Modele ładu międzynarodowego
Aby rozróżnić analizę badawcza o charakterze historycznym od dziedziny historii stosunków międzynarodowych należy zwrócić uwagę na komponenty badania - o ile w analizie historycznej największy nacisk kładzie się na „czas”, o tyle w historii stosunków międzynarodowych na równi stawia się „czas” i „przestrzeń” wydarzeń.
Historia stosunków międzynarodowych jest tu rozumiana jako relacja między narodami i państwami oraz zmiennego w czasie kształtowania się stopnia ładu międzynarodowego w skali regionalnej i globalnej.
Definicje tę rozszerza J. Kukułka, ujmując w niej nie tylko relacje dyplomatyczne , ale także wielość zjawisk i procesów z życiu międzynarodowym, różnorodność podmiotów i ich aktywność, dzięki czemu możliwe staje się ukazanie wizerunku rzeczywistości miedzianobrodej zbliżonego do faktycznego. Wskazuje także 3 główne prawidłowości historii stosunków międzynarodowych:
Dążenie narodowości i narodów do wyrażenia tożsamości i niezależności, aż p zapewnienie suwerenności,
Ścieranie się w relacjach między państwami tendencji monocentrycznych i imperialnych, z tendencjami policentrycznymi i poliarchicznymi,
Wynikająca z globalizacji i internalizacji wzrastająca współzależność narodów i państw,
Historia stosunków międzynarodowych bada multilateralne(nie pojedyncze czy bilateralne) relacje międzypaństwowe zachodzące w różnym czasie i tworzące określony układ sił(ład).
Historyczna periodyzacja dziejów
Historia powszechna wyróżnia następujące epoki:
starożytność,
średniowiecze,
epokę nowożytną,
wiek XIX
do wojny prusko-francuskiej,
od zjednoczenia Niemiec do I wojny światowej,
dwudziestolecie międzywojenne,
II wojna światowa,
historię najnowszą po 1945,
Rodzaje ładów międzynarodowych w historii stosunków międzynarodowych
W kontekście historii stosunków międzynarodowych należało by dokonać przeglądu ładów międzynarodowych kształtujących relacje na świcie.
Wyznaczniki ładu międzynarodowego(wg B. Balcerowicza):
Zasady
Regulacje
Instytucje
Układ sił,
przesunięcia dokonujące się w ich ramach, determinują układ sił.
Występuje wiele typologii ładów międzynarodowych:
B. Miller - równowaga sił, hegemonia, społeczność międzynarodowa,
A. Gałganka - hegemonia, bigemonia, kooperacja,
J. Stefanowicz - sojusze, ład władczy, równowaga sił, ład dwubiegunowy, ład integracyjny,
Podstawową cechą ładu międzynarodowego jest jego zmienność, przy chronieniu statusu quo.
Wg J. Kukułki i R. Kuźniara o zmianie łady międzynarodowego decydują wielkie wojny lub wstrząsy polityczne bądź procesy ewolucyjne.
Ład imperialnych
Najstarsza odmiana ładu międzynarodowego, zwana także dominium mundi:
starożytne imperium perskie Achemenidów - VI w. p.n.e.; uniwersalizm religijny(zaratustrianizm); roszczenie sobie praw do rządów nad światem wyniesione z religii,
imperium Aleksandra Wielkiego - IV w. p.n.e.; uniwersalizm ekonomiczno-kuturowy, połączenie Azji i Europy; wielonarodowe państwo oparte na tolerancji religijnej, społecznej i ekonomicznej,
imperium rzymskie - od III w. p.n.e. do II w.n.e.; przekształcenie morza Śródziemnego w mare nostrum(nasze morze), uniwersalizm prawny i językowy, jedna władza nad synkretycznym społeczeństwem, transport i komunikacja, okres dobrobytu pax Romana, państwo obejmujące tereny na 3 kontynentach,
w średniowieczu nie przyjął się ład imperialny - decentralizm władzy cesarskiej, konflikt z papiestwem,
imperium francuskie - 1792-1815; rewolucyjne idee wolności, równości i braterstwa; podboje na zasadach sojuszu(bratnie republiki); Francja centralnym ogniwem imperialnego łady kontynentalnego,
hitlerowski Nowy Ład(Neue Ordnung) - 1938-1945; oparty na teorii podboju i rasowej hierarchizacji narodów(„aryjska rasa panów”, eksterminacja raz „niższych”), zróżnicowany status poszczególnych części imperium(Rzesze i terytoria inkorporowane, terytoria pod niemiecką administracją i przeznaczone do inkorporowania, terytoria zależna o Rzeszy, terytoria okupowane)
sowiecki ład imperialny - 1945-199; uniwersalizm ideologiczny; przeświadczenie o awangardowej roli ZSRR i świata zmierzającego do jedność pod władzą Moskwy; tworzenie państw satelickich i przywództwo nad międzynarodowym ruchem komunistycznym,
Ład hegemoniczny
Hegemon oznacza przywódcę - hegemonia oznacza osiągnięcia przewagi przez określony kraj w stosunkach międzynarodowych w skali globalnej lub lokalnej - przy zachowaniu swobody mniejszych partnerów(bez kontroli jak w ł.imperialnym).
