Wykład 24 marca 2012 roku
PSYCHOLOGIA
Czynniki oddziałujące na człowieka w społeczeństwie.
TRANSFORMACJA - dla jednych jest złożonym procesem społecznym powodującym zmianę systemową, której celem jest:
(szersze stanowisko)
1. wyjście z zapaści cywilizacyjnej
2. wejście na drogę wzrostu gospodarczego
3. osiągnięcie wysokiej jakości i efektywności gospodarowania
4. poprawa jakości życia
5. wzrost innowacyjności techniczno - technologicznej
6. pozbycie się kompleksów niegospodarnego społeczeństwa perfekcyjnego.
(węższe stanowisko) dla innych zakładamy cel główny transformacji to stworzenie tylko takiej formuły funkcjonowania gospodarki, w ramach których podmioty gospodarcze będą w stanie samodzielnie (aby wytrzymały konkurencję:
1. konkurować na rynku,
2. wdrażać, przeprowadzać i finansować inwestycje umożliwiające nie tylko przetrwanie ale rozwój firmy
3. rozwiązywać problemy wewnętrzne związane przede wszystkim z presją pracową załóg
4. działać w warunkach otwarcia rynku na konkurencję polską i zagraniczną oraz zniesienie systemu dotacji, ulg i preferencji.
MODELE ŁADU SPOŁECZNEGO - problemem wielce kontrowersyjnym jest także konkretny kształt przyszłych rozwiązań ustrojowych, opartych na gospodarce rynkowej oraz sposób dochodzenia do nich, a istniejące w tym zakresie poglądy są wyraźnie przeciwstawne. Natomiast poglądy na temat pożądanych form ładu społeczno-ekonomicznego można opisać za pomocą dwóch prostopadłych osi: jedna oś - ekonomia, druga oś - system wartości.
Pierwsza oś dotyczy ustroju ekonomicznego.
Na jednym biegunie lokują się przekonania:
1. prawo własności jest nienaruszalne (ja jestem właścicielem i wara od tego)
2. obrona wolnego rynku należy do podstawowych obowiązków państwa - państwo powinno czuwać nad wolnym rynkiem
3. nierówności ekonomiczne to stan naturalny (jednego stać na takiego Merca a inny kupuje auto za 5 tyś zł).
Na drugim biegunie znajdują się przekonania, że to właśnie państwo będzie chroniło podstawowe interesy socjalne obywateli. Po drugie nawet kosztem ograniczenia tak prawo własności jak i wolności ekonomicznej:
- po pierwsze - powinny się opierać na obywatelskim prawie i wolnościach
- po drugie - ponadnarodowych więziach ogólnoludzkich.
Natomiast inni centralną rolę w kreowaniu więzi międzyludzkich przypisują czynnikom narodowo-religijnym i przekazywanym przez nie tradycyjnym wartościom.
Rozbieżności.
W świetle dotychczasowych rozważań ideą organizującą przyszły kształt naszej gospodarki może być koncepcja oparta na ekonomicznej myśli neoliberalnej konserwatywnej (prawica) lub socjaldemokratycznej.
Sprawę dodatkowo komplikuje fakt, że te same zbiorowości społeczne raz popierają urządzenia rynkowe, a innym razem je zwalczają. W jednej bowiem sytuacji akceptujemy bardziej gospodarowanie, a w drugiej demokrację, a w jeszcze innej sytuacji bezpieczeństwo socjalne. Nastroje są takie, jakie są - huśtawka.
Przeto korzystne połączenie wzrostu gospodarczego z bezpieczeństwem socjalnym i demokracją niewątpliwie może liczyć na akceptację społeczną. Wypuszczane hasła: solidarne społeczeństwo, akceptacja społeczna, solidarna Polska.
Jeśli nie chcemy być skazani na dryf czy żywioł społeczny pod wpływem doraźnych rozwiązań to wtedy niezbędne jest określenie wizji długookresowych, zawierających odpowiedzi na następujące pytania:
- o kształt struktury społecznej,
- o kształtowania stosunków podziału,
- o sposób rozwiązania presji ludnościowej na płacę,
- o stosunek do roli państwa w dziedzinie polityki gospodarczej i społecznej.
Sprawą kluczową dla odpowiedzi na postawione pytania jest ocena tego, co już zaszło z zrealizowanym procesie transformacji ustrojowej.
