Wykład 1, 14.11.2011

Po co nam filozofia? Jakie to ma zastosowanie praktyczne? Czy będziemy od tego bardziej: bogaci, mądrzy, szczęśliwi, opaleni?

Wiedza jest poszukiwaniem a nie towarem.

Filozofia jest krytyczną wiedzą rozumową o warunkach, istocie i możliwościach rzeczywistości, jako całości. To umiłowanie mądrości - rozważania na temat podstawowych problemów takich jak np. istnienie, umysł, poznanie, wartości. Czym jest świat i dlaczego jest taki a nie inny?

Skąd się bierze filozofia (pobudki do filozofowania): świadomość śmierci, pytania o sens, wątpienie, zdziwienie, chęć oświecenia, wyniki redukcji instynktów.

Elementarne kwestie filozoficzne: prawda, dobro i piękno (wg. Platona) lub wiedza, nadzieja, działanie i człowiek (wg. Kanta).

Dyscypliny filozoficzne:

1. Metafizyka i ontologia.

• Bada byt, każde to, co istnieje, jako byt celem ustalenia ostatecznych racji (przyczyn) warunków jego bycia.

• Co to jest być, co to znaczy że coś istnieje, co to jest istota.

• Co istnieje pierwotnie (materializm-spirytualizm)

• Uniwersaliów (jak mogą istnieć gatunki, co opisuje język)

• Zagadnienia substancji (istnienia jednostkowego)

• Struktura świata, determinizm i indeterminizm

2. Teoria poznania - epistemologia, gnozeologia

• Zagadnienia definicji prawdy

• Możliwości poznania (absolutyzm, relatywizm, sceptycyzm, agnostycyzm)

• Źródła poznania struktura i rodzaje czynności poznawczych - spór miedzy aprioryzmem a aposterioryzmem (rola zmysłów w poznaniu, rozumowania zawodne i niezawodne)

• Granice poznania i metody poznania

3. Etyka (filozofia moralności) dział filozofii, zajmujący się badaniem moralności i zasad moralnych

• Teoria wartości moralnych i postępowania moralnego. Rodzaje etyki: etyka ogólna (podstawowe normy i zasady), szczegółowa i metaetyka (co to jest etyka).

• Teoria wartości moralnych,

• Teoria postępowania moralnego,

• Rola sumienia,

• Teoria sprawności moralnych

• Teoria percepcji i oceny moralności

• Etyki szczegółowe np. lekarska, wojskowa.

4. Estetyka. Nauka i pięknie i o tym, co piękne, oraz ujmowaniu i ocenie czegoś w aspekcie piękna, o kontakcie z pięknem.

• Teoria wartości estetycznych - na czym polega bycie pięknym - istota piękna, o jego rozmaitych odmianach i postaciach, sposobie istnienia, stosunku do innych typów wartości. Na ogół wyróżnia się wiele różnych wartości estetycznych np. wdzięk, wzniosłość, ładność. Dyskutuje się czy są nimi np. tragizm, komizm, czy wartości estetyczne różnią się od wartości artystycznych.

• Teoria przeżycia artystycznego i oceny artystycznej - jak możemy dotrzeć do piękna, jak je poznać i ocenić

• Teoria twórczości artystycznej - zajmuje się strukturą i typami procesu twórczego

5. Antropologia filozoficzna (filozofia człowieka). Kim jest człowiek, czy jego życie ma sens, struktura bytu ludzkiego, czy istnieje coś nieśmiertelnego w człowieku, czy istnieje wolność ludzka, na czym polega świadomość człowieka, pozycja bytowa człowieka wśród innych bytów.

6. Filozofia przyrody (kosmologia). Na czym polega rzeczywistość materialna, co to jest materia i czy na niej wyczerpuje się rzeczywistość wszechświata. Co to jest czas, przestrzeń, energia. Jakie prawa rządzą wszechświatem. Co to jest życie, co to organizm żywy, gdzie jest początek i jak wyznaczyć koniec życia, jaka jest jego geneza i jakie prawidłowości nim rządzą.

7. Pozostałe dyscypliny filozoficzne: Filozofia kultury, Filozofia polityki i filozofia społeczna, Filozofia Boga i religii, Filozofia czegokolwiek.

Historia filozofii:

Logika zajmuje formalnymi związkami między myślami (ich językowymi sformułowaniami), czyli takimi, które zależą wyłącznie od struktury (budowy tych myśli i ich wartości logicznej: prawdy i fałszu, w logikach nieklasycznych czasem jeszcze innych wartości). Logika formalna to zbudowane metodą dedukcyjna systemy, zawierające prawa lub reguły tych związków. Logika ma cel praktyczny - usprawnić człowieka do konsekwentnego, precyzyjnego i krytycznego myślenia oraz poprawnego wnioskowania niezawodnego tzn. takiego, które od prawdziwych przesłanek prowadzi zawsze do prawdziwych wniosków.

Światopogląd to zespół przekonań i postaw, twierdzeń, ocen i norm stanowiący (w oczach jego zwolenników) spójny obraz rzeczywistości, porządkujący postępowanie względem siebie i otoczenia. Względnie stały zespół sądów (często wartościujących), przekonań i opinii na temat otaczającego świata.

Ideologia to jakaś doktryna będąca podstawą postępowania lub narzędziem działania jakiejś grupy społecznej. Ideologia to wspólnota światopoglądów, u podstaw której tkwi świadome dążenie do realizacji określonego interesu grupowego, narodowego. Mianem ideologii określa się każdy zbiór uporządkowanych poglądów służących ludziom o tożsamych poglądach do objaśniania otaczającego ich świata.

Religia jest pewnym sposobem czy (dla wyznawcy) podstawowym aspektem życia, a zarazem odrębną dziedziną kultury. Na religię składa się: doktryna (pewne twierdzenia), kult, zespół norm postępowania i instytucje społeczne.

Filozofia, jako wiedza

Filozofia (jak cała wiedza) wyrasta z doświadczenia potocznego i empirycznego

• Wiedza fundamentalna pyta o warunki i przyczyny świat empirycznego, pyta o ostateczne nieempiryczne przyczyny świata empirycznego. Bada podstawy (fundamenty) całej naszej wiedzy

• Wiedza uniwersalna tzn. pyta o ostateczne przyczyny i warunki całości

• Wiedza rozumowa - wszystkie jej wypowiedzi oparte są na rozumie, każdy wiec, kto ma rozum powinien być kompetentny i powinien rozumieć, że i dlaczego jej twierdzenia roszczą sobie pretensje do ścisłości

• Wiedza krytyczna stawia pod znakiem zapytania cały nasz świat poznany uprzednio. Jest krytyką religii, ideologii, nauki, społeczeństwa moralności, zwalcza każdy dogmatyzm

Mistyka

• Doświadczalne przeżywanie rzeczywistości Bożej - Pseudo-Dionizy Areopagita

• Doskonała zgodności woli cz. z wola Boga - Bernard z Clairvaux

• Chwilowe zakosztowanie zbawienia - św. Bonawentura

• Identyczności z Bogiem - Mistrz Eckchart

• Nadprzyrodzone doświadczenie Boga takim, jakim on jest - T. Merton

• Przeżycie zjednoczenia z Absolutem - Karl Jaspers

Mistyka to doświadczenie religijne, polegające na bezpośredniej relacji człowieka z rzeczywistością poza-materialną, pozazmysłową lub transcendentną - Bogiem.

Filozofia i mistyka Henri Bergson

Ewolucja twórcza. Bergson krytykował mechanistyczną teorię ewolucji Darwina. By odróżnić swoje pojęcie ewolucji używał terminu „ewolucja twórcza”. Gotów był przyswoić sobie podejście biologiczne w analizie poznania, ale pod pewnymi ograniczeniami: umysł jest praktycznym organem zżycia, bo w procesie analizy „rozcina” i rekonstruuje świat wedle swych biologicznych potrzeb. Inny sposób naszego obcowania ze światem: poprzez intuicję. Samo zżycie nie jest przypadkowym produktem praw fizyki i nie rozwija się tylko zgodnie z Darwinowskimi regułami mechanicznej eliminacji źle przystosowanych; jest objawieniem energii twórczej. Bergson przyjął ideę transformizmu, ale dodał, ze proces ewolucyjny, choć nie jest z góry zaplanowany i nieomylny, ujawnia wewnętrzną celowość, którą wyjaśnić można tylko, jako dzieło boskiej energii. Proces ewolucyjny roi się od ślepych uliczek, niewydarzonych projektów i okrężnych dróg. Natura idzie do przodu po omacku. Napędzana jest jednak przez wewnętrzną tendencję - „Pęd życiowy” Elan vital. Życie jest, więc ciągłym procesem, w którym źródłowy pęd rozdziela się na coraz większą różnorodność form, ale zachowuje główny kierunek. Proces podobny raczej do twórczości artystycznej niż do ruchu maszyny. Według niego ewolucja to nie linia prosta, lecz szereg dróg i ścieżek czasami ślepych uliczek, w które zabrnęła natura, bo nie ma w tej drodze celowości, lecz jedynie pęd życiowy, który pcha organizmy żywe nie wiadomo, dokąd. Według Bergsona ewolucja poszła w dwóch rozbieżnych kierunkach - rozwój rozumu i intuicji. Na intelekcie opiera się, i musi się opierać, poznanie naukowe. Poznaniem, jakie naprawdę odnosi się do rzeczywistości, jest poznanie intuicyjne. Intuicja, jako poznanie bezpośrednie i całościowe - jest bezużyteczna, nie ma żadnego znaczenia praktycznego. Lecz właśnie, dlatego filozofia winna opierać się na intuicji - gdyż intuicja jest poznaniem bezinteresownym. Bergson głosił, że główną rolę w procesie życiowym odgrywa nie rozum, ale irracjonalizm - pęd życiowy. Twórca kieruje się intuicją. Wg Bergsona świat podlega ciągłemu rozwojowi a życie człowieka jest strumieniem przeżyć i czynów. Najwyższą wartość stanowi wolność. Bergson stworzył koncepcję elan vital, pędu życiowego, siły motorycznej, będącej przyczyną wszelkiej aktywności organizmów żywych.

Elan vital - twórcza siła, będąca motorem rozwoju świata istot żywych, nadająca mu dynamizm. Podstawowe pojęcie filozofii Henri Bergsona, według którego stanowi ona podstawę działań duchowych i artystycznych. Ma zapewniać kontynuację gatunków i powodować ewolucję istot żywych. Ewolucja twórcza, rozmach, pęd życiowy powoduje, że główną cechą przyrody jest nieustanny rozwój i zmienność, ewolucja nie jest mechaniczna ani teleologiczna. Świat postrzegany przez Bergsona to przestrzeń konfliktu między bezwładną, ociężałą materią a duchem, "pędem życiowym", niosącym energię tworzenia. Walka materii i ducha sprawia, że świat nie może osiągnąć formy ostatecznej, że jest wciąż w fazie tworzenia się, wciąż "staje się", a ów proces jest właśnie rzeczywistością, której ludzie doświadczają i którą poznają.

Dwa źródła religii i moralności

• Moralność zamknięta (przed racjonalna) - obowiązku nakładanego przez społeczeństwo w celu zachowania spójności życia społecznego. Społeczeństwo zamknięte narzuca jednostce całość zachowań, w których moralność funkcjonuje, jako system bezosobowych norm podyktowanych wymaganiami wspólnoty. Moralność zamknięta: statyczna, bezosobowa, oparta na intelekcie i instynkcie. Jednostka żyje dla dobra całości społeczeństwa. Celem: zachowanie spójności, którą uzyskuje się poprzez jednomyślność. Wyraża się w normach moralnych (nakazach),

• Moralność otwarta (poza racjonalna) odznacza się siłą pociągającą, odwołuje się do ideałów człowieka, czy idealnego społeczeństwa. Moralność otwarta odwołuje się do wolności, miłości i żywych przykładów. Moralność otwarta: dynamiczna, oparta na intuicji i twórczej sile. Heroiczna, oparta na miłości do wszystkich. Jej wyrazem jest moralność chrześcijańska. Moralność apelu i pragnienia, indywidualna. Stanowi żywe i osobowe świadectwo świętych. Formą ich przestrzegania są przymus i posłuszeństwo. Jej źródłem jest doświadczenie religijne.

