Praca z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych

 

Przez specjalne (specyficzne potrzeby) edukacyjne należy rozumieć te potrzeby, które
w procesie rozwoju dzieci i młodzieży wynikają z ich niepełnosprawności lub są efektem innych przyczyn trudności w uczeniu się.

Rozpoznawanie i zaspokajanie tych potrzeb dotyczy wszystkich dzieci - zarówno tych
z zaburzeniami i dysfunkcjami rozwojowymi, jak również tzw. przeciętnych oraz wybitnie zdolnych. Im wcześniej dokona się rozpoznania i zdiagnozowania deficytu u dziecka, tym większa będzie skuteczność w zaspokajaniu jego specyficznych potrzeb.

Istota edukacji niepełnosprawnych sprowadza się do indywidualnego traktowania
w procesie nauczania osób o specjalnych potrzebach edukacyjnych z uwzględnieniem ich właściwości fizycznych, psychicznych i społecznych oraz stworzenia warunków ich rozwoju.

Nauczyciel pracujący z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych powinien respektować w praktyce trzy zasady:

1. Częściowego udziału - dziecko niepełnosprawne nie jest w stanie wykonać wszystkich zadań
   w czasie lekcji, mimo to jest sensowna i celowa.

2. Korzystania z koncepcji intelektualnego zaangażowania - dziecko powinno otrzymywać polecenia i zadania adekwatne do swoich możliwości.

3. Inteligencji wielorakich według teorii Gardena, zgodnie z którą nie istnieją
   tylko dwa rodzaje inteligencji: logiczno- matematyczna i werbalno- lingwistyczna, mierzone w teście na inteligencję, istnieją również inne inteligencje- muzyczno-rytmiczna, wzrokowo-przestrzenna, fizyczno-ruchowa czy interpersonalna.

Specyficzne potrzeby edukacyjne wykazują dzieci o nietypowym rozwoju psychomotorycznym.

1. Inteligencja niższa niż przeciętna:

a). charakterystyka myślenia-

• wolne tempo, uczeń nie nadąża za objaśnieniami nauczyciela, za dyskusją
  w klasie , brakuje mu czasu podczas pisania klasówek, a za to wszystko oskarża się go, bo nie uważa na lekcji,

• mały krytycyzm, uczeń podaje pierwszą odpowiedź, która mu przyjdzie do
  głowy, ma problemy z odróżnieniem odpowiedzi lepszych od gorszych, poprawnych
  od niepoprawnych,

• niewielka płynność i produktywność, uczeń ma tylko jeden pomysł odpowiedzi
  na pytanie, jedno rozwiązanie zadania, podczas gdy inni mają ich po kilka,

• sztywność, uczeń rozwiązuje zadania według raz ustalonego schematu, nie potrafi zmienić schematów ani ich wytwarzać, ma trudności z odstąpieniem od raz wybranej, utartej drogi , nawet, gdy widzi, że nie prowadzi ona do rozwiązania problemu.

• Specyficzne trudności w uczeniu się -(dzieci przejawiają specyficzne
  trudności w uczeniu się, mając przy tym prawidłowy rozwój umysłowy) dysleksja, dysortografia, dysgrafia.

a) charakterystyczne błędy popełniane przez uczniów

w czytaniu

• pomijanie wyrazów lub ich dodawanie, zniekształcanie wyrazów
  i odczytywanie innych, podobnych, wskutek domyślania się całego wyrazu na podstawie przeczytanych pierwszych głosek,

• gubienie w tekście, pomijanie linii lub odczytywanie jej powtórnie,

• niepewność czytania krótkich wyrazów takich jak od - do,

• pomijanie interpunkcji,

• przestawianie liter w wyrazie

• trudności ze zrozumieniem sensu czytanego tekstu, przy nadmiernym skupieniu się na stronie technicznej czytania,

• trudność w rozumieniu treści zawierającej pojęcia dotyczące stosunków przestrzenno- czasowych oraz struktur gramatyczno- logicznych,

• trudności w orientacji na mapie i planach,

• zaburzona orientacja w stosunkach świata (wzrokowe ujmowanie stosunków przestrzennych na mapie),

• mylenie pojęć, które są przyswajane werbalnie

• trudności w rozumieniu zadań z zakresu geometrii.

w pisaniu

• słaby poziom pracy pisemnej w porównaniu z odpowiedziami ustnymi,

• niski poziom graficzny i estetyczny prac pisemnych,

• utrzymywanie się trudności w różnicowaniu liter ; p-b, p-g, u-n, m-w,

• niewłaściwy dobór liter do głosek podobnych fonetycznie w wyniku ich niewłaściwego różnicowania: t-d, p-b, m-n,

