Filozofia medycyny

W filozofii medycyny możemy wyróżnić kilka okresów:

• Medycyna kapłańska. Choroba traktowana była jako „sprawa bogów”. Nie istniał związek przyczynowo - skutkowy pomiędzy stylem życia człowieka, przyczynami środowiskowymi. Choroba pojmowana była jako „kara za grzechy”.

• Medycyna Hipokratesa. Hipokrates (około 400—p.n.e) zerwał z medycyną kapłańską i stwierdził, że choroby mają swoje przyczyny w świecie zewnętrzny jak również w świecie wewnętrznym człowieka. Hipokrates pochodził z rodu Asklepiadów, którzy na przestrzeni wielu lat budowali zakłady lecznicze zwane asklepiejonami.

• Do leczenia człowieka potrzebna jest zatem wiedza o chorobach, dlatego Hipokrates uważany jest za ojca medycyny opartej na podstawach naukowych. Główną zasadą medycyny Hipokratesa była: Przede wszystkim nie szkodzić. Odwrócenie się Hipokratesa od tej tradycji, jest jednocześnie odwróceniem się od „bycia chorym” i zwrócenie się w stronę choroby jako rzeczy samej w sobie.

• „Bycie chorym sprawia, że konieczne staje się powiązanie medycyny z filozofią i religią, nawet jeśli medycyna lękliwie unika tego stwierdzenia - pisze T. Dethlefsen w książce Przeznaczenie twoją szansa.

Terapia medyczna ma swoje uzasadnienie i stanowi błogosławieństwo, z uzdrawianiem, nie ma ona nic wspólnego. Uzdrawianie to obszar dla samego chorego. Medycyna, lekarz leczy, uzdrawianie to proces wewnętrzny.

• Jeśli choroba jest „spowiedzią ciała, to w głąb tego ciała starali się wedrzeć lekarze, by znaleźć choroby przyczynę” - pisze A. Szczeklik w książce „Kataris”.

• Podobno, już w Aleksandrii w III w. p.n.e. sekcje zwłok wykonywane były systematycznie.

Przełom w tej kwestii dokonał dopiero anatom z Padwy Andreas Vesalius (około 1550 r.).

• Vesalius bez zgody prawa porywał zwłoki, wykradał z cmentarzy, aby sam mógł dokonać sekcji. W sto lat później Rembrandt namalował dwie lekcje anatomii. „Czy nieugaszona ciekawość i pasja Veseliusa i jego następców, czy na trwałe wzniesione gmachy anatomii, fizjologii, mikrobiologii sprawiły, ze medycyna stała się nauką” - pyta Szczeklik?

• Czy medycyna ma szansą stać się taką nauką jak fizyka? Czy medycyna i w jakim stopniu jest sztuką?

• W czasach nam współczesnych w medycynie wyróżnić należy okres odkrycia penicyliny, innych antybiotyków i sulfonamidów i ich wielką karierę w przywracania zdrowia oraz okres następny tj. osiągnięć genetyki i technologii medycznych.

• „ Mimo oszałamiających dokonań medycyny nie znamy wszak praw o organizmie człowieka - w zdrowiu czy chorobie - które potrafilibyśmy zamknąć w równaniach matematyki” - stwierdza Szczeklik.

• „Żadna może z wczesnych myśli wielkich filozofów greckich, nie była bardziej godna podziwu od tej, że zmienne zjawiska mają stałą naturę”.

• Przypomnijmy sobie: Anaksymander uznał, że istnieją „arche”, trwałe składniki, pierwotnej natury. Natomiast

• Parmenides głosił teorię jedności i niezmienności bytu.

• Empedokles począł szukać prostych składników materii i może być uważany za twórcę pojęcia „pierwiastka”.

• Wreszcie Demokryt stworzył teorię, w myśl której materia składa się z atomów. „Są one niezmienne, ale poruszając się w przestrzeni, wytwarzają zmienny, coraz to nowy układ świata”. Czy zatem możliwe jest stworzenie jednej teorii o naturze wszechświata?

• Teoria kwantowa odkryła przed nami element niepewności, prawdopodobieństwa oraz to, że „narzędzia pomiarowe, którymi staramy się poznać naturę, są same jej częścią” (tamże).

• Jak wiemy medycyna kliniczna opiera się na odkryciach biologii, genetyki, farmakologii i prowadzi eksperymenty medyczne.

• Zasada redukcjonizmu - zdaniem Sczeklika - stosowana jest w medycynie czasami bezkrytycznie, nie biorąc pod uwagę wzajemnych powiązań pomiędzy poszczególnymi układami i komórkami. Wobec tego medycyna współczesna stoi na rozdrożu pomiędzy nauką i sztuką - twierdzi Szczeklik. Np. związek medycyny ze sztuką był silny w starożytnej Grecji.

• Choroba jak i zdrowie wciąż są problemem nie tylko dla jednostki, ale również społeczeństwa. Z jednej strony medycyna osiąga oszałamiające sukcesy, zaś z drugiej - chorych nie maleje, chorują na inne choroby, a opieka zdrowotna staje się coraz droższa.

• Choroby przychodzą i odchodzą, zmienia się ich leczenie. Widzimy jak na naszych oczach ideologia biznesu przenika do medycyny. Pomimo kosztów medycyna rozszerza swoje granice i bierze na siebie nowe zadania , nie tylko wyleczenia choroby, ale również zachowania w zdrowiu całego społeczeństwa

(promocja zdrowia).

I jak słusznie zauważa Szczeklik - medycyna chce być nauką, podczas, gdy nauki ścisłe nie kryją wątpliwości, co do swoich podstaw. Istnieje prawdopodobieństwo, a nie pewność. Pozostają wciąż aktualne dwa wątki medycyny: nieustępliwość w walce z chorobą oraz wiara w lekarza i w leczenie.

Choroba to również ból i cierpienie. Filozoficzne spojrzenie Paracelsusa mówi: „Cierpienie obecne jest w świecie także po to, ażeby wyzwolić w człowieku miłość, ów bezinteresowny dar z własnego „ja”, na rzecz innych ludzi, ludzi cierpiących”.

• Mimo wielu osiągnięć naukowych nie udało się do tej pory w sposób przekonujący wyjaśnić nie tyko tajemnicy zdrowia i choroby, nie udało się również wyjaśnić tajemnicy życia i śmierci. Dotychczasowe teorie pozostają bardziej hipotezami niż pewnikami. Oparcie procesu życia wyłącznie na biologii, chemii i molekularnych właściwościach wydaje się już dzisiaj niewystarczające.

• Zdrowie podobnie jak życie nie jest statyczne, jest procesem dynamicznym, dlatego jest trudne do zdefiniowania w odniesieniu do konkretnego człowieka. Dlatego też termin - zdrowie bądź choroba - z filozoficznego punktu widzenia trudne są do zdefiniowania, bowiem natychmiast nasuwają się pytania - zdrowie, ale jakie, materialne czy nie materialne, zdrowie duszy, czy zdrowie ciała i wiele innych podobnych pytań w zależności od przyjętej koncepcji filozoficznej dotyczącej natury bytu. Za wielkich polskich filozofów medycyny, zadających podobne pytania należy uznać prof. Juliana Aleksandrowicza i prof. Kępińskiego.