowieka i przyjmowały, że prawo to jest poznawalne ludzkim rozumem. Niektórzy filozofie przypisywali człowiekowi naturę dobrą, nieskażoną, inni naturę pełną w kierowanie się namiętnościami i egoizmem.

Racjonalistyczne koncepcje prawa natury nie wywodzą prawa naturalnego z aktu ustanowienia przez absolutny Autorytet. Nie wywodzą go też z pewnych wartości uważanych za absolutne i nadto z przesłanki, że należy czynić to co dobre.

*kognitywizm -w przedmiocie poznania wartości i powinności-stanowisko iż człowiek jest zdolny rozpoznać, co prawdziwie słuszne czy prawdziwie i sprawiedliwe. Zgodnie z tym założeniem wartość prawdy i fałszu przysługuje nie tylko zdaniom, ale także normom i ocenom. Przy przyjęciu stanowiska, iż wartości i powinności są poznawalne, w nauce prawa jest miejsce do dokonywania wartościowań.

Poznawanie wartości, poznawanie obiektywnie obowiązujących norm prawa sprawiedliwego jest jednym z podstawowych jej zadań. Nauki prawne stają nie tylko naukami o prawie, ale także naukami prawa. Z twierdzeń o rzeczywistości da się stwierdzić co należy czynić. Treść norm prawa naturalnego jako swoistych wniosków wyprowadzonych ze zdań o naturze ludzkiej zależy od zdań wyjściowych, no i tu tkwi dziura w tej koncepcji bo tak samo rozumował Hitler

Koncepcje prawa natury można klasyfikować według różnych kryteriów:

Normatywne-prawo natury pojmowane jest jako zbiór norm niezależnych co do treści od aktów stanowienia przez władzę państwową, a wyznaczających postępowanie ludzi w ramach społeczności państwowej i obowiązujących jej członków

Etyczne- prawo natury jest pojmowane raczej jako system moralny, jako zespól wartości, które wyznaczają wzorzec prawa sprawiedliwego i kryteria oceny prawa pozytywnego.

Religijne- prawo natury pochodzi, w takim czy innym sensie, od Boga (np. tomizm, skotyzm).

Laickie- prawo natury ma swe źródło w istocie człowieka, jego rozumie, godności, w naturze społeczeństwa czy jednostki (np. Hugo Grocjusz 1583 1645, Thomas Hobbes 1588-1679, spośród współczesnych John Wild) albo w skonstruowanych a priori pojęciach czystego rozumu (Immanuel Kant 1724-1804).

Koncepcje statyczne-kształtowały się w starożytno­ści, głoszą one, iż prawo natury ma treść niezmienną, a zazwyczaj mają charakter religijny

Koncepcje prawa natury o zmiennej treści- ukształtowały się na przełomie XIX i XX wieku. Za ich twórców uważa się Rudolfa Stammlera (1856-1938), a także w pewnej mierze Leona Petrażyckicgo (1867-1931). Głoszą one, że treść prawa natury ulega zmianom, jest zrelatywizowana do określonej kultury czy zespołu warunków historyczno-materialnych. Dla każdej epoki istnieje jakieś „najlepsze", „najwłaściwsze" prawo natury. Koncepcje te mają charakter laicki i upatrują źródło prawa naturalnego w rozumie ludzkim

Koncepcje dynamiczne- powstały w połowie XX wieku i znalazły wyraz m.in. w dokumentach II Soboru Watykańskiego. Zgodnie z tymi koncep­cjami zasady prawa naturalnego są niezmienne, ale „odpowiednio do czasu" znajdują one zastosowanie do zmieniającego się świata. Świat bowiem i człowiek podlegają przeobrażeniom zmienne jest także poznanie prawa natury. Koncep­cje te mają charakter religijny i źródła prawa natury upatrują w tak czy inaczej pojmowanej istocie czy godności człowieka jako istoty rozumnej.

Przedstawiciele:

Tomasz z Akwinu (1225-1274)(tomizm)- Bóg stworzył świat według określonego porządku. Do porządku świata należy by ludzie przestrzegali określonych norm postępowania. Owo założone w porządku świata prawo jest prawem wie­czystym (lex aeterna). w części tylko poznawalnym ludzkim rozumem jako prawo naturalne (lex nałuralis). W poznawaniu prawa naturalnego rozumem ludzkim możliwe jest jednak popełnianie błędów. Według innych religijnych koncepcji prawa natury (św. Augustyn, skotyzm, współczesne protestanckie wersje prawa natury) prawo naturalne to nakazy boże, a źródłem ich poznania jest objawienie, wymagające wszakże interpretacji, która to może prowadzić do odmiennych wyników. prawo stanowione przez ludzi i zarazem sprawiedliwe „obowiązuje w sumie­niu". Prawo ludzkie może być niesprawiedliwe. Prawo pozytywne niezgodne z prawem naturalnym nie wiąże sumienia i wolno się przeciw niemu buntować, chyba że w następstwie buntu powstałoby więcej zamętu i zła, niż w następstwie przestrzegania niesłusznego prawa pozytywnego. Funkcja walidacyjna prawa natury.

T. Hobbes-pewien stan rzeczy jest konieczny dla istnienia jednostki czy społeczeństwa, i na tej podstawie wyprowadza się jako normy prawa naturalnego jakieś normy, nakazujące realizowanie owego stanu rzeczy

J. Wild- do poznawalnej natury człowieka należą określone pragnienia i dążenia, i na tej podstawie wywodzi się, że jeśli ktoś ma postępować w sposób godny człowieka, to powinien realizować odpowiednie „dobre" dążenia

Leon L. Fuller (1902-1978)-koncepcja proceduralna(wewnętrznej moralności)- formułuje się wskazania, jak powinien być konstruowany system norm i jak należy go stosować, aby ten system mógł w ogóle być uważany za system prawa w „rzeczywistym" tego słowa znaczeniu. Na „wewnętrzną moralność prawa" składają się, według Fullera, następujące postulaty: 1)ogólności prawa,2) jasności i niesprzeczności systemu prawnego, 3)zakazu wstecznego działania4)zakazu wyznaczania obowiązków niemożliwych do spełnienia, 4)publikowania prawa, 5)postulat praworządności

Koncepcje realistyczne(realizm)

W różnego rodzaju koncepcjach realistycznych prawo to pewien zespól faktów społecznych czy psychicznych związanych z nor­mami prawnymi. Wyróżniając więc owe fakty i opisując je realiści odwołują się na ogól do jakiegoś zespołu norm, które uważają za normy prawne. „Rzeczywistym bytem prawa" są, pewne fakty, takie jak np. określone zachowania ludzi czy ich przeżycia psychiczne.

