Temat : ”Funkcja pamięci i jej rodzajów w procesie uczenia się”
Rola pamięci w życiu każdego z nas jest ogromna. A my, jej użytkownicy, wykorzystujemy ją w bardzo małym stopniu, zdając się na przypadek i kierując wyczuciem. Wynika to z tego, że w sposób niedostateczny posiedliśmy władzę, na temat wykorzystania możliwości naszego umysłu. Jest to również skutek zaniedbań na systemu oświatowego, który praktycznie nie uczy zagadnień związanych z pamięcią i jej usprawnieniem. Zapewne każdy z nas zetknął się z sytuacją, że czegoś zapomniał, nie mógł sobie przypomnieć, bardzo często mamy „coś na końcu języka”.
Warto by się zastanowić czy wobec tego pamięć jest funkcjonalna i w kontekście odnieść to indywidualnie do siebie. Dla nas, codziennych użytkowników pamięci, najistotniejsze jest aby wykorzystać ją w sposób świadomy, czyli zamierzony. Żeby to bardziej zobrazować posłużyć się można tutaj charakterystyczną analogią pomiędzy zdrowiem i pamięcią. Gdy zaczyna nam coś dolegać uświadamiamy sobie, że mamy organizm i udajemy się do lekarza lub kurujemy się sami. W przypadku pamięci jest do pewnego momentu podobnie. Fakt, że nie możemy sobie czegoś przypomnieć uświadamia nam, iż mamy pamięć, ale zamiast - tak jak w przypadku choroby - przedsięwziąć odpowiednie kroki, żeby przywrócić jej normalne funkcjonowanie poprzestajemy na wmawianiu sobie : ,,Ale mam słaba pamięć'', ,, Ta moja pamięć jest coraz gorsza.'' itp.
Wreszcie aby przenieść to na grunt - „Tu - Teraz” - miejsca w którym jesteśmy, zapamiętywanie materiału przeciętnemu uczniowi, studentowi zajmuje 70-90% czasu poświęconego na naukę.
A przecież bez zapamiętywania nie tylko nie ma nauki ,ale nawet szans na samodzielną egzystencję. Jak nasze ciało nie obejdzie się bez pożywienia, tak mózg potrzebuje informacji docierających poprzez słuch, wzrok i pozostałe zmysły, a do właściwego gospodarowania tymi informacjami potrzebna jest pamięć.
Czym zatem jest pamięć*
Bardzo uproszczona definicja pamięci mówi, iż jest to proces magazynowania informacji . Każdy proces pamięciowy składa się z trzech etapów:
- rejestracja lub kodowanie
- przechowywanie lub magazynowanie
- odtwarzanie lub przypominanie
Dla efektywności procesów pamięciowych, a co za tym idzie efektywności nauki, najistotniejsze jest, aby każdy z tych etapów wykorzystać w sposób świadomy, gdyż są one ze sobą ściśle powiązane i nie można każdego z nich traktować oddzielnie. Nie można czegoś dobrze zapamiętać wcześniej tego nie rejestrując , nie można też czegoś odtworzyć jeżeli się tego nie utrwaliło. Aby jednak lepiej zrozumieć mechanizmy zachodzące miedzy nimi postaram się omówić każdy z tych etapów.
REJESTRACJA
Zarejestrowanie informacji jest pierwszym krokiem w procesie pamiętania, gdyż powoduje wyodrębnienie jej spośród innych informacji. Jeżeli czegoś nie zauważymy to logiczne jest, że nie będziemy sobie w stanie tego przypomnieć. Jednym z czynników wpływających na proces rejestracji jest nastawienie z jakim podchodzimy do tej informacji. Jeżeli autentycznie chcemy się czegoś nauczyć, to słuchamy z dużym skupieniem, chłoniemy po prostu tę informację.
Drugim czynnikiem mającym wpływ na proces rejestracji jest zainteresowanie. Wynika ono w dużej mierze z nastawienia. Podświadomie otwieramy się na informacje dla nas interesujące i warte zapamiętania, a zamykamy się przed tym co nudne, nieciekawe, nie podoba nam się itp.
