Świda - Zieba „Permisywizm moralny a postawy polskiej młodzieży”
Nihilizm moralny - ci, którzy uznają, że normy moralne nie powinny stanowić ważnych regulatorów życia społ. i jednostkowego. Eksponują inne wartości - siła, moc, estetyka itp.
Relatywizm moralny
relatywizm poznawczy - stwierdza, że w różnych społecznościach istnieją różne kodeksy moralne; relatywizacja moralności do przekonań moralnych ludzi - odrzucenie tezy o jedności moralnej;
relatywizm etyczny - tolerancja moralna - obejmuje różnorodność przeświadczeń moralnych - w imię uznania suwerenności każdej jednostki uznaję istnienie różnorakich kodeksów moralnych;
relatywizm kontekstualny - zasada kontekstualnej obowiązywalności norm moralnych - są określone sytuacje w których dana norma moralna obowiązuje a w których nie;
niekiedy też instrumentalizacja zasad moralnych;
Relacja postawy relatywizmu moralnego i świadomości moralnej - z konsekwentnym relatywizmem wiąże się głęboka świadomość kodeksów moralnych a często refleksja moralna; Relatywizm wyrażany w ogólnej formule (frazesy) oznacza w rzeczywistości argument za negacją wagi zjawisk moralnych;
Permisywzm moralny - tolerancja dla łamania norm moralnych; towarzyszy mu abstrakcyjne uznanie norm moralnych a nawet społeczna zgoda co do ich treści ale jednocześnie istnieje pęknięcie między uznaniem norm a reakcją na ich łamanie. Uznanie jest abstrakcyjne przynależy do innej sfery osobowości niż osąd siebie i innych;
Permisywizm moralny społeczeństwa polskiego
- istnieje społeczna zgoda i przekonanie, że normy moralne mają charakter uniwersalny; ale tej zgodzie towarzyszy swoista wyrozumiałość wobec ludzi popełniających czyny wbrew tym normom - gdy dane osoby zalicza się do swoich (są potępiane jedynie u obcych); w stosunku do swoich pojawiają się różnego rodzaju usprawiedliwienia; naruszanie norm nie jest faktem wprowadzającym dysonans poznawczy w postrzeganiu osób z grup przynależności;
- normy słabo pełnią funkcje regulacyjne - to przyczynia się do dezintegracji społecznych struktur i rozchwiania etosów zawodowych
BADANIA MŁODZIEŻY
Przekonania młodzieży o słuszności i uniwersalnej ważności norm moralnych - uzasadnienia autonomiczne (ze względu na ważność samej normy), społeczne (znaczenie normy dla ładu społecznego), psychologiczne (na konsekwencje łamania danej normy dla jednostki)
Badania Z. Rączki - wysokie wskazania na słuszność poszczególnych norm; jako uzasadnienie najczęściej wskazywano autonomiczne (norma jest ważna wyłącznie ze względu na jej treść, a nie funkcję społeczna) - młodzież respektuje mentalnie wiele moralnych norm; nawet przypisuje im pewien walor uniwersalności
Ale jednocześnie pojawia się także tendencja do relatywizacji norm moralnych - w sensie indywidualizacji niektórych norm; mają indywidualne normy moralne i im przede wszystkim chcą być wierni - jednocześnie istnienie uniwersalności pewnych norm przy jednoczesnych akcentach indywidualistycznych;
Sygnały o permisywizmie - poczucie skrępowania normami moralnymi; młodzież deklaruje, że chce się kierować zasadami - neguje regulatywną funkcję wyrzutów sumienia;
Badania D. Rodzeń - tylko jedna trzecia zdecydowanie opowiedziała się przeciwko permisywizmowi moralnemu; zdecydowana większość opowiedziała się za jako właściwą postawą życiową; Jednocześnie wyniki badań wskazują, że permisywiści tkwią w tych samych środowiskach co młodzież dla których moralność ma duże znaczenie - stad ich nastawienie do moralności mogą się udzielać, gdy nie ma innych mechanizmów zabezpieczających;
Dowody na brak mechanizmów:
- poparcie norm ogólnych nie przekłada się wcale na poparcie norm szczegółowych, które mogłyby się wydawać ich przykładami - odrzucenie norm szczegółowych przy braku dysonansu poznawczego to wyraźny ślad permisywności;