-normy uznaje się za obowiązujące,(w ich rozumowaniu coś obowiązuje bo jest realizowane) jeżeli:

a)jest dostatecznie prawdopodobne, że będą one realizowane, lub w przy­padku ich przekroczenia będą sankcjonowane przez odpowiednie organy państwa (tzw. koncepcja prognozy czy przewidywania, zwana niekiedy „teorią przepowiedni")

b)adresaci norm prawnych uznają je za obowiązujące, choćby w taki sposób, że w większości nie będą skłonni do stawiania oporu, gdy za prze­kroczenie danych norm będzie wymierzana sankcja (tzw. „teoria uznania").

-Zajmowali się tym jakie fakty uznawane są w praktyce za fakty prawotwórcze , jakie czynniki faktyczne wyznaczają decyzję organów państwa i zachowania innych podmiotów prawa

-Realistyczne koncepcje prawa stworzyły podstawy dla teorii prawa wyjaśniających społeczne mechanizmy kształtowania się norm prawnych oraz skutki ich funkcjonowania w określonych układach społecznych.

- W ramach realistycznych koncepcji prawa nie skonstruowano jakiegoś klarownego pojęcia prawa. W koncepcjach tych bowiem nie tyle stawia się pytanie o „istotę" czy „byt" prawa, co raczej o to, jak prawo „istnieje" w danej społeczności, w czym się przejawia w życiu jednostki i społeczeństwa. I od­powiada się na to pytanie, iż prawo „istnieje" jako określone zachowania i postawy ludzi.

Mianem koncepcji realistycznych określa się w prawoznawstwie:

a)ogólnie wszelkie takie koncepcje teoretyczno-prawne, które nie traktują prawa jako zbioru norm i sprowadzają je do jakichś tak czy inaczej rozumianych zjawisk prawnych pozostających w związku z normami prawnymi.

b)jeden z doniosłych nurtów amerykańskiej teorii prawa, który ukształtował się w pierwszej połowie XX wieku i w ramach którego wykształcił się tzw. realizm prawniczy (w wąskim tego terminu znaczeniu) oraz jurysprudencja socjologiczna, a współcześnie — przede wszystkim pragmatyczny instrumentalizm. Koncepcje amerykańskie były i są zorientowane praktycystycznie, rozwijały się na gruncie filozofii pragmatyzmu, traktując pracę badawczą jako przygotowanie do skutecznego działania i proponując naiwny behawioryzm metodologiczny, zgodnie z którym przedmiotem badań należy uczynić jedynie uzewnętrzniające się zachowania ludzi (John C. Gray 1839-191 Oliver W. Holmes 1841 -1935, Karl N. Llewellyn 1893 1962). Pojmują oni prawo jako zachowanie określonych osób (sędziów, urzędników państwowych) lub jako prognozę decyzji odpowiednich organów (sądów, organów administracyjnych). O tym, co jest a co nie jest prawem obowiązującym, rozstrzyga w jedynie obserwacja zachowań się osób „z prawem związanych" (J.C. Gray, O. W. Holmes). Prawoznawstwo badające zachowania ludzi „związanych z prawem", a zwłaszcza badające czynniki, które wpływają na podejmowane przez nich decyzje, jest nauką opisową. Nie przejmują się budową normy itd.

Realizm w europie- program prawoznawstwa jako nauki empirycznej. Przedstawiciele:

Leona Petrażycki (1867-1931), przedstawiciele tzw. realizmu skandynawskiego Karl Olivecron 1897- 1980 Alf Ross 1899-1979

L. Petrażycki- istotą prawa są określone zjawiska psychiczne. Jako szczególny rodzaj przeżyć psychicznych wyróżnił on emocje etyczne, odczuwane w postaci narzucającego się poczucia powinności postąpienia w określony sposób. Emocje etyczne mogą mieć charakter jednostronnie imperatywny, jeśli odczuwane są jako nakazujące zachować się w określony sposób wobec innego podmiotu, bez poczucia, by się to temu podmiotowi od nas należało (emocje moralne w rozumieniu Petrażyckiego) albo charakter imperatywno-atrybutywny, jeżeli odczuwane są jako nakazy zachowania się wobec kogoś innego, połączone z odczuciem, iż ten ktoś mógłby domagać się takiego zachowania jako mu należnego (emocje prawne). Prawo sprowadza się do emocji imperatywno-atrybutywnych. Norma prawna jest natomiast według jego koncepcji jedynie „projekcją przeżycia emocji prawnej". Uważa on iż cały czas dokonuje się postęp społeczny, który wyraża się w doskonaleniu psychiki ludzkiej, stąd coraz lepsze prawo.

A.Ross- pytanie o pojęcie obowiązywania normy prawnej w jakimś systemie (nie ma bowiem „prawa w ogóle"). System prawa danego kraju to, zdaniem A. Rossa, zespół norm określających warunki, pod którymi ma być w stosunku do kogoś stosowany przymus ze strony państwa, a norma prawna, to norma sank­cjonująca, której domyślną konsekwencją jest norma sankcjonowana (co nazywał „dwoma aspek­tami normy prawnej"). O obowiązywaniu normy prawnej rozstrzyga się, przepowiadając przyszłe zachowanie się organu sankcjonującego: norma obo­wiązuje prawnie, jeśli jest dostatecznie duże prawdopodobieństwo, że będzie ona istotnym czynnikiem kształtującym decyzje tego organu w sprawie użycia siły, jaką dysponuje państwo.

Marksizm (marksowska i marksistowska koncepcja prawa)

Marksowska koncepcja prawa-odpowiada nie tyle na pytanie czym jest prawo, co na pytanie jak przejawia się jego istnienie w danej społeczności. Prawo jest szczególnego rodzaju instytucją społeczną, związaną z występowaniem klas antagonistycznych. Prawo jest instytucją powstającą w pewnej fazie rozwoju społeczeństwa: jest genetycznie, a także funkcjonalnie związane z klasową strukturą społeczną.