• Religia statyczna ma źródło przed intelektualne. Religia statyczna jest wynikiem działania psychologicznych reakcji i mechanizmów obronnych. Kształtuje ją obawa i obrona przed dezintegracją społeczeństwa ukształtowanego m.in. przez nakazy i zakazy religijne, myśli o śmierci stwarzające domysły dotyczące życia po niej, a także lęk przed przyszłością, który podsuwa idee bóstw opiekuńczych. Bóg jest strażnikiem społecznego ładu, religia, jako sankcja społeczna, zerwanie z nią grozi karą. Tworzy mity o zaświatach, nagradzających i karzących bóstwach.

• Religia dynamiczna ma źródło ponad intelektualne. Religia dynamiczna wykracza poza potrzeby tymczasowe, przemijające. W niej człowiek wierzący w sposób mistyczny i transcendentny zmierza ku Bogu. Nie można jej sprowadzić do żadnych funkcji. Jest religią świętych i mistyków. Miłość Boga do wszystkich. Religia mistyczna, nie może zostać poddana weryfikacji przez ogół ludzi.

Teizm to wiara w istnienie boga, bogów lub bogiń, którzy są osobami ingerującymi w losy świata lub jest on ich dziełem; czuwającymi nad biegiem wydarzeń lub podtrzymującymi świat w istnieniu. Antonimem wyrazu "teizm" jest słowo "ateizm", czyli zaprzeczenie istnienia Boga/bogów. Podkategoriami teizmu są:

• Deizm - wiara w Boga, który nie ingeruje w losy świata.

• Panteizm - wiara, że Bóg jest tożsamy ze światem.

Ateizm - odrzucenie teizmu lub stanowisko, że bogowie nie istnieją. W najszerszym znaczeniu jest to brak wiary w istnienie bóstw. Określenie to było przypisywane każdemu, kogo uznano za wierzącego w fałszywych bogów, żadnych bogów lub doktryny wchodzące w konflikt z ówczesnymi religiami. Ateizm był czasami definiowany, jako prosty brak wiary w istnienie jakichkolwiek bóstw. Ta szeroka definicja obejmowałaby np. noworodki i inne osoby, którym nie przedstawiono koncepcji teistycznych. Obecnie można spotkać się z poglądem, że ateiści mają skłonność do szybkiego nawracania się na wiarę w boga w czasach kryzysu, że nawracają się na łożu śmierci lub że nie ma ateistów w okopach.

Deizm - nurt religijno-filozoficzny, którego cechą wspólną jest przekonanie, że racjonalnie można uzasadnić istnienie jedynie Boga bez-osobowego, będącego konstruktorem świata rozumianego, jako maszyna oraz źródłem praw, według których ta maszyna świata działa. Tak rozumiany Bóg nie ingeruje w raz ustanowione prawa. Według deistów, o istnieniu duchowej siły sprawczej świadczy racjonalny porządek świata materialnego. Bóg-Stwórca jest swego rodzaju konstruktorem maszyny-przyrody, dla której ustanawia prawa i dalej już nie ingeruje w jej rozwój przyrodniczy, społeczny czy osobniczy. Deiści przyjmowali najczęściej, że zbawienie można zapewnić sobie przez prawe życie, zgodne z nakazami religii naturalnej. Deizm zanegował twierdzenia chrześcijańskiej wiary o tym, że natura ludzka jest zraniona przez grzech, zepsuta. Odrzucił doktrynę o grzechu pierworodnym.

Panteizm - pogląd teologiczny i filozoficzny lub religijny utożsamiający Boga ze światem, rozumianym, jako przyroda. Panteizm często łączył się z ideami rozumnego rozwoju wszechświata, jedności, wieczności oraz żywości świata materialnego. Neguje istnienie Boga, jako istoty rozumnej, głosi zaś przenikanie Boga we wszystkie substancje ziemskie.

Agnostycyzm - pogląd, według którego obecnie niemożliwe jest całkowite poznanie rzeczywistości. Czasami agnostycyzm oznacza tylko niemożliwość dowiedzenia się, czy Bóg lub bogowie istnieją czy też nie. Jednym z pierwszych przejawów agnostycyzmu było „Wiem, że nic nie wiem” Sokratesa. Agnostycyzm przybiera różne formy, i tak agnostyk może być ateistą jak i teistą, jak i żadnym z nich. Agnostyk sprzeciwia się wszystkim twierdzeniom duchowym lub mistycznym wiary.

• Silny agnostycyzm - istnienia boga lub bogów nie można udowodnić w żaden sposób i nigdy nie uda się tego udowodnić.

• Słaby agnostycyzm - istnienie boga lub bogów jest obecnie niewiadome, lecz może stać się wiadome w przyszłości, dlatego na razie należy wstrzymać się z oceną.

Rola związków religii a moralności

Religia wpływa na wszystko - architektura, muzyka, technika, polityka itp.

Moralność wskazuje człowiekowi sens, cel.

Bóg rozgranicza dobro i zło, mówi co można a czego nie można już samym faktem że jest.

Volter - bez religii nie ma społeczeństwa (bo nie poradzą sobie ludzie z rozgraniczeniem dobra i zła)

Nurt egzystencjalizm - filozofia skupia się na bólu człowieka, podkreślając nicość naszego istnienia

Egzystencjalizm teistyczny/religijny - co prawda to jest beznadziejne ale potem będzie lepiej (po śmierci).

Egzystencjalizm ateistyczny - życie jest bez sensu, bo cały czas jest źle a potem już nic nie ma.

Bóg a problem zła.

Teodycea to gałąź teologii zajmująca się problemem jak pogodzić istnienie dobrego, miłosiernego Boga z istnieniem zła.

Teodycea świętego Augustyna, zgodnie, z którą zło ma przyczynę w wolnej woli człowieka. Zło to poddanie rozumu namiętnościom, to grzech, który godzi w porządek podlegający wiecznemu prawu. Przyczyną zła według świętego Augustyna nie może być Bóg stwórca porządku ani żadna istota niższa, lecz jedynie wolna niczym nieograniczona wola ludzka. Zły wybór sprowadza karę przywracającą porządek, karę nie dla unicestwienia zło czyniącego, tylko dla jego poprawy. Wola nasza jest aktem wolnym, Bóg zna nasze przyszłe czyny, ale w żaden sposób nie determinuje naszego życia i naszych wyborów.

Ludwig Feuerbach za źródło powstania religii uznał świadomość człowieka, świadomość własnej egzystencji. Filozof twierdził, że nie Bóg stworzył człowieka, tylko człowiek stworzył Boga, na swój obraz i podobieństwo. Myśliciel wyraził przekonanie, że człowiek zawsze czcić będzie w swoich bogach wartości, które ceni sobie najbardziej, cechy ludzkie, które uważa za najszlachetniejsze. Dlatego też według Feuerbacha człowiek tak naprawdę zawsze wielbił siebie. Ponieważ system wartości człowieka w miarę upływu wieków zmieniał się, stąd i bogowie się zmieniali. Przed wiekami człowiek, będący pełen podziwu dla siły fizycznej i witalności, stworzył i czcił bogów, którzy imponowali siłą i bezwzględnością. Gdy natomiast człowiek za najwyższe wartości uznał miłość, mądrość, roztropność; wówczas pojawił się Bóg będący Miłością, Mądrością i Roztropnością - Bóg chrześcijan. Feuerbach chrześcijaństwo uznał za szczytową, ostatnią formę świadomości religijnej, od której dokonać się musi przejście do świadomości nie - religijnej, a więc "ludzkiej". Myśliciel twierdził, że należy zbudować wspólnotę opartą na wzajemnej miłości wszystkich ludzi. Zbudowanie takiej wspólnoty jest możliwe ponieważ jednostki różnią się od siebie, a poprzez to mogą się wzajemnie dopełniać. Szczęście moje (szczęście Ja) i szczęście mojego bliźniego (szczęście Ty) dopełniają się wzajemnie. Ludwig Feuerbach był w pełni przekonany, że wspólnota ta może osiągnąć prawdziwe szczęście ponieważ odrzucił on ideę, że w naturze ludzkiej zawarty jest pierwiastek zła. Dla myśliciela sama natura człowieka jest dobra. Feuerbach poddał religię totalnej krytyce, uważał ją za źródło zła społecznego. Twierdził on z całą mocą, że człowiek "umieszczając" w Bogu najcenniejsze właściwości (dobro, piękno, prawda), sam je w ten sposób traci. Krytykował Boga i religię, Bóg nie istnieje sami go wymyśliliśmy. Proces obiektywizacji - ja jestem słaby, brzydki, dlatego przyda się ktoś lepszy - wybieramy najlepsze cechy, mnożymy je przez nieskończoność i wychodzi nam Bóg. Czcząc Boga czcimy człowieka, samego siebie. Religia to wyraz alienacji, wyobcowania. Dzięki religii człowiek sam sprowadza się do istoty gorszej, słabszej. Religia upokarza człowieka więc trzeba ją zwalczać. Trzeba zastąpić Boga człowiekiem.

Søren Kierkegaard (1813 — 1855) duński filozof, uważany za twórcę filozofii egzystencjalnej. Podstawowym zagadnieniem dręczącym Kierkegaarda, które przewijało się przez jego wszystkie dzieła, było poczucie absurdu śmiertelnej, ludzkiej egzystencji w obliczu czy to wszechmocy i nieskończoności Boga, czy też w obliczu niewiary w Boga i przyjmowania istnienia całkowicie obojętnej dla losu człowieka, wiecznie istniejącej przyrody. Kluczowe pojęcie to autentyczność, indywidualizm. Najgroźniejszym zjawiskiem jest rozmywanie indywidualizmu (tłum ludzi), którzy robią to samo - tak samo myślą, ubierają się, mają określone poglądy. Człowiek musi odnaleźć swoją indywidualność. Egzystencja to pójście na przód, rozwijanie się, podstawą egzystencji jest niepewność i ryzyko. Kierkegaard wyróżnił trzy etapy rozwoju osobowości:

1. Estetyczny, człowiek dąży do szczęścia, choć widzi, że jego starania są często daremne przez warunki zewnętrznych - rozpacz. Człowiek estetyczny (podstawowe potrzeby, brak jakichkolwiek reguł, religii, maksymalizacja doznań, myślenie tylko w kategoriach przyjemne/nieprzyjemne, brak ograniczeń). Człowiek zastanawia się czy to ma sens, dochodzi do poczucia pustki, bezsensu. Człowiek ten chce uciec przed rozpaczą, szuka czegoś innego, zmiana życia to przypadkowy skok a nieprzemyślany wybór.

2. Etyczny, w którym jednostka wybiera siebie, jako własne bycie, wywołuje to poczucie winy wynikające z uświadomienia sobie własnej skłonności do zła;

3. Religijny, oznaczający rozpoznanie w sobie grzesznika oraz powrót do Boga; Życie to daje sprzeczność, niedosyt, absurdalne rozczarowanie, co powoduje rozpacz, pustkę. Przykład Abraham - Bóg kazał mu zabić syna, ale wszystko mu mówi, że to głupie i złe - społeczeństwo mówi, że syna musi wychować a nie zabijać. Sprzeciwić się Bogu czy prawu?

