„Czy filozofia jest nauką czy wiedzą?”

Czy filozofia jest nauką czy wiedzą? Rozmyślając nad tym, jaką mam wybrać odpowiedź, wiem, że jakiej bym nie udzieliła będzie ona prawidłowa. Często filozofia zadaje pytania, na które nauka nie jest w stanie do końca odpowiedzieć tylko dlatego, że pytania te leżą poza zasięgiem jej zainteresowań bądź metod jej badań naukowych. Ale czy to znaczy nie może być ona nauką ? W jednym z artykułów na temat filozofii natknęłam się na stwierdzenie, iż na pytanie czym jest filozofia nie ma krótkiej odpowiedzi. Na pewno jakiej by się nie udzieliło będzie ona i tak nie jednoznaczna. Ja natomiast chciałabym spróbować takowej udzielić w możliwie streszczonej wersji. Moim zdaniem filozofia jest jak najbardziej nauką. Mogę śmiało napisać że jest metanauką, czyli nauką o nauce -z niej wyłoniły się wszystkie inne dyscypliny naukowe. Sądzę, że w dalszym stopniu oddziaływuje na tworzenie się nowych nauk i nadal pozostaje jej rodzicielką. Zanim jednak napiszę dlaczego, postaram się zdefiniować pojęcia nauki, wiedzy i filozofii.

Zacznijmy od stwierdzenia że słowo nauka to pojęcie wieloznaczne. Słowo to przybiera różne znaczenia nie tylko w różnych kontekstach, ale także jego zakres znaczeniowy zmienia się w czasie i jest różny w różnych językach. Nawet w polskim terminie może być wielorako rozumiany. Pierwsze znaczenie można określić jako proces mający na celu nauczenie się. Nauka zatem jest to proces indywidualnego przyswajania i utrwalania jakichkolwiek treści, zdobywania wiedzy, nabywania umiejętności, którym poddaje się każdy uczący. Nauką jest także wszystko co zmierza do poszerzenia horyzontów wiedzy, przez różnego rodzaje instytucje uczelniane. Następnym znaczeniem w naszym języku, słowo nauka można określić jako instytucjonalne.

W tym znaczeniu używa się takich słów jak badacz naukowy, przedstawiciel naukowy itd. określa osobę, która pracuje w obszarze nauki. Dlatego w tym sensie nauka traktowana jest jako instytucja, która zdobywa i poszerza wiedzę o rzeczywistości.

Trzecim znaczeniem wyrazu nauka odnosi się do treści tego co się uczy lub naucza. Przez naukę w tym kontekście rozumiemy przekaz polegający na przyswojeniu treści przez ucznia. Znaczenie to związane jest z językiem polskim a w innych może nie występować. Wreszcie czwarte znaczenie nie jest właściwe tylko językowi polskiemu, ale pochodzi od łacińskiego słowa scientia związanego ściśle z czasownikiem scire czyli wiedzieć. Nauka w tym znaczeniu jest rozumiana jako całość wiedzy o rzeczywistości, niekoniecznie przeznaczonej do nauczania ( choć praktycznie nauczanej), ale za to koniecznie spełniające jakieś kryteria treściowe i metodologiczne, określone jako warunki naukowości. Tradycja europejskiego rozumienia słowa nauka wywodzi się od filozofii greckiej, w której nauka zawierała się w filozofii i sztuce.

Według polskiego filozofa Adama Mahrburga nauka to ogół wiadomości o pewnym przedmiocie ułożonych w całość teoretyczną, to ogół pojęć powiązanych ze sobą w sposób logiczny i zgodnie z doświadczeniem. Jako coś uporządkowanego, nauka jest nie tylko czymś dokonanym, ale także czymś do czego dążymy a więc jest też celem. Jest systemem prawd lub prawdopodobieństw o pewnym zakresie doświadczenia. Nauka wyjaśnia, powiadamia i przewiduje.

Nauka jest budowana i rozwijana wyłącznie za pomocą tzw. metody naukowej lub metod naukowych poprzez działalność badawczą prowadzącą do publikowania wyników naukowych dociekań. Proces publikowania i wielokrotne powtarzanie badań w celu weryfikacji ich wyników, prowadzi do powstania wiedzy naukowej dostępnej dla całej ludzkości. Zarówno ta wiedza jak i sposoby jej gromadzenia określane są razem jako nauka¹.

