PRAWO KANONICZNE

WYKŁAD NR I - 6 X 2012 r.

Tematy:

1. Prawo kanoniczne w systemie prawa; moc wiążąca prawa kanonicznego. (kogo, w jakim zakresie obowiązuje)

2. Problem przynależności do Kościoła.

3. Prawa człowieka chronione prawem kanonicznym; obowiązki i uprawnienia chrześcijan; obowiązki i uprawnienia świeckich.

4. Prawo o stowarzyszeniach.

5. Struktura najwyższej władzy kościoła.

6. Czasy i miejsca święte.

7. Zawieranie małżeństwa.

8. Struktura sądownictwa Kościelnego.

9. Rozłączenie małżonków w prawie kanonicznym.

PRAWO KANONICZNE W SYSTEMIE PRAWA

- prawo wewnętrzne Kościoła Katolickiego

PRAWO KANONICZNE- to zbiór ustaw wydanych przez kompetentną władzę Kościoła katolickiego, wspomagających Kościół i poszczególnych wiernych w realizacji ich celów oraz stojących na straży praw wiernych, porządku i jedności Kościoła.

CELE PRAWA KANONICZNEGO:

1) służenie Kościołowi i wszystkim wiernym,

2) pomaga egzekwować prawo wiernych, porządek i jedność Kościoła.

PODZIAŁ PRAWA KANONICZNEGO

[- ze względu na źródło powstania]

1. Prawo Boże:

• Naturalne

• Objawione (Stary i Nowy Testament)

2. Prawo ludzkie:

• Prawo zwyczajowe (niepisane)

• Prawo stanowione

• Prawo świeckie

• Prawo kanoniczne (Kościelne)

MOC WIĄŻĄCA PRAWA KANONICZNEGO:

Prawo kanoniczne zawiera przepisy pochodzące z trzech źródeł:

1. Normy pochodzące z prawa Bożego - obowiązują wszystkich ludzi na świecie.

2. Normy pochodzące od władzy ludzkiej - podlegają mu tylko katolicy i jest ono zapisane w KPK (Kodeksie Prawa Kanonicznego).

3. Normy prawa świeckiego kanonizowane/przyjęte z przepisów państwowych obowiązują katolików w danym kraju.

NAUKA PRAWA KANONICZNEGO A INNE NAUKI:

1. System świecki przyjmuje pewne normy z prawa kanonicznego, a prawo kanoniczne z prawa świeckiego.

2. Prawo kanoniczne uzupełnia nauki prawnicze świeckie.

3. Dla prawa świeckiego służy rozwiązywaniu pewnych kwestii.

4. Z prawa kanonicznego korzysta często historia i teologia.

PROBLEM PRZYNALEŻNOŚCI DO KOŚCIOŁA

WARUNKI ABY PRZYNALEŻEĆ DO KOŚCIOŁA:

1. Być człowiekiem.

2. Przyjąć chrzest.

STOPNIE PRZYNALEŻNOŚCI:

1. Pełna.

2. Niepełna/Częściowa.

Pełną przynależność ma ten, kto spełnia wszystkie 3 warunki:

• Wyznaje całą wspólną wiarę (CREDIT)

• Przyjmuje sakramenty (komunię i spowiedź)

• Uznaje zwierzchnictwo Kościelne

FORMY PRZYNALEŻNOŚCI DO KOŚCIOŁA:

1. Jako ludzie świeccy (laikad)

2. Jako zakonnicy i zakonnice (po ślubach) (osoby konsekrowane)

3. Jako duchowni (różne stopnie święceń).

KATECHUMEN - osoba, która nie przyjęła jeszcze chrztu, ale przygotowuje się do niego. Np. rodzice dziecku do 14 roku życia mogą nie wybrać wiary i pozwolić mu w tym wieku samemu zadecydować. Proces taki trwa przeważnie 2 lata. Nie należy do Kościoła taka osoba, ponieważ nie jest spełniony warunek przyjęcia chrztu. Ale w razie śmierci chowa się go jak katolika- ma pogrzeb Kościelny- bo chciał i był na drodze do bycia nim.

CZASY I MIEJCA ŚWĘTE

CZASY ŚWIĘTE- ustanawianie czasów świętych wspólnych w całym Kościele należy do najwyższej władzy Kościelnej, podobnie ich przenoszenie i znoszenie.

Biskupi diecezjalni mogą wyznaczać szczególne dni świąteczne lub pokutne dla swoich diecezji.