Sartre był czołowym przedstawicielem egzystencjalizmu ateistycznego. Pod koniec życia odszedł od egzystencjalizmu i rozwinął własną wersję socjologii marksistowskiej. Według egzystencjalizmu człowiek ponosi pełną odpowiedzialność za własne czyny, co może w nim wywoływać poczucie samotności, zagubienia i zagrożenia w świecie, lęku przed śmiercią. Ocierając się o Zło, Błąd, Nicość człowiek jest niezależny od Boga. Bóg, jako pełnia bytu nie jest w stanie kierować nicością. Człowiek jest „skazany na wolność”. Wolność jest jego istotą. Człowiek to samo projektująca się wolność, może tworzyć kryteria dobra i zła. Dla wielu ludzi wolność i odpowiedzialność są zbyt przerażające, dlatego uciekają od nich, udając, że są związani istniejącymi ograniczeniami czy normami - „zła wiara” - różnorodne zabiegi, które człowiek stosuje, aby uciec od wolności, przez dostarczenie swym decyzjom pozoru obiektywnych usprawiedliwień.

Wykład 2, 15.11.2011

Etyka to filozofia moralności, dział filozofii, zajmujący się badaniem moralności i zasad moralnych

Zbudowanie teorii ludzkiego działania, zbiór zdań uzasadnionych - etyka. Etyka to filozoficzna nauka o moralności. Moralność to cecha pozwalająca orzekać o czynach ludzkich (co jest dobre a co złe).

Podział stanowisk:

• Zaprzeczenie możliwości zbudowania etyki, jako nauki - socjologizm, neopozytywizm i emotywizm -etyka, jako nauka empiryczna np. utylitaryzm

• Kierunki czysto racjonalistyczne np., Kant Spinoza

• Kierunki intuicjonistyczne, np. bergsonizm, Moor

• Kierunki „intelektualistyczne” „mądrościowe „ - tomizm

Podział etyki:

• Etyka ogólna - ustalenie normatywnych podstaw ludzkiego postępowania, ogólne założenia filozoficzne, nauka o czynach ludzkich, nauka o celu ludzkiego życia i jego sensie

• Eudajmonologia - nauka o szczęściu człowieka

• Aksjologia - nauka o wartościach moralnych

• Deontologia - nauka o prawie moralnym o obowiązkach

• Synejdezjologia - nauka o sumieniu

• Aretologia - nauka o cnocie moralnej. (Cnoty kardynalne: roztropność, umiarkowanie, męstwo, sprawiedliwość, prawdomówność).

• Etyka szczegółowa - sformułowanie najważniejszych reguł takiego postępowania

• Metaetyka (nauka o etyce). Refleksja metodologiczna nad etyką filozoficzną, której zadaniem jest ustalić warunki i kryteria, od których zależy filozoficzno-naukowy status etyki

Co to jest czyn moralny?

Moralność - zbiór zasad (norm), które określają, co jest dobre, a co złe. To poczucie powinności podejmowania określonych czynów lub zajmowania określonej postawy. Powinności moralna nie wynika z nakazów czy zakazów jakiegoś autorytetu, gdyż powinności istniej także wówczas, gdy takich nakazów nie ma lub gdy działający o nich nie wie, a nawet istnieje powinności wbrew zakazom zewnętrznym (Antygona). Powinności to również nie wykazanie tego czy dane działanie się opłaca, z uwagi na te lub inne cele nawet szczęścia. Powinność pozostaje nawet gdyby takie działanie się nie opłaciło. Opłacalność szczęścia nie jest racją konstytuującą powinności moralną. Świadomość jest niezbędna w moralności, tylko będąc świadomym możemy odpowiadać moralnie za popełniony czyn. Wolność jest również niezbędna. W którym miejscu zaczyna się odpowiedzialność za czyn ludzki? Zamiar, intencja, decyzja, wykonanie, czy skutek? Z etycznego punktu widzenia z decyzji. Powinność to uznanie jakiejś godności ludzkiej.

Trzy rodzaje dobra:

1. Dobro użyteczne,

2. Dobro przyjemne,

3. Dobro godziwe - dążymy do niego ze względu dla niego samego i jest dobrem samo w sobie.

Co wpływa na ocenę moralności?: Świadomość i wolna wola - dwa podstawowe warunki, aby można było mówić o czynie moralnym bądź niemoralnym.

Kryterium moralności czynu - świadomość i wolność

• Czyn moralny musi być aktem rozumnym tzn. pochodzić sprawczo od woli człowieka wprawionego do działania przez rozumowe poznanie dobra (celu), jako zamierzonego przez nią skutku

• Czyny nierozumne - te, w których nie ma udziału rozumu (a jeśli nie ma rozumu nie ma też woli) - czyny takie nie podlegają ocenie etycznej

• Czyn wolny to taki, w którym wola nie krępowana przez okoliczność zewnętrzne, ani przez jakiś przymus wewnętrznego dokonuje wyboru określonego dobra z pomiędzy kilku poznanych możliwości działania.

Czyn człowieka, - w którym etapie można oceniać moralność? Struktura aktu moralnego: zamiar-intencja-działanie-wykonanie-skutek? W etapie działania można oceniać moralność czynu.

Powinność - uznanie pewnej wartości, uznanie, że człowiek jest wartością i coś mu się od nas należy.

Hedonizm - ogólna nazwa doktryn, wg., których przyjemność (rozkosz) jest najwyższym dobrem, właściwym celem życia, prawdziwym szczęściem. Hedonizm - pogląd, doktryna, uznająca przyjemność, rozkosz za najwyższe dobro i cel życia, główny motyw ludzkiego postępowania. Unikanie cierpienia i bólu jest głównym warunkiem osiągnięcia szczęścia. Hedonizmem etycznym nazywamy takie poglądy, wg, których ludzie powinni zmierzać do szczęścia (cudzego lub swojego), bowiem jest to "etycznie dobre". Formą "ewolucyjną" innej odmiany hedonizmu jest utylitaryzm, rozwijany przez Benthama i Milla: szczęście wielu ludzi jest ważniejsze niż szczęście jednostkowe; szczęście natychmiastowe powinno zostać "odłożone", jeśli prowadzi to do większego szczęścia w przyszłości.

Relatywizm to stanowisko filozoficzne, które odrzuca tezę o istnieniu obiektywnych, ostatecznych i niepodważalnych twierdzeń o świecie, które mają charakter powszechnie obowiązujący. K. Popper: relatywizm to pogląd, według którego wybór pomiędzy dwiema konkurencyjni teoriami jest zawsze arbitralny (niedopuszczający sprzeciwu), ponieważ:

• albo nie istnieje nic takiego, jak prawda obiektywna,

• albo, jeżeli istnieje, to nie ma nic takiego, jak teoria prawdziwa, a w każdym razie (chociaż nieprawdziwa) bliższa prawdy od innej,

• albo wreszcie, jeżeli mamy dwie lub więcej teorii, nie mamy środków ani sposobu, aby przekonać się, że jedna z nich jest lepsza od drugiej”

Relatywizm - pogląd filozoficzny, wedle, którego prawdziwość wypowiedzi można oceniać wyłącznie w kontekście systemu, w którym są one wypowiadane. Tym samym relatywizm stwierdza, że nie istnieją zdania niosące absolutną treść, których ocena byłaby identyczna i niezależna od jej kontekstu. Prawdziwość dowolnego sądu zależy od przyjętych założeń, poglądów czy podstaw kulturowych. Relatywizm poznawczy oznacza stwierdzenie, że badając inną kulturę badamy ją za pomocą kategorii poznawczych wyniesionych z kultury własnej, a zatem badamy własną relację do badanej kultury.

Relatywizm moralny, etyczny głosi, że wartości i związane z nimi normy i oceny mają charakter względny, zmieniają się w czasie, są zależne od miejsca, i od oceniającego. Sądy etyczne, normy moralne oraz przedmiot tych ocen i norm, czyli dobro, wartości i powinności moralne mają charakter względny, uzależniony bądź od podmiotów wypowiadających te sądy, bądź od obyczajów, kultury czy zachowań społecznych w danym okresie historycznym. Relatywizm moralny, etyczny - nie ma jednego sądu prawidłowego (moralność Europejczyków nie jest lepsza i bardziej słuszna niż moralność Afrykańczyków). Wszelkie wartości etyczne, dyrektywy i oceny moralne mają charakter względny, nie mają i nie mogą, więc mieć obiektywnego i ostatecznego uzasadnienia. Relatywizm moralny - pogląd, że istnieje wiele systemów wartości i żaden z nich nie jest systemem absolutnie najlepszym, więc różne kultury są uprawnione do stosowania różnych systemów.

Emotywizm - teoria etyczna głosząca, że sądy moralne są jedynie wyrazem emocji. Etyczny namysły mają charakter ekspresji subiektywnych doznań i uczuć jednostki. Normy i oceny etyczne, jako pseudo-zdania, które pozornie stwierdzają coś o przedmiocie, a faktycznie wyrażają irracjonalną, emocjonalną postawę, skłaniającą innych do zajęcia postawy podobnej. Emotywizm mówi, że nie poznajemy niczego, sądy etyczne to wyróżnienie swojego stanu. Nie ma czegoś, co jest prawdą lub fałszem. Emotywizm to stanowisko w metaetyce, odmawiające sądom etycznym wartości logicznej, a traktujące je, jako wyraz ludzkich życzeń, zachęt, rad, rozkazów, ekspresję emocji. Utrzymuje się, że nie jesteśmy w stanie poznać tego, co dobre czy powinne moralnie. Sądy o powinności moralnej nie są dziełem rozumu, lecz wynikiem emocjonalnej reakcji wobec zastanych faktów.

Sumienie - Św. Tomasz; sumienie w sensie właściwym to akt, w którym stosujemy naszą wiedzę do tego, co czynimy. Sumienie, to sąd moralny o dobry lub złu zamierzonego konkretnego czynu, sąd wydany w świetle wcześniej uznanych norm ogólnych, sumienie, jako poznawczy akt rozumu. Dokonanie tego czynu staje się dla człowieka źródłem wewnętrznej aprobaty bądź poczucia winy, własnego bycia dobrym lub złym

Dwie koncepcje sumienia:

1. Wewnętrzny głos (Boga, społeczeństwa, niektórych ludzi - likwiduje moralność)

2. Sąd moralny o dobru i złu, akt rozumu - buduje moralność

Sumienie jest subiektywnym najważniejszym sądem, wzorem moralności

Sumienie moralne, obecne we wnętrzu osoby nakazuje jej w odpowiedniej chwili pełnić dobro, a unikać zła. Osądza ono również konkretne wybory, aprobując te, które są dobre, i potępiając te, które są złe. Sumienie moralne jest sądem rozumu, przez który osoba ludzka rozpoznaje jakość moralną konkretnego czynu, który zamierza wykonać, którego właśnie dokonuje lub którego dokonała. Człowiek we wszystkim tym, co mówi i co czyni, powinien wiernie iść za tym, o czym wie, że jest słuszne i prawe. Właśnie przez sąd swego sumienia człowiek postrzega i rozpoznaje nakazy prawa Bożego:

Sumienie jest prawem naszego ducha, ale go przewyższa; upomina nas, pozwala poznać odpowiedzialność i obowiązek, obawę i nadzieję

Godność osoby ludzkiej zawiera w sobie prawość sumienia i jej się domaga. Sumienie obejmuje postrzeganie zasad moralnych, ich zastosowanie w danych okolicznościach przez praktyczne rozeznanie racji i dóbr, a w wyniku tego sąd o konkretnych czynach, zamierzonych lub już dokonanych. Prawda o dobru moralnym, wyrażona w prawie rozumu, jest praktycznie i konkretnie uznana przez roztropny sąd sumienia. Człowieka, który wybiera zgodnie z tym sądem, nazywa się człowiekiem roztropnym. Sumienie pozwala wziąć odpowiedzialność za dokonane czyny. Sumienie, stając wobec wyboru moralnego, może wydać zarówno prawy sąd zgodny z rozumem i prawem Bożym, jak i - przeciwnie - sąd błędny, który od tego odbiega.