Dążąc do zaspokojenia intelektualnych potrzeb, nauka nie może poprzestać na odtworzeniu faktów, lecz musi wytwarzać teorie, z których każda zawiera pierwiastki twórcze. Przy generowaniu teorii nie tylko myślimy logicznie, ale towarzyszą temu także takie czynniki jak zdziwienie, ciekawość, lęk i niedowierzanie. Ogólnie rzecz ujmując nauka to dwa podstawowe elementy:

procesy i rezultaty poznania naukowego.

Najważniejszym zabiegiem dla takiego rozumienia nauki jest określenie reguł i zasad, wedle jakich proces przebiega, a treść zostaje utrwalona.

Wiedza jest to ogół wiarygodnych informacji o rzeczywistości wraz z umiejętnością jej wykorzystania. Wiedzę dzieli się na praktyczną i teoretyczną. Według słownika UNESCO : ” wiedza to wynik uczenia i poznawania sprawdzonego w praktyce”. Wiedza jest towarem coraz cenniejszym w cywilizacji. Możemy wiedzą handlować, nauczać, wdrażać, przypisywać jej różne reprezentacje i odkrywać nową wiedzę.

Uzyskanie wiedzy jest wynikiem wzajemnego oddziaływania obserwatora z rzeczywistością, w którym to obserwator jest wyposażony w podstawowe funkcje umysłowe. Działanie to stopniowo zmienia jego stan do ostatecznego pozyskania danej porcji wiedzy. W ten sposób wykształcane są schematy uczenia się. Wiedza jest postrzegana dwojako - jako wiedza jawna w podręcznikach, materiałach instruktażowych itd., oraz jako typ wiedzy ukryty, który nazywamy jest umiejętnościami,jest to odmiana wiedzy, którą nabywa się w trakcie obcowania z rzeczywistością. Jest to pojęcie wiedzy w ogólnym znaczeniu, natomiast w różnych dyscyplinach naukowych ma inny sens. W filozofii na przykład za wzór wiedzy uznaje się dedukcję, czyli przechodzenie od ogółów do szczegółów.

W psychologii natomiast to np. treści utrwalonych w umyśle ludzkim w wyniku kumulowania doświadczenia oraz uczenia się(...)W węższym znaczeniu wiedza stanowi osobisty stan poznania człowieka w wyniku oddziaływania na niego obiektywnej rzeczywistości².

Wiedza w znaczeniu ścisłym jest to kategoria schematów badawczych, które w umyśle są zawarte niezachwianie i w sposób uporządkowany zapisane w systemie pamięci długotrwałej. W tym znaczeniu wiedzę dzielimy na :

• deklaratywną czyli np. jest to wiedza przyswojona w trakcie nauki szkolnej,

• proceduralną- trudno ją sobie uświadomić a która ujawnia się poprzez zachowanie

• metawiedzę - zdawanie sobie sprawy z tego co się wie,a czego się nie wie

• wiedza utajona czyli taka, o której się nie wie że się ja ma

W zależności od tego w jakim kontekście będzie rozpatrywało się tą definicję

takie będzie miała inne znaczenie. Każda dziedzina nauki upatruje w niej inny sens, każda „ciągnie” w swoją stronę.

Reasumując, wiedzą jest to co wytwarza nauka, wiedza usprawnia nasze myślenie, wiedza jest przeciwieństwem wiary i dzięki wiedzy jesteśmy skuteczni w działaniu.

Co to jest filozofia? Filozofia jest umiłowaniem i

poszukiwaniem mądrości (gr. phileo- kochać, sophia- mądrość). Uchodzi ona za ekscentryczną dziedzinę. Do dzisiaj trwają zażarte spory czy filozofia jest nauką czy wiedzą. Nawet ci co ją uprawiali uważali że jest bliższa poezji niż nauce, jeszcze inni mieli ją za czynność praktyczną, która zaspokaja pewne potrzeby ale poznania nie daje. W uproszczeniu można powiedzieć, iż filozofia zajmuje się ogólnymi, podstawowymi zagadnieniami dotyczącymi natury świata i człowieka. Oznacza ona poznanie świata, czyli „poznanie rzeczy boskich i ludzkich”. W starożytności filozofia nie była kojarzona z wiedzą opisową ani z wiedzą praktyczną. Była pojmowana jako poznanie, które dotyczy rzeczy ogólnych i ogólnymi zasadami tłumaczy się. Indentyfikowana z takim poznaniem zajmuje się zasadami zgodnie z którymi działa rzeczywistość.