To tak jak z nowo poznanymi ludźmi, jednych lubimy, chcemy z nimi przebywać, rozmawiać, a do rozmowy z mniej interesującymi przywiązujemy mniejszą wagę.
Ze względu na sposób rejestrowania informacji wyróżnia się dwa dominujące typy ludzi: wzrokowców i słuchowców. Pierwsi najlepiej zapamiętują to co widzą, natomiast drudzy to co słyszą. Ponieważ nie wszystko co nas otacza i co może być źródłem informacji da się dotknąć, powąchać , posmakować a wręcz jest to niemożliwe ( np. powąchać zasłyszane informacje przekazywane przez środki masowego przekazu ), dlatego najistotniejsze jest abyśmy w jak największym stopniu mogli skorzystać ze swoich dwóch podstawowych zmysłów: wzroku i słuchu. Ale samo patrzenie czy też słyszenie nie angażuje jeszcze na tyle naszej uwagi, która jest konieczna, żeby coś zapamiętać. Istnieje zasadnicza różnica miedzy patrzeniem (widzeniem) a jego wyższą formą - obserwowaniem, tak jak między słyszeniem a słuchaniem . Różnica ta w obu przypadkach wiąże się z motywacją i zainteresowaniem. Bardzo często zdarza się tak , że patrzymy na kogoś ,ale go nie widzimy , słyszymy a nie słuchamy (np. mąż, który dostrzega „nową” bluzkę żony po dwóch latach). Uwaga skoncentrowana jest na naszych myślach. W obu tych przypadkach brakuje nam po prostu zainteresowania, nic nie przykuwa naszej uwagi i trudno będzie nam o zakodowanie informacji w naszej pamięci. Dlatego też będąc aktywnym słuchaczem, jak i aktywnym obserwatorem informacja zostanie zakodowana w naszej pamięci podwójnie. Jednak o wiele lepiej zapamiętamy angażując w procesie rejestracji więcej zmysłów.
Po zarejestrowaniu informacji następuje drugi etap procesu pamięciowego to jest przechowywanie.
PRZECHOWYWANIE
Przechowywanie stanowi proces magazynowania zarejestrowanych informacji. Do przechowywania informacji służą trzy rodzaje pamięci:
P a m i ę ć z m y s ł o w a
(Jej odmianą jest pamięć ikoniczna angażująca zmysły wzroku).
Stanowi ona fotograficzną formę pamięci i trwa bardzo krótko - do jednej, a czasami kilka sekund, tak jak większość napływających przez zmysły wrażeń, takich jak usłyszane rozmowy, odczucie dotyku przedmiotów, ludzi itp. I po tym krótkim czasie ulotni się.
Niektórzy badacze sądzą, że te ulatniające się wrażenia w rzeczywistości są gdzieś odkładane i powracają w trakcie snów i hipnozy.
W procesie uczenia się i trwałego zapamiętywania pamięć ta nie odgrywa większej roli. Istotne w tym zakresie są dwa pozostałe rodzaje pamięci : krótkoterminowa i długoterminowa.
P a m i ę ć k r ó t k o t e r m i n o w a
Zawarte w tej pamięci informacje przechowywane są krótko ( max do 30 sekund). Pamięć służy do rejestrowania danych, które są szybko zapomniane. Jeśli ich nie powtórzymy, to po krótkim czasie nic nie będziemy pamiętać. Jest to natychmiastowa pamięć do odbioru omawianych dokładnie wcześniej przy procesie rejestracji informacji wzrokowych i słuchowych. Na podstawie badań stwierdzono, że jej ograniczona pojemność wynosi do siedmiu pozycji ( dlatego np. numery telefoniczne nie mają więcej niż siedem cyfr). Pamięć ta jest wrażliwa na zakłócenia, szybko zapominamy nr telefonu gdy ktoś nam przerwie w trakcie jego wykręcania. Aby zachować informacje zarejestrowane w pamięci krótkoterminowej musimy je powtarzać. Żeby dobrze zapamiętywać trzeba w sposób umotywowany i aktywny podchodzić do samego zapamiętywania. Trzeba po prostu włożyć w to trochę wysiłku. Pomocne w zapamiętywaniu są oparte na naszej wyobraźni i skojarzeniach efektywne techniki pamięciowe - techniki mnemoniczne polegające na tworzeniu umysłowych obrazów przedmiotów i idei . Podstawowe techniki mnemoniczne to: system łączenia (parami), metoda mnemonicznych historyjek, system zaczepiania, akronimy, akrostychy, rymonimy.