Teoria hegemonicznej stabilizacji - hegemon podejmuje działania na rzecz utrzymania ładu międzynarodowego, w tym eliminuje czynniki anarchiczne,
Rola opiekuńcza hegemona - przyczynia się on do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa, rozwoju handlu i stosunkó międzynarodowych, jest stabilizatorem,
J.M. Francis wyróżnia hegemonię „dobrotliwą” i „złośliwą”(zbliżającą się do ł. Imperialnego)
Hegemonia:
wiele państw pretendowało do tego miana(Francja, Rosja, cesarstwo Habsburgów),
Wielka Brytania - pod koniec XIX stulecia panowała nad ¼ świata, okres pax Britannica, gwarant układu międzynarodowego,
USA - po zakończeniu zimnej wojny; największy potencjał ekonomiczny, polityczny, militarny,
Równowaga sił
M.Kaplan:
Zasady jakimi kierują się, państwa w celu utrzymania równowagi sił:
Ciągłe powiększanie własnych możliwości przy priorytecie negocjacji, a nie uciekania się do argumentu przemocy.
Preferencja siły w razie groźby zmniejszenia owych możliwości
Ograniczenie użycia silu w razie groźby całkowitego wyeliminowania istotnego aktora
Sprzeciw wobec jakiejkolwiek koalicji bądź probie dominacji w ramach panującego systemu ze strony pojedynczego aktora.
Nakłanianie wszystkich aktorów do przestrzegania określonych zasad i reguł postępowania.
Pozwolenie pokonanym aktorom na powrót do systemu na zasadach partnerskich oraz traktowanie wszystkich głównych aktorów na tychże zasadach.
Cechy systemu równowagi sił:
krótko- i długoterminowe sojusze,
ograniczone cele wojenne(dyktat prawa międzynarodowego, nieingerencja),
dopuszczone wszelkie relacje między aktorami, pod warunkiem nie podejmowanie prób dominacji,
wzrost potęgi wystepujacych w ramach systemu aktorów oznacza kres systemu równowagi sił,
J. Goldstein - równowaga sił to władza jednego lub kilku państw równoważona przez inne państwo bądź grupę państw, obejmuje m.in. tworzenie koalicji w celu zabezpieczenia regionu przed nadmiernym wzrostem sił jednego aktora oraz wybuchy konfliktów zbrojnych jako regulatorów relacji międzynarodowych w kontekście całego systemu.
W jej ramach mogą tworzyć się systemy bipolarne(np. Zimna wojna) i multipolarne(ład wiedeński).
Niektórzy amerykańcy badacze kwestionują zimnowojenny bipolaryzm, na rzecz trójpolaryzmu(USA, ZSSR, ChRL)
Pozostała część tekstu, czyli „Historia stosunków międzynarodowych w czasach nowożytnych” nie została omówiona na ćwiczeniach. Ich lektura miała nam uzmysłowić istnienie takiego podejścia i pozwolić na zapoznanie się z jednym z ujęć. Tak że nie chce mi się tego streszczać.