Proboszcz dla słusznej przyczyny i według przepisów może udzielić w poszczególnych wypadkach dyspensy od obowiązku zachowania dnia świętego, albo dokonać zamiany tego obowiązku na inne uczynki pobożne (np. modlitwa w intencji Kościoła).

PODZIAŁ DNI ŚWIĘTYCH:

1. DNI ŚWIĄTECZNE:

• Wszystkie niedziele w roku

• Dni ściśle określone poza niedzielą (Święta nakazane)

2. DNI POKUTY:

• Wszystkie piątki w ciągu roku

• Okres Wielkiego Postu (od Środy Popielcowej)

DNI ŚWIĄTECZNE- podczas takich dni wierni są zobowiązani uczestniczyć we mszy świętej oraz powstrzymywać się od prac niekoniecznych. Nakazowi uczestnictwa we mszy świętej czyni zadość ten, kto bierze w niej udział, także wieczorem dnia poprzedzającego.

ŚWIĘTA NAKAZANE:

• Boże Narodzenie - 25 XII

• Świętej Bożej Rodzicielki - 1 I

• Objawienie Pańskie/ Trzech Króli - 6 I

• Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa/ Boże Ciało - 60 dni po Wielkanocy

• Uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny - 15 VIII

• Wszystkich Świętych - 1 XI

DNI POKUTY- obowiązki wiernych podczas ich trwania, to:

• Modlitwa,

• Uczynki pobożności,

• Zachowanie postu i wstrzemięźliwości.

• Powstrzymanie się od zabaw.

POST- to jeden posiłek do syta w ciągu dnia i 2 posiłki niepełne. Dotyczą jedynie osób w wieku od 18 do 60 lat.

2 razy w roku: Środa Popielcowa i Wieli Piątek.

Wstrzemięźliwość od spożywania pokarmów mięsnych - należy zachowywać we wszystkie piątki całego roku, chyba że w danym dniu przypada uroczystość Kościelna. Prawem tym są związane osoby, które ukończyły 14 lat.

Z przestrzegania wstrzemięźliwości zwolnione są osoby chore, te które nie mają możliwości wyboru pokarmu- ale wyjątek ten nie dotyczy Wielkiego Piątku i Środy Popielcowej.

POST EUCHARYSTYCZNY- to powstrzymywanie się od spożywania pokarmów na godzinę przed przyjęciem Komunii Świętej.

WYKŁAD NR II - 6 X 2012 r.

MIEJSCE ŚWIĘTE - to te miejsca, które przez poświęcenie lub błogosławieństwo dokonane według przepisów liturgicznych przeznacza się do kultu bożego lub na grzebanie wiernych.

• W Miejscu Świętym dopuszcza się tylko to, co służy sprawowaniu i szerzeniu kultu, pobożności i religii. Biskup może przejściowo zezwolić na użycie go do innych celów, jednakże nie przeciwnych świętości miejsca.

POŚWIĘCENIE- poświęcenie jakiegoś miejsca należy do biskupa diecezjalnego oraz tych, którzy są z nim przez prawo zrównani.

BŁOGOSŁAWIEŃSTWO KOŚCIOŁÓW - jest zarezerwowane biskupowi diecezjalnemu. Może on do tej czynności delegować innego kapłana.

RODZAJE MIEJSC ŚWIĘTYCH:

[wymienione są w kodeksie prawa kanonicznego]

1. Kościoły

2. Kaplice

3. Sanktuaria

4. Ołtarze

5. Cmentarze

KOŚCIOŁY - na budowę Kościoła konieczne jest wyraźne zezwolenie biskupa diecezjalnego wydane na piśmie.

- Każdy Kościół powinien mieć swój tytuł.

- Wstęp do Kościoła podczas sprawowania świętych czynności musi być wolny i bezpłatny.

KAPLICE - Kaplica prywatna jest to miejsce przeznaczone za zezwoleniem miejscowego ordynariusza (inna nazwa biskupa) do kultu Bożego dla pożytku jednej lub kilku osób.

SANKTUARIA - to Kościół lub inne miejsce święte do którego za zgodą biskupa pielgrzymują wierni z powodu szczególnej pobożności

• Aby Sanktuarium mogło nazywać się Narodowym - musi otrzymać aprobatę Konferencji Episkopatu, aby mogło nazywać się Międzynarodowym, wymagana jest aprobata Stolicy Świętej.

OŁTARZ - nazywa się Stały - jeśli jest zbudowany w ten sposób, że zostaje złączony z posadzką i dlatego nie może być usunięty. Przenośny- może być przenoszony.