Wykorzystują one nieograniczone możliwości naszego mózgu. Techniki te są efektywne, umożliwiają skuteczne kodowanie informacji, są w miarę uniwersalne i można je skutecznie stosować w szkołach do np. nauki języków i innych przedmiotów, adresów, dat zaoszczędzając dużo czasu przeznaczanego na zapamiętywanie. Stosowanie tych technik może stanowić także doskonałą zabawę.
Wracając do pamięci krótkoterminowej nadrzędnym celem wspomnianych wyżej technik jest pomoc w zapamiętaniu i utrwaleniu informacji. Gdy informacja jest zapamiętana zostaje przesłana z pamięci krótkoterminowej do pamięci długoterminowej i tam też zakodowana.
P a m i ę ć d ł u g o t e r m i n o w a
Stanowi podstawowy rodzaj pamięci używany w procesach uczenia się i studiowania. Można ją opisowo przedstawić jako ogromny magazyn faktów. W magazynie tym znajdują się też wspomniane wyżej, posortowane ,odpowiednio klasyfikowane i pogrupowane w kategorie informacje z pamięci krótkoterminowej. Pamięć długoterminowa ma prawie nieograniczoną pojemność. Informacje zawarte w pamięci długoterminowej są potencjalnie dla nas dostępne. Potencjalnie dlatego, że faktyczna dostępność ta zależy od metody zapamiętywania - uczymy się poprzez ,,wkuwanie” oraz uczenie ze zrozumieniem. Pomocne w zapamiętaniu może być robienie notatek, głośne powtarzanie, aktywne uczenie w ruchu angażując swoje ciało. Gdy jednak uczymy się ze zrozumieniem, łatwiej przyswajamy nowy materiał i łatwiej możemy go odnieść, przyporządkować do wiedzy, którą już posiadamy.
Zapamiętywanie jest wtedy efektywne, gdy je realizujemy przez odwołanie się do wcześniej przyswojonego materiału.
Kiedy zgromadzone informacje zostały już zapamiętane, a mówiąc obrazowo zmagazynowane zaczyna się trzeci etap procesu pamięciowego , odtwarzanie.
ODTWARZANIE LUB ZAPAMIĘTYWANIE
Odtwarzanie lub przypominanie stanowi proces wyszukiwania i wyciągnięcia na światło dzienne informacji, która jest zarejestrowana i zmagazynowana w pamięci długoterminowej.
Na ten etap procesów pamięciowych składają się : rozpoznanie informacji, którą chcemy przypomnieć oraz przywołanie jej z pamięci. W większości przypadków przywołanie informacji jest trudniejsze niż rozpoznanie, co często znajduje wyraz w stwierdzeniu „ coś mi świta (w głowie)”.
Najlepiej przypominamy sobie informacje wprowadzone do pamięci długoterminowej w pewien określony sposób charakteryzujące się pewnymi określonymi cechami :
- efekt początku i końca
najlepiej przyswajamy informację na początku i końcu okresu przeznaczonego na naukę, najmniej pamiętamy materiał ze środka tego okresu
- niedawny czas zaistnienia
łatwiej przypomnieć informacje przyswojone niedawno niż te z przeszłości
- skojarzenia logiczne
łatwiej przypomnieć sobie informacje, które mają wspólne cechy lub są logicznie ze sobą związane, o wiele łatwiej jest sobie przypomnieć materiał, którego podstawowe ramy są już nam znane, a poza tym uczyliśmy się go ze zrozumieniem, a nie pamięciowo poprzez ,,wkuwanie''
- skojarzenia zmysłowe
gdy zaangażujemy w proces pamięciowy więcej zmysłów niż tradycyjnie tzn. wzrokowe i słuchowe np. zmysł dotyku np. na lekcji botaniki dotykanie roślin znacznie ułatwi pamiętanie niż jej opis, rysunek itp.