Według marksistowskiej teorii prawa prawo nie da się sprowadzić ani po prostu do zbioru norm, ani do jakichś faktów. Jest ono zjawiskiem złożonym: zbiorem norm postępowania, ujmowanym wszakże w ich relacji do rzeczywisto­ści społecznej

Przedstawiciele:

Karol Marks (1818-1883) i Fryderyk Engels (1820-1895)- prawo powstaje w toku procesu kształtowania się klas społecznych o antagonis­tycznych interesach i ma z czasem obumierać, mianowicie po rewolucji proletaria­ckiej, znoszącej antagonistyczne klasy i likwidującej konflikty klasowe, a swoistą funkcją norm prawnych jest funkcja polegająca na ochronie i zabezpieczeniu interesów ekonomicznych i politycznych klasy w danym kraju panującej. Treść norm oraz ich skutki wyznaczane są przez układ sił klasowych w danym społeczeństwie. Normy odpowiadają dążeniom klasy panującej. Sporne może być to, czy mówiąc o in­teresach klasy panującej ma się na myśli te interesy, które przejawia statystycz­na większość członków danej klasy (interpretacja plebiscytarna), czy też to, co deklarują osoby traktowane jako reprezentacja danej klasy (interpretacja instytucjonalna), a więc czy prawo odpowiada interesom klasy panującej w takiej perspektywie interesów tej klasy, jaką mają jej przywódcy, wywierający wpływ na prawodawstwo.

A. J. Wyszyński (1885-1954)(trochę taki pozytywizm)-przez prawo rozumie się w tym ujęciu zespół norm, charakteryzujący się następującymi cechami:

a)są to normy ustanowione albo uznane w odpowiedniej formie przez „państwo", tj. kompetentne organy organizacji państwowej,

b)realizowanie tych norm jest zabezpieczone przez państwo zagrożeniem użycia przymusu.

c) normy te są przejawem dążeń klasy panującej do utworzenia i za­chowania dogodnych dla tej klasy stosunków społeczno-ekonomicznych.

Między pozytywizmem prawniczym a prawem natury. Trzecia droga: Hermeneutyka, teorie argumentacji i retoryka prawnicza

Orientacja scjentystyczna- przed­miotem poznania jest obiektywna rzeczywistość. Rzeczywistości przeciw­stawiony jest podmiot, który może ją poznać jedynie wtedy, gdy stosuje określone metody: niezawodne, ścisłe, pozwalające na uzyskanie wiedzy pewnej, a więc metody, które w nurcie scjentystycznym uważane są za naukowe. Ideałem nauki są, nauki ścisłe lub humanistyka, posiadają­ca wprawdzie swoiste metody badawcze, ale upatrująca swoje zadanie jedynie w wyjaśnianiu ludzkich zachowań i ich wytworów, oraz uprawiana w sposób wolny od wartościowania.

Hermeneutyka

Hermeneutyka-pierwotnie oznaczano tym terminem sztukę, umiejętność objaśniania tekstów, zwłaszcza biblijnych. Współcześnie termin ten występuje w dwóch podstawowych znaczeniach, odnoszących się do dwóch nurtów hermeneutycznych: oznacza mianowicie pewną metodę inter­pretacji tekstu i innych wytworów kultury (Friedrich S.D. Schleiermacher 1768-18.14, Wilhelm Dilthey (I83.V 1911) oraz pewną filozofię określaną jako nauka rozumiejąca czy filozofia rozumienia (Martin Heidegger 1889-1976, Ilans-Georg Gadamcr).

Hermeneutyka prawnicza- nawiązuje do obu tych nurtów i występuje jako teoria interpretacji tekstów prawnych, lub jako swoisty kierunek filozofii prawa.

W ujęciu hermeneutyki jako teorii interpretacji tekstu prawnego (Josef Esser, Karl Engisch, Karl Larenz) podkreśla się, iż nauki prawne mają swoiste cele poznawcze. Osiąganie owych celów wymaga swoistych metod, niewystarczające są w prawoznawstwie metody służące wyjaśnianiu okreś­lonych faktów, ponieważ prawoznawstwo nie ogranicza się do wyjaśniania. Podstawowym zadaniem nauk prawnych jest rozumienie tekstu prawnego i znajdowanie rozwiązania odnoszącego się do określonych stanów faktycznych (stosowanie normy do określonej sytuacji faktycznej). Zrozumienie tekstu prawnego (zinterpretowanie tego tekstu) zawiera zawsze element twórczy. Zrozumienie tekstu nie polega jedynie na odtworzeniu sensu w tym tekście zakodowanego. Nie da się interpretować tekstu według usystematyzowanego zespołu reguł

W ujęciu hermeneutyki jako filozofii prawa- odmiana filozofii rozumienia, nie jest teorią interpretacji tekstu, ale ontologią prawa. Głosi ona, że nie da się rozdzielić świata i języka, język nie jest środkiem opisywania czy wyrażania świata, ale jest jedynym bytem, który można zrozumieć. Rozumiejąc tekst (język) rozumiemy zarazem świat, o którym ten język mówi. Rozumienie jest procesem, w którym człowiek wyraża swój stosunek do świata, nadaje mu niejako sens, tekst nie ma znaczenia sam przez się. Proces ten przejawia określone cechy charak­terystyczne, które opisuje filozofia hermeneutyczna.

Rozumienie w ujęciu hermeneutyki

Spirala hermeneutyczna-punktem wyjścia procesu rozumienia jest jakieś intuicyjne „rozumienie wstępne" (określane jako pre-rozumienie, przed-rozumienie), które warun­kuje w ogóle rozumienie tekstu przez interpretatora. Proces rozumienia doko­nuje się w drodze kolejnych przybliżeń i korektur; rozpoczyna się od wstęp­nego, pobieżnego odczytania tekstu, dzięki czemu uzyskuje się wyobrażenie o całości, a następnie dokonuje się interpretacji szczegółowej, rozstrzyga się konkretne wątpliwości, co z kolei znowu wymaga odwołania się do całości tekstu. Rozumienie ma zawsze charakter historyczny, tzn. sytuacja historyczna, w jakiej znajduje się interpretator, współ wyznacza sens tekstu.

Aplikacja- dopasowywanie znaczenia tekstu do konkretnej sytuacji. Podmiot interpretujący rozumie tekst przez tradycję, która go jako interpretatora ukształtowała, ale zarazem przez konkretną sytuację, którą chce rozwiązać, w której stawia określone pytanie, na jakie szuka w tekście odpowiedzi.