Pierwsi filozofowie zajmują się badaniem natury. Później zaczyna interesować się także samym człowiekiem i zmienia oblicze filozofii, wszystko to prowadzi do rozwoju nauk szczegółowych, takich jak: geografia, biologia, fizyka. Jest światopoglądem jak i przedstawieniem modelu życia. Stanowi ona system poglądów na świat i społeczne myślenie. Jako nauka daje pewne uporządkowane, logicznie uzasadnione twierdzenia, mające charakter praw.

Mówi się, że ilu jest filozofów tyle jest filozofii. Oznacza to, że nie do końca filozofowie byli zgodni z tym, czym jest otaczająca nas rzeczywistość, ale także

różnili się opiniami na temat, czym filozofia jest w ogóle. Dla niektórych filozofia wyczerpuje się w metafizyce, dla innych jest wiedzą dotyczącą Boga i duszy. Natomiast dla niektórych wyczerpuje się w teorii poznania.

Wreszcie znajdą się też tacy, którzy przez filozofię rozumieją sztukę życia. Zakres filozofii został rozdzielony przez greckich uczonych z Akademii Platońskiej na trzy doktryny: ogólną naukę o bycie, naukę o poznaniu i ogólną naukę o wartościach.

W naszych czasach są to kolejno: metafizyka, epistemologia i aksjologia.

Metafizyka inaczej zwana ontologią,poszukuje odpowiedzi na pytania dotyczące bytu³.

Epistemologia dawniej zwana gnoseologią to dziedzina zajmująca się poznaniem. Wyszczególnia się w jej obszarze teorię poznania (naukę o przebiegu poznania) oraz krytykę poznania (naukę oceniającą skutki poznania).

Aksjologia to dział filozofii dotyczący szeroko rozumianych wartości. Zalicza się do niej etykę(nauka o wartościach moralnych) i estetykę (nauka o wartościach estetycznych).

Filozofia na przestrzeni wieków ulegała ciągłym przemianom. Był czas kiedy filozofia zajmowała się tylko przyrodą, później przyszedł czas na badanie norm moralnych, gdzie głównym przedmiotem badanym był Bóg i dusza. Z biegiem jak ulegał zmianom pogląd na naturę poznania, zaczęto interesować się tematami psychologicznymi.

W psychologii dopatrywano się podstawy wszelkiego poznania. Dlatego możemy śmiało powiedzieć, że filozofia jest ”rodzicielką” psychologii. Okazuje się ona bardzo przydatna przy analizowaniu najrozmaitszych obszarów filozoficznych dotyczących jednostki ludzkiej.

Filozofia interesując się nauką, docieka różnic i podobieństw, które występują w indywidualnych działach wiedzy, próbując odróżnić prawdziwe wnioski od fantazji naukowców.

Wyjaśniając pojęcie nauki i wiedzy chciałam, aby to, że filozofia jest nauką było ewidentne. Jak napisałam na początku filozofia jest metanauką. W wyniku mnóstwa pytań dotyczących życia ludzkiego i rzeczywistości otaczającej człowieka a później odpowiedzi na te pytania, wyłoniło się mnóstwo nauk, bez których nie wyobrażamy sobie życia. Najpierw były to dociekania i spekulacje o przyrodzie, wiedzy ogólnej o świecie a później przekształciły się w wyodrębnione dziedziny naukowe. Filozofia jest nauką, która charakteryzuje się udziałem dwu lub więcej dyscyplin naukowych. Jest najważniejszą z nauk i nauką, z której cała reszta się wywodzi. Filozofia jako rodzicielka nauk posiada w swoim zanadrzu pytania wchodzące w zakres nie wyodrębnionych jeszcze sfer nauki. Badania filozofów dążą do odkrywania następnych jej działów. Filozofia w dalszym ciągu pozostaje zalążkiem niektórych nowatorskich dyscyplin, przykładem może być niedawno wyodrębniona zupełnie niezależna dziedzina: nauki polityczne bądź religioznawstwo. Jeżeli więc filozofia jest ”matką nauk” to sama nauką też jest, ponieważ naukę może „urodzić” tylko nauka.

Filozofia wydobywa ogólne wnioski ze wszystkich dyscyplin naukowych.

Aby odkryć prawdę obiektywną, filozofia łączy wyniki badań z różnych obszarów nauki. Jest także wszystkim co zmierza do poszerzenia horyzontów wiedzy. Każdy filozof stara się powiązać ze sobą w sposób logiczny wszelkie wyniki badań z rozmaitych obszarów nauki.

