19. Źródła i charakterystyka odpadów

Jako źródła odpadów możemy wymienić :

1. Gruz rozbiórkowy

2. Odpady budowlane

3. Odpady z placów budowy

4. Odpady organiczne

5. Ziemia z wykopów

6. Fekalia

7. Osad feralny

8. Odpady parkowe

9. Odpady z gospodarstw domowych

10. Odpady z działalności firm

11. Osady ściekowe

12. Odpady z procesów produkcyjnych

13. Odpady komunalne

14. Zmiotki uliczne

Charakterystyka poszczególnych grup odpadów:

1. Odpady komunalne

Odpady komunalne są to substancje powstające w gospodarstwach domowych, a także substancje niezawierające odpadów niebezpiecznych, pochodzące od innych ich wytwórców, które ze wzglądu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Są to, więc odpady stale i ciekłe (płyn­ne) powstające w indywidualnych gospodarstwach domowych, w obiektach uży­teczności publicznej i obsługi ludności. Należą do nich także nieczystości gromadzone w zbiornikach bezodpływowych, a również porzucone wraki pojaz­dów mechanicznych oraz wszelkie odpady uliczne organiczne i nieorganiczne (np. pochodzące z pielęgnacji terenów zieleni miejskiej, parków, skwerów, zieleńców, cmentarzy). Natomiast do odpadów komunalnych nie zalicza się odpadów z zakła­dów opieki medycznej: zdrowotnej i weterynaryjnej, które należą do grupy odpa­dów niebezpiecznych.

Odpady komunalne stale są odpadami stwarzającymi najwięcej trudności w ich utylizacji z uwagi na ich zróżnicowany skład ilościowy, jakościowy i rodzajowy. Stanowią one mieszaninę odpadów organicznych i odpadów nieorganicznych, któ­ra uwarunkowana jest położeniem geograficznym, stopniem urbanizacji miast i wsi, a także zmiennością klimatyczną w ciągu roku.

Osady z oczyszczania ścieków komunalnych można podzielić na dwie grupy. Są to osady z mechanicznego oczyszczania ścieków (skratki i piasek z piaskowników) i osady z

mechaniczno-biologicznego oczyszczania ścieków zawierające znacznie więcej substancji

organicznej.

Skratki to typowe zanieczyszczenia mechaniczne o różnej wielkości, zależnej od typu i

gęstości krat stosowanych do ich wyłapywania na oczyszczalni i charakteru ścieków. Obecnie najczęściej spotyka się kraty o prześwicie 3, 6, 10 lub 20 mm. Dziennie otrzymuje się ich 0,5. 1t/100000 mieszkańców (zawierających 30 . 40% suchej masy). Skratki zwykle odwadnia się na prasach.

Piasek z piaskowników jest to .ciężka. frakcja zanieczyszczeń, w której obok różnych

frakcji piasku znajdują się pestki, kamienie, szkło, kawałki metalu itp. Piasek separowany w piaskownikach zawiera zwykle znaczne ilości związków organicznych (nawet 20-30%). Stąd też konieczne jest jego płukanie, w efekcie którego zawartość związków organicznych zmniejsza się do 3%. W oczyszczalniach otrzymuje się 2-3t tego osadu na dobę/100000 3 mieszkańców (zależnie od pory deszczowej lub bezdeszczowej, kanalizacji ogólnospławnej lub rozdzielczej itp.),

Osad wstępny . jest to pozostałość po procesie sedymentacji zawiesin ze ścieków w

osadnikach wstępnych. Zawiera on znaczną ilość zanieczyszczeń mineralnych i organicznych (po około 50%) zawartych w ściekach. Jest to osad zazwyczaj łatwo zagniwający, o uciążliwym zapachu. Jego ilość wynosi 4 . 5t na dobę/100000 mieszkańców (w suchej masie). Natomiast odprowadzany jest na składowiska zazwyczaj w postaci wysoko uwodnionej (ok. 1-2% suchej masy). Jego ilość wzrasta wtedy nawet do ok. 500t/dobę,

Osad nadmierny powstaje w procesie oczyszczania biologicznego ścieków. Jest to osad

czynnym z komór biologicznych, nadmierny co do ilości w stosunku do potrzeb części

biologicznej oczyszczalni. Osad ten stanowi masowo największą ilość odpadów z

oczyszczania ścieków w oczyszczalni. Powstaje go na dobę ok. 4.6t/100000 mieszkańców.