CMENTARZ - Parafie oraz różne instytuty zakonne mogą mieć własny cmentarz. W Kościołach nie należy grzebać zmarłych, chyba że chodzi o biskupa Rzymskiego, kardynałów lub biskupów diecezjalnych, również emerytowanych, którzy powinni być chowani we własnym Kościele.

ZAWIERANIE MAŁŻEŃSTWA

MAŁŻEŃSTWO - jest wspólnotą całego życia mężczyzny i kobiety, powstałą w wyniku przymierza małżeńskiego z natury swej zmierzającą do osiągnięcia dobra małżonków oraz zrodzenia i wychowania potomstwa.

PRZYMIOTY MAŁŻEŃSTWA KANONICZNEGO:

Istotnymi przymiotami są:

1. Jedność - monogamia

2. Nierozerwalność- dozgonność

3. Płodność

4. Sakramentalność- małżeństwo jest jednym z sakramentów świętych.

CELE MAŁŻEŃSTWA:

1. Dobro małżonków. (wspólnota na całe życie, wzajemna pomoc, doskonalenie, miłość).

2. Zrodzenie i wychowanie potomstwa w duchu chrześcijańskim.

OCHRONA MAŁŻEŃSTWA I RODZINY W PRAWIE KANONICZNYM:

• Zawarcie małżeństwa jest jednym z ważnych uprawnień ludzkiej osoby, z tego nie wynika jednak, że każdy człowiek może zawierać małżeństwo bez żadnych ograniczeń.

• Władza Kościoła nad małżeństwem chrześcijańskim posiada charakter nie tylko duszpasterski lecz także ściśle jurysdykcyjny.

• Kościół określa warunki do ważnego i godziwego zawarcia małżeństwa, ustanawia przeszkody małżeńskie, określa skutki kanoniczne zawarcia umowy małżeńskiej, rozstrzyga sprawy małżeńskie.

• Małżeństwo ze względu na swoją godność i walor społeczny korzysta ze szczególnej ochrony prawnej. Ochronę tę zapewnia mu przepis Kan. 1060 KPK, który stanowi: małżeństwo cieszy się przychylnością prawa.

• W razie wątpliwości, czy małżeństwo jest ważne, należy opowiedzieć się za jego ważnością.

• Małżonkowie nie mogą własną powagą orzec nieważności swego małżeństwa i na tej podstawie zawrzeć nowy związek z inna osobą.

• Nieważność małżeństwa orzeka Sąd Kościelny po przeprowadzeniu postępowania sądowego. Dlatego małżonek zalterowany orzeczeniem nieważności swego małżeństwa powinien zwróci się z odpowiednią skargą do właściwego sądu biskupiego, przedkładając na jej poparcie dowody tej nieważności.

• Dopiero prawomocny wyrok sądu kościelnego może upoważnić małżonków do zawarcia nowego małżeństwa.

• W Sądzie Kościelnym istnieje Urząd Obrońcy Węzła Małżeńskiego - który broni ważności i świętości każdego zaskarżonego małżeństwa.

RODZAJE MAŁŻEŃSTW

- W zależności od prawa, które reguluje zawarcie małżeństwa:

1. Małżeństwo Kościelne - zawierane wobec Kościoła, zgodnie z przepisami prawa kanonicznego.

2. Małżeństwo Cywilne - zawierane wobec urzędnika Urzędu Stanu Cywilnego, zgodnie z przepisami państwowego prawa małżeńskiego.

3. Małżeństwo Konkordatowe - ważne wobec i przepisów Kościoła i Państwa (takie dwa w jednym).

ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA KOŚCIELNEGO:

- Do zawarcia tego małżeństwa konieczne jest by nupturienci (ci którzy będą ślubować) byli równocześnie obecni, bądź osobiście lub też przez pełnomocnika.

- Zgodę małżeńską nupturienci powinni wyrazić słowami, a gdy nie mogą mówić, równoznacznymi znakami (np. skinieniem głowy, uściskiem dłoni, wymianą obrączek).

ZAWIERANIE MAŁŻEŃSTWA KONKORDATOWEGO:

KONKORDAT- umowa będąca porozumieniem między Kościołem (Stolicą Apostolską) i Państwem. Konkordat to podstawowy akt prawa wyznaniowego.

Konkordat z Polską zawarty został 28 VII 1993 r.- a ratyfikowany 23 II 1998 r.