Trzy rodzaje praw:

• Prawo wieczne, czyli prawo boskie, określa stosunek Boga do stworzonego przez niego świata. Bóg istnieje tu, jako podmiot aktywny, świat stanowi podmiot. Jest to prawo poza zasięgiem możliwości percepcji człowieka. Bóg - jako istota doskonała wie, że człowiek nie może pojąć wszystkiego, dlatego daje prawo naturalne.

• Prawo naturalne to odbicie prawa boskiego, tyle, że zrozumiałe i poznawalne dla ludzi. Źródła poznania: rozum, obserwacje zjednoczenia przyrody, a także Pismo święte. Niektóre zasady tego prawa mogą zmieniać się w czasie i przestrzeni. Zasadą jednak ogólną i ponadczasową jest dążenie do dobra. Prawo naturalne - poznając świat rozumiemy, co dobre a co złe. Podkreślony u św. Tomasza został charakter intelektualny prawa naturalnego. Jest ono uczestnictwem rozumnego człowieka w prawie wiecznym. Uczestnictwo to winno być przede wszystkim czynne. Prawo naturalne pozwala ludziom odróżnić dobro od zła. Trwale pozostaje ono w człowieku, póki jest on istotą rozumną.

• Prawo ludzkie to prawo, które stanowi władza świecka. Prawo ludzkie jest uzupełnieniem prawa naturalnego, bo nakazy prawa naturalnego są bardzo ogólne i abstrakcyjne (klasyczny zapis prawa chrześcijańskiego naturalnego to dekalog). Po drugie prawo ludzkie może pozostawać w konflikcie z prawem naturalnym. Św. Tomasz mówi, że prawo ludzkie, które łamie nakazy prawa naturalnego jest prawem, które nie zasługuje na posłuszeństwo. W normalnie funkcjonującym układzie prawo ludzkie powinno odzwierciedlać prawo natury, lecz dodatkowo musi być wyposażone w sankcję przymusu. Występują pewne podziały np.: prawo zwyczajowe i spisane, prawa publiczne i prywatne itp. Prawo ludzkie reguluje różne sytuacje i zachowania m. in. prawo własności. Według Tomasza z Akwinu własność prywatna jest jedyną dopuszczalną, choć nieprawdziwą własnością ( gdyż Bóg może być tylko właścicielem, człowiek może najwyżej dysponować rzeczą).

Nasze działanie powinno spełniać jednocześnie dwa warunki: zgodne z prawym sumieniem i sprawne, tzn. szybkie, efektywne i wymagało tylko tyle wysiłku ile jest to konieczne.

W życiu codziennym nie jest, więc konieczne ciągłe od nowa przeżywanie i analizowanie dobra i naszego stosunku wobec niego. Istotne jest tylko rozpoznanie go w taki sposób, aby nie opóźniać naszego działania, a przeciwnie - by rozpoznanie stanowiło bodziec stymulujący je od wewnątrz.

Wykład 3, 28.11.2011

Cnota etyczna jest trwałą dyspozycją (skłonnością) do pewnego rodzaju postanowień, polegającą na zachowaniu właściwej ze względu na nas średniej miary, którą określa rozum (Arystoteles).

Cnota jest złotym środkiem między niedomiarem a nadmiarem, które to skrajności są wadami. Cnoty etyczne mieszczą się w tzw. „złotym środku”, między dwiema wadami (nadmiarem i niedostatkiem). Arystoteles uważał, że zbyt skrajne czy rygorystyczne podejście do moralności oraz całkowite ignorowanie żądz cielesnych ma zwykle fatalne rezultaty, gdyż żądze te są sposobem, w jaki ciało komunikuje silnie zależnej od niego duszy swoje potrzeby. W swoim postępowaniu człowiek powinien kierować się „złotym środkiem”, który jest określany przez jego rozum, gdyż jest to droga do osiągnięcia szczęścia, najwyższego dobra, które jest naszym celem ostatecznym. Wynika z tego, iż człowiek powinien podążać drogą „złotego środka” - nie ignorować żądz, ale też nie może się im podporządkowywać, nie może im ulegać. Jego działanie ma być umiarkowane, ale ma jednocześnie przynosić mu przyjemność. Żądze muszą zostać zaspokojone, ale w sposób umożliwiający harmonijny rozwój także rozumnej części duszy, która to dusza powinna oprócz nabywania wiedzy kultywować również umiejętności panowania nad żądzami, poprzez silną wolę, odwagę i rozsądek. Według Arystotelesa nie w każdym postępowaniu można odnaleźć „złoty środek”, do takich czynów zalicza: cudzołóstwo, kradzież, morderstwo — tutaj nie ma średniej miary, są to czyny niegodziwe.

Cnoty kardynalne:

• Roztropność zajmuje się usprawnieniem rozumu w postępowaniu;

• Sprawiedliwość zajmuje się usprawnieniem woli;

• Męstwo doskonali uczucia popędliwo-bojowe;

• Umiarkowanie doskonali uczucia pożądliwe;.

Dla Platona cnota to sprawność. Cnoty powstają drogą ćwiczeń, działań, doświadczeń. Każdy nasz czyn (jako działanie świadome i wolne) zostawia w nas jakiś ślad, w jakiś sposób usprawnia nas pod względem moralnym (dodatnio lub ujemnie). Ułatwia podejmowanie podobnych działań (a nawet nakłania do tego) zarówno, jeżeli chodzi o decyzje jak i wykonanie. Platon podnosił znaczenie cnoty, jako dzielności, szlachetności duszy. Platon wyodrębnił trzy części duszy i każdej przypisał określony rodzaj cnoty:

• Cnotą duszy rozumnej jest mądrość i dążenie do niej oraz podporządkowanie rozumowi niższych władz człowieka

• Duszy popędliwej - męstwo

• Duszy pożądliwej - panowanie nad sobą, czyli wstrzemięźliwość.

• Te trzy cnoty podporządkowane były czwartej - sprawiedliwości, która pojawia się wtedy, gdy każda z części duszy we właściwy sposób kieruje się przynależną jej cnotą.

Jest to teoria czterech cnót, zwanych niekiedy cnotami kardynalnymi. Życie moralne zawieszone jest na tych czterech cnotach, jak wrota na zawiasach.

Dla Platona cnota była harmonią, zdrowiem, pięknem, siłą duszy, zaprzeczeniem i przeciwieństwem wady. Była wewnętrznym stanem, który znajduje wyraz w słusznych czynach i czyni je chwalebnymi lub dobrymi. Czyn słuszny zaś - działaniem, które podtrzymuje lub rozwija ten stan. Sprawność moralna nie jest działaniem nawykowym Cnoty przejawiają się tylko w czynach zależnych od woli sprawcy. Nawyk jest czynnością automatyczną, dokonywaną bez udziału lub z bardzo ograniczonym udziałem świadomości, jest wynikiem mechanicznego, wielokrotnego powtarzania tej samej czynności. Czynność taka sama w sobie jest moralnie obojętna

Immanuel Kant 1724-1804 - nowe wyjaśnianie moralności i wolności człowieka. Najwyższa zasada moralności - moralna autonomia woli, niezależność woli od uwarunkowań przyrodniczych i wszelkich dążeń do dostępnych w zmysłowości celów. Wartość moralna mierzy się zgodnością czynu z prawem moralnym a więc całkowicie pomija się rezultaty działań i stany emocjonalne towarzyszące temu działaniu. Prawo ma postać przepisu mającego regulować postępowanie ludzi, Kant nazywa je imperatywem.

Rodzaje imperatywów

• Imperatywy techniczne (zręcznościowe) dają przepisy jak dobrać środki do osiągnięcia celów - nie mają oczywiście żadnego znaczenia moralnego

• Imperatywy hipotetyczne (pragmatyczne) ukazują pewne czynności, jako środki do uzyskania szczęścia, są one pożyteczne dla jednostki, ale nie mają jeszcze charakteru moralnego

• Imperatyw kategoryczny jest nakazem bezwzględnym, dotyczy więc wszystkich ludzi, ma ważność uniwersalną bo wywodzi się z rozumu - należy postępować zawsze wedle takich reguł, co do których chcielibyśmy, aby były one stosowane przez każdego i zawsze. (Postępuj tylko według tej maksymy, co do której chcesz by była prawem powszechnym. Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w swojej osobie jak też w osobie każdego innego używał zawsze, jako celu, nigdy jako środka.)

Kant uważa wszystkie czyny, których przyczyną byłoby cokolwiek innego niż bezpośrednie podporządkowanie imperatywom moralnym, za pozbawione cech moralności.

• Czyn moralne zgodny z literą prawa i podjęty ze względu na czysty obowiązek i szacunek dla prawa

• Czyn legalny - zgodny z literą prawa ale popełniony z innych motywów, niż czysty obowiązek (jako niebezinteresowny nie jest moralny)

Utylitaryzm - J. Bentham, J. Mill i J.S. Mill.

Wszyscy dążymy do przyjemności i unikamy przykrości. Podstawowymi faktami doświadczenia ludzkiego są przyjemność i przykrość, to one pobudzają lub powstrzymują nas od działania. Przyjemności i przykrości wskazują nam, co jest dobre a co złe. Wszystkie przyjemności nie różnią się jakościowo, a tylko ilościowo.

Jak najwięcej szczęścia dla jak największej ilości osób - najważniejsza zasada szczęścia, podstawowa zasada utylitaryzmu. Każdy czyn powinien dążyć do zwiększenia sumy szczęścia.

Przyjemności można rozpatrywać pod kątem ich

• Intensywności

• Trwania

• Pewności lub nie pewności

• Bliskości i dalekości (czasowej i przestrzennej - dotyczy szczęścia innych ludzi)

• oraz dodatkowo:

• Płodności, (czyli szansy, że po nich będą następowały dalsze przyjemności)

• Czystości, (czyli szansy, że po nich nie będą występowały uczucia przeciwne do rodzaju

• Rozciągłości (liczba osób których dotyczą)

Utylitaryzm czynów i utylitaryzm norm (zasad, reguł)

• Utylitaryzm czynów - rozpatrujemy każdy z czynów z osobna pod kontem sumy szczęścia

• Utylitaryzm zasad (reguł) - nie wybieramy konkretnych czynów zasady należy wybierać pewne zasady, których będziemy się trzymali nie dokonując obliczeń dla każdego czynów osobno, najwięcej korzyści zaistniałoby (z utylitarystycznego punktu widzenia) w społeczeństwie rządzonym zasadami nieutylitarystycznymi. Zatem jeżeli utylitaryzm jest poglądem prawdziwym to lepiej jest, jeżeli ludzie uważają go za pogląd nieprawdziwy, jeżeli jest to pogląd nieprawdziwy również należy go uznać za nieprawdziwy. Zatem niezależnie czy jest prawdziwy czy fałszywy lepiej w niego nie wierzyć

Wykład 4, 29.11.2011

Pozytywizm - najważniejsza jest nauka, to co nauka mówi, to czego się nie da naukowo wytłumaczyć jest nie istotne. Etyka nie ma sensu np. zdanie nie zabijaj jest nieracjonalne bo nie da się tego naukowo wytłumaczyć - to jest zdanie normatywne. Zdania normatywne wyrażają nasze emocję, ekspresję.