Z dyskusji tej wynika, że dzisiaj nasze najważniejsze wyłaniające się problemy dotyczą zmiany stosunków własnościowych czyli prywatyzacji. W praktyce transformacja do systemu rynkowego wymaga przejęcia gospodarki przez podmioty działające według zasad rynku, a takimi podmiotami są przedsiębiorstwa prywatne.
Kontrowersje wokół prywatyzacji - przedmiotem burzliwych sporów stały się takie zagadnienia jak:
- czym jest prywatyzacja,
- jak należy do niej podchodzić,
- co można i należy prywatyzować, a czego prywatyzować nie należy,
- kto jest zwolennikiem a kto przeciwnikiem prywatyzacji,
- prywatyzacja wolniej czy szybciej.
Wyznaczniki:
- stosunek do przeszłości historycznej,
- stosunek do sąsiadów,
- stosunek do religii rzymsko-katolickiej.
Zasadnicze kontrowersje wokół prywatyzacji dotyczą nie tylko zmiany stosunków własnościowych ale rozumiane jest też jako:
1. odgórnie sterowana sprzedaż majątku pracujących,
2. transfer zasobów sektora publicznego do sektora prywatnego,
3. proces de etatyzacji gospodarki,
4. walka o nowy kształt struktury społecznej.
U podstaw prywatyzacji leży ogólne założenie, że przedsiębiorstwo prywatne w warunkach gospodarki rynkowej jest najlepszym gwarantem tak efektywności ekonomicznej jak i zabezpieczenia interesów konsumentów, dlatego też odejście państwa od funkcji właścicielskich w gospodarce jest traktowane jako szanse sprostania wymogom cywilizacyjnym i konkurencji międzynarodowej.
Cele prywatyzacji:
1. podniesienie efektywności gospodarowania przedsiębiorstw,
2. zmiana relacji rynkowych w zakresie konkurencji i monopolu,
3. zmiana motywacji pracowników na skutek przekształceń własnościowych,
4. maksymalizacja dochodu budżetu państwa ze sprzedaży przedsiębiorstw.
Bariery prywatyzacji
Prywatyzacja nie jest więc jednorazowym aktem, lecz procesem społecznym. Poglądy na temat prywatyzacji świadczą o tym, że jest bardzo słabo rozumiana, a o złożoności, o odmienności przebiegu prywatyzacji świadczą następujące dane:
W krajach Europy Zachodniej przedsiębiorstwa państwowe wytwarzały około 10 % wartości dodanej, a zatrudniały około 20 % ogółu zatrudnionych w Wielkiej Brytanii do 8 % w Niemczech. W Polsce natomiast przedsiębiorstwa państwowe wytwarzały 82 % wartości dodanej, a zatrudniały 72 % siły roboczej, np. rok 1989 był przełomowy.
Fluktuacja nastroju:
Trudno się dziwić, że nastroje społeczne związane z prywatyzacją przeżywają fluktuację nastroju.
W świetle badań CBOS-u z grudnia 1993r. prywatyzacja idzie w Polsce za prędko. W praktyce lewica po 4 latach idzie do władzy na drodze legalnej, a po klęsce AWS SLD otrzymuje tyle głosów jak PIS i PO razem wzięci. Rok 1993 apogeum przyrostu PNB - 7 % w skali roku. Te same badania wskazują, że badani częściej uważają, że prywatyzacja jest bardziej korzystna dla gospodarki niż nich osobiście. Oceniając z kolei efekty prywatyzacji stwierdzają, że po sprywatyzowaniu przedsiębiorstwa:
- poprawiły się: dyscyplina pracy, efektywność gospodarki, zarobki.
- pogorszyło się: pewność zatrudnienia, świadczenia socjalne, stosunki między kadrami a pracownikami.
Problem bezrobocia:
Związana dotychczas z prywatyzacją redukcja nadmiernego zatrudnienia postrzegana jest przez badanych jako główne zagrożenie, a znaczenie tego faktu podnosi świadomość narastania bezrobocia oraz trudności ze znalezieniem pracy w innych zakładach.