- elementy wyróżniające się lub różniące jakościowo
gdy na ulicy zauważymy np. Murzyna to niewątpliwie prędzej go zapamiętamy niż napotkanych rodaków,
- silne wrażenia;
najlepiej zapamiętujemy przedmioty lub wydarzenia absurdalne, wulgarne, głośne, bardzo kolorowe
- kontekst emocjonalny;
nie tak łatwo zapominamy osoby, które wyrządziły nam krzywdę lub były obiektem naszej miłości, jest to dosyć oczywiste.
Najłatwiej przypominamy sobie informacje, jeśli jesteśmy w takim stanie emocjonalnym w jakim byliśmy, gdy wprowadzaliśmy je do pamięci, np. uczymy się w spokojnej atmosferze to gdy zdenerwowani idziemy do odpowiedzi wiedza gdzieś „wyparowuje” z głowy i wiele informacji nie jesteśmy w stanie sobie przypomnieć. Gdy po odpowiedzi, egzaminie ochłoniemy i nasz stan emocjonalny będzie bliższy do tego kiedy się uczyliśmy, luki w pamięci znikają. Dlatego ważne jest aby uczyć się gdy jesteśmy spokojni, odstresowani. Najlepiej byłoby też zachować spokój w trakcie egzekwowania naszej wiedzy.
Osoby pogodne i szczęśliwe mają większą łatwość przyswajania i odtwarzania informacji.
Podsumowując omówione trzy etapy pamięci wydaje się, że po osiągnięciu wiedzy na ten temat , lepiej rozumiejąc mechanizmy jakie zachodzą miedzy nimi, efektem finalnym powinno być odpowiednie wykorzystanie zdobytej wiedzy w procesie uczenia się.
W zasadzie każdy z tych trzech etapów zarówno traktowany oddzielnie jak i generalnie jako jeden proces pamięci można i trzeba wykorzystać nie tylko w nauce ale i innych dziedzinach życia , oraz własnych doświadczeniach. Czy będzie to sposób w jaki wyszukujemy informacje, sposób zapamiętywania czy też wyszukania i odpowiedniego sprzedania posiadanej wiedzy. Pozwoli to nam lepiej zrozumieć dany materiał , lepiej go przyswoić i wydobyć z niego to co najbardziej wartościowe.
Pozwoli to nam racjonalnie gospodarować czasem przeznaczonym na naukę, uniknąć luk w pamięci poprzez jej systematyczne ćwiczenie. Może to się odbywać w każdych warunkach np: podczas jazdy autobusem ( nie wymaga zapisów). Posiadając wiedzę i większe umiejętności , rozbudowując w sposób świadomy pamięć , potrafimy lepiej i skuteczniej wykorzystać ją w procesie szybkiego i skutecznego uczenia się. Pomaga nam to nabrać właściwego nastawienia do otaczającego nas świata. Z napływającego potoku codziennych informacji potrafimy wybrać te właściwe. Potrafimy się bardziej skoncentrować na interesujących nas zagadnieniach. Lepiej organizujemy swoją naukę.
Możemy lepiej korzystać z olbrzymich pokładów wiedzy jakie daje nam zmagazynowana pamięć. Dzięki temu stajemy się bardziej pewni siebie, świadomi własnej wartości. Oczywiście praca nad pamięcią wymaga stałego jej udoskonalania, powtarzania, ale wiedza i satysfakcja z niej , wynagrodzi nam trud jaki włożyliśmy w jej opanowanie.