Funkcję moralności normatywnej:

• emocjonalne (wyrażanie naszych emocji)

• ewokatywna (wywołanie emocji)

Wykład 5, 12.12.2011

Homo - animal socjale - człowiek jest istotą społeczną - Arystoteles.

Na świat przynosimy z sobą określone dziedzictwo genetyczne - filozofię człowieka, możliwości poznawcze, skłonności emocjonalne i być może kilka podstawowych potrzeb - jedzenia, bycia z innymi.

Społeczeństwa nie ma - to kwestia umowy ludzi

Koncepcja filozofii klasycznej = społeczeństwo to nie tylko suma ludzi ale dzięki niemu możemy osiągnąć np. daną kulturę

Etyka indywidualna i społeczna

Filozofia społeczna - główne nurty:

• Liberalizm (Locke, Kant, Mill) - wolność

• Socjalizam (Rousseou, Marks) - równość

• Katolicka nauka społeczna (Arystoteles, Św. Tomasz) - osoba i godność ludzka

Stan natury to to co było przed ludzką moralnością, stan natury to czas wojny (woja wszystkich przeciw wszystkim).

Umowa społeczna to wola nadrzędna, pokój żeby zachować samego siebie

Państwo to najwyższa władza, wola która stała się wolą wszystkich, poddanie się władzy państwowej

Państwo powstaje poprzez umowę społeczną. Wszyscy zrzekają się swojej suwerenności, a to co dobre i moralne ustala państwo. Państwo ma bronić i strzec, ma zapewniać bezpieczeństwo (ale nie może mówić nam np. jak się ubierać).

Liberalizm -ideologia i kierunek polityczny, według którego wolność jest nadrzędną wartością. System ograniczenia władzy, jest podejrzliwy, co do wszystkich państw. Granicą wolności jest wolność innych. Staje w obronie wolności OD i DO.

• Wolność od (wolność negatywna) oznacza brak przymusu (wolność od prześladowań, wolność od strachu, wolność od głodu)

• Wolność do (czy też prawo do; wolność pozytywna) natomiast rzeczywistą możliwość podejmowania wyborów.

Dla liberalizmu ważniejsza jest wolność negatywna - tzw. "wolność od..." (przymusu ze strony władz, obciążeń podatkowych, ingerencji władz w życie prywatne), na której bazuje konserwatywny liberalizm. Liberalizm określa państwo negatywne. Państwo ma tylko zaspokajać potrzeby człowieka, nie ma prawa narzucać światopoglądu itp.

Koncepcja człowieka: liberalna wizja człowieka - zachłannego namiętnego a jednocześnie twórczego. To czym będzie, jaki kształt przyjmie jego otoczenie zależy od niego samego. Państwo nie może wtrącać się w rodzinę, kulturę, sztukę. Ogólny dobrobyt to interes własny plus swobodne współdziałanie (do puki państwo nie wtrąca się to jest dobrze, gdy np. nie wprowadza monopolu).

Leseferyzm - ta zasada dotyczy tylko państwa (doktryna zakładająca ,że państwo nie powinno wywierać żadnego bezpośredniego wpływu na gospodarkę).

Niechęć do państwa opiekuńczego - każdy chce dbać o siebie i o swoich bliskich a państwo traktuje nas jak dzieci, jesteśmy za głupi, żeby np. odłożyć pieniądze, dlatego powinniśmy powierzać pieniądze państwu a ten odda nam je na starość.

Państwo ma być neutralnie światopoglądowe - ale to nie możliwe, gdyż państwo podejmuje decyzje od światopoglądu - decyduje że morderstwo jest złe, którą religię należy wybrać itd.

John Rawls - teoria sprawiedliwości - koncepcja społeczeństwa neutralnego. Da się to dzięki zasłonie niewiedzy - nie wiemy, kim będziemy w kolejnym wcieleniu dlatego musimy ustalać tak prawo aby przypadkiem przez to nie zaszkodzić sobie.

Demokracja proceduralna - chodzi o procedury, reguły, postępowania, które przestrzegane same z siebie doprowadzają do możliwie najlepszych rozwiązań. (Nie ma potrzeby pytać się o istotę człowieczeństwa, dobra wspólnego, bo każdy może mieć inną odpowiedź).

Krytyka:, jeśli procedury nie są moralnością to dlaczego mam je przestrzegać? Różne wcielenia - ofiara a gwałciciel - nie możemy łagodnie podchodzić do gwałciciela a na to wychodzi.

Kultura polityczna: podstawą państwa liberalnego jest bardzo wysoka obywatelska aktywizacja jednostek, które angażują się w życie polityczne i czują się odpowiedzialne za państwo. Władzy centralnej dla równowagi muszą przeciwstawić rozległą sieć dobrowolnych stowarzyszeń.

Locke John (1632-1704), filozof angielski, pionier liberalizmu. Za podstawowe zadanie filozofii uznał badanie poznania, jego pochodzenia, pewności i zakresu. Przyjął, że wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia. Nie ma bowiem idei wrodzonych, a umysł jest niezapisaną tablicą (tabula rasa) i zostaje zapisany dopiero przez doświadczenie. Doświadczenie wg Locke nabywamy na dwóch drogach:

1) doświadczając rzeczy zewnętrznych (postrzeżenia) i

2) doświadczając samych siebie (refleksje).

Locke wyszedł od koncepcji, którą rozwinął wcześniej Thomas Hobbes. Hobbes uzasadniał istnienie silnej władzy monarchicznej tym, że ludzie są z natury egoistami. Brak takiej władzy powoduje według Hobbesa zawsze powstanie stanu wojny wszystkich ze wszystkimi, czyli sytuacji, gdy każdy, wykorzystując swoje naturalne zdolności, stara się wydrzeć dla siebie jak najwięcej bez oglądania się na bliźnich. Locke zgadzał się w części z Hobbesem - tzn. że ludzie zazwyczaj kierują się interesem własnym - ale jednocześnie zauważał, że czasami jednak zdolni są do zachowań altruistycznych, wynikających z poczucia wspólnoty i że proporcje działań czysto interesownych do altruistycznych zależy od siły poczucia wspólnotowości. Siła poczucia wspólnotowości zależy zaś od stopnia utożsamiania się ze wspólnotą.

Hobbes Thomas - podstawę jego rozumowania stanowiło pesymistyczne założenie, że człowiek jest z natury egoistą, chce mieć coraz więcej dóbr, zaszczytów i władzy, w konsekwencji prowadzi to do sporów i walk społecznych. Człowiek człowiekowi wilkiem. Ludzie, dostrzegając bezsens takiego życia, uświadomili sobie konieczność zorganizowania się w państwo. W tym celu zawarli umowę społeczną na zasadzie “każdy z każdym”, powierzając pełnię władzy suwerenowi - podmiotowi sprawującemu niezależną władzę zwierzchnią. Nie był on jednak stroną umowy, otrzymał władzę, która go do niczego nie zobowiązywała. Poddani zrzekli się praw do naturalnej wolności w całości i nieodwołalnie. Tak wg Hobbesa powstało państwo zwane Lewiatanem, któremu wszyscy są bezwzględnie podporządkowani. W tak zorganizowanym państwie Hobbes widział też korzyści. Zabezpieczono ład i bezpieczeństwo, zagwarantowano poszanowanie prawa i prywatnej własności; zaspokajane są elementarne potrzeby i aspiracje każdego człowieka. W doktrynie Hobbesa wolność określana jest jako brak zewnętrznych przeszkód w osiąganiu celów. Wolność człowieka polega na tym, iż nikt nie powstrzymuje jego działań. Człowiek według Hobbesa postawiony zostaje przed dramatycznym wyborem. Musi opowiedzieć się albo za bezpieczeństwem i jednocześnie za absolutną podległością, albo za nieograniczoną wolnością i anarchią oraz związanym z nimi ciągłym zagrożeniem dla jego życia.

John Stuart Mill - angielski filozof, uważany jest za twórcę liberalizmu demokratycznego. John Mill był kontynuatorem demokratycznej i liberalnej myśli w duchu Johna Locke'a. Jego najważniejszym dokonaniem było dostrzeżenie zagrożeń dla demokracji (i ogólnie wolności obywatelskiej) ze strony jej samej. Dostrzegł, że systemy demokratyczne mają często tendencję do przekształcania się w "dyktaturę większości". "Dyktatura" taka powoduje blokowanie zmian oraz krystalizowania się i wyrażania odmiennych od większościowych poglądów. Proces ten może następować na dwa sposoby:

• Na drodze politycznej: w sytuacji, gdy w kraju demokratycznym pewna partia zdobywa trwałą i długotrwałą przewagę, ma ona tendencję do monopolizowania władzy przez przejmowanie kontroli nad informacją i obsadzanie kluczowych stanowisk swoimi zwolennikami.

• Na drodze ekonomicznej: przez powstawanie monopolistycznych przedsiębiorstw, które poprzez korupcję i lobbing przejmują "po cichu" faktyczną władzę i zamieniają instytucje przedstawicielskie oraz rząd w struktury fasadowe.

Wykład 6, 13.12.2011

Socjalizm i marksizm.

Marksizm - społeczeństwo feudalne, kapitalistyczne. Zło kapitalizmu - dzięki przedmiotom (pieniądzom) można kierować zachowaniem ludzi. Kapitalista nic nie robi po prostu ma. Marks myślał, że zabijając kapitalistów inni (ci którzy naprawdę pracują) się wzbogacą. Marks twierdził, że alienacja siły roboczej (i wynikający z niej fetyszyzm towarowy) jest cechą charakterystyczną kapitalizmu, choć przed pojawieniem się kapitalizmu w Europie istniały rynki, na których producenci i handlowcy kupowali i sprzedawali dobra. Według Marksa kapitalistyczne stosunki produkcji rozwinęły się w Europie, gdy praca sama stała się dobrem - gdy chłopi uzyskali możliwość sprzedaży swojej siły roboczej i zostali zmuszeni do jej sprzedaży, bo nie posiadali już własnej ziemi ani narzędzi produkcji. Ludzie sprzedają swoją siłę roboczą, gdy akceptują wynagrodzenie za to co produkują w danym okresie (czyli - nie sprzedają wytworów pracy, ale samą pracę). Problem społeczny: czy Marks jest odpowiedzialny za te wszystkie straszne rzeczy (często np. mordercy uważali siebie za marksistów.

Władza gospodarcza zlewa się w polityczną - kapitalizm.

W socjalizmie najważniejsze jest współdziałanie. Częścią wspólną wszystkich odmian socjalizmu jest odrzucenie idei kapitalistycznego wolnego rynku, ograniczenie własności prywatnej oraz promowanie idei sprawiedliwości społecznej. W państwach rządzonych przez partie komunistyczne socjalizm był systemem, w którym środki produkcji były uspołecznione, a gospodarka według ideologii marksistowskiej miała być nastawiona na sprawiedliwy podział dóbr, a nie na zysk właścicieli kapitału. Potrzebny jest jeszcze planista, czyli osoba kierująca tym współdziałaniem. Państwo socjalistyczne to takie, które zatrudnia wszystkich (każdy ma swoją funkcję). Państwo decyduje o tym co mamy robić, co mówić (cenzura) np. mowa nienawiści - zakaz wyrażania negatywnych opinii o no homoseksualizmie, żydach. Państwo mówi jak wychowywać dzieci (państwo może nam nawet zabrać dziecko - w Szwecji co piąte dziecko jest zabierane do rodzin zastępczych).

