Dieta według zaleceń Ajurwedy

Lipiec 30, 2009 Autor: Agnieszka Wielobób

Ajurweda traktuje człowieka jako całość przez co dostrzega silny związek pomiędzy jedzeniem, które spożywamy a naszym stanem fizycznym, emocjonalnym i intelektualnym. Od niepamiętnych czasów, ludzkość dostosowując swoją dietę wpływała bezpośrednio na stan swojego zdrowia. Ajurweda uczy dostrzegać swoją indywidualność, i co za tym idzie dostosowywać swój styl życia, w tym swoją dietę do swoich potrzeb. W filozofii Ajurwedy mówi się, „Co jednego wzmocni, drugiego zabije”. Podążając tym tropem, wyróżnia się trzy główne typy konstytucjonalne (dosze), charakterystyczne dla Ajurwedy: Vatę, Pitę i Kaphę, lub odpowiednie ich kombinację: Vata-Pita, Pita-Vata, Vata-Kapha, Kapha-Vata, Pita-Kapha, Kapha-Pita, Vata-Pita-Kapha. Vata, będąc elementem powietrza i przestrzeni (eteru), z natury jest ruchliwa, pobudzona, lekka, zimna oraz sucha, szorstka, delikatna i nieregularna. Jej nadmiar nie tylko nasila wyżej wymienione cechy, ale również wzmaga cechy psychiczne takie jak: uczucie lęku, niepokoju czy też pustki, oraz nietolerancję, nieśmiałość i brak zaufania. Pita jest złożeniem elementu ognia oraz wody. Jej cechy to gorący, kwaśny, ostry, lekki oraz oleisty, rozprzestrzeniający się i płynny. Wzmożenie doszy Pita potęguje uczucie gniewu, nienawiści oraz zazdrości. Ostatnim typem konstytucjonalnym jest Kapha - element wody oraz ziemi. Jest to dosza ze skłonnościami do nadwagi. Jej cechy to zimny, oleisty, miękki, ciężki oraz śluzowaty i słodki. Brak zrównoważenia tej doszy nasila wyżej wymienione cechy oraz takie cechy psychiczne jak: uczucie zachłanności, żądzy i zawiści. Zrównoważona Kapha odpowiedzialna jest za tolerancję i naturalną skłonność zarówno do kochania oraz przebaczania.

Podstawą zachowania odpowiedniego stanu zdrowia jest właśnie dieta, dostosowana dla konkretnej doszy. Oczywiście ważne są inne elementy stylu życia - uprawianie ćwiczeń fizycznych (joga) oraz ćwiczeń oddechowych (pranajama), odpowiedni tryb dnia etc. Wybierając dietę należy dostosować ją do konkretnej doszy. Uświadomienie sobie związku pomiędzy właściwościami pokarmu a daną konstytucją, pozwoli nam wybrać właściwą dietę idealną, która pomoże zrównoważyć funkcjinowanie organizmu. Warto zauważyć, iż dosze funkcjonują w stanie dynamicznej równowagi, przez co spożywając produkty podnoszące poziom jednej doszy, powodujemy obniżenie pozostałych dwóch.

Vata pełni wiodącą role w systemie vata-pita-kapha. Jak pisze dr Deepak Chopra w swej książce pt. „Zdrowie doskonałe - O harmonii ciała i duszy”: „ (…) vata jest `królową` dosz - gdy jest w równowadze - pita i kapha na ogół też są zrównoważone. Dlatego wyrównanie vata jest najważniejsze”¹. Aby pomóc utrzymać trzy dosze w równowadze, Ajurweda wyróżnia właściwości występujące w przyrodzie - tzw. guny. Charaka wyróżnił 20 podstawowych właściwości, połączonych w przeciwstawne pary: zimno-ciepło, lekki-ciężki, suchy-oleisty itp.

VATA	PITA	KAPHA
Suchy Lekki Zimny Szorstki Delikatny Ruchliwy Gęsty Rozpraszający	Oleisty Przenikliwy Gorący Lekki Ruchliwy Płynny Gorzko pachnący	Ciężki Powolny Zimny Oleisty Śliski Gęsty Miękki Statyczny

Tabela 1 Właściwości tridosza - Vasant Lad,

„Ayurveda. Tradycyjna medycyna dalekiego wschodu”

Właściwości te mają bezpośredni wpływ na przyswajanie pokarmu przez nasz organizm. Mają one też związek z trawieniem oraz wpływem na nasz nastrój, np.: po zjedzeniu bardzo ostrych rzeczy, możemy stać się podirytowani. Warto zapamiętać zasadę, iż „podobne wzmaga podobne”. Oznacza to, że spożywając pokarmy o właściwościach takich samych jak właściwości charakteryzujące konkretną doszę, będziemy wpływać na zwiększenie tej doszy w ciele, a to może wywołać zachwianie równowagi i pewne następstwa chorobowe. Wzmożenie np. Vaty, może spowodować choroby charakterystyczne dla Vaty: zaparcia, wzdęcia, bezsenność czy też problemy z wchłanianiem się pokarmu. Więcej na ten temat w artykule dotyczącym Vaty. Analogicznie, jedząc pokarmy o właściwościach dopełniających daną doszę będziemy wpływać równoważąco na nią.

