DZIAŁALNOŚĆ OPERACYJNA BANKÓW
Banki - definicja i charakterystyka.
Bank - jest osobą prawną, działającą na podstawie ustaw, utworzoną na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
Rola banków:
pośrednika - (rozróżnia ona trzy podstawowe grupy klientów):
- klienci, którym pieniądze w danym momencie są mniej potrzebne, mają ich za dużo;
- klienci, którzy przychodzą po pieniądze;
- bank jako pośrednik prowadzi do rozliczenia;
gwaranta - polega na tym, że bank jest postrzegany jako instytucja zaufania społecznego;
płatnika - polega między innymi na tym, że bank udzielając kredytu opłaca faktury od kredytobiorcy;
agenta rządowego - jako fundusz powierniczy (może być depozytariuszem);
polityczna (BGŻ, PKO BP, BGK).
Banki w ramach swojej działalności prowadzą procesy transformacyjne, tj.:
- transformacja środków - udzielanie kredytów;
- transformacja terminów - jedną z zasad jest zasada adekwatności poziomej bilansu polegającej na tym, że depozyty tego samego charakteru powinny być transformowane na kredyty tego samego rodzaju;
- transformacja ryzyka;
- transformacja przestrzennej alokacji środków i zależność od regionów;
- transformacja informacyjna.
Czynności bankowe (czynności sensu stricte, czynności sensu largo, działalności komercyjna).
Wśród czynności bankowych wymieniamy:
- czynności sensu stricte (zastrzeżone) - które mogą być wykonywane wyłącznie przez bank. Zalicza się do nich:
przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów;
prowadzenie innych rachunków bankowych;
udzielanie kredytów;
udzielanie gwarancji bankowych;
emitowanie bankowych papierów wartościowych;
przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych;
wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w innych ustawach.
- czynności sensu largo - które stają się czynnościami bankowymi o ile są wykonywane przez banki, zalicza się do nich:
udzielanie pożyczek pieniężnych;
operacje czekowe i wekslowe;
wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użytku;
terminowe operacje finansowe;
nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych;
przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych;
wykonywanie czynności obrotu dewizowego;
udzielanie poręczeń;
wykonywanie czynności zleconych związanych z emisją papierów wartościowych.
- działalność komercyjna prowadzona nie tylko przez banki może:
obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej nie będącej bankiem lub jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych, z tym że ich łączna wartość w stosunku do jednego podmiotu nie może przekroczyć 15% funduszu własnego banku;
zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych;
dokonywać obrotu papierami wartościowymi;
dokonywać na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika, z tym, że bank jest zobowiązany do ich sprzedaży w okresie nie dłuższym niż 3 lata od daty nabycia;
świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych;
świadczyć inne usługi finansowe.
Poza czynnościami bankowymi, które stanowią podstawową sferę działania banku, banki mogą prowadzić działalność inwestycyjną, leasingową, doradczą, angażującą go w postępowanie restrukturyzacyjne, jak również banki mogą być udziałowcami towarzystw ubezpieczeniowych, funduszy inwestycyjnych i funduszy emerytalnych.
Operacje bankowe - charakterystyka (operacje czynne, operacje bierne, operacje pośrednicząc).
W zezwoleniu na utworzenie banku mówi się o czynnościach bankowych. Pojęcie to wywodzi się z przepisów prawa handlowego. Prawo handlowe określa sferę czynności wykonywanych przez banki, określając je jako szczególnego rodzaju czynności handlowe.
Współcześnie w nauce bankowości używa się określenia operacje bankowe lub usługi bankowe.
Do operacji bankowych zalicza się (podział operacji bankowych według przedmiotu działania):
operacje bierne (pasywne) - które polegają na gromadzeniu środków pieniężnych i emisji bankowych papierów wartościowych (pozyskiwanie pieniędzy z rynku - kupno pieniądza):
- mają odzwierciedlenie w pasywach w bilansie banku,
- przyjmowanie lokat,
- zaciąganie kredytów na rynku międzybankowym,
- emisja i sprzedaż bankowych papierów wartościowych.