Rousseau Jean Jacques (1712-1778), wg. niego rozwój cywilizacji uczynił z człowieka istotę egoistyczną i agresywną. Jest on ze swej istoty dobry ("niewinny") i w czasach poprzedzających rozwój cywilizacji, "w stanie natury", żył szczęśliwy i wolny od zbędnych potrzeb, popychających do walki z innymi ludźmi. Powstanie społeczeństwa, nierówność w korzystaniu z dóbr i podział pracy zapoczątkowały trwający do dziś upadek moralny człowieka. Rozkwit nauki i sztuk wyzwolił najgorsze jego cechy: pychę, żądzę panowania nad innymi, nienawiść. W tym miejscu pojawia się największe zło społeczne: powołanie przez rozum pojęcia własności prywatnej, będącej źródłem zazdrości, walk i wszystkich przestępstw. Wszelkie społeczeństwo sankcjonuje własność prywatną. Przedstawił model doskonałego społeczeństwa, żyjącego w małym, zamkniętym państwie o ustroju demokratycznym, którego obywatele współpracują ze sobą, dobrowolnie przestrzegając ustalonego prawem porządku. Rousseau postulował budowę nowego społeczeństwa poprzez właściwe wychowanie jego najmłodszych obywateli - dzieci.

Katolicka nauka społeczna. Nie wskazuje, która struktura jest lepsza. To nie jest trzecia droga - konkurencyjna dla socjalizmu i liberalizmu. Jest to pewien zbiór wskazówek moralnych, który może być stosowany w liberalizmie i socjalizmie. Katolicka nauka społeczna twierdzi, że dopóki ludzie nie będą dobrzy od środka to każda struktura może być korupcyjna. To, co jednostka może zrobić sama to niech państwo się w to nie wtrąca. Każda aktywność powinna być wykonywana na jak najniższym szczeblu ale jeśli jednostka sobie nie poradzi to państwo ma obowiązek pomocy jednostce.

Wykład 7, 2.01.2012

Filozofia człowieka - dwa podejścia. Skiner vs Nietsche

B.F Skinner - psycholog.

Zastanawiał się, co my w ogóle wiemy o człowieku? Zaczął od pozytywizmu - to co jest na zewnątrz, nie wiemy co jest w środku. Człowiek jest workiem ze skóry, z którego wchodzą i wychodzą sygnały energetyczne. Takie pojęcia jak jaźń, osobowość, charakter, sumienie nie mają sensu. Zachowanie ludzkie można opisać, jako układ bodziec - reakcja (bodziec - wzmocnienie - reakcja).

Świadomość - to tylko sposób reakcji na bodziec, a więc zmieniając bodziec możemy zmieniać świadomość. Co oznacza, że autonomia nie ma sensu - jak kopniesz człowieka to on będzie zły, wiemy jak się zachowa. Człowiek jest układem odpowiadającym na bodźce; całe jego „wnętrze” jest wynikiem oddziaływań, na które nie ma wpływu. Świadomość jest funkcją społeczną człowieka - to tylko sposób reakcji na bodźce, myślenie człowieka można wyjaśnić całkowicie i bez reszty poprzez teorię wzmocnień. Świadomość jednostki jest produktem ubocznym jego zachowania, nie leży ona w jego gestii, ani też w gestii kogokolwiek. Każda kultura ma swoje pojęcie dobra i zła, moralność jest więc relatywistyczna. Każda kultura wyznacza swoje własne standardy dobra i zła, których nie wolno oceniać z perspektywy innej kultury - nikt nie ma prawa powiedzieć, że jakaś kultura jest zła, jest tylko inna. Poza wolnością i godnością - nikt nie ma kontroli nad własnym życiem. Tak naprawdę nas nie ma, bo nie kontrolujemy swojego życia, więc nic nas nie różni od np. budzika. Nie można odróżnić dorosłych od niedojrzałych - dla Skinera podział na dorosłych i dzieci jest bez sensu, bo są tak samo uwarunkowani. Nie ma wolności. Skinera oskarża się o to, że chce człowiekowi odebrać wolność. Natomiast Skiner mówi, że nie chce jej odebrać, ale po prostu żaden człowiek nigdy nie był wolny. Nic od nas nie zależy, a więc nie możemy być z siebie dumni, bo niczego sami z siebie nie dokonaliśmy. Ale też nie musimy mieć wyrzutów sumienia. Jeśli ktoś popełnił morderstwo to nie jest jego wina tylko społeczeństwa. Oczywiście musimy wysunąć odpowiednie konsekwencje dla mordercy, aczkolwiek będzie to na zasadzie leczenia a nie karania tej osoby. Determinizm - poza odpowiedzialnością, koncepcja filozoficzna, według której wszystkie zdarzenia są połączone związkiem przyczynowo skutkowym, a zatem każde zdarzenie jest zdeterminowane przez swoje przyczyny.. Jeśli chodzi o wychowanie to Skiner uważa, że nie można dzieci karać należy stosować wzmacnianie pozytywne. Nie wolno narażać dzieci na stres. Zachowanie człowieka jest całkowicie determinowane (system nagród i kar decyduje o tym, czego człowiek unika i do czego dąży) przez środowisko zewnętrzne, czyli instytucje kulturowe, organizacje, system szkolny, sytuacje w rodzinie, środki masowego przekazu. Skinner podważał sens wychowania. Człowiek nie jest wolny. Może, co prawda podejmować decyzje, ale one i tak są już z góry przesądzone. Należy odróżniać determinizm od fatalizmu (przeznaczenie, jakaś inna wola, los, fatum).

Friedrich Wilchem Nietzsche (1844-1900). Główne dzieła: Antychryst, Ludzkie Arcyludzkie, Narodziny tragedii (wizja współczesnej kultury, podział na postawę apollińską i dionizyjską).

Postawa apolińska - ceni to, co jasne, przejrzyste, opanowane, zrównoważone, doskonałe. Ład i harmonia.

Postawa dionizyjska - ceni pełnię życia, płodność, znosi wszelkie granice, obala wszelkie prawa.

Prawdziwa kultura jest jednością obu tych form (apolińskiej i dionizyjskiej).

Moralność panów i niewolników. W każdym człowieku i w każdym kulturze są one wymieszane.

Moralność panów to moralność arystokratyczna. Dobry i zły oznacza tutaj szlachetny, wspaniały i lichy zarazem. Moralność jednostki, która ma siłę narzucać coś reszcie jednostek.

Moralność niewolnicza jest to moralność stada, bezsilność. Słabi boją się, więc trzymają się razem. Wzorcem jest to, co korzystne dla grupy słabych. Takie cnoty jak altruizm, miłosierdzie, pomoc słabszym, współczucie, sprawiedliwość, wyższość dóbr duchowych. Złe zaś jest to, co rozbija jedność stada.

Nietzsche zachęcał do tworzenia własnej moralności, żeby mieć moralność panów.

Nadczłowiek - celem jest nie ludzkość a nadczłowiek. Jest on żywotny, odważny, dzielny, potężny, wolny, bezwzględny, nieczuły. Człowiek masowy ma się do nadczłowieka tak jak małpa do człowieka - człowiek wcale nie chce nawracać małpy na swój tok myślenia, ponieważ nie obchodzi go to co myśli małpa. Tak samo jest z człowiekiem i nadczłowiekiem.

Państwo z nadludźmi nie może istnieć, choć takie było państwo Polskie - szlachta i jej veto. Dlatego Nietzsche był dumny, że płynie w nim krew polskiego szlachcica.

Nietsche uważa, że skoro możemy wszystko to oznacza, że Boga nie ma, że Bóg umarł, ponieważ w innym przypadku nie moglibyśmy wszystkiego.

Wykład 8, 3.01.2012

Prawa człowieka.

John Locke: „Prawo natury stanowi wieczną regułę dla wszystkich ludzi, tak prawodawców jak i innych”. Niezbywalne prawo każdego człowieka to prawo do życia. Koncepcja praw człowieka rozwija się od XVIII wieku. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona w Paryżu 1948r : biorąc pod uwagę, że uznanie godności każdego z członków rodziny ludzkiej oraz z ich równych i nienaruszalnych praw stanowi fundament wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie, każdy człowiek jest sobie wolny.

Każde prawo niezależnie od kraju, wyznania, może ustalać co chce, ale musi dostosować się do praw człowieka.

Utylitaryści uważają, że nie ma uzasadnienia, dlaczego każdy ma np. prawo do życia, prawa naturalne dla nich są na tej samej zasadzie, co każde inne prawo, jest to kwestia umówienia się ludzi a nie na zasadzie, że każdy się rodzi i ma z tego powodu jakieś prawo. Co innego mówi np. religia katolicka. Na gruncie etyki opartej na objawieniu chrześcijańskim prawa są wyrazem szacunku dla woli Stwórcy, który człowieka stworzył na swój obraz i podobieństwo, więc prawa człowieka są powszechne i niezbywalne - dotyczą każdego, kto jest człowiekiem.

Wszystkie cechy w przyrodzie są stopniowalne, oprócz godności człowieka!

Można określić, kto jest bogatszy, grubszy, mądrzejszy ale nie można powiedzieć kto jest lepszym człowiekiem.

Podstawowym prawem człowieka jest prawo do życia - najbardziej problematyczna jest to kwestia aborcji i eutanazji.

Różne pomysły na to jak stwierdzić, kiedy można powiedzieć, że mamy do czynienia z człowiekiem, który ma naturalne prawo, jest to np. ten, który ma inteligencję, świadomość, kolejnym kryterium jest zdolność odczuwania cierpienia.

Osoba to samoistna substancja rozumna, konkretna i zarazem doskonała to jest taka, której w porządku rozumnej bytowości nić nie brakuje

Rozumna (duchowa) natura osoby przejawia się poprzez: uzdolnienie do intelektualnego poznawania rzeczywistości, wyboru poznanych dóbr (wartości) i miłości.

Człowiek jest podmiotem uprawnień i obowiązków, posiada:

• Godność będąca sama dla siebie celem. Osoba nie może służyć, jako środek do osiągania innych celów

• Zupełność: człowiek jest już bytem pełnym nie wymaga dopełnienia ze strony innych całości np. społeczeństwa, (choć potrzebuje ich do swojego rozwoju)

Personalizm - to nastawienie na autonomiczną wartość osobowości, przykładających szczególną wagę do pojęcia osoby. Personalizm akcentuje w swoich rozważaniach pojęcie osoby, jako indywidualnego i niepowtarzalnego bytu. Personalizm czerpie inspiracje z nauczania Arystotelesa, św. Tomasza z Akwinu oraz św. Augustyna, którzy za podstawę rzeczywistości uznawali osobę ludzka. Człowiek według personalistów został obdarzony przez Boga wolnością i godnością, celem jego egzystencji jest, więc nieustanne dążenie do Niego. Według personalizmu katolickiego religia tworzy wieź osobową człowieka z Bogiem. Sam człowiek, jako byt jest dynamiczny, nieustannie się staje i realizuje poprzez działanie. Personaliści wyróżnili dwie płaszczyzny człowieka, tj.: człowiek, jako jednostka, (która jest: bytem fizycznym i gatunkowym, częścią świata materialnego, istotą przeznaczoną do życia w społeczeństwie, podlegającą prawom przyrody) oraz człowiek, jako osoba, (która jest: bytem duchowym i intelektualnym, charakteryzujący się wolnością i godnością, niepowtarzalna, wolna i niezależna od tego co ją otacza, nieskończonym wszechświatem natury duchowej). Personalizm chrześcijański (personalizm katolicki) - zakłada postawienie w centrum badań filozoficznych osoby człowieka, a nie społeczności. Personalizm ten interpretował religię, jako więź osobową człowieka z Bogiem.

Aborcja, eutanazja, samobójstwo.

