Encyklopedia Prawa
Wykład VI
Każda organizacja, nie tylko państwo ma aparat. Aparat państwa tworzy zespół, ludzi, którzy najczęściej zawodowo zajmują się służeniem państwu, lub obsługiwaniem potrzeb państwa. W ramach każdej większej organizacji, ten aparat nie jest jednolita strukturą, tylko składa się z szeregu elementów.
Do najważniejszych elementów aparatu zalicza się Organy. Organem jest jedna osoba, lub grupa osób, która zgodnie z prawem podejmuje pewne działania władcze. Osoby te działają w imieniu państwa.
Rodzaje działań władczych:
Stanowienie prawa przez uprawnione do tego organy (np.: Sejm, senat, prezydent, ministrowie, rząd).
Ustanawianie norm indywidualnych opartych na normach ogólnych, które wydały odpowiednie organy. Np.: Jeśli istnieje ustawa o poborze do wojska, to jeśli na podstawie tej ustawy inny organ wydał by decyzji, mającej na celu zorganizowanie poboru do wojska, to oznacza osoby wezwane mają obowiązek stawienia się na pobór. Jeśli sąd po rozpatrzeniu sprawy wydaje wyrok na podstawie jakiegoś przepisu, to ten wyrok jest normą indywidualna wydana dla skazanego.
Wykonywanie aktów mających na celu stosowanie przymusu państwowego. Jeśli ktoś został skazany na wyrok więzienia, to inny organ musi skazanego doprowadzić do więzienia.
Dokonywanie aktów kontroli, realizacja kontroli.
Organy państwowe nie tylko podejmują działania władcze. Podejmują także umowy z różnymi organizacjami, państwami. Państwo prowadzi także działalność kulturową , oświatową itp.
Organy państwowe możemy dzielić według różnych kryteriów:
Ilość osób stanowiących ten organ:
Jednoosobowe - jedna osoba podejmuje decyzje władcze i ponosi za nie odpowiedzialność (prezydent, premier, minister)
Kolegialny - najmniej to z reguły 3 osoby, ale może wynosić do kilkuset osób. (sejm senat, rząd)
Na ogół organ jednoosobowy, to organ, który może szybciej podejmować decyzje, w którym odpowiedzialność jest wyraźnie określona. W organie kolegialnym podejmowanie decyzji trwa dłużej (im więcej osób tym dłużej). Trudniej jest wyegzekwować odpowiedzialność za podjętą decyzje. Ograny kolegialne tworzy się przede wszystkim, gdy potrzeba podjąć decyzje strategiczną. W praktyce kolegialność czy jednoosobowość rozmywa się. Jeśli organowi jednoosobowemu przyjdzie podejmować decyzje strategiczne, to organ ten może skonsultować się ze specjalistami. Organ jednoosobowy nie może przerzucać odpowiedzialności na ekspertów.
Jak jest ich kompetencja merytoryczna
Organy o kompetencji ogólnej - zajmują się wszystkimi sprawami, którymi zajmuje się państwo (np.: prezydent, premier, sejm, rząd)
Organy o kompetencji branżowej - zajmują się jakimś wycinkiem kompetencji, lub daną dziedzina. (np.: minister MSWiA, minister edukacji, komendant policji). Charakter tych organów jest wyspecjalizowany
Podział z punktu widzenia zakresu ich kompetencji terytorialnych
Organy centralne - kompetencja rozciąga się na cały teren państwa (np.: Rząd, prezydent, sejm).
Organy terenowe - Kompetencje rozciągają się na dany obszar państw (np.: Wojewoda, starosta)
Z punktu widzenia na różne metody powoływania organów.
Z wyborów - Jakiś organ pochodzący z wyboru został wybrany przez jakieś grono osób znacznie szersze, liczniejsze niż ilość osób wchodzących od tego organu. W państwach demokratycznych uważa się, że przynajmniej najważniejsze organy powinny pochodzić z wyboru (np.: senat, prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych)
Z kooptacji - Jakiś organ pochodzi z kooptacji, jeśli jego skład jest uzupełniany poprze powoływanie na brakujące miejsca, osób, które w tym organie zasiadają. Jest to wtórna metoda powoływania członków danego organu. Nie można w ten sposób utworzyć organu. Jeśli przed końcem kadencji z organu odchodzi ileś osób, to organ ten zostanie dopełniony w ten sposób, że pozostałe osoby, obierają brakujące osoby. Jest to metoda bardzo niedemokratyczna.
Z nominacji - (np.: Rząd - prezydent mianuje osobę na premiera, a premier dobiera ministrów, prezes NIK, prezes NBP)
Z losowania - Procedura, która praktycznie nie istnieje, a była głównie stosowana w starożytnej Grecji. Ordynacja wyborcza do senatu przewiduje, że jeśli na przykład z województwa mogą wejść tylko 2 osoby, a trzy zajęły to samo miejsce to, pod wszystkimi względami to dokonuje się losowania, który z kandydatów ma wejść do senatu.
Z dziedziczenia - Jest to sposób istniejący w państwach o ustroju monarchicznym, jeśli jest to monarchia dziedziczna. W taki sposób do niedawna wybierana była także brytyjska izba lordów.
Można dokonywać różnych krzyżówek pomiędzy różnymi typami organów (np.: Prezydent jest organem jednoosobowym i centralnym).
Możemy mówić także o Koncepcja jednolitości władzy lub koncepcji podziału i równowagi władz.
Zasada jednolitości władzy państwowej, mówi, że w państwie powinien istnieć jakiś organ władzy państwowej nadrzędny nad innymi organami. Od niego zaczynały by się kompetencje organów podporządkowanych pośrednio lub bezpośrednio. Jest to podział, którego zagorzałym zwolennikiem był J.J Russou. W Polsce taką zasadę wprowadzała konstytucja z 1956 roku. Koncepcja ta został przejęta przez Lenina. Założenia Russou nie weszły nigdy w pełni w życie, weszła jedynie koncepcja Lenina. Uważał on, że państwo musi być tak skonstruowane, by parlament był najwyższą władzą w państwie i wszystko było mu podporządkowane. W ZSRR wkrótce po rewolucji parlament został zmonopolizowany przez partie komunistyczną, więc wszystkie decyzje mogły by zostać podejmowane przez parlament na życzenie partii komunistycznej. Stąd ta koncepcja nie cieszy się poważaniem, ponieważ jest uważana za koncepcję antydemokratyczną. Stąd wielkie poważanie zdobyła ta druga koncepcja.
Koncepcję podziału i równowagi władzy opracował Monteskiusz. Podstawy tej koncepcji opracowano jeszcze w starożytnym Rzymie. Ową zasadę podziału władz wymyślił J. Look. Według Looka władza powinna dzielić się na : Ustawodawczą, wykonawczą i federacyjną. Tak koncepcja jednak nie przyjęła się. Przyjęła się koncepcja Monteskiusza. Wymyślił, że każde państwo powinno mieć prawo dopasowane do warunków panujących w tym państwie, a nie może być ściągane z innych państw. Opracował także trójpodział władzy na:
ustawodawczą,
wykonawczą i
sądownicza.
Twierdził, że te wszystkie władze powinny na siebie oddziaływać jeśli władza wykonawcza źle funkcjonuje, to władza ustawodawcza powinna mieć możliwość zmiany tej władzy (stąd votum dzisiaj zaufania). Ten podział Monteskiusza przetrwał prawie nie zmieniony do dziś. Niektórzy jeszcze mówią, że można wyodrębnić teraz jeszcze kilka nowych władz (np.: władza kontrolna, środki masowego przekazu)