Rozumienie to swoisty dialog między interpretatorem a tekstem-interpretator szuka w tekście odpowiedzi na nurtujące go pytanie

Artur Kaufmann- prawo współkształtuje się w procesie rozumienia. Tekst prawny jest wprawdzie doniosłym, ale tylko jednym z elementów współkształtujących ze względu na rolę interpretatora.

Sytuacja hermeneutyczna- tekst nie jest jedynie pozornym nośnikiem jakiegoś sensu, ale wiąże on wszystkich: twórcę tego tekstu, interpretatora i innych. Tylko w takiej sytuacji możliwe jest rozumienie tekstu prawnego, a więc rozumienie prawa. Od pozycji podmiotu znajdującego się w sytuacji hermeneutycznej należy odróżnić pozycję obserwatora, który jeśli nie zaakceptuje reguł danej kultury i nie uzna, że dany tekst go wiąże, nie jest w stanie tego tekstu zrozumieć.

Teorie argumentacji prawniczej

Teorie argumentacji prawniczej- są szczególnym przypadkiem ogólnej teorii dyskursu praktycznego (argumentacji praktycznej), a więc ogólnej teorii racjonalnego uzasadniania wartości i norm. Dyskurs jest procesem w którym stwierdza się prawdziwość albo fałszywość wypowiedzi (dyskurs teoretyczny), czy też poprawność, trafność, względnie, wypowiedzi poza opisowych, w szczególności norm (dyskurs praktyczny). Zdaniom opisowym przysługuje wartość prawdy albo fałszu, wypowiedziom pozaopisowym natomiast przysługiwać ma wartość „trafności".

Konsensualna koncepcja prawdy -odrzuca ona tezę, iż twierdzenie jest prawdziwe jedynie wtedy, gdy adekwatnie opisuje rzeczywistość, twierdzenia są prawdziwe, a wypowiedzi pozaopisowe są trafne, jeżeli co do ich prawdziwości czy trafności istnieje potencjalna zgoda wszystkich uczestników dyskursu

Dyskurs- ma spełniać określone warunki, w szczególności te, iż dyskusja jest wolna od przymusu uczestnicy przestrzegają określonych reguł dyskursu (ponieważ jest to warunek możliwości komunikacji językowej), a procedura dyskursu zapewnia równość wszystkich jej uczestników (Jurgen Habermas, Robert Alexy). Tylko dyskurs który spełnia warunki wypracowane przez teorie argumentacji, zdaniem tych autorów, zapewnia konsensus całkowicie dobrowolny, porozumienie nie wymuszone. Konsensus jest w omawianej koncepcji ideałem etycznym, ale zarazem formą poznawania świata, bo dochodzenia do prawdy.

Konsensualna koncepcja prawa -Ludzie dyskutują normy w drodze porozumienia, rozwiązują konflikty społeczne w drodze dyskusji, kształtując wolę społeczną. Prawo jest zbiorem reguł przy pomocy których władza państwowa i społeczeństwa, mogą rozwiązywać społeczne problemy w drodze porozumienia ,równi partnerzy w drodze pertraktacji, w sposób niewymuszony osiągają porozumie­nie

Koncepcje retoryki prawniczej

Chaim Perelman 1912-1984-Współczesne koncepcje retoryki prawniczej nie formułują one własnych założeń filozoficznych, a zwłaszcza jakichś nowych, odmiennych od klasycznych, koncepcji poznania i prawdy. Współczesne koncepcje retoryki prawniczej są zorientowane praktycznie. Odrzucają one podstawowe tezy charakterystyczne dla pozytywistycznego pojmowania prawa. Nawiązują one w szczególności do arystotelesowskiej topiki, jako sztuki posługiwania się odpowiednimi środkami językowymi w celu przekonania określonego audytorium. Retoryka w tym rozumieniu to, mówiąc najprościej, technika zdobywania akceptacji dla głoszonych przez kogoś twierdzeń, ocen, czy norm. Akceptację tę osiąga się w toku dyskursu, zmierzającego do przekonania audytorium. Dyskursywne poszukiwanie akceptacji dotyczy nie tylko nie dających się weryfikować norm i ocen, lecz także twierdzeń, zdaniem przedstawicieli koncepcji retorycznych uzasadnianie jakiejś tezy (twierdzenia, oceny czy normy) polega w gruncie rzeczy na tym, by uzasadnić czyjąś akceptację tej tezy.

Prawo -w ujęciu koncepcji retorycznych jest więc zbiorem norm, który może liczyć na społeczną akceptację w drodze przekonywania zainteresowanych, a decyzje prawnika polegające na zastosowaniu normy do rozstrzygnięcia konkretnego przypadku są wtedy należycie legitymowane, jeśli są przekonywa­jące dla zainteresowanej publiczności.

Koncepcja Ronalda Dworkina (amerykańska filozofia prawa)

Prawo- zbiór różnorodnych dyrektyw, będących podstawą orzekania o czyichś uprawnieniach i obowiązkach, zwłaszcza o uprawnieniach jednostki. Wartością podstawową jest wolność jednostki. Według Dworkina istnieją dwie podstawowe przesłanki orzeka reguły oraz zasady i inne standardy. To one łącznie tworzą system prawa ponieważ dają należyte uzasadnienie dla decyzji sędziowskiej i decyzji innych organów. Między regułami i zasadami istnieje kilka różnic.

Reguły- to normy wyznaczające określone postępowanie we wskazanych w nich okolicznościach, przy czym powinne zachowanie wyznaczane jest w sposób, „wszystko albo nic". Reguły obowiązują ze względu na ich tetyczne uzasadnienie, reguły obowiązują ponieważ przeszły „test pochodzenia".

Zasady prawa- nie wyznaczają organom podejmującym decyzje jakichś prostych obowiązków określonego zachowania się. Wskazują wiążąco cele, które należy osiągać w danej społeczności, wskazują jakimi racjami powinien kierować się organ wydający rozstrzygnięcie w danym zespole okoliczności, ale same nie wyznaczają treści takiego rozstrzygnięcia. Funkcją zasad jest zabezpieczanie określonych wartości i dlatego mogą i pozostawać między sobą w kolizji.

IV. Prawo a inne normy

Rozróżniamy, normy moralne, obyczajowe, religijne, organizacji społecznych i gospodarczych

Obowiązywanie norm moralnych- oparte jest na ich uzasadnieniu aks­jologicznym przez szczególnego rodzaju oceny, których charakterystykę przed­stawimy w następnym punkcie. Mogą to być normy moralne:

Autonomiczne- oparte na ocenach moralnych przyjmowanych przez samych adresatów norm

Heteronomiczne-oparte na ocenach jakiegoś autorytetu moralnego, któremu przypisuje się szczególną trafność ocen moral­nych.

