H. Świda- Ziemba „Permisywizm moralny a postawy polskiej młodzieży”
„nihilizm moralny”- - uznawanie, że normy moralne nie powinny stanowić ważnych regulatorów ani życia osobistego, ani społecznego (zamiast „moralności”- „moc”, „estetyka”, „skuteczność”)
relatywizm moralny
relatywizm poznawczy- w różnych okresach historycznych, środowiskach, kręgach kulturowych istnieją odmienne kodeksy moralne, nie ma „jednej moralności” uniwersalnej i prawdziwej (to, co kiedyś było moralne nie musi być teraz moralne- np. kara wbijania przestępców na pal)
relatywizm etyczny
tolerancja moralna- obejmuje różnorodność przeświadczeń moralnych
stawianie ponad obowiązującymi mnie prawami moralnymi szacunku do przekonań każdego człowieka, do jego suwerenności osobistej
ocena moralna zrelatywizowana do systemu przekonań moralnych ocenianego
c) relatywizm kontekstualny
relatywizacja w odniesieniu do reguł określających, w jakich sytuacjach określona norma obowiązuje, a w jakich może być łamana
Z konsekwentnym relatywizmem moralnym wiąże się głęboka znajomość kodeksów moralnych, a często refleksja moralna.
Społeczeństwo polskie 1989-2000 charakteryzuje permisywizm moralny, czyli tolerancja wobec łamania norm moralnych.
ludzi charakteryzuje „pęknięcie” między uznaniem norm a reakcją na ich łamanie „uznanie” jest abstrakcyjne i przynależy do innej warstwy osobowości niż osąd siebie i innych ludzi; normy uznawane nie stanowią pryzmatu, poprzez który ocenia się rzeczywistość
istnieje powszechna zgoda co wielu zakresów pojęć „dobra” i „zła” (np. nieżyczliwość, agresja, egoizm, korupcja, oszustwo), a jednocześnie wyrozumiałość wobec „swoich” popełniających czyny moralnie „złe”
naruszanie norm nie jest faktem wprowadzającym dysonans poznawczy w postrzeganiu osób z „grup przynależności”, bo „swoim” można wszystko wybaczyć
normy moralne słabo pełnią funkcje regulacyjne- dezintegracja społ. struktur i rozchwianie etosów zawodowych
1996-1998 „Pokolenia młodzieży PRL-u a pokolenie transformacji”
młodzież licealna i studencka w zdecydowane większości respektuje mentalnie wiele norm moralnych, a wielu normom przypisują walor uniwersalności, m.in. uczciwości, życzliwości wobec innych
z biegiem lat nasiliła się u młodych tendencja do relatywizowania norm moralnych, ich indywidualizacji- liczy się dla nich życie według własnego kodeksu postępowania, którego czują się nosicielami
jednocześnie ich relatywizm nie obejmuje podstawowych norm uczciwości i życzliwości
dla 52,8 % badanych „życie moralne” okazało się sprawą priorytetową; postępowanie moralne znacznie częściej w ich deklaracjach decyduje o sensie życia, niż np. dostatek, talent, posiadanie partnera
młodzieży nie charakteryzuje nihilizm moralny
ponad jedna czwarta uznaje, iż własne cele i poczucie wolności są ważniejsze niż przestrzeganie zasad moralnych
prawie jedna piąta badanych choć deklaruje, że chce się kierować w życiu zasadami, to neguje regulatywną rolę samokontroli i wyrzutów sumienia
wśród młodzieży kształcącej się funkcjonuje znacząca grupa, dla której permisywizm moralny jest właściwą postawą wobec życia
„permisywiści moralni” tkwią w tym samym środowisku co młodzież, którą przywiązuje do moralności duże znaczenie, podzielają przy tym znaczącą większość ich postaw, ale do permisywizmu pcha ich brak „mechanizmów zabezpieczających”
!!! pierwszy ślad permisywizmu- poparcie norm ogólnych nie przekłada się na poparcie norm szczegółowych, które tak naprawdę regulują codzienne postępowanie ludzi- np. poparcie dla normy uczciwości, ale też dla wpisywania nieobecnych na listę obecności na zajęciach, a więc poparcie nieuczciwości
!!! drugi ślad permisywizmu- brak w strukturze moralnej młodzieży norm moralnych o takim stopniu szczegółowości, by mogło to stanowić pryzmat definicji bieżących sytuacji życiowych i zasady oceny swego postępowania- sprzyja to temu, by poszczególne sytuacje życia nie były interpretowane w kategoriach moralnych, by odstępstwa od wartości moralnych uznawanych za oczywiste nie stawały się źródłem „wyrzutów sumienia” i by w ogóle nie były odnotowywane
!!! trzeci ślad permisywizmu- brak świadomości konfliktów wewnętrznych (np. między dążeniem w życiu do sukcesu a uczciwością), które są z natury rzeczy udziałem każdego, kto chce być wierny normom moralnym; naruszenie uznanych prze siebie norm moralnych w dążeniu do celu może zostać niezauważone bądź łatwo usprawiedliwione (np. kłamstwo w towarzystwie)
!!! z postawą permisywizmu harmonizuje stosunek do religii i niezależne traktowanie jej od moralności, religia pełni jednowymiarową funkcję terapeutyczną, ratuje przed osamotnieniem, lękiem, śmiercią religijność wyrażona systematycznym praktykowaniem nie podwyższa stopnia autokontroli, co sprzyja tolerowanemu środowiskowo permisywizmowi moralnemu
!!! permisywizmowi sprzyja „programowa” tolerancja wobec ludzi popełniających „złe czyny” im silniejsze nastawienie prospołeczne „ku ludziom” (życzliwość, altruizm, wiara w człowieka), tym większa skłonność do postawy permisywizmu moralnego wobec innych
Wartości pokolenia transformacji:
uznanie prawa każdego indywiduum do podmiotowego wyboru własnych poglądów, wartości i stylu życia
szacunek dla sfery prywatności
odpowiedzialność za własny wybór i własną postawę
otwarty umysł, gotowość przyjmowania argumentacji niezgodnej z własnymi poglądami, negacja fanatyzmu
afiliacja i komunikacja z ludźmi
odporność pogoda ducha jako ważny składnik wzoru osobowego
Z jednej strony pokolenie dzisiejszych licealistów nie stanowi dobrej podstawy do rozwoju uprzedzeń i nienawiści. Młodych cechuje postawa łagodnej tolerancji wobec otoczenia, tendencja „rozumienia odmienności”. W sprzyjających warunkach będzie ich stać na akty pomocy i ofiarności. Z drugiej strony wyznawane prze nich normy w formule ogólnej nie będą stanowiły dla nich skutecznych regulatorów w sterowaniu własnym życiem i nie staną się podstawą więzi zbiorowej. Rzeczywista realizacja jakichkolwiek wartości wymaga społecznej kontroli (reakcje potępienia, izolacji, marginalizacji), która w obliczu poszanowania dla inności, nie rozwija się w owym pokoleniu.