Zawartość substancji mineralnych w tym osadzie jest stosunkowo niewielka (ok. 30%), resztę stanowi materia organiczna, zwykle występuje w postaci wysoko uwodnionej (ok. 2% suchej masy, 98% wody). Wartość opałowa dla osadu świeżego wynosi 16-20MJ/ kg suchej masy, spadając do 10-15 MJ/ kg suchej masy dla przefermentowanego.

Najczęściej stosowanymi obecnie metodami zagospodarowania osadów ściekowych są:

• składowanie w stanie wysoko uwodnionym,

• odwadnianie mechaniczne,

• kompostowane (często po higienizacji wapnem) i wykorzystywane jako nawozy, a także

do rekultywacji gleb,

• suszone i składowanie w stanie przetworzonym

• utylizacja termiczna

Tablica 1. Przewidywane zmiany w sposobach utylizacji osadu ze ścieków komunalnych w

latach 1995 i 2006 w Unii Europejskiej

Sposób utylizacji	Ilość powstającego osadu
		1995		2006
		%	Sucha masa (Mt)	%	Sucha masa (Mt)
Składowiska	48	3,4	10	1,2
Rolnictwo	32	2,2	45	5,4
Spalanie	13	2,2	45	5,4
Zrzut do morza	5	0,4	0	0
Kompostowania	2	0,1	7	0,8
Razem	100	7	100	7

W Polsce pracuje (wg szacunków NFOŚ na koniec roku 2000) około 4500 oczyszczalni

ścieków biologicznych, które obsługują około 50% mieszkańców naszego kraju. Szacowane ilości osadów ściekowych wynoszą około 350000 t/r suchej masy. Do roku 2015 ilość ta ma wzrosnąć dwukrotnie.

W Polsce na jednego wytwarza średnio około 1 kg odpadów dziennie. Skład ich jest bardzo zróżnicowany, a ich struktura w skali kraju charakteryzuje się:

• Największa ilością materiałów organicznych - 37, 7% (żywność, śmieci podwórkowe­, drewno i materiały drewnopodobne),

• Znacznym udziałem odpadów mineralnych, łatwych do odzyskania i zagospoda­rowania - 20, 1% (metale, szkło, zużyte sprzęty),

• Stosunkowo niewielką ilością tworzyw sztucznych - 9,9%,

• Zbliżonym udziałem makulatury i papieru - 9,4%,

• Najmniejszym udziałem tekstyliów - 3,5%,

• Wysoką zawartością pozostałych grup odpadów, w tym odpady budowlane, guma, ·część odpadów niebezpiecznych - 19,4%.

Badania prowadzone w różnych regionach kraju i na różnych składowiskach wykazują duże zróżnicowanie w strumieniu odpadów, które zależy od:

• Regionu w kraju, gdzie odpady dużych miast i małych miasteczek znacznie się
  różnią,

• Typu zabudowy w poszczególnych miastach regionu,

• Stopnia prowadzenia zorganizowanej gospodarki odpadami,

• Pory roku wypływającej na stopień ogrzewania i wegetację roślin,

• Natężenia ruchu turystycznego i typu jego organizacji (zorganizowany wypoczy­nek lub niezorganizowany),

• Bliskości ważnych tras komunikacyjnych.