Obowiązywanie norm obyczajowych-mówi się o nim mając na myśli fakt powszechnego w pewnym środowisku przestrzegania pewnych wzorców zachowania, siłą społecznego nawyku uznawanych za wiążące. Mówi się czasem, że każdy, kto przestrzega takiej normy, współstanowi ją w pewnym sensie, a raczej udziela jej w tej formie uznania. Obyczaje mogą być aprobowane moralnie albo dezaprobowane, jak np. obyczaj znęcania się nad nowicjuszami w danym zawodzie lub obyczaje zbiorowego pijaństwa w określonych okolicznościach, jakkolwiek prawo bierze pod uwagę przede wszystkim „dobre obyczaje". Sankcja-odrzucenie przez grupę

Normy moralne:

Nurt perfekcjonistyczny-przedmiotem oceny moralnej jakiegoś postępowania jest to, w jakim stopniu odpowiada ono pewnym wzorcom doskonałości człowieka. Normy moralne mają wskazywać, jak człowiek ma żyć, aby być doskonałym, jak żyć godnie

Nurt zasad dobrego współżycia społecznego, nurt solidarnościowy (istotny dla nas)- nurt solidarnościowy, gdzie przedmiotem oceny moralnej postępowa­nia jest to, w jakim stopniu przyczynia się ono do sprawiedliwego dobra innych ludzi lub przynajmniej jest intencją taką kierowane. Normy mają wskazywać, jak żyć tak, aby nie tylko nam z innymi, ale i innym z nami było dobrze. Naczelny nakaz moralny opiera się na aprobacie takiego postępowania, które jest dyktowane sprawiedliwą życzliwoś­cią wobec innych ludzi, przynajmniej z określonego kręgu, to znaczy nastawieniem takim, iż aprobuje się to, że innych spotyka jakieś dobro, a dezaprobuje to, że niesprawiedliwie spotyka ich jakieś zło. Ocena moralna jest w tym przypadku oceną drugiego stopnia.

Sytuacjonizm (kazuistyka)- stanowisko to skłonne jest formułować oceny i normy moralne odnoszone do poszczególnych sytuacji społecznych, uwzględniając każdorazowo w ocenie globalnej wszystkie jej swoiste elementy. Niebezpieczeństwo kazuistycznych rozstrzygnięć polega na tym, iż pozwalają one oportunistycznie usprawiedliwiać takie czy inne postępowanie jakimiś szczególnymi okolicznościami danego przypadku a przy tym nic daje generalnych wskazówek postępowania w sprawach określonego rodzaju

Pryncypializm- stanowisko pryncypialistyczne formułuje gene­ralne oceny i normy moralne co do postępowania w okolicznościach okreś­lonego typu, wymagając jednolitości postępowania we wszystkich takich przypadkach. Nie­bezpieczeństwo pryncypializmu polega na tym, że w pewnych przypadkach trzymanie się generalnych zasad postępowania może mieć złe skutki (np. niezłomne trzymanie się zasady prawdomówności w stosunku do osoby mającej umrzeć za tydzień czy w warunkach konspiracyjnej walki z okupan­tami).

5KC-i wszystko jasne

V. Sprawiedliwość

Sprawiedliwość- to słowo, które ma silne zabarwienie emoc­jonalne, lecz określenie sensu tego słowa jest sprawą bardzo złożoną, zwłaszcza, że określenie to wymaga wielostronnej relatywizacji.

Postępowanie sprawiedliwe-oznacza wszelkie postępowanie zgodne z obowiązującymi normami moralnymi czy religijnymi. Pojmowanie sprawiedliwego postępowania jako wszelkiego po­stępowania zgodnego z normami społecznie przyjętymi, które Arystoteles określał jako ogólniejsze pojmowanie sprawiedliwości, współcześnie zanika. Sprawiedliwym nazywa się takie postępowanie w stosunku do innych osób, w którym świadczy się innym jakieś dobro, czy ewentualnie uzasadnione zło, nie kierując się względami na to, z jaką indywidualnie osobą mamy do czynienia w danym przypadku, lecz w taki sam sposób traktując wszelkie osoby, które wykazują jakieś jednakowe właściwości z przyjmowanego punktu widzenia.

Sprawiedliwość wyrównawcza-polegającą na odpła­caniu odpowiednim dobrem za dobro czy ewentualnie złem za zło, bez względu na to, kto nam takie dobro czy zło uczynił

Sprawiedliwość rozdzielcza-nakazuje rozdzielać dobro, czy ewentualnie nieuniknione zło, w jednakowy sposób traktując ludzi, którzy wykazują określoną cechę uznawa­ną w danym przypadku za istotną. Inaczej króla, inaczej chłopa (oczywiście różne mogą być czynniki)

„Każdemu wobec jego uzdolnień, jego pracy”- formuła blankietowa

W praktyce życia społecznego konsekwentne kierowanie się jedną tylko określoną formułą sprawiedliwości okazuje się niedopuszczalne.

Jeżeli mówi się o „sprawiedliwości społecznej", to tego rodzaju wyrażenie wtedy dopiero uzyskuje określony sens, kiedy dokładnie wymieni się brane pod uwagę formuły składowe, oraz to, w jakiej mierze uwzględniać się będzie każdą z nich w przypadkach, gdy powstają między nimi kolizje.

Sprawiedliwość- a zwłaszcza „sprawiedliwość społeczna" jest często przedmiotem definicji perswazyjnej, takiej, w której do definicji wprowadza się w sposób mniej czy bardziej wyraźny pewne zwroty oceniające — a w związku z tym ten, kto akceptuje taką definicję świadomie czy nieświadomie przyjmuje sposób oceniania, przyjmowany przez autora takiej definicji.

SYTUACJE WYZNACZANE PRZEZ NORMY PRAWNE

6.1 MODALNOŚĆ PRAWNA

Modalność prawna - kwalifikacja prawna pewnych zachowań jakiś podmiotów ze względu na określoną normę (zespół norm)

  1. podstawowa - kwalifikacja określonych zachowań jakiegoś podmiotu, nie zawierająca relatywizacji odnoszących dane zachowanie do jakiejś innej osoby niż adresat normy, ze względu na którą dokonujemy kwalifikacji.