Sprawa jest tym bardziej skomplikowana, że jak wykazały badania przeprowadzone przez szereg lat to na 100 badanych osób popiera zwolnienia niewydajnych pracowników, ale równocześnie 90 % deklarowało, że to właśnie państwo powinno zapewnić pracę wszystkim chętnym. 86 % sądziło, że dochody powinny być zróżnicowane w zależności od kwalifikacji i wydajności, ale 68 % obarczało państwo obowiązkiem zniwelowania różnic w dochodach biednych i bogatych.
Przytoczone opinie to wyraz swego rodzaju kulturowego podglebia, w którym rodzi się polski kapitalizm. Mając je na uwadze należy stwierdzić, że mamy do czynienia z dwoma formami kapitalizmu, tj. kapitalizmem zorientowanym na grę rynkową i kapitalizmem zorientowanym instytucjonalnie.
MOTYWACJA
Motywacja odnosi się do przeżyć psychologicznych człowieka. Steruje naszymi czynnościami tak, aby działania nasze prowadziły do osiągnięcia określonego celu. Im silniejsza motywacja tym jesteśmy bardziej aktywni, tym większą wykazujemy uporczywość w dążeniu do pożądanego rezultatu. Jednakże silna motywacja powoduje liczne błędy, zahamowania i zmniejsza zakres dostępnych skojarzeń. Utrwala niejednokrotnie pewne niepożądane rozwiązania.
MOTYW - to stan psychiczny wywołany przez bodziec, który wyrażony jest przez potrzeby, dążenia, aspiracje, ambicje, instynkty, popędy.
Definicja motywacji - opisuje pewien stan. Wyścig trwa, wszyscy w nim jesteśmy, nikt nas nie zmusza biec i nikt nie motywuje nas bardziej. Każdy z nas musi znaleźć własną motywację, każdy biegnie na własne konto, ale też od każdego z nas zależy, gdzie dobiegniemy jako grupa.
Psychologiczne podejście do motywacji.
W psychologii motywację definiuje się jako proces psychicznej regulacji, który ukazuje kierunek ludzkich czynności oraz ilość energii, jaką człowiek jest w stanie poświęcić na realizację danego celu.
Cele dzielimy na:
1.Dodatnie - do osiągnięcia których zmierzamy, którym towarzyszy dodatnia motywacja, a człowiek działa nie dlatego, że się od niego wymaga, ale dlatego, że chce, ze sprawia mu to przyjemność, że odczuwa potrzebę działania w określonym kierunku i czynności wszelkie wykonuje z zapałem.
2.Ujemne - których należy unikać, są sprzeczne z pragnieniami i nie można się im poddać, ponieważ ich spełnienie może spowodować przykre następstwa. Jednakże czynności wykonywane wówczas wykonywane są niechętnie, pod przymusem, opornie, zostajemy do czegoś zmuszani.
W praktyce motywacja ma wpływ na czynności umysłowe i praktyczne człowieka, a motyw można traktować jako zasadę wyborów czy selekcji podejmowanych przez człowieka działań. Działania nasze zmierzają do przybliżenia się do upragnionego celu. Nie ma jednak w organizmie człowieka specjalnych komórek motywujących. Motywacja to po prostu abstrakcja, za pomocą której wybiera się te procesy w życiu, które ukierunkowują zachowanie na określony cel. Motywacja opisuje mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie oraz zakończenie działań. Motywacja pobudza organizm do większego wysiłku, którego celem jest określony cel. Mała motywacja lub jej brak spowoduje niski poziom wykonania zadania. Kiedy motywacja rośnie poprawia się również efektywność działania. Jednak tylko do pewnego momentu. W praktyce, jeśli motywacja jest zbyt wysoka następuje dezorganizacja działania. Jest to pierwsze prawo Jekersa-Jetsona. Drugie prawo Jekersa-Jetsona stwierdza, że w zadaniu łatwym największą sprawność osiąga się przy dużej motywacji. Przeciwnie do zadania tradycyjnego, gdzie dla uzyskania dobrego efektu motywacja powinna być mała.
