ROZWÓJ: proces ukierunkowanych zmian, w którym można wyróżnić następujące po sobie etapy przemian - fazy rozwojowe danego obiektu, wykazujące różnicowanie się tego obiektu pod określonym względem.
Rozwój ma charakter progresywny, czyli przechodzenie od form prostych do coraz bardziej złożonych poziomów organizacji.
Jest procesem zintegrowanym, czyli osiągany kolejny poziom organizacji w trakcie rozwoju jest wynikiem interakcji, które zachodzą w ściśle określonej kolejności i których źródło leży w genetycznym podłożu organizmu.

Zjawiska rozwojowe można rozpatrywać w stosunku do ewolucyjnych zmian w długich szeregach międzypokoleniowych - FILOGENEZA, oraz do zmian organizmów w zakresie ich życia osobniczego - ONTOGENEZA

ONTOGENEZA: proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do śmierci osobnika.

Właściwości ontogenezy:

• Stałe nieodwracalne zmiany kierunkowe w kształtowaniu się cech morfofunkcjonalnych organizmu

• Stałe przystosowywanie się do zmieniających się warunków środowiska

• Doskonalenie ustroju prowadzące do jego optymalnej samodzielności i możliwości przedłużenia gatunku

RÓŻNICOWANIE: zespół zmian uczestniczących w progresywnym narastaniu odrębności w strukturze i funkcji komórek

WZROST: stały przyrost, powiększanie się ogólnej masy towarzyszące rozwojowi

MORFOGENEZA: wykształcenie formy i przyjmowanie nowego kształtu

CECHY ROZWOJU:

1. kinetyka - przebieg, czy szybko czy wolno stawiane są „kroki”

2. tempo - wielkość zmian badanych cech przypadająca na określoną jednostkę czasu

3. rytmiczność - różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy

Jednostki rozwijają się w zasadzie w ramach określonych genetycznie i względnie stałych kanałach rozwojowych.

Pomimo tego, że jesteśmy unikatowi, liczba torów rozwoju jest ograniczona, więc możliwe jest tworzenie norm rozwojowych - teoria limitowanego kierunku rozwoju mówi, że istnieją określone tory ( kanały) przebiegu rozwoju a ich liczba jest ograniczona.

Pod wpływem czynników niekorzystnych dochodzi do wypadnięcia z toru, odchylenie, natomiast po ustąpieniu działania danego czynnika następuje powrót do określonego toru rozwoju- homeoreza.

Czynniki zewnętrzne decydują o zakresie poziomu rozwoju w ramach genetycznie zdeterminowanego kanału.

TYPY ZMIAN PRZYSTOSOWAWCZYCH OSOBNIKA

4. TYPY ZMIAN PRZYSTOSOWAWCZYCH POPULACJI

ADAPTACJE GENETYCZNE	Bardzo rzadkie bodźce stanowiące o przeżyciu (zachowaniu lub zmianie puli genowej)	Dobór naturalny, możliwość przeżycia, niepłodność	Zgon, selekcja nieprzystosowanych lub niepłodność, przeżywalność stosownych
ADAPTACJE KULTUROWE	Gospodarcze, społeczne, polityczne	Zmiany informacji w transmisji kulturowej	Zmiany systemu gospodarczego, społecznego, politycznego

Akceleracja, retardacja - trend sekularny: zmiany w fenotypie zachodzące z pokolenia na pokolenie mające określony kierunek w dłuższym okresie czasu, chociaż mogą zdarzać się krótkotrwałe fluktuacje, na przykład kostnienia i wyrzynania się zębów - coraz częściej jako pierwszy ząb stały wyżynają się siekacze, a nie ząb trzonowy dolny.

Akceleracja: międzypokoleniowe przyspieszenie rozwoju biologicznego i dojrzewania, a więc wcześniejsze osiąganie kolejnych etapów rozwoju. Akceleracji ulegają w większym stopniu te cechy, których determinacja genetyczna jest słabsza, a więc główne przyczyny tego zjawiska leżą w czynnikach zewnętrznych. Przykłady: wysokość ciała, masa ciała, zwiększa się szerokość barków, zmniejszanie szerokości miednicy, wcześniejsza menarche.

Retardacja: opóźnienie procesów, na przykład procesów starzenia się, wieku wystąpienia menopauzy, wolniejsze (później) zmiany wsteczne w narządach ruchu.

Rezystencja: opór stawiany przez organizm w stosunku do czynników środowiskowych, które stara się odkształcić plastyczne struktury biologiczne ustroju.

WPŁYW CZYNNIKÓW GENETYCZNYCH I ŚRODOWISKOWYCH NA ROZWÓJ DZIECI.

Ontogeneza wykazuje zróżnicowanie międzyosobnicze warunkowane genetycznie i ekologicznie. Czyli fenotypowy obraz cech morfologicznych, fizjologicznych czy psychicznych człowieka jest wynikiem współdziałania genotypu i szeroko rozumianego środowiska życia. Tempo rozwoju może być szybsze bądź wolniejsze, a wartości ostateczne cech mogą być większe bądź mniejsze.

Procesy rozwojowe uwarunkowane są i regulowane zasadniczo przez cztery grupy czynników:

1. Czynniki endogenne genetyczne - determinatory rozwoju

2. Czynniki endogenne paragenetyczne i niegenetyczne matki - stymulatory rozwoju

3. Czynniki egzogenne - modyfikatory rozwoju

4. Tryb życia

CZYNNIKI ENDOGENNE GENETYCZNE: Mamy tu na myśli wszystkie czynniki uwarunkowane genomem (genotypem). Zadawano sobie pytanie, co zależy od genów,
a co od warunków środowiska. Po odkryciu Mendla uważano, że wszystko zależy od genów. W dalszej kolejność zaczęła dominować teoria środowiskowa, gdzie uważano,
że środowisko wpływa bardziej na rozwój, a to, co znajduje się w genomie jest mało ważne.
W obecnych czasach docenia się rolę genów, ale wpływ środowiska nie jest negowany.