• mylenie nazw liter, głosek,

• niewłaściwe stosowanie małych i dużych liter,

• trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących,

• dodawanie, pomijanie, przestawianie liter , sylab lub całych wyrazów,

• nieprawidłowe rozmieszczenie pracy pisemnej na kartce,

• tracenie wątku podczas zapisywania opowiadania,

• brak lub nieprawidłowe używanie interpunkcji,

• błędy typowo ortograficzne,

• pomijanie drobnych elementów graficznych, w tym ogonków przy ,,ą”, ,,ę”,

• pomyłki w zadaniach arytmetycznych,

• trudności w tworzeniu wykresów,

• zamiana kierunków w rysunkach geometrycznych,

• zakłócenie stosunków przestrzennych i proporcji elementów.

1. Dzieci z inteligencją niższą od przeciętnej.

W przypadku tych dzieci konieczne jest dostosowanie zarówno w zakresie formy,
jak i treści wymagań. A więc przede wszystkim w tej grupie możemy mówić
o obniżeniu wymagań. Pamiętać jednak należy, że obniżenie kryteriów jakościowych nie może zejść poniżej podstawy programowej.

Dostosowanie wymagań;

• istotnie zmniejszyć materiał, ograniczyć liczbę zadań do rozwiązania na klasówkach i w domu,

• przerabiać niewielkie partie materiału i o mniejszym stopniu trudności,

• pozostawić więcej czasu na jego utrwalenie,

• dawać więcej czasu do namysłu i więcej czasu na wykonanie wyznaczonych zadań,

• kierować odpowiedziami dziecka poprzez pomocnicze pytania, zostawiając na koniec prośbę
  o syntetyczne przedstawienie całości (np. akcji opowiadania),

• podawać polecenia w prostszej formie, unikać trudnych czy bardzo abstrakcyjnych pojęć,

• często odwoływać się do konkretu, przykładu,

• unikać pytań problemowych, przekrojowych,

• w miarę możliwości odrębnie instruować,

• wyrabiać samodzielność myślenia i działania, wycofując pomoc, gdy uczeń jest
  w stanie kontynuować zadanie samodzielnie.

• pobudzać do myślenia i tworzenia wielu różnych rozwiązań.

2. Dzieci ze specyficznymi trudnościami uczeniu się; dysleksja, dysgrafia, dysortografia.

1. dostosowanie wymagań dotyczy formy sprawdzania wiedzy , a nie treści.

• dać dodatkowy czas na czytanie i pisanie, nie zwracać uwagi na dykcję i interpunkcję,

• nie oceniać tempa czytania,

• unikać głośnego czytania dzieci w klasie i odpytywać dziecko indywidualnie, nie stwarzać sytuacji stresujących dziecko, nie ponaglać, nie krytykować, nie zawstydzać,

• pozwolić na korzystanie z lektur wypożyczonych z biblioteki dla niewidomych (nagrane taśmy magnetofonowe),

• nie zwracać uwagi na stronę graficzną pisma,

• umożliwić dziecku pisanie w tempie dostosowanym do możliwości

• wymagania merytoryczne co do oceny pracy pisemnej winny być ogólne, takie same jak dla innych uczniów, natomiast sprawdzenie pracy może być niekonwencjonalne , np. jeśli nauczyciel nie może odczytać pracy ucznia (pismo mało czytelne), może poprosić go , aby uczynił to sam lub odpytać ustnie z tego zakresu materiału,

• można zaproponować pisanie prac domowych (referat, wypracowanie) na komputerze lub drukowanymi literami (dysgrafia),

• zamiast klasycznych dyktand można robić sprawdziany polegające na: uzasadnianiu pisowni wyrazów odwołują się do znajomości zasad ortograficznych, dyktanda z lukami
  W żadnym wypadku dysleksja, dysortografia nie uprawnia do zwolnienia ucznia
  z nauki ortografii i gramatyki.

Zrozumienie dzieci ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi, udzielanie im wsparcia, właściwe ocenianie pracy, eksponowanie mocnych stron i osiągnięć-wszystko to zapobiegnie bardzo częstym w tych przypadkach wtórnym zaburzeniom nerwicowym (fobie szkolne, depresje) i obniżaniu motywacji do nauki.

Literatura:

1. A. Brzezińska: „Dzieci z trudnościami w uczeniu się”, w J. Obuchowska (red.) Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, Warszawa 1999.

2. Z. Sękowska: „Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej”, Warszawa 1998.

---