Art. 10 Konkordatu- zezwala na zawarcie małżeństwa konkordatowego. Ale jak się chce to można również oddzielnie- cywilnie i kościelny.

FORMALNOŚCI DLA NUPTURIENTÓW, KTÓRZY CHCA ZAWRZEĆ MAŁŻEŃSTWO KONKORDATOWE:

(nupturienci- osoby pragnące zawrzeć małżeństwo)

• Nupturienci zgłaszają się do Urzędu Stanu Cywilnego, gdzie odpowiedni urzędnik spisuje ich personalia i sporządza dokument stwierdzający brak przeszkód w prawie cywilnym do zawarcia przez nich małżeństwa.

• Jeden egzemplarz tego zaświadczenia zostaje w Urzędzie Stanu Cywilnego, natomiast trzy egzemplarze utrzymują nupturienci. Powinni przedstawić je w kancelarii parafialnej spisującemu protokół przedmałżeński kapłanowi.

• Dokument jest ważny 3 miesiące. Więc od daty pobrania od USC do spisania protokołu nie może upłynąć więcej niż 3 miesiące.

RODZAJE I ZNACZENIE PRZESZKÓD MAŁŻEŃSKICH W KRiO i KPK:

Przeszkoda małżeńska- jest okolicznością, która przeciwstawia się ważnemu zawarciu małżeństwa.

PRZESZKODY W KRiO: (z 1964r ten kodeks jest)

1. Nieosiągnięcie wymaganego wieku (18 lat lub 16 lat dla kobiety za zgodą sądu),

2. Całkowite ubezwłasnowolnienie jednego lub obojga małżonków

3. Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy

4. Pozostawanie w związku małżeńskim- bigamia

5. Pokrewieństwo oraz powinowactwo

6. Istnienie między nupturientami stosunku przysposobienia.

PRZESZKODY W KPK:(kodeks z 1983r.)

1. Przeszkoda wieku (kobieta- 14 lat, mężczyzna 16 lat, ale w Polsce to jest 18 lat).

2. Przeszkoda niemocy płciowej - niezdolność do współżycia.

3. Przeszkoda węzła małżeńskiego (ma męża/żonę).

4. Przeszkoda różnej religii (ale można za zgodą biskupa).

5. Przeszkoda święceń (diakonat, prezbiterian, episkopat).

6. Przeszkoda wieczystego publicznego ślubu czystości w instytucie zakonnym.

7. Przeszkoda uprowadzenia (tylko kobiety).

8. Przeszkoda występku/ małżonkobójstwo.

9. Przeszkoda pokrewieństwa (wszyscy w linii prostej, do 4 stopnia linii bocznej, ale od 3 i 4 stopnia w linii bocznej może biskup udzielić dyspensy).

10. Przeszkoda powinowadztwa (w linii prostej wszyscy).

11. Przeszkoda pokrewieństwa prawnego (adopcja).

12. Przeszkoda przyzwoitości publicznej (np. z matką kobiet z którą żył w konkubinacie).

WYKŁAD III -6 X 2012 r.

ROZŁĄCZENIE MAŁŻONKÓW:

W prawie kanonicznym- KPK przewiduje następujące formy:

1. Śmierć (+ Kan. 1707)

2. Dyspensa papieska (po ślubie nie spali ze sobą)

3. Na korzyść wiary

4. Separacja

STWIERDZENIE NIEWAŻNOŚCI MAŁŻEŃSTWA - nie jest to rozwiązanie małżeństwa, ale uznanie że takie małżeństwo nigdy nie zaistniało, ma to miejsce w 3 warunkach:

1. Przeszkoda małżeńska.

2. Wady zgody małżeńskiej

3. Niedopełnienie formy kanonicznej zawarcia małżeństwa.

WADY ZGODY MAŁŻEŃSKIEJ:

1. Brak dostatecznego używania rozumu.

2. Brak rozeznania co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich

3. Psychiczna niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich (np. „mamińsyństwo”).

4. Błąd co do osoby (np. bliźniacy)

5. Zgoda pozorna - symulacja - może być całkowita.

6. Symulacja częściowa - wykluczenie potomstwa,

- wykluczenie nierozerwalności

- wykluczenie wierności

7. Zgoda warunkowa

8. Przymus i bojaźń

NIEDOPEŁNIENIE FORMY KANONICZNEJ ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA:

- Kanoniczna forma zawarcia małżeństwa polega na wyrażeniu zgody małżeńskiej wobec świadka kwalifikowanego i dwóch świadków zwykłych.