Człowiek, jako podmiot uprawnień i obowiązków posiada godność i zupełność. Według tych kryteriów płód nie jest człowiekiem posiadającym prawa naturalne. Ale również noworodki i tak naprawdę niektóre osoby dorosłe. Dla uzasadnienia aborcji wyróżnia się również kryterium biologiczne, ale skąd można wiedzieć, po czym poznać moment, kiedy to jest już człowiek?

Druga dyskusja na temat aborcji dotyczy konfliktów praw płodu i praw kobiety, zakaz aborcji jest ograniczeniem praw kobiety.

Przeciwnikami eutanazji są przedstawiciele różnych religii, którzy traktują ją, jako złamanie najważniejszych praw boskich. Według Kościoła katolickiego eutanazja podobnie jak samobójstwo łamie przykazanie "Nie zabijaj!". W katechizmie Kościoła czytamy, że działanie lub jego zaniechanie mające na celu zadania śmierci w celu zlikwidowaniu bólu godzi w człowieka, jako byt osobowy, a także w Boga, który jako jedyny nadaje życie i je zabiera.

Samobójstwo jest uważane za rodzaj śmierci dobrowolnej, traktowane, jako pewien rodzaj wyboru, świadomie podjętej decyzji.

W dyskusji toczonej wokół prawnych unormowań dotyczących prawnej dopuszczalności aborcji pojawiają się dwa główne rodzaje argumentów. Przede wszystkim są to argumenty stricte etyczne, dotyczące moralnej oceny przerywania ciąży koncentrujące się zarówno wokół śmierci dziecka jak i wolność wyboru kobiety w sprawach dotyczących jej własnego ciała, sytuacji życiowej i obowiązków moralnych.

Podstawowym, w pewnym sensie koronnym argumentem zwolenników zakazu aborcji jest przekonanie, że już w chwili poczęcia rozpoczyna się życie ludzkie, od tego momentu mamy, bowiem do czynienia z nową osobą ludzką, które powinno podlegać ochronie tak jak każdy człowiek. Jedyną zrozumiałą sytuacją, kiedy można usprawiedliwić aborcję jest sytuacja, kiedy ciąża zagraża w znacznym stopniu życiu matki. Z aborcją wiążą się wielorakie negatywne konsekwencje społeczne. Powoduje ona wzrost egoizmu i hedonizmu społecznego. Dokonywana jest w imię wolności, jednak każda wolność ma swoje ograniczenia wypływające z konieczności poszanowania uprawnień innych osób.

Rodzaje eutanazji:

• aktywna (czyn lub zaniedbanie, które ze swej istoty lub w intencji działającego powoduje śmierć w celu usunięcia wszelkiego cierpienia (np. podanie choremu środka, który spowoduje jego śmierć; także stopniowe zwiększanie dawki środków uśmierzających ból w celu spowodowania śmierci).

• pasywna polega na zaniechaniu czynności ratujących życie (np. przerwanie terapii, zaprzestanie karmienia chorego w stanie terminalnym lub nieuleczalnie chorego noworodka, lekarz powstrzymuje się od jakiejś czynności np. przestanie podawania lekarstwa).

Rozwiązania eutanazji:

• Samobójcza - chora osoba sama, na własną rękę podejmuje działanie bezpośrednio zabójcze.

• Dobrowolna - na podstawie zezwolenia uprzednio, formalnie zadeklarowanego, (kiedy lekarz zabija na prośbę pacjenta)

• Zabójcza, samowolna - jest podejmowana bez wiedzy pacjenta i jego rodziny, (gdy lekarz nie pyta pacjenta)

• Na żądanie - tzw. zabójstwo z litości, śmierć na prośbę z motywów litości.

• Legalna - z upoważnienia instytucjonalnego do podejmowania działań eutantycznych

Motywem eutanazji jest litość, to ją odróżnia od zabójstwa. Ale w większości państw jest zakazana, choć nie uważa się jej za morderstwo tylko przestępstwo - jest łagodniej karane lub też odstępuje się od kary.

Karabiński (logik) około 70 lat. Kiedy się jest już ciężarem to powinno się usiąść przy biurku, spisać list pożegnalny i odejść. Kiedy sam miał 60 lat udawał, że tak nie pisał.

Argumenty przeciwko samobójstwie - św. Tomasz z przyczyn:

• Społecznych - pewna luka w społeczeństwie, to godzi w porządek

• Religijnych - Bóg dał nam życie i tylko on może nam je odebrać

• Metafizycznych - naturalnie dążymy do tego żeby żyć, być zdrowym, samobójstwo jest wbrew naturze

Współczesne argumenty przeciwko eutanazji:

• Coś, co jest indywidualne nie może być przedmiotem racjonalnej dyskusji, decyzji

• Decyzja o śmierci nie może być racjonalna, nie znamy skutków, nie możemy porównać czy lepiej nam będzie umierając

• Im większy brak racjonalności tym większa możliwość popełnienia błędu

• Nie można odwołać decyzji, zmienić skutków, jest to czyn nieodwracalny

• Racjonalniej jest nie popełniać samobójstwa

Argument społeczny - równia pochyła. Znajdujemy się w punkcie A. Chcąc przejść z A do B, mamy pewne argumenty, które pojawiają się i zaczynają żyć własnym życiem. Potem okazuje się, że musimy przejść z punktu B do C, kolejno z C do D itd. Np. zgadzamy się, żeby homoseksualiści brali ślub ale już nie zgadzamy się by adoptowali dziecko. Ale ponieważ zgodziliśmy się na jedno to potem musimy zaakceptować zmianę logiki, toku myślenia a potem akceptujemy logikę której teraz nie jesteśmy w stanie pojąć. Czyli okaże się, że za parę lat homoseksualiści stwierdzą, że skoro są małżeństwem to powinni mieć prawo do dzieci itd. A więc w myśl argumentu równi pochyłej, jeśli zgodzimy się na eutanazję to prawo do życia przestani być oczywiste.

Dziś tolerancja nie pozwala przyjąć nic za prawdziwe, dziś pod hasłem eutanazji kryje się wspomaganie samobójstwa, bo eutanazja miała być w przypadku złagodzenia bólu nie do zniesienia, w sytuacji, kiedy chcemy ulżyć w cierpieniu, a dziś uznaliśmy, że każdy ból można w sposób medyczny załagodzić.

W przypadku osoby sparaliżowanej (warzywo) utylitaryści mówili że taka osoba ma jakość życia na np. 17% ale muszą skakać przy nim ze trzy osoby, więc to się nie opłaca, lepsza jest eutanazja.

Peter Singer - australijski etyk. Mamy działać, na jakość życia. Jeśli cierpiącego psa można uśpić to, dlaczego człowieka nie możną? Czy człowiek nie ma prawa do eutanazji? Jest za eutanazją np. osób upośledzonych, dzieci z deficytami oraz eutanazją dobrowolną. Prawo do życia nie jest jakością. Etyka świętości. Jako jeden z pierwszych Singer przeniósł ciężar dyskusji etycznych z rozważań teoretycznych na praktykę. Jest znany z kontrowersyjnych poglądów bioetycznych: dopuszcza aborcję, zabijanie silnie upośledzonych niemowląt i eutanazję. Singer jest zwolennikiem legalizacji aborcji, także w zaawansowanej ciąży. Jako utylitarysta nie znajduje w przerwaniu ciąży krzywdy, która miałaby zostać wyrządzona płodowi, z uwagi na niski poziom samoświadomości płodu. Singer jest zwolennikiem legalizacji eutanazji dobrowolnej, tj. dokonywanej na życzenie osoby zabijanej. Na gruncie utylitaryzmu uważa, że gdy pomaga się umrzeć cierpiącej osobie, ogólny bilans dobra i zła jest dodatni.

Wykład 9, 16.01.2012

Tolerancja to brak czynnego przeciwstawiania się cudzym zachowaniom, postawom i poglądom, które uważamy za fałszywe.

Słowo tolerancja pojawia się w XVII wieku a w XVIII wieku w pełni się rozwija (po zakończeniu wojen religijnych).

Tolerancja polega na nie przeciwdziałaniu siłą poglądów, których ja nie akceptuje, które są sprzeczne z moimi. Można namawiać, nawracać, argumentować, ale nie używać siły by zmienić czyjeś poglądy.

Tolerancja bierze się z nierozstrzygalności niektórych problemów. Dotyczy tego, co jest godne potępienia, czego nie akceptuje.

Tolerancja negatywna - to taka, w której dostrzegamy inne poglądy, ale są nam one obojętne, nie ingerujemy w nie, np. gdy kobiety nie miały prawa głosu, to rozumieliśmy ich poglądy ale nic z tym nie zrobiliśmy.

Tolerancja pozytywna - to taka, w której dostrzegamy inne poglądy i chcemy je wspierać, np., gdy kobiety nie miały prawa głosu to powinniśmy je wesprzeć w dążeniu do otrzymania głosu.

Różne sposoby rozumienia tolerancji

• Postawa zrezygnowanej akceptacji odmienności w imię zachowania spokoju społecznego

• Bierna łagodna, życzliwa obojętność wobec odmienności - „świat musi się składać ze wszystkich odcieni”

• Pewna odmiana moralnego stoicyzmu, pryncypialne uznanie, że „inni” mają takie same prawa nawet, jeśli korzystają z nich w niewłaściwy i zły sposób.

• Postawa otwartości wobec innych, ciekawości a nawet szacunku, gotowości do słuchania i uczenia się

• Entuzjastyczna aprobata dla odmienności aprobata estetyczna lub funkcjonalna popierają samą ideę odmienność

Tolerancja postmodernistyczna. Aby zachować tolerancję należy odrzucić tradycyjne kryteria oceny. Tolerancja nie jest obojętnością, nie jest też akceptacją. Tolerancja dotyczy czegoś, czego nie aprobuję, dotyczy postaw i przekonań niewłaściwych. Nie tylko postaw i zachowań innych niż nasze, takich, których nie zamierzamy naśladować i podzielać, ale również takich, które uważamy za niewłaściwe i godne potępienia.

Tolerancja i szacunek. Szacunek przynależy się nie poglądom człowieka a jemu samemu i to nie z racji posiadania takich a nie innych poglądów, ale dlatego, że jest on osobą. Szanujemy cudze prawo do posiadania błędnych przekonań, bo wiemy, że człowiek zasługuje na szacunek. Tolerujemy poczynania człowieka, bo go szanujemy.

Tolerancja grupowa - toleruje się najrozmaitsze style życia, ale tolerancja dotyczy życia wspólnot a nie jednostek, indywidualny człowiek musiał się podporządkować inaczej nie był dla niego miejsca w grupie, zamiana stylu życia musiała się wiązać ze zmianą wspólnoty

Tolerancja indywidualna początkowo miła charakter wyłącznie tolerancji religijnej pojawia się w XVI wieku i obecnie jest nurtem dominującym, nie wolno nikomu narzucać wyznania, nie tolerujemy grupy, ale jednostki i w imię tej tolerancji należy rozbić a przynajmniej bardzo osłabić wewnętrzną spoistość grup i wyzwolić z nich jednostkę.

Wykład 10, 17.01.2012

Tolerancja a relatywizm.

Relatywizm - nie traktuje żadnego poglądu poważnie, więc jest świetną podstawą do tolerancji.

Problem granic tolerancji - gdzie są te granice? Czy wszystko mamy tolerować?

Relatywizm nie jest w stanie wytłumaczyć, dlaczego powinniśmy być tolerancyjni, gdzie są granice, dlatego właśnie tolerancja opiera się na prawach i godności człowieka a nie na relatywizmie.

Granice tolerancji - dopóki nie krzywdzi się kogoś innego.