Oprócz wymienionych wyżej właściwości, pokarm posiada także swój smak (Rasa). W modelu ajurwedyjskim wyróżniamy 6 smaków: słodki, słony, kwaśny, ostry, cierpki, gorzki. Pewne smaki równoważą daną doszę a inne wzmagają. Wybierając produkty powinniśmy wybierać te, które mają smak odpowiedni dla naszej konstytucji. Vatę równoważą smaki: słodki, słony oraz kwaśny; Pitę - słodki, gorzki oraz cierpki; Kaphę - ostry, gorzki oraz cierpki. Dobrą praktyk jest aby co najmniej jeden posiłek - najlepiej obiad - zawierał wszystkie 6 smaków.

Przy doborze diety istotna jest również aktualna pora roku. Wiadomym jest, że z każdą doszą wiążą się różne właściwości: suchy i lekki, gorący i ostry czy zimny i śluzowaty. Hans H. Rhyner w swojej książce pt: „Zdrowo, młodo i radośnie z Ajurwedą” dzieli cały rok na 6 pór, a te z kolei na dwie części: w zależności od tego czy słońce zmierza na północ czy południe. Tych 6 pór to:

• przedwiośnie (luty, marzec)

• wiosna (kwiecień, maj)

• wczesne lato (czerwiec, lipiec)

• późne lato (sierpień, wrzesień)

• jesień (październik, listopad)

• zima (styczeń, luty)

6 wymienionych wyżej pór dzieli się jeszcze na połowę: przedwiośnie, wiosna i wczesne lato to okres kiedy słońce porusza się na północ, jego promienie stają się coraz bardziej intensywne, co prowadzi do utraty energii człowieka. Późne lato, jesień oraz zima - to okres kiedy słońce przemieszcza się na południe. W tym czasie promienie słońca słabną, są mniej intensywne, ale z kolei energia życiowa człowieka i otaczającej go przyrody rośnie. Aby nie narażać człowieka na szok, osłabienie organizmu oraz choroby spowodowane ostrym przejściem od jednej pory roku do następnej, proces ten przebiega stopniowo. Pozwala to lepiej dostosowywać się do nowego stanu rzeczy. W okresie przedwiośnia pogoda jest chłodna, noce długie. Nasila się Vata, a zatem powinniśmy unikać pokarmów które powodują wzrost tej doszy. Powinniśmy jeść więcej słodkiego, słonego oraz kwaśnego, ciepłego i tłustego. Dieta ta spowoduje jednak wzrost Kaphy w organizmie, trawienie będzie utrudnione i pojawi się zmęczenie wiosenne więc w okresie kwietnia i maja powinniśmy spożywać pokarmy redukujące kaphę, ale również zwiększyć naszą aktywność fizyczną. Warto jest uprawiać jakiś sport, spożywać posiłki o przeważającym smaku gorzkim, cierpkim oraz ostrym, oraz poddać się suchym masażom. Zalecane są również: płukanie gardła, gorące kąpiele jak również kuracje oczyszczające w postaci wymiotów - pańczakarma². Należy unikać potraw zimnych jak również oleistych. Wczesne lato, to okres kiedy promienie słońca stają się bardziej intensywne, podnosi się temperatura otoczenia, ludzie mają coraz mnie energii, a wilgoć zarówno otoczenia jak i wszelkich organizmów żywych jest trudna do utrzymania. Dosza Kapha ulega regulacji, natomiast podnosi się poziom Vaty i Pity. Zaleca się wtedy spożywać chłodne, słodkie i nieznacznie tłuste pokarmy i napoje, dobrze wietrzyć sypialnie oraz nosić biżuterię z pereł lub korali. Pomocne będzie także nacieranie ciała pastą z drzewa sandałowego. Do przeciwwskazań należy zaliczyć nadmierną aktywność fizyczną oraz pokarmy słodkie, słone, kwaśne i ostre. Późnym latem najczęściej zaburzone są wszystkie trzy dosze, stąd jest to okres gdzie należy zwrócić szczególną uwagę na nasz organizm. Zaleca się jadanie potraw gotowanych w umiarkowanych ilościach, masaże i kąpiele olejowe oraz ubieranie się w lekką, aczkolwiek ciepłą odzież. Pomocna powinna się okazać także kuracja oczyszczająca pańczakarma. Nie zaleca się w tym okresie roku drzemki w ciągu dnia, nadmiernej aktywności fizycznej oraz - jak pisze H. H. Rhyner - aktywności seksualnej - gdyż mogą spowodować nadmierne osłabienie organizmu. W gorące lato Pita wzrasta, dlatego na jesień należy zastosować środki redukujące jej nadmiar: przewaga wychładzających potraw o smaku gorzkim oraz kuracje przeczyszczające pańczakarmy. Należy unikać potraw ciężkostrawnych - oleistych, tłustych. W zimie znowu poziom Vaty podnosi się, noce są coraz dłuższe, zimniejsze. Apetyt często rośnie, trawienie się polepsza a energia znowu powraca. W tym okresie zalecane jest wino i inne napoje alkoholowe w niewielkich ilościach, masaże oraz kąpiele olejowe, noszenie ciepłej odzieży, jak również aktywność fizyczna, przebywanie na słońcu i - tu ajurweda jest łaskawa - pożycie płciowe.

Pamiętajmy jednak nie wpadać w fanatyzm. Ajurweda ma prowadzić do coraz większej harmonii w różnych aspektach życia i niech to będzie rzeczywistym wyznacznikiem poprawności naszego działania.

1 Deepak Chopra (2007), „Zdrowie doskonałe. O harmonii ciała i umysłu”, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa, s.57

2 Pańczakarma - kuracje oczyszczające - należy stosować pod okiem doświadczonego lekarza Ajurwedy.

---