Gdyby nie filozofia, po dziś dzień wszystko interpretowane by było modelem ”na przykład”. Nic nie było by spójne, tylko w sposób chaotyczny przedstawiane z punktu widzenia różnych działów nauki. Filozofia zaś spina w całość wyniki zebranych przez nie danych, przypisując właściwy tylko jej charakter. Dążąc do zaspokojenia intelektualnych potrzeb, filozof nie może poprzestać na odtworzeniu faktów, lecz musi wytwarzać teorie, z których każda zawiera pierwiastki twórcze, czyli jak najbardziej zgadza się z definicją nauki.

Działy filozoficzne splatają się bezpośrednio z wieloma gałęziami nauki, dzięki

filozofii wydobywane są z nich mądrościowe strony owych nauk. Bez filozofii stały by się tylko suchymi faktami, które były by bezużyteczne w świecie nauki.

Następnym z argumentów, iż filozofia jest nauką jest to, że składa się ona z trzech wielkich kompleksów nauk: z metafizyki obejmującej zazwyczaj nauki o przyrodzie, duszy i Bogu czyli kosmologię, psychologię i teologię. Nauka o poznaniu (epistemologia), która wyszczególnia teorię poznania i krytykę poznania oraz naukę o wartościach (aksjologia), która dzieli się na etykę i estetykę. Skoro więc filozofia składa się z nauk sama nią jest.

Najlepiej filozofię jako naukę określił Władysław Tatarkiewicz:

”Odkąd istnieje nauka, nie ustają wysiłki, aby wyjść poza rozważania częściowe i objąć w jednej nauce wszystko, co istnieje; nie ustają próby, by obok nauk specjalnych zbudować naukę, która da pogląd na świat: ta nauka była i jest nazywana filozofią.

To nauka,której zakres jest zatem z wszystkich nauk najobszerniejszy i pojęcia najogólniejsze. Jeśli zaś zdarza się, że filozofia ze swego wielkiego zakresu wybiera jakąś część i o niej traktuje specjalnie, to dzieje się to ze względu na tej części szczególna wagę i wartość. Jest to nauka o tym, co dla ludzi najważniejsze i najcenniejsze”⁴

Myślę ,iż następny cytat doskonale oddaje, czym jest filozofia i że zasługuje ona na miano nauki:

Filozofia jest płaszczyzną interdyscyplinarną, stojącą ponad wszelkimi naukami i je przenikającą. Jednym z narzędzi dociekań filozoficznych jest(..)wyciąganie ogólnych konkluzji ze wszystkich dyscyplin naukowych. Aby odkryć prawdę obiektywną, filozofia łączy wyniki badań z rozmaitych obszarów nauk⁵.

Jednym słowem bez filozofii nie mogło by być możliwe łączenie różnych informacji lub badań z różnych dyscyplin naukowych, w wyniku czego możliwe jest w ogóle wydobycie uniwersalnego sensu danego pojęcia.

Podsumowując tę pracę chciałabym podkreślić, iż

na pytanie czy filozofia jest nauką czy wiedzą, będą istnieć zawsze kwestie sporne. Okazuje się ono jednym z najczęściej powtarzanych pytań filozoficznych. Odpowiedzi na to pytanie jest zresztą co najmniej kilka. Jedni filozofię będą uważać za wiedzę inni za naukę. Ja wybrałam taki a nie inny wariant, ponieważ jestem przekonana, że gdyby nie filozofia, nie bylibyśmy tu gdzie teraz. Moim zdaniem wszystko wzięło swój początek od filozofii i wszystko do filozofii zmierza.

Bibliografia:

• Władysław Tatarkiewicz „Historia filozofii” tom I PWN,2004 Wwa.

• Praca zbiorowa:Wikipedia- wolna encyklopedia

• B. Korzeniewski „Trzy ewolucje:Wszechświata,życia,świadomości”

Kraków 1998

• Paulusjan ”Czym jest filozofia?”,Racjonalista.pl

1 Źródł. Wikipedia -wolna encyklopedia

2 Pondel M. Wybrane narzędzia informatyczne pozyskiwania wiedzy i zarządzania wiedzą. Prace naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr 975, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 2003,str. 72

3 Innymi słowy,metafizyka zajmuje się dociekaniem natury wszechrzeczy.

4 Fragment pochodzi z książki W. Tatarkiewicza „Historia Filozofii t.1”- Filozofia i jej działy.

5 Fragment pochodzi z artykułu „Czym jest filozofia?”ze strony internetowej Racjonalista .pl

---