- brak w strukturze poznawczej młodzieży świadomości norm moralnych o tym stopniu szczegółowości, by mogło to stanowić pryzma definicji sytuacji życiowej i zasady oceny swego postępowania , co świadczy o uznawaniu uniwersalnych norm moralnych w znaczeniu ich oczywistości ale tez o braku refleksji nad moralnością
- brak świadomości konfliktów wewnętrznych;
Naruszanie norm moralnych może zostać niezauważone albo usprawiedliwione; z postawą permisywizmu moralnego harmonizuje także sposób traktowania i rola religii w życiu osobistym; Badani raczej podkreślają jej rolę terapeutyczno - wspomagającą - nie obligacje moralne; wymiar religia i moralność są w świadomości młodzieży niezależne; religijność wyrażona systematycznym praktykowaniem nie podwyższa stopnia autokontroli co sprzyja permisywności;
Sprzyja także programowa tolerancja wobec złych czynów (to też moda na deklaracje tolerancji), jednak okazuje się że tolerancyjna postawa wobec złych czynów ludzi jest skorelowana dodatnio z podkreślaniem wagi życia wewnętrznego, negatywnie z rywalizacją; => im silniejsze nastawieni prospołeczne tym większa skłonność do permisywizmu; Nie występuje w wiedzy społecznej pokolenia rygoryzm moralny w czystym znaczeniu - istnieje tylko jedna z cnót - tolerancja moralna oraz brak takiej tolerancji związany z egoistycznym nastawieniem do świata;
WNIOSKI:
Za tolerancją moralną opowiadają się ci którzy najsilniej wyrażają wartości pokolenia - młodzież akceptuje określone wartości
- uznanie prawa każdego indywiduum do podmiotowego wyboru własnych poglądów - uznanie suwerenności jednostki
- szacunek dla sfery prywatności
- negacja konformizmu środowiskowego - własna odpowiedzialność za swoje czyny
- negacja fanatyzmu - propaganda otwartego umysłu
- komunikacja z ludźmi, negacja obojętności i brutalizmu
- pogoda ducha jako ważny składnik wzoru osobowego
Permisywizm moralny jest całkiem prawdopodobną powszechną postawą; normy które są uznawane przez młodzież w formule ogólnej nie będą stanowiły szczególnych regulatorów w sterowania własnym życiem i nie staną się podstawą więzi zbiorowej;
Aby normy mogły spełnić regulatywną funkcje życia zbiorowego muszą być spełnione następujące warunki:
- musi istnieć głębokie przekonanie, że są one bezwzględnie obowiązujące
- społeczeństwo powinno być świadome norm szczegółowych
- powinna istnieć świadomość, że normy moralne wchodzą w konflikt z wartościami osobistymi, oraz świadomość dylematów moralnych
- muszą tez istnieć mechanizmy społecznej kontroli
H. Świda- Ziemba „Permisywizm moralny a postawy polskiej młodzieży”
„nihilizm moralny”- - uznawanie, że normy moralne nie powinny stanowić ważnych regulatorów ani życia osobistego, ani społecznego (zamiast „moralności”- „moc”, „estetyka”, „skuteczność”)
relatywizm moralny
relatywizm poznawczy- w różnych okresach historycznych, środowiskach, kręgach kulturowych istnieją odmienne kodeksy moralne, nie ma „jednej moralności” uniwersalnej i prawdziwej (to, co kiedyś było moralne nie musi być teraz moralne- np. kara wbijania przestępców na pal)
relatywizm etyczny
tolerancja moralna- obejmuje różnorodność przeświadczeń moralnych
stawianie ponad obowiązującymi mnie prawami moralnymi szacunku do przekonań każdego człowieka, do jego suwerenności osobistej
ocena moralna zrelatywizowana do systemu przekonań moralnych ocenianego
c) relatywizm kontekstualny
relatywizacja w odniesieniu do reguł określających, w jakich sytuacjach określona norma obowiązuje, a w jakich może być łamana
Z konsekwentnym relatywizmem moralnym wiąże się głęboka znajomość kodeksów moralnych, a często refleksja moralna.
Społeczeństwo polskie 1989-2000 charakteryzuje permisywizm moralny, czyli tolerancja wobec łamania norm moralnych.