• Prognoza zmian w nagromadzeniu odpadów w Polsce na lata 1997-2020 prze­widuje wzrost ilości powstających odpadów komunalnych (tabela 2). Powodem ta­kiego tempa wzrostu jest postęp cywilizacyjny i gospodarczy kraju, a co za tym idzie wzrost tempa życia jego mieszkańców i dążenie do poprawy warunków życia.

Skład morfologiczny odpadów komunalnych z terenów miast i wsi

Rodzaj odpadu	Miasto	Wieś
Biomasa	23,7-37,2%	0,0-7,3%
Papier	17,9-27,0%	0,5-8,5%
Tworzywa sztuczne	4,6-8,2%	0,5+2,5%
Szkło	8,3-25,5%	3,5-18,5%
Metale	3,7-10,0%	2,0-0,5%

Właściwości wyselekcjonowanych typów odpadów :

• Odpady organiczne, które mogą być poddane przetworzeniu metodami biologicz­nymi i biochemicznymi. Ich obecność wpływa na znaczne oszczędności w wyko­rzystaniu terenów, jakie są przeznaczane pod lokalizację składowisk. Mogą być
  spożytkowane do produkcji cennej dla rolnictwa próchnicy, co eliminuje odory
  i gazy, jakie wydzielają się przy tradycyjnym sposobie ich składowania z innymi
  rodzajami odpadów. Odpady organiczne stanowią około 35-50% ogólnej masy
  odpadów komunalnych.

• Odpady mineralne stanowią znaczną część odpadów komunalnych. Są to najczę­ściej pozostałości po spalaniu paliw stałych, czyli żużle i popioły wykorzystywa­ne także, po wcześniejszym procesie ich uszlachetniania, w budownictwie drogowym. Odpady mineralne stanowią około 30% ogólnej masy odpadów komunalnych, a w skrajnych przypadkach stanowić mogą nawet 70%.

• Stłuczka szklana - czysta, zawierająca zanieczyszczenia poniżej 0,5% wagowych,
  posortowana według rodzajów i kolorów, oczyszczona z nalepek i nakrętek może
  być zawrócona do procesu technologicznego produkcji szkła, obniżając tym sa­
  mym koszty jego wytwarzania. Stłuczka zanieczyszczona, o zawartości zanieczysz­
  czeń powyżej 0,5% wagowych, może być zagospodarowana np. w budownictwie
  jako dodatek do betonu, podsypki drogowej i w innych gałęziach przemysłu. Stłuczka szklana stanowi około 4,6% ogólnej masy odpadów komunalnych.

2. Odpadów przemysłowe

Odpady przemysłowe stanowią odrębną grupę niezwykle zróżnicowanych od­padów tak, jak zróżnicowany jest przemysł, stosowane w nim technologie i procesy Btwórcze oraz substancje chemiczne. Ilość wytwarzanych odpadów przemysło­wych zależy od stopnia stosowania przestarzałych materiałow i energooszczędnych Technologii, sposobów i ilości wykorzystania odpadów przez ich producenta i stop­nia ich unieszkodliwienia. Do największych i najgroźniejszych producentów odpadów przemysłowych należy przemysł górniczy, energetyczny, hutniczy, koksowniczy, metalurgiczny, cementowy i chemiczny. Są to największe i najdynamiczniej rozwijające się gałęzie przemysłu wytwarzające grupę środków toksycznych (mutagennych i kancerogen­nych) przekraczających liczbę 100 tysięcy. Poszczególne gałęzie przemysłu są źró­dłem odpadów poprocesowych, z których najgroźniejsze i najtrudniejsze do unieszkodliwienia są żużle, popioły lotne i pyły toksyczne, zawierające metale cięż­kie i pierwiastki śladowe. Przemysłowe gazy odlotowe są źródłem dwutlenku węgla, dwutlenku siarki, tlenków siarki, metanu, tlenków azotu, związków fluoru, cyjan­ków, związków metali ciężkich, substancji smolistych.