Wiliams głosił, że dziedziczy się zakres reakcji na czynniki środowiskowe, który jest zapisany w genomie. Dawkins uważał, że genom jest swoistego rodzaju przepisem, ale to od czynników środowiskowych zależy, jakie cechy i w jakim stopniu się ujawnią.

Wszystko zależy od ekosensytywności cech. Wyróżniamy, więc trzy rodzaje cech:

• Cechy silnie dziedziczone: na nie środowisko ma znikomy wpływ

• Cechy dziedziczone: dziedziczony jest pewien zakres reakcji na środowisko

• Dziedziczony jest bardzo szeroki zakres odpowiedzi na czynniki środowiska. Przykładem może być masa ciała - uważa się, że istnieje dokładny zapis ilości komórek tłuszczowych. W zależności od wpływu żywieniowego komórki te mogą się rozciągać.

Mężczyźni są płcią biologicznie wrażliwszą na działanie niekorzystnych czynników środowiskowych, dochodzi u nich do gwałtownych zmian homeostazy organizmu, większe prawdopodobieństwo przekroczenia granicy przeżycia. Jednocześnie po zakończeniu działania czynnika szybko powracają na tor rozwoju. W przypadku kobiet sytuacja jest odwrotna - trudniej wypadają z kanału rozwojowego, natomiast wolniej powracają, nadrabiają straty. Kobiety charakteryzują się większą rezystencją.

Dodatkowo do determinatorów genetycznych zaliczamy: odmianę - osobnicy odmiany czarnej charakteryzują się wcześniejszym osiąganiem dojrzałości szkieletowej, wcześniejsze jest siadanie, stanie, lepsza sprawność ruchowa.

Konstytucja ciała: osobnicy charakteryzujący się znaczną grubością fałdu skórno - tłuszczowego dojrzewają fizycznie szybciej od osobników szczuplejszych. Dziewczyny późno dojrzewające maja na ogół budowę bardziej chłopięcą, natomiast wcześnie dojrzewający chłopcy budowę bardziej zbliżoną do dziewczęcej.

Ważny jest również dobór partnerów pod względem różnic podobieństw genetycznych. Homozygotyczność rodziców może obniżać wartość cech rozwojowych dzieci, ale skrajne niezgodności mogą doprowadzić do niezapłodnienia bądź poronień.

CZYNNIKI PARAGENETYCZNE

Mimo, że połowa zestawu genów przekazywana jest przez ojca, druga przez matkę, to jednak występują silniejsze związki między cechami matki i dziecka.:

- wpływ matki na rozwijający się płód przez właściwości jej genotypu. Jej geny warunkują środowisko rozwoju

- oddziaływanie genów przez produkty metabolizmu matki

- związki znajdujące się w cytoplazmie komórki jajowej

- karmienie piersią

Stwierdzono to w odniesieniu do cechy kośćca (wysokość ciała, kształt głowy), cechy części miękkich (rozwój i kształt mięśni, kształt nosa, oczu, uszu), w rozkładzie pigmentu,
w pamięci ruchowej, we właściwościach fizjologicznych np. w ciśnieniu tętniczym.

Do cech para genetycznych zaliczamy również tryb życia matki podczas ciąży, wiek rodziców - nie za dobra duża różnica wieku. A także większym zagrożeniem charakteryzują się ciąże matek bardzo młodych, oraz po 35 roku życia.

Liczba przebytych ciąż - ciąża wpływa na cechy anatomiczne i fizjologiczne matki, im więcej ciąż tym wzrasta zagrożenie. Pierworodne dzieci rodzą się zwykle lżejsze i mniejsze od urodzonych w następnej kolejności. Organizm matki bowiem musi „przyzwyczaić się” do ciąży i laktacji.

CZYNNIKI EGZOGENNE:

Klimat - w ciepłym klimacie szybszy rozwój, jednakże te różnice nie są jednak zasadnicze, nasłonecznienie, wysokość nad poziomem morza: u osób zamieszkujących tereny górzyste podkreśla się tendencję do lepszego rozwoju klatki piersiowej, masy ciała i wysokości ciała bez różnic w czasie dojrzewania.

Oprócz tego wszelkiego rodzaju choroby - one również mają wpływ na rozwój.

Ważne są bardzo czynniki społeczno - ekonomiczne takie jak: miejsce zamieszkania - miasto, wieś, sytuacja finansowa, pochodzenie społeczne, poziom wykształcenia, wpływ tradycji i zwyczajów.

Jeżeli chodzi o tryb życia to tutaj zaliczamy: spożywane pokarmy ich ilości i jakość, uprawianie sportu, rytm dobowy.

Nazwa mechanizmu	Rodzaj bodźca	Odpowiedź organizmu	Przykład
REAKCJA	Krótkotrwały bodziec jednorazowy	Zmiany przystosowawcze krótkotrwałe mobilizacyjne lub obronne	Zmiany emocjonalne, odczyny skórne, skok ciśnienia, zmiany tętna
ADJUSTACJA	Długotrwałe bodźce o średnim nasileniu	Zmiany morfofunkcjonalne, czasowe i odwracalne	Aklimatyzacja, zahartowanie, wytrenowanie, kondycja
ADAPTABILNOŚĆ	Długotrwałe bodźce o silnym nasileniu	Nieodwracalne zmiany rozwojowe, morfofunkcjonalne zachodzące w ciągu życia	Realizacja jednego z możliwych torów rozwojowych

---