operacje czynne (aktywne) - polegające na wykorzystywaniu zgromadzonych środków m.in. poprzez udzielanie kredytów, lokaty na rynku międzybankowym oraz zakup papierów wartościowych (lokowanie pieniędzy pozyskiwanych przez bank- sprzedaż pieniądza):
- odzwierciedlenie w aktywach w bilansie banku,
- udzielanie kredytów i pożyczek,
- lokowanie środków pieniężnych w różne inwestycje finansowe,
- zakup papierów wartościowych (bony skarbowe, akcje, obligacje, certyfikaty depozytowe),
- skup wierzytelności (factoring),
- operacje na rynkach terminowych,
- udzielanie poręczeń i gwarancji.
operacje pośredniczące (w obrocie krajowym i zagranicznym; nie kupno i nie sprzedaż pieniądza, ale usługi w obrocie pieniądzem na rzecz klientów w banku, np. depozyty):
- prowadzenie rozliczeń pieniężnych,
- doradztwo finansowe, podatkowe, inwestycyjne,
- przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnienie skrytek sejfowych,
- wykonywanie czynności obrotu dewizowego.
Operacje banku muszą być prowadzone w sposób uwzględniający dwie fundamentalne dla bankowości zasady:
- minimalizowanie ryzyka bankowego,
- maksymalizowanie przychodów banku (lub wartościowego przedsięwzięcia bankowego).
Aktualne prawo bankowe formułuje wobec banków następujące obowiązki:
- utrzymywanie płynności płatniczej;
- zachowywanie należytej staranności w zakresie zapewniania bezpieczeństwa powierzonych bankowi środków;
- zachowywanie tajemnicy bankowej;
- przeciwdziałanie wykorzystywaniu działalności banków dla prania pieniędzy;
- równe traktowanie wszystkich kontrahentów;
- publiczne ogłaszanie stosowanych przez bank stawek oprocentowania depozytów, kredytów, prowizji i opłat za usługi bankowe.
System bankowy: definicja, czynniki rozwoju, funkcje.
System bankowy - to całokształt instytucji bankowych oraz instytucji finansowych wraz z normami określającymi wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. Powstanie wielopoziomowego układu złożonego z banku centralnego czyli banku emisyjnego oraz banków komercyjnych, uznano za podstawę dla określenia systemu bankowego. System bankowy to także liczba oraz rodzaj banków funkcjonujących w danym państwie, które tworzą logiczną, zwartą całość.
Na rozwój współczesnego systemu bankowego mają wpływ:
- porządek społeczny oraz gospodarczy, który określa społeczne wartości i cele gospodarcze,
- regulacje prawne działań bankowych,
- struktura oraz wielkość popytu na usługi bankowe,
- skłonność banku do innowacji.
Funkcje systemu bankowego w gospodarce rynkowej:
a) zapewnienie możliwości dokonywania płatności pomiędzy podmiotami gospodarczymi, transferu w czasie i ponad granicami;
b) stworzenie mechanizmów do transformacji środków inwestowania;
c) zabezpieczanie informacji cenowej co stwarza możliwości podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze;
d) zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania rynkiem bankowym;
e) stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania.
Bilans banku - definicja, pozycje bilansowe (uproszczony układ bilansu banku).
Bilans to:
- to usystematyzowane, syntetyczne zestawienie majątku banku i źródeł jego finansowania (kapitał własny i zobowiązania) sporządzona na określony moment;
- przedstawia obraz majątku i kapitałów banku;
- zamieszcza dane na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych po upływie poprzedniego roku obrotowego;
- układ bilansu ujednolica ustawa z dn. 29.09.94 (określa kolejność i sposób wykazywania składników aktywów i pasywów) oraz ustawa z dn. 9.11.00 o zmianie ustawy o rachunkowości.
Uproszczony układ bilansu banku:
I Aktywa:
Środki pieniężne
Należności
Papiery wartościowe
Aktywa trwałe
Inne aktywa
II Pasywa
Zobowiązania
Inne aktywa i rezerwy
Kapitały (fundusze)
Warto zaznaczyć, że porządek prezentacji składników bilansu prezentuje się następująco:
aktywa - są prezentowane wg stopnia płynności (od najbardziej do najmniej płynnych)
pasywa - są prezentowane wg stopnia wymagalności (od najbardziej do najmniej wymagalnych)
Najbardziej użyteczną metodą klasyfikacji aktywów i zobowiązań banku jest:
- grupowanie ich według rodzaju;
- wyszczególnienie wg przybliżonego porządku ich płynności;
- w bankach nie dokonuje się podziału majątku na trwały i obrotowy.
3