MOTYWATORY
Jednym z najważniejszych jest pragnienie sukcesu, które odczuwa się w mniejszy lub większy sposób. Ludzie o silnym pragnieniu sukcesu są zdolni do większego ryzyka, poświęcają więcej siły na rozwiązanie zadań. Są w stanie pokonać opory wewnętrzne. Są wytrwali i zawsze wybierają działania zwiększające szanse osiągnięcia dobrego wyniku. Po prostu istnieje tzw. wewnętrzne przekonanie, że zrobiło się coś lepiej. Ważnym czynnikiem jest również pragnienie aprobaty ze strony innych. Pragnienie to pobudza do wysiłku, ale tylko wtedy, gdy jest ktoś kto ten wynik doceni.
Innym ważnym motywatorem jest pragnienie władzy, które występuje wtedy, gdy pojawia się chęć zaspokojenia własnej potrzeby nawet wbrew oporowi innych. Doświadczenia wykazały, że realna władza wielkości i mocy decyduje o wystąpieniu tej motywacji.
Psychologiczne czynniki, które rozbudzają motywację:
1.potrzeba odczuwania czegoś,
2. dostrzeganie czynnika, który może zaspokoić daną potrzebę,
3. przeświadczenie, że dana potrzeba jest możliwa do zaspokojenia,
4. nagroda i kara w psychologii motywacji.
W psychologii nagrodą jest wszystko to, co zostało osiągnięte na drodze własnego działania i co zaspokaja potrzeby. To może być również uniknięcie kary i zdobycie czegoś wartościowego. Natomiast nagroda pobudza motywację wtedy, gdy została zapowiedziana. W konsekwencji jednak otrzymanie nagrody na pewien czas zatrzymuje działanie pobudzanie motywacji. Nagroda w istocie stanowi źródło motywacji dodatnich, może mieć charakter wewnętrzny, gdy człowiek wykonuje jakąś czynność z zamiłowania lub gdy jest następstwem osiągniętego wyniku. Właściwie zastosowana nagroda wywołuje efekt pozytywy. Natomiast kara w psychologii nie jest czymś wymierzonym przez karo dawcę lecz zdarzeniem przynoszącym szkodę człowiekowi. Kara jest tez nieosiągnięcie spodziewanej nagrody, np. awansu. Zawiedzenie jest totalne. Zapowiedziana kara pobudza motywację. W systemie nagród i kar pracę wykonuje się według dwóch rożnych form, pojęć:
1.po to, aby odczuwać satysfakcję z wykonywania rzeczy pożytecznych - zrobienie czegoś wartościowego,
2. pracę wykonuje się z konieczności i pod przymusem w obawie o utratę środków do życia. Cechą charakterystyczną takiego podejścia jest niski poziom inicjatywy i wrogi stosunek do otoczenia.
Systemy nagród i kar mają wartości gratyfikacyjne. Stają się po prostu dla człowieka celami. Przybierają różne wartości w zależności od wielkości nagrody i trudności jej uzyskania.
Czynniki motywacji.
I. podział z punktu widzenia zakresu oddziaływania - NA EGZAMIN -
- wewnętrzne czynniki motywacji - to samoczynne bodźce, które sprawiają, że ludzie zachowują się w określony sposób i są nimi:
1. percepcja - indywidualny sposób postrzegania i uświadamiania sobie rzeczywistości oraz intensywności odczuwania wrażeń płynących z akceptacji lub negacji rzeczywistości,
2. poglądy i wartości - od nich zależy jakie człowiek stawia sobie cele, czy akceptuje cele zewnętrzne, jak podejmuje decyzje i jak komunikuje się z otoczeniem,
3. zainteresowania - od nich zależy stopień akceptacji pracy, intensywność zaangażowania i nastawienie na powodzenie,
4. uczucia - decydują o stosunku emocjonalnym do innych ludzi, o chęci i niechęci do współpracy, nastrojach i intensywności działania,
5. osobowość - decyduje o specyficznych sposobach przystosowania się jednostki do środowiska oraz wymagań stawianych przez organizację.
- zewnętrzne czynniki motywacji - to środki prowadzące do celu, które oddziałują bezpośrednio na zachowanie człowieka, natomiast słabną, gdy nie ma motywacji wewnętrznej, ponieważ każdy człowiek potrzebuje bodźców podtrzymujących. Zalicza się do nich: płacę, awans, pozycję w hierarchii zawodowej, poczucie bezpieczeństwa.
Podział z punktu widzenia firmy: płacowe i pozapłacowe.
Płaca jako środek motywacji.
Podstawą do kształtowania motywacji pracownika jest wynagrodzenie, jakie otrzymuje od swojej firmy.
