Dr inż. Marcin Krause
Profilaktyka w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
Literatura
Krause M.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Podstawowe wymagania i wytyczne. Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa w Poznaniu, Poznań 2011.
Witryny internetowe instytucji nadzoru, kontroli i doradztwa, np. PIP, CIOP.
Zasady profilaktyki w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w Unii Europejskiej określa dyrektywa ramowa 89/391/EWG i dyrektywy szczegółowe, a w Polsce - dział X Kodeksu pracy i rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bhp oraz akty wykonawcze dotyczące poszczególnych rodzajów działalności i rodzajów zagrożeń.
Przykładowy podział profilaktyki w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy to m.in.:
profilaktyka techniczna - źródłem są akty prawne i polskie normy dotyczące zapobiegania wypadkom przy pracy, np. środki ochrony zbiorowej i środki ochrony indywidualnej;
profilaktyka medyczna - źródłem są akty prawne dotyczące zapobiegania chorobom pochodzenia zawodowego, np. profilaktyczna ochrona zdrowia pracowników;
profilaktyka organizacyjna - źródłem są akty prawne i polskie normy dotyczące organizacji pracy i systemów zarządzania, np. szkolenia w dziedzinie bhp.
Profilaktyka lub prewencja oznacza zapobieganie możliwości wystąpienia określonego zdarzenia lub przynajmniej zmniejszenie skutków tego zdarzenia.
Działania profilaktyczne lub działania prewencyjne oznaczają działania w celu wyeliminowania lub ograniczenia możliwości wystąpienia określonych zdarzeń, ich dobór powinien być oparty m.in. na aktualnym stanie wiedzy i praktyki oraz na doświadczeniach z przeszłości, np. wykorzystanie wyników analizy wypadków przy pracy i chorób zawodowych w ocenie ryzyka zawodowego.
Profilaktyka bezpieczeństwa i higieny pracy (profilaktyka bhp) określa całokształt działań państwa, instytucji, organizacji, przedsiębiorstw lub zakładów pracy, mających charakter prawny, medyczny, techniczny, organizacyjny, które są nastawione na ograniczenie ryzyka wystąpienia wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz innych niepożądanych zdarzeń, np. zdarzeń potencjalnie wypadkowych i chorób parazawodowych.
Podstawowym celem profilaktyki bezpieczeństwa i higieny pracy jest ochrona życia i zdrowia człowieka w środowisku pracy, a podstawowe sposoby realizacji tego celu to m.in.:
analiza wypadków przy pracy,
analiza chorób zawodowych,
analiza zagrożeń zawodowych,
ocena ryzyka zawodowego.
Profilaktyka ze względu na różną specyfikę działań z zakresu bezpieczeństwa pracy i higieny pracy obejmuje dwa zasadnicze elementy:
Profilaktyka wypadków przy pracy odnosi się do działań nastawionych na zapewnienie bezpiecznych warunków pracy w celu wyeliminowania albo przynajmniej ograniczenia możliwości wystąpienia lub ciężkości skutków wypadków pochodzenia zawodowego.
Profilaktyka chorób zawodowych odnosi się do działań nastawionych na zapewnienie higienicznych warunków pracy w celu wyeliminowania lub przynajmniej ograniczenia możliwości wystąpienia chorób pochodzenia zawodowego.
Szczególne ważne miejsce w profilaktyce bezpieczeństwa i higieny pracy powinna zajmować medycyna pracy:
Medycyna pracy zajmuje się głównie fizycznymi i psychicznymi reakcjami człowieka na pracę i jego otoczenie związane z pracą. Jest to nauka o współzależności między pracą i zawodem z jednej strony, a człowiekiem, jego zdrowiem i chorobami z drugiej strony. Medycyna pracy obejmuje swym zasięgiem m.in. trzy podstawowe dziedziny badawcze: higiena pracy, fizjologia pracy i psychologia pracy.
Higiena pracy zajmuje się działalnością człowieka w powiązaniu z warunkami środowiska pracy w aspekcie ich możliwego wpływu na ustrój. Określa ona fizyczne, chemiczne i biologiczne czynniki środowiska pracy od strony ich wpływu na stan zdrowia człowieka. Przedmiotem zainteresowania higieny pracy jest m.in. badanie uwarunkowań i przyczyn chorób pochodzenia zawodowego oraz ocena narażenia zawodowego na poszczególnych stanowiskach pracy.
Fizjologia pracy zajmuje się badaniem wpływu różnych rodzajów pracy na czynność organizmu człowieka. Jest to dział nauki zajmujący się badaniem biologicznych zjawisk zachodzących w pracy w celu zapewnienia najbardziej racjonalnego wykorzystania sił fizycznych i psychicznych człowieka, przy unikaniu zbędnego wysiłku i zmęczenia. Przedmiotem zainteresowania fizjologii pracy jest m.in. zjawisko zmęczenia i znużenia w pracy oraz metody zapobiegania im.
Psychologia pracy zajmuje się zachowaniem człowieka w związku z jego pracą oraz warunkami i wynikami tej pracy. Jest to dział nauki zajmujący się psychologicznymi problemami związanymi z doborem i wprowadzaniem pracowników do pracy, ich szkoleniem, oceną pracy i pracowników, a także wpływem zewnętrznych, materialnych i społecznych czynników kształtujących warunki pracy. Podstawowymi narzędziami w psychologii pracy są m.in. obserwacja, eksperyment i wywiad.