Przedmioty tolerancji: odpowiedzialność, warunki, jakie muszą być, wolność (możliwość wyboru), przyczynowa struktura świata, obiektywna struktura wartości (człowiek robi to co trzeba choć nie chce np. zajmuje się niemowlęciem choć nie lubi.

Odpowiedzialność

Roman Ingarden wymienia następujące warunki odpowiedzialności:

• Obiektywne istnienie wartości,

• Wolność podmiotu,

• Jego identyczność i substancjalność,

• Przyczynowa struktura świata.

Na postawę odpowiedzialną składają się przede wszystkim dwa elementy.

1. Pierwszy to poczucie odpowiedzialności, tzn. - jak pisze von Hildebrand - czujność moralna, pewne otwarcie na wartości, wewnętrzna zgoda na fakt, że nasze działanie jest określane przez wartości.

2. Po drugie - jest to gotowość na dobrowolne podjęcie odpowiedzialności, jaką nakładają na nas uznane wartości, oraz próba możliwie najlepszego jej wypełnienia.

Postawa odpowiedzialna sprawia, że czyny człowieka są przewidywalne, a właśnie to umożliwia jakąkolwiek współpracę między ludźmi i warunkuje życie społeczne w ogólności. Przeciwieństwem człowieka odpowiedzialnego jest lekkoduch, człowiek lekkomyślny i niepoważny, a więc osoba niegodna zaufania, której nie należy powierzać żądnego ważnego

Dwa rodzaje odpowiedzialności: naturalna i kontraktowa.

• Odpowiedzialność naturalna: ustanowiona siłą rzeczy, naturalna np. kapitan na statku jest odpowiedzialny za pasażerów, matka odpowiada za swoje dziecko. Odpowiedzialność ta zanika samoistnie, gdy np. pasażerowie wysiadają, odpowiedzialność kończy się niezależnie od nas, brak alternatywy. Odpowiedzialność naturalna leży u podstaw odpowiedzialności, jest mniej określona, ale silniejsza.

• Odpowiedzialność kontraktowa: umowna, ustanowiona przez urzędnika, podpisanie umowy, wynika z mojej dobrowolnej decyzji, np. zobowiązaliśmy się zamiatać ulicę, więc jesteśmy za to odpowiedzialni, lub wzięliśmy kredyt i musimy go spłacić.

• Odpowiedzialność mieszana - np. nauczyciel ma prowadzić zajęcia, więc odpowiedzialność kontraktowa, ale taki nauczyciel też wychowuje, socjalizuje dziecko - odpowiedzialność naturalna. Nie da się tego dokładnie określić umownie.

Możemy być odpowiedzialni:

• Odpowiedzialni za - coś. Każdy jest odpowiedzialny tylko za to, co leży w granicach jego sprawczości. Chodzi tutaj nie tylko o procesy spowodowane przez człowieka, lecz te, na które człowiek może mieć wpływ, choć przebiegają bez jego udziału. O odpowiedzialności decyduje więc moc danej osoby, jej kompetencje, możliwość oddziaływania na otaczającą ją rzeczywistość. Nie jest to tylko moc aktualnie posiadana, lecz również potencjalna, którą mogliśmy i powinniśmy uzyskać, chociaż nie zrobiliśmy tego.

• Odpowiedzialni przed - kimś, jakąś instancją. Do zaistnienia odpowiedzialności potrzeba zarówno dobra, będącego źródłem zobowiązania, jak i kompetencji, pozwalających to zobowiązanie wypełnić. Odpowiada się przed instancją, która tę odpowiedzialność nałożyła.

• Odpowiedzialność ex post - nie ustanawia celów działania, a jest jedynie formalną cechą związaną ze sprawstwem czynów, stwierdzeniem faktu, że każdy człowiek jest odpowiedzialny za swoje czyny i ich skutki. Odpowiedzialność taka jest warunkiem wstępnym moralności.

• Odpowiedzialność wybiegająca do przodu - jest odpowiedzialnością za to, co dopiero ma (powinno) nastąpić. Nie jest to odpowiedzialność za czyn i jego konsekwencje, a za przedmiot, który względem podmiotu odpowiedzialności jest zewnętrzny, ale znajduje w zasięgu jego mocy i przez to jest w jakiś sposób od niego zależny.

Granice odpowiedzialności. Nasza odpowiedzialność nie kończy się tam gdzie chcemy, tylko ma swoje konsekwencje, np. nie można odbezpieczonego pistoletu zostawić w pokoju dziecięcym. Można powiedzieć, że granicom jest nasza możliwość przewidywania.

Przed czym, kim jesteśmy odpowiedzialni?

Sard - odpowiedzialność niszczy przerzucanie odpowiedzialności na innych lub na jakieś zjawisko np. to nie ja to on, to nie moja wina tak mówi moja religia. Sard nie ma racji, bo to my wybieramy, podejmujemy własne decyzje.

Obiektywne wartości i odpowiedzialność

Wartości trzeba uznać i każdy musi podjąć decyzję, (za którą ponosi odpowiedzialność), które wartości są dla niego najważniejsze i jakimi normami będzie się w swoim życiu kierował. Przyjęty zbiór wartości nie determinuje poszczególnych decyzji, które muszą być podejmowane za każdym razem z osobna (i za każdym razem z osobna decydujemy, czy w tym konkretnym przypadku będziemy się kierować deklarowanym wcześniej zbiorem wartości), a więc za każdym razem ponosimy odpowiedzialność za swoje czyny i decyzje. Uznanie istnienia ponadindywidualnych źródeł wartości nie niweluje, więc odpowiedzialności, a przeciwnie - jest motywem jej podjęcia.

Wykład 11, 23.01.2012

Dzieci.

Poprzedni paradygmat: wychowanie to wspólna droga małego i dużego, oboje są tak samo ważni, ale to duży ma więcej doświadczenia, więc wie więcej. Dorosły skoro wie więcej to powinien wskazywać dziecku drogę do wspólnego celu, jakim jest dorosłe życie. Konieczność wychowania ma charakter obopólny, nie tylko dzieci potrzebowały rodziców, ale również rodzice - dzieci (np. na starość dzieci się nimi zajmowali, pozwalali ze sobą mieszkać). Małżeństwo jest ważną instytucją społeczną a dzieci to inwestycja w przyszłość. Jeśli ktoś chciał mieć spokojną i dostatnią starość to musiał mieć dzieci.

Zmiana paradygmatu: dotychczasowe funkcje rodziny przejmują instytucje publiczne takie jak ZUS. Filozofia dokonuje negacji istnienia, odrzuca realizm poznawczy, głosi relatywizm moralny.

Dziecko, jako półprodukt - Kant.

Wychowanie przemienia zwierzęctwo w ludzkość. Człowiek jest jedynym stworzeniem, które powinno być wychowywane. Człowiek może być człowiekiem tylko przez wychowanie. Jest tym, co zrobi z niego wychowanie. Człowieczeństwo to rozumna zdolność do ustalenia prawa o powszechnej ważności. Człowieczeństwa używać należy zawsze, jako celu a nie jako środka. Człowieczeństwo to rozumność. Czy wszystkiego da się nauczyć? Tak! Dajcie mi niemowlę a zrobię z niego to, co zechcecie.

Obcy, jako konkurent lub jako wzór.

Co my dorośli mamy wspólnego z dziećmi? Taka wspólnota nie może być ukonstytuowana w oparci o naturę (gdyż nie istnieje) ani o kulturę gdyż nie mamy wspólnej kultury z dziećmi, które dopiero się do niej aplikują. Po raz pierwszy dziecko staje się obce. Nie jest członkiem naszej wspólnoty. Antypedagogika - po co wychowywać? Dzieci nie są już składową aktywów ekonomicznych. Dzieci można mieć wtedy kiedy się chce i ile się chce. Gdy dzieci nie są już przeznaczeniem, uciążliwość ich posiadania i wychowania się uwydatnia. Dziecko obniża dochody w rodzinie, pragnienie posiadania dziecka staje się nieracjonalne. Pojawia się problem usprawiedliwiania chęci posiadania dzieci.

Dziecko, jako towar konsumpcyjny.

Dziecko staje się towarem, każdy ma do niego prawo, dziecko jest sposobem zabezpieczenia interesów dorosłych. Walka o dziecko nie dla dobra dziecka tylko rodzica.

Dziecko początkowo traktowane, jako mała osoba, następnie, jako półprodukt aż do dziecka jako obcego, które tylko zwyczajowo traktowane jest jako osoba. Aczkolwiek z drugiej strony prawa dziecko stają się coraz bardziej akcentowane.

Deklaracja szacunku nie znajdzie już oparcia i uzasadnienia w wizji człowieka, równie dobrze można już odebrać te prawa.

• Celem wychowania dziecka, jako małej osoby było dobro tego małego człowieka

• Celem wychowania dziecka, półproduktu było dobro społeczeństwa tak wychować dzieci by nam pomogły

• Celem wychowania dziecka, jako dobra konsumpcyjnego jest wyłącznie dobro dorosłego, dysponenta tego dziecka.

Relatywizm i konsekwencje w relacjach międzyludzkich.

Relatywizm to pogląd filozoficzny, który mówi, że nie ma niczego stałego, wszelkie normy mają tylko lokalne znaczenie - to co dobre dla Polaków jest dobre tylko dla Polaków.

Relatywizm poznawczy - nie możemy niczego uznać za prawdziwe. Nie można dyskutować, bo nie ma o czym, to tylko złudzenie dyskusji.

Ironia jest jedynym wyjściem, ironia to taki dystans intelektualny, do wszystkich przekonań, włącznie ze swoimi.

Fanatyk to osoba, która ma swoje poglądy i za nic nie chce ich zmienić. Uważa, że tylko on ma racje, chociaż nie ma żadnego konkretnego uzasadnienia. Nie każdy relatywista jest fanatykiem.

Jeżeli relatywiście jest wszystko jedno co jest prawdziwe a co nie to:

• Nie ważne, co wybierzemy, zatem wychowawca narzuca dziecku swoje poglądy

• Skoro ja nie rozumiem dziecka, to może ona wie lepiej, więc niech samo się wychowuje

Czysta relacja - chodzi w niej jedynie o satysfakcję emocjonalną z relacji bez innych czynników (np. ekonomicznych). Relacja tylko dla relacji. Czysta relacja domaga się stałej troski. W relacji trzeba o siebie dbać. Przyjaciel czy małżonek jest osobą oddaną. Im bardziej angażujemy się w relacje, tym większe staje się ryzyko. Relacja jest ustrukturyzowanym refleksyjnie związkiem o otwartym i ciągłym charakterze wiodące pytanie: „Czy wszystko jest z nami w porządku?” Związek jest otwarty, relacja może być zerwana w dowolnym momencie. Jednostka nie tylko rozpoznaje osobę, ale w jej reakcjach odnajduje potwierdzenie własnej tożsamości, wspólna historia. Jeśli druga osoba się wycofa, to tracimy. Źródłem oddania jest intymność. Czysta relacja wymaga zaufania. Zaufanie można zdobyć przez oddanie. Przez czystą relację ćwiczymy czujność i zaufanie, co paradoksalnie się wyklucza. Zaufanie to założenie, że druga osoba nas nie skrzywdzi. W czystej relacji jesteśmy razem po to by było nam dobrze, gdy jednej osobie przestaje być to odchodzi. Gdy w czystej relacji pojawia się dziecko to jedna osoba będzie mieć przechlapane, np. tatuś odejdzie a matka zostanie z dzieckiem. Dlatego rozsądny jest brak dzieci. Czysta relacja jest zawieszona w próżni, nie liczy się czas, liczy się jakość bycia razem i odczuwania z tego przyjemności.

Współczesne koncepcje filozoficzne i etyczne. Wykład

21

---