Zachowanie -

Podstawowa sytuacja prawna - zachowanie się jakiegoś podmiotu da się scharakteryzować jako zachowanie zakazane , nakazane, indyferentne (ze względu na normę lub spójny system norm). Scharakteryzowana jest zawsze przez podstawowe modalności prawne czynów tego podmiotu.

  1. pochodna - kwalifikacja jakiś zachowań się jako zachowań odnoszących się i to kwalifikacja z punktu widzenia innej osoby niż adresat normy

Zachowania będące przedmiotem:

pochodna sytuacja prawna - sytuacje które powstają dla danego podmiotu ze względu na normy kompetencyjne, normy nakazujące komuś wykonać świadczenie „na rzecz” owego podmiotu. . Charakteryzują się pochodnymi modalnościami prawnymi.

6. 2 OBOWIĄZEK

Obowiązek - zachowanie przez daną normę zakazane lub nakazane

  1. czyn prawnie nakazany - norma prawna nakazuje jego dokonania (nakaz - pojęcie pierwotne)

  2. czyn prawnie zakazany - norma prawna nakazuje czyn przeciwny rozważanemu czyli czyn którego nie można zrealizować wspólnie z czynem rozważanym

Jeżeli norma nakazuje adresatowi zrealizować czyn X to zarazem zakazuje zaniechania czynienia X i zakazuje dokonanie wszelkich czynów które przyczynowo uniemożliwiałyby zrealizowanie czynu X.

Obowiązek instrumentalny - z zakazem realizowania czynu X związany jest nakaz powstrzymania się od czynienia X, oraz zakaz czynienia czegokolwiek, co przyczynowo doprowadziłoby do zrealizowania zakazanego stanu rzeczy.

  1. czyn dozwolony - czyn nie zakazany przez normę

  2. czyn fakultatywny - czyn nie nakazany przez normę

  3. czyn indyferentny - czyn fakultatywny i zarazem dozwolony (wolność dwustronna) - istnieje wobec braku prawodawczej ingerencji; może być następstwem uchylenia norm zakazujących/nakazujących,

6.3 UPRAWNIENIE

Uprawnienie określają normy które nakazują podmiotowi A zachowanie „na rzecz” podmiotu B. Normy te określają zawsze sytuację prawną dwóch różnych podmiotów: podmiotowi wyznaczają obowiązek określonego zachowania „na rzecz” podmiotu B, a podmiotowi B wyznaczają sytuację określaną - uprawnieniem

Działanie lub zaniechanie „na rzecz” B (korzystne)

Wolność prawnie chroniona podmiotu B powstaje ze względu na zakaz realizowania przez wszystkie lub niektóre podmioty nie-B działań ingerujących w sferę zachowań podmiotu B

6. 4 KOMPETENCJA (UPOWAŻNIENIE)

Kompetencja powstaje dla określonego podmiotu ze względu na normy kompetencyjne, do dokonywania jakiejś czynności (konwencjonalnej) z takim skutkiem prawnym, że przez jej zrealizowanie powstanie lub zaktualizuje się obowiązek określonego zachowania podmiotów podlegających danej kompetencji (adresatów normy kompetencyjnej).

Norma kompetencyjna wyznacza sytuacje prawne dwóch podmiotów - uzyskującego kompetencję oraz adresata normy)

Przykład : Wierzyciel ma kompetencję (możność prawną), by przez dokonanie wyboru jednego z świadczeń przemiennych (czynność konwencjonalna) zaktualizować obowiązek dłużnika (podległego kompetencji) dokonania określonego świadczenia na rzecz wierzyciela (podmiotu, któremu kompetencja służy).

Przykład : Organ administracji (wójt) ustanawia dla mieszkańców gminy jakiś obowiązek postępowania w określony sposób wobec jakiś osób trzecich.

Upoważnienie połączone jest z obowiązkiem czynienia zeń użytku.

6.5 ROSZCZENIE

  1. roszczenie materialne - podmioty : uprawniony i zobowiązany do świadczenia są określone indywidualnie (szczególny przypadek uprawnienia).

  2. Roszczenie procesowe - sytuacja prawna podmiotu kiedy przysługuje mu upoważnienie bo przez czynność konwencjonalną zaktualizował obowiązek organów państwa wydania określonej decyzji dotyczącej spraw tego podmiotu.

  3. Najczęściej roszczenie to złożona sytuacja prawna podmiotu będąca połączeniem uprawnienia z roszczeniem procesowym.

Roszczenie jest szczególnym przypadkiem uprawnienia, kompetencji lub powiązaniem uprawnienia i kompetencji. Może być połączone z wolnością lub obowiązkiem czynienia zeń pożytku.

6.6 ZŁOŻONE SYTUACJE PRAWNE - PRAWO PODMIOTOWE

Problem wieloznaczności zwrotu „ma prawo”. Spory doktrynalne ze względu na określanie tym zwrotem wolność dwustronną, pochodne sytuacje prawne a także sytuacje prawnie złożone ze względu na powiązanie różnych uprawnień, kompetencji, wolności, obowiązków.

Złożona sytuacja prawna :

  1. powstaje w następstwie powiązania pochodnej oraz podstawowej sytuacji prawnej (np. uprawnienie połączone z wolnością przyjęcia świadczenia)

  2. powstaje w następstwie funkcjonalnego powiązania wielu sytuacji pochodnych (np. uprawnienia i kompetencji) oraz nadto podstawowych sytuacji prawnych tego samego podmiotu (np. uprawnienie połączone funkcjonalnie z kompetencją oraz wolnością czynienia z niej użytku)

Prawa podmiotowe - złożone sytuacje prawne wyznaczane podmiotom przez obowiązujące normy ze względu na uznane przez prawodawcę społecznie uzasadnione interesy tych podmiotów. (bądź zespół pochodnej sytuacji prawnej oraz wolności; zespołem funkcjonalnie powiązanych ze sobą uprawnień i kompetencji ... )

Nadużycie prawa - czynienie użytku z działania niezgodnego z zakładanymi w danym systemie normami czy ocenami. Czynienie użytku z prawa nie służące jego społecznie uzasadnionym interesom. Wewnętrzna koncepcja nadużycia prawa.

