Samorząd terytorialny jako realizator zadań administracji publicznej
Istnieje wiele rodzajów samorządu. Różne są kryteria sposobu ich powstawania, konstytuowania się. Różne też są podstawy prawne ich organizacji. Nas jednak interesuje tutaj samorząd terytorialny. Jest to podstawowy samorząd o charakterze obowiązkowym i powszechnym.
Zgodnie z ustawą z 1990 o samorządzie terytorialnym mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową, która wykonuje zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, a jej samodzielność podlega ochronie sądowej.
Samorząd ten (zgodnie z ustawą) ma charakter obowiązkowy.
Wykonuje obok zadań własnych także zadania zlecone administracji państwowej.
Gmina jest podmiotem odrębnym od państwa, a tę odrębność gwarantuje jej odrębna (własna) osobowość prawna co gwarantuje jej samodzielność w realizowaniu podejmowanych działań.
Gminy nie mogą prowadzić działalności gospodarczej wykraczającej poza zadania o charakterze użyteczności publicznej.
Mieszkańcy gminy mogą podejmować rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (wybory, referendum) lub za pośrednictwem organów gminy.
Znowelizowane w 2002 r. przepisy ustawy z 1990 r. (ustawa z 20 czerwca 2002 o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta wprowadziła zmiany w zakresie organów wykonawczych gminy. Od tej pory organem wykonawczym jest jednoosobowy organ - wójt. Wybory wójta (burmistrza, prezydenta miasta) są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Wójt obejmuje swoje obowiązki po złożeniu ślubowania przed radą gminy.. Kadencja wójta rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy i kończy w dniu upływu kadencji gminy. W przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji (zrzeczenie się, skazanie prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne, odwołanie w drodze referendum, odwołanie przez Prezesa rady ministrów), jego funkcje do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta pełni osoba wyznaczona przez Prezesa rady Ministrów. Wybory przedterminowe zarządza Prezes Rady Ministrów w drodze rozporządzenia. Wójt w drodze zarządzenia wyznacza swoich zastępców.\
Wygaśnięcie mandatu wójta przed upływem kadencji jest równoznaczne z odwołaniem jego zastępcy (zastępców). Uchwała Rady Gminy w sprawie nieudzielenia wójtowi absolutorium jest równoznaczna z popdjęciem inicjatywy przeprowadzenia referendum w sprawie odwołóania wójta. Rada gminy może przyjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania i z innej przyczyny niż nieudzielenie wójtowi absolutorium.
Wójt wydaje decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej, a odwołanie od decyzji służy do samorządowego kolegium odwoławczego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Zmiany dokonane w 2002 roku, które dotyczyły wyboru i uprawnień wójta nie zmieniły sytuacji na szczeblu ponadgminnym. Na szczeblach powiatowym i wojewódzkim pozostały kolegialne zarządy. Organem powiatu jest zarząd powiatu, a organem samorządu województwa jest zarząd województwa.. na ich czele stoją wybierany przez radę powiatu starosta i wybierany przez sejmik województwa marszałek województwa.
Do zakresu działania gmin należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów.
Zaspokajanie potrzeb wspólnoty gminnej należy do zadań własnych gminy. Zadania własne dzielą się na obowiązkowe, które gmina musi wykonać, oraz pozostałe, których wykonywanie zależy od woli i możliwości gminy. Zadania zlecone z zakresu administracji rządowej mogą wynikać z ustaw lub zawartych przez gminę porozumień.
Rada gminy wybierana jest na 4 letnią kadencję. Liczy 15 członków w gminach do 20 tys. mieszkańców, 23 - do 100 tys. mieszkańców, 25 - do 200 tys. mieszkańców oraz po 3 na każde dalsze rozpoczęte 100 tys. nie więcej jednak niż 45 radnych. Obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego rady, nie rzadziej niż raz na kwartał i do jej wyłącznej właściwości należy m in. uchwalenie statutu gminy, budżetu gminy i programu gospodarczego. Radny korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych
Powiat. Podobnie jak w przypadku gmin, mieszkańcy powiatu tworzą lokalną wspólnotę samorządową. Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Jego zadania dzielą się na własne i zlecone z zakresu administracji rządowej. Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin. Mają charakter uzupełniający w stosunku do gmin, tworząc razem z gminami system realizacji całokształtu zadań publicznych o charakterze lokalnym w strukturach samorządowych.
Organem wykonawczym powiatu jest wybierany przez radę powiatu zarząd powiatu, który wykonuje uchwały rady i zadania powiatu przy pomocy starostwa, kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu, wspólnie tworząc powiatową administrację zespolona.
Powiat samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową na podstawie budżetu powiatu uchwalonego przez radę powiatu. Dochodami powiatu są m. in. udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, subwencje z budżetu państwa, dochody z majątku powiatu i powiatowych jednostek budżetowych.
Nadzór nad działalnością powiatu sprawuje Prezes rady ministrów oraz wojewoda, a w zakresie spraw finansowych - regionalna izba obrachunkowa. Sejm na wniosek Prezesa rady Ministrów może rozwiązać radę powiatu.
Miastem na prawach powiatu (powiat grodzki) jest miasto liczące ponad 100 tys. mieszkańców oraz miasto, które przestało być siedzibą wojewody (1998). Funkcje organów powiatu w miastach na prawach powiatu sprawują rada miasta i zarząd miasta. Miasto stołeczne Warszawa ma swój własny ustrój określony w ustawie z 15 marca 2002 r. o ustroju m. st. Warszawy.
Województwo w odróżnieniu od powiatu i gminy jest jednocześnie jednostką samorządu terytorialnego oraz jednostką zasadniczego podziału terytorialnego do wykonywania administracji państwowej w terenie. Na obszarze województwa działa administracja samorządowa oraz administracja rządowa, którą wykonuje powoływany przez Prezesa Rady Ministrów wojewoda, sprawujący władzę administracji ogólnej wraz z organami administracji niezespolonej.
Zakres działania regionalnej wspólnoty samorządowej nie narusza samodzielności powiatu i gminy. Jego zadania koncentrują się na funkcjach o znaczeniu regionalnym, wśród których wyróżnić można m. in.:
pobudzanie rozwoju gospodarczego i innowacyjności gospodarczej,
ochronę środowiska oraz kształtowanie ładu przestrzennego.
Organami samorządu województwa są: sejmik województwa i zarząd województwa. Do zakresu działania sejmiku będącego organem stanowiącym i kontrolnym należą m. in:
stanowienie aktów prawa miejscowego, które po podpisaniu przez przewodniczącego sejmiku marszałek kieruje do publikacji w wojewódzkim dzienniku urzędowym,
uchwalanie budżetu województwa i głównych celów współpracy zagranicznej,
wybór oraz odwołanie zarządu województwa.
W razie naruszenia przez sejmik Konstytucji lub rażącego albom wielokrotnego naruszenia ustaw Sejm na wniosek Prezesa Rady Ministrów może w drodze uchwały rozwiązać sejmik, co jest równoznaczne z rozwiązaniem wszystkich organów samorządu województwa.
1
3