Nadzwyczajna forma zawarcia małżeństwa - czyli wyrażenie zgody małżeńskiej jedynie w obecności 2 świadków zwykłych - gdy jest zagrożenie życia!

STOWARZYSZENIE KOŚCIELNE - to grupa osób, w której wierni świeccy i duchowni wspólnym wysiłkiem zmierzają do osiągnięcia jakiegoś celu religijnego. Członkiem stowarzyszenia może być tylko osoba, która należy do Kościoła. Stowarzyszenia podlegają władzy kościelnej, pierwszym zwierzchnikiem jest biskup diecezjalny, ale mogą być również podległe Konferencji Episkopatu. Przyjmowanie członków odbywać się może tylko zgodnie z prawem i statutami. Konieczność zatwierdzenia przez władzę kościelną. Do założenia wystarczą 3 osoby.

Cele stowarzyszenia:

• Rozwijanie doskonałości chrześcijańskiej,

• Wzbogacanie kultu publicznego,

• Rozwój nauki chrześcijańskiej,

• Podejmowanie działań charytatywnych,

• Ożywianie spraw doczesnych.

STOWARZYSZENIA WIERNYCH - dzielą się na publiczne (a te mogą być: powszechne, międzynarodowe, krajowe i diecezjalne) i prywatne.

WYKŁAD IV - 20 X 2012r.

……………………………

LEGACI PAPIESCY - pomocnicy papieża, jego przedstawiciele; w tym nuncjusz apostolski - pełne stosunki dyplomatyczne pomiędzy Państwem, a Stolicą Apostolską.

KURIA RZYMSKA- pomaga Papieżowi zarządzać całym Kościołem.

- to ciało/organ wykonawczy

- podział urzędów:

1. Sekretariat Stanu

2. Kongregacje

3. Urzędy

4. Sądy Papieskie - Trybunały

5. Komisje i Komitety

6. Papieskie Rady

7. Instytucje związane ze Stolicą Apostolską

SEKRETARIAT STANU - koordynuje działalność innych jednostek. Sekcje:

1) spraw ogólno kościelnych

2) spraw relacji z państwami

KONGREGACJE - centralne urzędy administracji kościelnej, załatwiają sprawy w imieniu papieża.

9 Kongregacji:

1. Kongregacja Nauki i Wiary

2. Kongregacja Kościołów Wschodnich

3. Kongregacja ds. Biskupów

4. Kongregacja ds. Duchowieństwa

5. Kongregacja Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego

6. Kongregacja ds. Ewangelizacji Narodów

7. Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów

8. Kongregacja ds. Wychowania Katolickiego

9. Kongregacja ds. Beatyfikacji i Kanonizacji

URZĘDY:

- prefektura domu apostolskiego

- prefektura ekonomicznych spraw SA
- centralny urząd statystyczny Kościoła

- biuro prasowe SA

SĄDY PAPIESKIE - TRYBUNAŁY:

Są 3:

1. Najwyższy Trybunał Sygnatury Apostolskiej

2. Trybunał Roty Rzymskiej

3. Penitencjaria Apostolska

KOMISJE I KOMITETY:

- Papieska Komisja ds. Kultury

- ds. Dialogu Międzynarodowego

- Biblijna

PAPIESKIE RADY:

1. Papieska Rada ds. Świeckich

2. Papieska Rada ds. Popierania Jedności Chrześcijan

3. Papieska Rada ds. Rodzin

4. Papieska Rada ds. Życia

5. Papieska Rada ds. Opieki Duszpasterskiej nad Migrantami i Podróżnymi

INSTYTUCJE ZWIĄZANE ZE STOLICĄ APOSTOLSKĄ:

- Wydawnictwo Stolicy Apostolskiej

- Radio Watykańskie

- Telewizja Watykańska

- Centrum Tłumaczenia Dokumentów

- Archiwum Watykańskie

- Muzeum Watykańskie

STRUKTURA WŁADZY KOŚCIELNEJ:

- na przykładzie Polski

1. Władza Kościoła krajowego - Konferencja Episkopatu Polski - najwyższa władza w kraju.

2. Kościoły lokalne (partykularne) - podstawową jednostką jest diecezja.

Kilka diecezji Metropolia

Diecezja dzieli się na parafie- na ich czele stoi proboszcz.

Kilka parafii tworzy DEKANAT (na jej czele stoi DZIEKAN)

Instytucje pomocnicze biskupowi:

• Synod diecezjalny

• Kuria diecezjalna

• Sądy diecezjalne

9

---