6.7 PRAWA CZŁOWIEKA I OBYWATELA

Rodzaje praw obywatela

  1. wolności obywatelskie - zakaz ingerencji org państwa w pewne sfery zachowań obywateli oraz obowiązek stworzenia przez państwo instytucjonalnych zabezpieczeń przed naruszeniem

  2. uprawnienia ( prawa socjalno-ekonomiczne)

  3. kompetencje (prawa polityczne, np. - prawa wyborcze)

6.8 STOSUNEK FAKTYCZNY A STOSUNEK TETYCZNY

Stosunek społeczny - jego elementami są conajmniej 2 podmioty społeczne (ludzie lubo odpowiednio zorganizowane ich zespoły). 2 rodzaje takiego stosunku :

Stosunek faktyczny - powstaje przez zrealizowane faktyczne oddziaływanie osoby na drugą osobę lub przez oddziaływanie oczekiwane (np. uświadomienie sobie czegoś i modyfikacja swojego postępowania)

Stosunek tetyczny - obowiązująca norma wyznacza obowiązek zachowania się w określony sposób jednego podmiotu wobec drugiego.

6.9 STOSUNEK PRAWNY

Stosunek prawny - społeczny stosunek tetyczny wyznaczony przez normę prawną i powstający pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami prawnymi.

Norma prawna wyznaczająca stosunek prawny może:

  1. wyznaczać adresatowi obowiązek działań/zaniechań intencjonalnie zwróconych na sprawy innego podmiotu i związanych z jego interesami

  2. uzależnić zachowania adresata od dokonania przez inny podmiot określonych czynności konwencjonalnych do których go upoważnia

Stosunek zobowiązaniowy - norma prawna wyznacza adresatowi obowiązek podjęcia zachowania zwróconego ku sprawom recypienta (drugiego podmiotu) - mogą to być zachowania korzystne lub niekorzystne (np. zajęcie mienia). Jeden z podmiotów tego stosunku jest zobowiązany do świadczenia na rzecz drugiego.

  1. Stosunek zobowiązaniowy abstrakcyjny - typ stosunków zobowiązaniowych wyznaczony przez normę prawną na rzecz recypienta (uprawnionego)

b) Stosunek zobowiązaniowy konkretny - podmioty stosunku są określone indywidualnie

Stosunek podległości kompetencyjnej - gdy podmiot uzyskujący kompetencję, czyni z niej użytek i dokonuje czynności konwencjonalnej do której został upoważniony wówczas norma kompetencyjna wyznacza adresatowi obowiązek realizowania określonego zachowania. Jeden podmiot ma pozycję nadrzędną (nadrzędność formalna)

Norma kompetencyjna wyznaczająca stosunek podległości kompetencyjnej może:

  1. upoważniać podmiot uzyskujący kompetencję do stanowienia dla podmiotu podległego norm generalnych i abstrakcyjnych (np. państwo - obywatel)

  2. upoważniać podmiot uzyskujący kompetencję do stanowienia dla innych podmiotów norm indywidualnych (np. org. administracji - obywatel)

  3. upoważniać podmiot uzyskujący kompetencję, by poprzez czynności konwencjonalne nie będące stanowieniem norm generalnych ani indywidualnych, zaktualizował uprzednio ustanowiony obowiązek podmiotu podległego kompetencji (np. wnoszący powództwo - organ wymiaru sprawiedliwości)

Podległość może mieć charakter:

  1. pozytywny - podległość czyjejś kompetencji do nakładania albo aktualizowania czyichś obowiązków (np. obywatel - org podatkowy)

  2. negatywny - podległość kompetencji do zwalniania podmiotu od obowiązku nałożonego przez norme generalną i abstrakcyjną. (np. obywatel uzależniony od zgody org administracji)

Stosunki prawne ze względu na obowiązujące normy są na ogół bardzo złożone. Stosunki typu zobowiązaniowego mogą łączyć się ze stosunkami podległości kompetencji, ze stosunkiem podległości kompetencji mogą się wiązać stosunki typu zobowiązaniowego. Częstym typem są powiązania funkcjonalne stosunów zobowiązaniowych ze stosunkami podległości kompetencji (w charakterze pomocniczym).

TWORZENIE PRAWA

7. 1 . POLITYKA TWORZENIA PRAWA

Kryzys legislacyjny - głęboka inflacja prawa. Ogromna liczba wydawanych aktów prawnych, wzrost funkcji państwa, aktywności, ingerencji w sfery życia społecznego i komplikowanie się układówspraw społecznych. W wyniku tego prawo staje się niezadowalającym środkiem kształtowania ładu społecznego. - doczytać w książce str 123.

Program polityki tworzenia prawa:

  1. problemy doboru środków prawnych do realizowania zalożonych stanów rzeczy (rdzenna problematyka)

  2. problemy efektywności tworzenia prawa w przyjmowanych dla danych systemów formach i strukturach organizacyjnych

  3. problemy techniki prawodawczej

Polityka prawa - w polskim prawoznawstwie to zarówno polityka tworzenia jak i stosowania prawa.

Minimalistyczna wersja polityki prawa - wyznaczanie celów realizowanych za pomocą norm prawnych jest sprawą czyjegoś wyboru. (decyzje polityczne prawodawcy)

Maksymalistyczna wersja polityki prawa - wybór celów prawodawstwa i stosowania prawa da się racjonalnie uzasadnić na gruncie jakiejś przyjętej koncepcji nauki

J. Bentham - ludzie są z natury równi i podobni w swych dążeniach . Rozumne dążenie do osobistego szczęścia i działanie zgodnie z własnym interesem ma się przyczyniać do dobru ogółu. Etyka utylitarystyczna - zasada użytecznośći - moralne jest tylko takie postępowanie, które w danych okolicznościach prowadzi do szczęścia jak największej liczby ludzi - jest to podstawa racjonalnego ustawodawstwa. Prawo jest racjonalne gdy jest użyteczne : jest zdolne zapewnić obywatelom równość, bezpieczeństwo, obfitość dóbr materialnych i gdy pozwala utrzymać stan bezsprzeczności interesów.

R. Pound - prawo jako środek oddziaływania na członków społeczeństwa. Środek służy do osiągnięcia określonego celu który da się ustalić naukowo - łagodzenie konfliktów społecznych, utrzymanie stanu równowagi przez doprowadzenie do kompromisu między niezgodnymi interesami.

