1. Ochrona Zasobów Wodnych.
Woda jest surowcem. W przypadku złóż węgla, ropy naftowej, rud metali i wielu innych kopalin w wyniku eksploatacji następuje stopniowe ich wyczerpywanie. Zasoby wodne są ograniczone, ale odnawialne. Odnowa zasobów wodnych może być jednak spowolniona lub ograniczona przez czynniki antropogeniczne. W konsekwencji następuje zmniejszenie ilości wody dostępnej do eksploatacji i użytkowania.
Woda jest surowcem szczególnym. Zapotrzebowanie na nią jest powszechne, a jej zasoby są odnawialne. Odnowa zasobów dokonuje się dzięki krążeniu wody. W trakcie krążenia zachodzi też regeneracja wody. Zdolność do regeneracji jest różna i zależy od środowiska, w którym występuje. Wody rzeczne, dzięki ciągłej wymianie, podlegają wymianie najłatwiej. Wody jeziorne podlegają znacznie wolniejszej wymianie niż w rzekach. Ponadto misy jezior stanowią swoiste pułapki dla dostających się do nich zanieczyszczeń. Wody podziemne są najlepiej chronione przed niekorzystnym wpływem z zewnątrz. Gdy jednak mimo ochrony odległych skał zostaną zanieczyszczone, stanowią środowisko wymagające szczególnie kosztownych i kłopotliwych zabiegów. Wymiana wód podziemnych jest powolna, a proces migracji zanieczyszczeń trudny do kontrolowania.
Ochrona przez retencję
Retencja stanowi podstawowy sposób zwiększania zasobów wodnych zlewni, a tym samym - ich ochrony. Za zasadniczy kierunek zwiększania zdolności retencyjnej zlewni należy uznać gospodarowanie zgodne z naturalnymi procesami gromadzenie wody. Oznacza to ograniczanie spływu powierzchniowego i parowania terenowego na korzyść infiltracji.
Retencja podziemna jest najpewniejszym i najbardziej efektywnym zabezpieczeniem zasobów wodnych ze względu na to, że wraz z rosnącą głębokością zwierciadła wód podziemnych zmniejszają się straty na parowanie. Z powodu parowania skuteczność wykorzystania retencji powierzchniowej jest mniejsza. Połączenie działań obejmujących zarówno retencję podziemną, jak i powierzchniową, jest najbardziej korzystne w celu zwiększenia zasobów dyspozycyjnych i nienaruszalnych.
Korzyści ze sztucznej retencji muszą być rozważane w kontekście zagrożeń wynikających z silnej, skupionej na niewielkim obszarze ingerencji w naturalne warunki obiegu wody.
Ochrona przez zmianę użytkowania ziemi
Degradacja zasobów wodnych spowodowana jest m.in. zmianą użytkowania ziemi (głównie przekształcaniem gruntów leśnych w rolne), zmianą struktury gruntów rolnych i urbanizacją. Renaturyzacja („powrót do natury”) obszarów zmienionych wskutek działalności gospodarczej jest jedną z form ochrony zasobów wodnych. Niewielkie przybliżenie do warunków naturalnych jest możliwe nawet na obszarach silnie zdegradowanych. Takim procesem jest z pewnością ponowne zalesianie obszarów rolniczych: gruntów ornych, łąk i pastwisk.
Sztuczne zasilanie wód podziemnych
Większość wód podziemnych gromadzących się w utworach podłoża dociera do nich dzięki infiltracji wód opadowych, rzecznych i jeziornych. Wskutek eksploatacji wód podziemnych przekraczającej możliwości odnowy dochodzi do obniżenia zwierciadła. Sztuczne zasilanie (wzbogacanie) wód podziemnych stanowi jedyną metodę szybkiego odnowienia nadmiernie uszczuplonych zasobów. Eksploatacja wód podziemnych i równoczesne ich sztuczne zasilanie nie miałyby sensu, gdyby odbywały się w tym samym miejscu. Pobór wody następuje w miejscu zapotrzebowania, natomiast woda wtłaczana do podziemia pochodzi z obszaru nadwyżek.
Ochrona wód podziemnych w obszarach górniczych
Ochrona zasobów wodnych w obszarach obfitujących w użyteczne kopaliny jest trudna. Zmiany obiegu wody na tych obszarach są rozległe, choć najczęściej przewidywane przed przystąpieniem do eksploatacji. Wymienia się następujące działania ograniczające zaburzenia obiegu wody na obszarach górniczych:
- stosowanie takich systemów eksploatacji górniczej, które ograniczają wielkość osiadań powierzchni terenu,
- dostosowywanie frontów eksploatacyjnych do naturalnego układu sieci rzecznej, na przykład prowadzenie eksploatacji w górę biegu cieków, rozpoczynanie eksploatacji pod zbiornikami wypełniającymi obniżenia terenu i prowadzenie jej w kierunku brzegów,
- budowa wodoszczelnych ekranów chroniących tereny objęte osiadaniem przed przenikaniem wody z obwałowanych rzek i kanałów,
- obwałowania,
- drenaż terenów zatopionych przez kanały, rowy i ciągi drenarskie,
- zasypywanie i rekultywacja obszarów podtopionych.
Oszczędność wody
Oszczędne użytkowanie stanowi jeden z najskuteczniejszych sposobów ochrony zasobów wodnych. Dotyczy to wszystkich sektorów gospodarki: rolnictwa, gospodarki komunalnej i przemysłu. Dokonujący się postęp technologiczny pozwala na wprowadzanie nowoczesnych technik produkcyjnych, w których zapotrzebowanie na wodę udało się znacznie zmniejszyć. Szczególnie duże rezerwy oszczędnościowe tkwią w rolnictwie, które na świecie jest największym użytkownikiem wody. Użycie ścieków w rolnictwie pozwala zarówno na zapewnienie glebom dobrych warunków wilgotnościowych, jak i zaopatrzenie ich w nawozy. Użycie ścieków do nawodnień przynosi ponadto inne korzyści. Należą do nich oszczędność wód czystych i ich ochrona przed zanieczyszczeniem. Gleba może stanowić naturalną oczyszczalnię wprowadzanych do niej wód ściekowych.
Ograniczone zasoby dostępnej wody wymusiły na wielu użytkownikach konieczność utworzenia na potrzeby produkcji zamkniętych obiegów. W otwartym obiegu woda w trakcie produkcji ulega wyparowaniu, wchodzi w skład produktu lub podlega niekontrolowanym przeciekom. W obiegu zamkniętym woda, po przejściu przez proces produkcyjny, jest poddawana uzdatnianiu lub oczyszczaniu, po to, aby mogła być ponownie użyta do produkcji.
Gospodarka komunalna jest użytkownikiem wód pitnych o najwyższej jakości. Ich wartość musi być wyższa niż wód używanych do wielu procesów przemysłowych. Marnotrawstwem jest użytkowanie wód bardzo dobrej jakości do celów, które tego nie wymagają. W sektorze gospodarki komunalnej tkwią ogromne rezerwy oszczędnościowe. Zmiana niektórych nawyków jest jednak bardzo trudna. Trzeba wielu lat ciągłej edukacji społeczeństwa dla osiągnięcia pożądanych wyników.
W celu zapewnienia racjonalnego gospodarowania wodami powierzchniowymi (śródlądowymi oraz morskimi) i podziemnymi, niezbędne są zespołowe działania, czyli ochrona wód. Ma ona na celu zapobieganie naruszaniu równowagi przyrodniczej i wywoływaniu w wodach zmian powodujących ich nieprzydatność dla ludzi, świata roślinnego i zwierzęcego oraz gospodarki.