ludzi charakteryzuje „pęknięcie” między uznaniem norm a reakcją na ich łamanie „uznanie” jest abstrakcyjne i przynależy do innej warstwy osobowości niż osąd siebie i innych ludzi; normy uznawane nie stanowią pryzmatu, poprzez który ocenia się rzeczywistość
istnieje powszechna zgoda co wielu zakresów pojęć „dobra” i „zła” (np. nieżyczliwość, agresja, egoizm, korupcja, oszustwo), a jednocześnie wyrozumiałość wobec „swoich” popełniających czyny moralnie „złe”
naruszanie norm nie jest faktem wprowadzającym dysonans poznawczy w postrzeganiu osób z „grup przynależności”, bo „swoim” można wszystko wybaczyć
normy moralne słabo pełnią funkcje regulacyjne- dezintegracja społ. struktur i rozchwianie etosów zawodowych
1996-1998 „Pokolenia młodzieży PRL-u a pokolenie transformacji”
młodzież licealna i studencka w zdecydowane większości respektuje mentalnie wiele norm moralnych, a wielu normom przypisują walor uniwersalności, m.in. uczciwości, życzliwości wobec innych
z biegiem lat nasiliła się u młodych tendencja do relatywizowania norm moralnych, ich indywidualizacji- liczy się dla nich życie według własnego kodeksu postępowania, którego czują się nosicielami
jednocześnie ich relatywizm nie obejmuje podstawowych norm uczciwości i życzliwości
dla 52,8 % badanych „życie moralne” okazało się sprawą priorytetową; postępowanie moralne znacznie częściej w ich deklaracjach decyduje o sensie życia, niż np. dostatek, talent, posiadanie partnera
młodzieży nie charakteryzuje nihilizm moralny
ponad jedna czwarta uznaje, iż własne cele i poczucie wolności są ważniejsze niż przestrzeganie zasad moralnych
prawie jedna piąta badanych choć deklaruje, że chce się kierować w życiu zasadami, to neguje regulatywną rolę samokontroli i wyrzutów sumienia
wśród młodzieży kształcącej się funkcjonuje znacząca grupa, dla której permisywizm moralny jest właściwą postawą wobec życia
„permisywiści moralni” tkwią w tym samym środowisku co młodzież, którą przywiązuje do moralności duże znaczenie, podzielają przy tym znaczącą większość ich postaw, ale do permisywizmu pcha ich brak „mechanizmów zabezpieczających”
!!! pierwszy ślad permisywizmu- poparcie norm ogólnych nie przekłada się na poparcie norm szczegółowych, które tak naprawdę regulują codzienne postępowanie ludzi- np. poparcie dla normy uczciwości, ale też dla wpisywania nieobecnych na listę obecności na zajęciach, a więc poparcie nieuczciwości
!!! drugi ślad permisywizmu- brak w strukturze moralnej młodzieży norm moralnych o takim stopniu szczegółowości, by mogło to stanowić pryzmat definicji bieżących sytuacji życiowych i zasady oceny swego postępowania- sprzyja to temu, by poszczególne sytuacje życia nie były interpretowane w kategoriach moralnych, by odstępstwa od wartości moralnych uznawanych za oczywiste nie stawały się źródłem „wyrzutów sumienia” i by w ogóle nie były odnotowywane
!!! trzeci ślad permisywizmu- brak świadomości konfliktów wewnętrznych (np. między dążeniem w życiu do sukcesu a uczciwością), które są z natury rzeczy udziałem każdego, kto chce być wierny normom moralnym; naruszenie uznanych prze siebie norm moralnych w dążeniu do celu może zostać niezauważone bądź łatwo usprawiedliwione (np. kłamstwo w towarzystwie)
!!! z postawą permisywizmu harmonizuje stosunek do religii i niezależne traktowanie jej od moralności, religia pełni jednowymiarową funkcję terapeutyczną, ratuje przed osamotnieniem, lękiem, śmiercią religijność wyrażona systematycznym praktykowaniem nie podwyższa stopnia autokontroli, co sprzyja tolerowanemu środowiskowo permisywizmowi moralnemu
!!! permisywizmowi sprzyja „programowa” tolerancja wobec ludzi popełniających „złe czyny” im silniejsze nastawienie prospołeczne „ku ludziom” (życzliwość, altruizm, wiara w człowieka), tym większa skłonność do postawy permisywizmu moralnego wobec innych
Wartości pokolenia transformacji:
uznanie prawa każdego indywiduum do podmiotowego wyboru własnych poglądów, wartości i stylu życia
szacunek dla sfery prywatności
odpowiedzialność za własny wybór i własną postawę
otwarty umysł, gotowość przyjmowania argumentacji niezgodnej z własnymi poglądami, negacja fanatyzmu
afiliacja i komunikacja z ludźmi
odporność pogoda ducha jako ważny składnik wzoru osobowego
Z jednej strony pokolenie dzisiejszych licealistów nie stanowi dobrej podstawy do rozwoju uprzedzeń i nienawiści. Młodych cechuje postawa łagodnej tolerancji wobec otoczenia, tendencja „rozumienia odmienności”. W sprzyjających warunkach będzie ich stać na akty pomocy i ofiarności. Z drugiej strony wyznawane prze nich normy w formule ogólnej nie będą stanowiły dla nich skutecznych regulatorów w sterowaniu własnym życiem i nie staną się podstawą więzi zbiorowej. Rzeczywista realizacja jakichkolwiek wartości wymaga społecznej kontroli (reakcje potępienia, izolacji, marginalizacji), która w obliczu poszanowania dla inności, nie rozwija się w owym pokoleniu.