Leon Petrażycki - istota zagadnień polityki prawa polega na uzasadnionym naukowo przewidywaniu następstw, jakich spodziewać się należy w razie wprowadzenia pewnych przepisow prawnych oraz na opracowaniu zasad, których wprowadzenie do systemu prawa obowiązującego wywołąłoby pewne porządane skutki. Jest to koncepcja maksymalistyczna (aksjologicznie zaangażowana). Wskazuje jaki jest cel działalności prawodawczej - stworzenie „ideału miłości”

7.2 PROCES KSZTAŁTOWANIA SIĘ PRAWA A PROCES TWORZENIA PRAWA

POWSTAWANIE PRAWA

0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic

Prawodawca w ujęciu socjologicznym - proawodawca faktyczny, ludzie którzy biorą udział w przygotowaniu i stanowieniu aktów prawnych (gremia polityczne, redaktorzy tekstów prawnych)

Prawodawca formalny - podmiot wyposażony w kompetencje prawotwórcze (wójt, prezydent)

7.3 FORMY TWORZENIA PRAWA

Stanowienie norm prawnych - czynność konwencjonalna kompetentnego organu państwa, poprzez którą organ żąda aby norm generalne i abstrakcyjne przez niego ukształtowane były realizowane. Współstanowienie - czynności prawotwórczej dokonują co najmniej 2 podmioty (np. dwóch ministrów).

Umowa - czynność prawotwórcza co najmniej dwustronna, poprzez którą strony ustalają wiążące je normy generalne i abstrakcyjne. (np. umowy międzynarodowe)

Tworzenie prawa zwyczajowego - proces bardzo złożony. W społeczności kształtuje się powszechna praktyka określonego postępowania i określonych okolicznościach a zarazem kształtuję się przekonanie, że postępowanie to jest zgodne z jakimiś normami - normami zwyczajowymi. Jeżeli w doktrynie ukształtuje się powszechne przekonanie że dana norma zwyczajowa wyznacza zachowania które powinny być realizowane jako prawnie obowiązkowe, a przekroczenie tej normy powinno by ć sankcjonowane przez organy państwa i jeśli jakiś organ państwa podejmie decyzję na podstawie normy ukształtowanej zwyczajowo to norma ta staje się normą prawa zwyczajowego (sankcjonowanie zwyczaju). Czynność ta ma charakter precedensu.

Precedens prawotwórczy - organ (sąd) podejmuje decyzję w określonej sprawie, choć w obowiązujących normach brak podstaw do jej wydania lub podstawy te są niedostatecznie określone. Organ podejmujący decyzję formułuje normę generalną którą kieruje się wydając nową decyzję , oraz którą czyni „podstawą” swego rozstrzygnięcia (ratio decidenti). Owa norma generalna ma charakter wiążący dla wszystkich sądów o takiej samej lub niższej pozycji prawnej i powinna być podstawą rozstrzygania wszystkich spraw podobnych.

Prawodawstwo władcze - tworzenie prawa ma charakter jednostronny: prawodawca kształtuje normy, żąda ich realizowania, a posłuch dla nich wymusza siłą.

Prawodawstwo negocjacyjne - tworzenie prawa w dialogu między stronami zainteresowanymi wg zaakceptowanej przez nie procedury.

Prawodawstwo paternalistyczne:

  1. prawo jest wykorzystywane jako instrument sprawowania władzy politycznej

  2. respektuje określone wartości (chroni i poręcza wolność i prawa jednostki)

  3. inicjatywa prawodawcza koncentruje się w ośrodku podejmowania decyzji politycznych

  4. brak przejrzystych reguł wyznaczających kompetencje prawodawcze oraz procedurę tworzenia prawa

  5. brak instytucjonalnych form kontroli procesu prawodawczego i rezultatów tego procesu

Warunki niezbędne dla skuteczności - jedność centrum podejmującego decyzje polityczne, ustabilizowana sytuacja ekonomiczna i społeczna, bierność społeczeństwa

Prawodawstwo demokratyczne:

  1. prawo zachowuje swoje autonomiczne wartości i przestaje być jedynie środkiem realizowania celów politycznych

  2. władza prawodawcza podlega ograniczeniom, granicę swobody określają prawa i wolności jednostki których naruszać nie może

  3. decentralizacja inicjatywy prawodawczej, dopuszcza się negocjacyjne moetody tworzenia prawa, procedury stanowienia prawa gwarantują wpływ społeczeństwa na treść norm

  4. koncepcja źródeł prawa, reguły tworzenia prawa ją jasne i klarowne

  5. instytucjonalna kontrola procesu tworzenia oraz rezultatów działań

7.4 PROBLEMY RACJONALNEGO TWORZENIA PRAWA

Racjonalność procesu prawodawczego w 3 aspektach:

  1. warunki jakie spełniać winny wiedza i oceny prawodawcy racjonalnego

  2. sposób przygotowania aktów prawodawczych (metodyka prac)

  3. struktury organizacyjne w jakich jest to prawo tworzone

Do podejmowania decyzji prawodawczych niezbędna jest wiedza dotycząca:

  1. stanu rzeczy w dziedzinie, pozwalająca na dokonanie diagnozy stanu wyjściowego, zaprojektowanie norm, oszacowanie kosztów związanych z realizacją

  2. podstaw motywacyjnych adresatów norm

  3. dotychczasowy stan unormowania danej dziedziny

  4. jezyka, w którym formułuje się teksty prawne

System wartości winien być należycie uporządkowany. Wartości merytoryczne lub formalne.

Formalne wartości prawa - (legalnośc, stabilność, skuteczność) może je posiadać niezależnie od tego jaki zespół celów merytorycznych realizuje

Zadania cząstkowe racjonalnego tworzenia aktów prawnych:

  1. określenie celu działania w sposób dostatecznie precyzyjny dla wyboru środków, służących jego realizacji

  2. sformułowanie katalogu prawnych lub pozaprawnych środków, służących realizacji założonego celu i podjęcie decyzji o zastosowaniu lub nie zastosowaniu środków oddziaływania prawnego

  3. wybór formy projektowanego aktu prawodawczego i sprecyzowanie celów danego aktu prawodawczego oraz ustalenie katalogu alternatywnych sposobów unormowania rozważanej dziedziny

  4. dokonanie globalnej oceny całokształtu skutków i kosztów każdego z rozważanych sposobów unormowania (synteza róznoaspektowych ocen)

  5. podjęcie optymalnej decyzji na gruncie przyjętej taktyki podejmowania decyzji (maksymalizacja efektu, minimalizacja strat)

  6. zredagowanie projektu aktu prawodawczego