3. Odpady niebezpieczne

Odpady niebezpieczne stanowią trzecią grupę odpadów, wyodrębnioną z gru­py odpadów przemysłowych, ze względu na swoje pochodzenie, skład chemiczny, biologiczny i inne właściwości, które stanowią zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi i środowiska naturalnego. Stanowią także wyodrębnioną listę odpadów nie­bezpiecznych w polskim „Katalogu odpadów" (Dz.U. Nr 112, poz.1206),

Odpady niebezpieczne są wytworem usług medycznych, weterynaryjnych i transportowych, placówek naukowo-badawczych, ale główny ich wytwórca to prze­mysł (ciężki, lekki, rolno-spożywczy itd.). Aby odpad znalazł się w grupie odpadów niebezpiecznych, musi charakteryzować się określonymi cechami. Podstawowe ce­chy, które określają odpad, jako niebezpieczny to:

• palność, czyli podatność na samozapalenie się, przy czym proces palenia prze-r:^ga intensywnie, gwałtownie i trwale;

• wybuchowość (reaktywność), czyli zdolność do szybkiego wchodzenia w reakcje chemiczne z innymi substancjami, z którymi jest w kontakcie, wydzielania gazów toksycznych, wybuchowości, zdolność do samopodtrzymywania reakcji chemicznych oraz długi czas życia;

• toksyczność, czyli zdolność do powolnego, ale długotrwałego wchodzenia w reakcje chemiczne z innymi substancjami, z którymi jest w kontakcie, wydzielania toksycznych, a także do wybuchowości, ponadto odpad może powodować re lub chroniczne zagrożenie zdrowia, a nawet śmierć w przypadku przenik- do żywego organizmu;

• korozyjność, czyli zdolność do korozyjnego (niszczącego) oddziaływania na ma­teriały, z którymi jest w kontakcie.

Odpady radioaktywne

Wśród odpadów niebezpiecznych odrębną grupę, najbardziej uciążliwą dla środowiska naturalnego, stanowią odpady promieniotwórcze: stałe, ciekłe i gazo­we. Zawierają one substancje promieniotwórcze, czyli radioaktywne lub są skażone tymi substancjami.

Źródłem promieniotwórczym jest każda substancja promieniotwórcza, prze­tworzona w taki sposób, że jej promieniowanie jonizujące może być gospodarczo wykorzystywane.

Źródłem promieniowania jonizującego jest każde źródło promieniotwórcze, urządzenie zawierające takie źródło, urządzenie, które wytwarza promieniowanie jonizujące, a także urządzenie, które emituje promieniotwórcze substancje.

Promieniowanie jonizujące może być pochodzenia:

• naturalnego, czyli promieniowanie kosmiczne i promieniowanie radionuklidów
  naturalnych obecnych w środowisku;

• sztucznego, czyli promieniowanie spowodowane wybuchami jądrowymi oraz awa­
  riami obiektów techniki jądrowej.

Źródłem odpadów promieniotwórczych (radioaktywnych) są, między innymi odpady szpitalne, odpady z badań laboratoryjnych, odpady ze wzbogacania ele­mentów paliwowych, zanieczyszczone ubrania, wody z systemów chłodzących, wzbogacanie rud uranowych.

Odpady promieniotwórcze, na podstawie poziomu aktywności i mocy dawki promieniowania, dzieli się na trzy kategorie odpadów:

• nisko-aktywne,

• średnio-aktywne,

• wysokoaktywne, do których zalicza się wyczerpane paliwo i odpady promieniotwórcze, powstałe przy powtórnej przeróbce paliwa jądrowego.

Wielkość dawki, jaką ludzie otrzymują w ciągu roku z różnych źródeł, określa całkowity roczny efektywny równoważnik dawki. W 1999 roku średnia wartość rów­noważnika wynosiła 3,3 mSv dla mieszkańca Polski. Z tej dawki 73,1% to promie­niowanie naturalne, a 25,8% to promieniowanie sztuczne, stosowane w diagnosty­ce medycznej.

---