Podstawowe kierunki profilaktyki chorób zawodowych to m.in.:
eliminowanie u źródła wszelkich czynników szkodliwych dla zdrowia,
zmniejszenie intensywności ekspozycji (stężeń i natężeń) czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy,
zmniejszenie czasu ekspozycji na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia,
odsuwanie od pracy o zwiększonym ryzyku pracowników, u których stwierdzono wczesne symptomy choroby zawodowej.
Podstawowe kierunki profilaktyki wypadków przy pracy to m.in.:
eliminowanie u źródła wszelkich zagrożeń,
ograniczenie potencjalnych skutków wystąpienia zagrożeń,
ograniczenie liczby osób bezpośrednio pracujących w strefie zagrożenia,
odsuwanie od pracy o zwiększonym ryzyku pracowników, którzy charakteryzują się nadmierną skłonnością do ryzyka.
Środki ochrony lub środki bezpieczeństwa są to środki ochrony zbiorowej, środki ochrony indywidualnej bądź inne środki techniczne albo organizacyjne, stosowane w celu eliminacji zagrożeń lub ograniczenia ryzyka zawodowego.
Przykładowa klasyfikacja środków ochronnych to m.in.:
środki techniczne eliminujące zagrożenie u źródła, które powinny być stosowane zawsze w pierwszej kolejności, np.: mechanizacja, automatyzacja, robotyzacja, hermetyzacja;
środki ochrony zbiorowej są to środki przeznaczone do grupowej ochrony ludzi przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, w tym przez zastosowanie odpowiedniej odległości przestrzennej i zwłoki czasowej, np. urządzenia ochronne, wentylacja, klimatyzacja, odpylanie;
środki profilaktyki organizacyjnej obejmujące działania organizacyjne, np. stosowanie przerw w pracy, skrócony lub limitowany czas pracy, kierowane zatrudnienie (rotacja zatrudnionych), kontrole w dziedzinie bhp, szkolenia w dziedzinie bhp, instrukcje bhp, instrukcje ochrony przeciwpożarowej, instrukcje obsługi maszyn i urządzeń, procedury prac szczególnie niebezpiecznych, wykazy prac i pracowników w narażeniu;
środki profilaktyki medycznej obejmujące działania medyczne, np. oświata zdrowotna, szczepienia ochronne, profilaktyczne badania lekarskie pracowników;
środki ochrony indywidualnej są to środki przeznaczone do osobistej ochrony ludzi przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, które powinny być stosowane dopiero wtedy, gdy pozostałe środki ochronne są niewystarczające.
Kolejność stosowania środków ochronnych powinna być następująca:
całkowite wyeliminowanie zagrożenia u źródła,
odsunięcie człowieka ze strefy zagrożenia,
zastosowanie środków ochrony zbiorowej,
zastosowanie środków ochrony indywidualnej.
Środki ochrony zbiorowej są to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach, maszynach i innych urządzeniach.
Środki ochrony indywidualnej są to wszelkie środki noszone bądź trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym albo większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.
Klasyfikacja środków ochrony indywidualnej:
odzież ochronna (U), np. ubrania, kombinezony, kurtki, bluzy, kamizelki, spodnie, fartuchy, płaszcze, peleryny, kamizelki ostrzegawcze, kurtki ostrzegawcze, spodnie ostrzegawcze, narzutki ostrzegawcze;
środki ochrony głowy (G), np. hełmy ochronne, hełmy ochronne z wyposażeniem dodatkowym, czapki, berety, chustki;
środki ochrony kończyn górnych (R), np. rękawice ochronne, ochraniacze palców, ochraniacze dłoni, ochraniacze nadgarstka;
środki ochrony kończyn dolnych (N), np. buty, półbuty, ochraniacze stopy, ochraniacze golenia, ochraniacze kolana, ochraniacze uda;
środki ochrony twarzy i oczu (T), np. okulary, gogle, osłony twarzy (w tym półsłony, przyłbice), tarcze;
środki ochrony słuchu (S), np. wkładki przeciwhałasowe, nauszniki przeciwhałasowe, hełmy przeciwhałasowe;
środki ochrony układu oddechowego (D), np. sprzęt oczyszczający do pracy ciągłej (w tym filtrujący, pochłaniający i filtrująco-pochłaniający), sprzęt izolujący do pracy ciągłej, sprzęt ucieczkowy oczyszczający, sprzęt ucieczkowy izolujący;
środki izolujące cały organizm (I), np. środki z doprowadzeniem powietrza, środki umożliwiające stosowanie indywidualnego sprzętu ochrony układu oddechowego;
sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości (W), np. uprzęże (w tym szelki bezpieczeństwa, pasy biodrowe), linki bezpieczeństwa, amortyzatory;
dermatologiczne środki ochrony skóry, np. środki osłaniające skórę (kremy, pasty, maści), środki oczyszczające skórę, środki regenerujące skórę.
Zagrożenia, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej:
fizyczne - mechaniczne (upadki z wysokości, wybuchy, uderzenia, wstrząsy, zgniecenia, przekłucia, przecięcia, otarcia, poślizgnięcia, upadki, wibracje); termiczne (wysoka temperatura, ogień, zimno); elektryczne; promieniowanie (jonizujące, niejonizujące);
chemiczne - aerozole (pyły, włókna, dymy, mgła); płyny (zanurzenie, chlapanie, pryskanie); gazy i pary;
biologiczne - szkodliwe bakterie, szkodliwe wirusy, grzyby, biologiczne antygeny inne niż mikroorganizmy, pierwotniaki i zwierzęta bezkręgowe.
1