Wyróżnia się pięć typów wynagrodzeń:
1.Materialna:płaca, premia, sprzęt, wyposażenie, dieta.
2. Polityczna: wpływ, władza, kontrola, odpowiedzialność, informacja, formułowanie celów, podział zasobów, kontakty z otoczeniem.
3. Techniczna: rozwiązywanie problemów, uczestnictwo w zespołach projektowych, pomiar efektów.
4. Społeczno-psychologiczna: tożsamość społeczna i osobista, uznanie, zaufanie, status, informacja, atrakcyjny i samodzielny czas pracy.
5. Związane z możliwościami samorealizacji - umożliwienie kształcenia i rozwoju.
Pozapłacowe czynniki motywacji.
Każda organizacja powinna posiadać system wypracowanych bodźców promujących nawzajem, a przykłady pozapłacowych czynników motywacji to: awans, zadowolenie z pracy, szkolenia i programy doskonalenia, partycypacja w zarządzaniu.
Teoria motywacji.
W praktyce wyróżnia się trzy grupy teorii motywacji: teoria treści, teoria procesu i teoria wzmocnienia.
TEORIA TREŚCI - co się motywuje, jakie potrzeby ludzkie próbuję zaspokoić, co zmusza ludzi do działania. Podkreśla się w nich znaczenie zrozumienia czynników wewnętrznych człowieka, powodujących że postępuje on w określony sposób. Zgodnie z tymi poglądami ludzie maja wewnętrzne potrzeby, a ich motywacja zmierza do redukcji lub spełnienia tych potrzeb. Zgodnie z założeniami przedstawiciele tej teorii to: Maslov Abraham, McGregor, Herzberg.
TEORIA PROCESU - koncentruje się na tym, jak się motywuje, określa w jaki sposób i przez jakie cele motywowane są poszczególne osoby. Podstawą teorii procesu motywacji jest pojęcie oczekiwań, tzn. czego dana osoba oczekuje w wyniku jej zachowań.
TEORIA WZMOCNIENIA - kładą nacisk na sposoby uczenia się zachowań, zajmują się tym, w jaki sposób skutki poprzedniego działania wpłyną na zachowania w przyszłości.
Środki motywacyjne - to narzędzia i instrumenty, dzięki którym można realizować proces motywowania. Najczęściej wyodrębnia się je w następujące grupy:
- środki przymusu,
- zachęty,
- perswazji.
Środki przymusu - zakładają podporządkowanie zachowań pracowniczych interesom i woli motywującego, w praktyce opierają się na strachu i karze. Stosowane są formy rozkazu, nakazu, zakazu, polecenia i zalecenia w oparciu o ustawowe normy instrukcyjne oraz inne uregulowania. Stosowane są najczęściej i przynoszą spodziewany efekt w sytuacji zagrożenia i w sytuacjach wymagających szybkiego działania. Nie pozostawiają one miejsca na interesy i oczekiwania pracowników.
Środki zachęty - przyjmują formę wzmocnienia, pobudzenia systemowego oraz pobudzenia doraźnego. Mają charakter działania długotrwałego, należącego do najczęściej stosowanych w procesie motywacyjnym. Nagrody materialne i niematerialne oraz specyficzny układ kar oferowanych za określone zachowanie wzbudzają zainteresowanie pracą i skłaniają do aktywności. Wśród środków zachęty można wymienić sposoby podziału zadań i ich rozliczanie, płace, premie, nagrody, rożne świadczenia, przywileje oraz komfort psychiczny i fizyczny. W odróżnieniu od poprzednich środków motywacji pozostawiają pracownikom pewien margines swobody, który pozwala im decydować co do akceptacji nagrody i związanego z nią zachowania.
Środki perswazji - odwołują się do motywacji wewnętrznych. Ma charakter emocjonalny lub racjonalny, wiąże się ona ze zmianą postaw, odczuć, nawyków i przyczajeń. Jest zazwyczaj środkiem dopełniającym inne narzędzia motywowania. Zakłada partnerstwo kierującego i podwładnego. Cele i zadania są uwzględniane, a nie narzucane z góry. Rola perswazji rośnie wraz ze wzrostem wykształcenia i kwalifikacji pracowników oraz ze wzrostem potrzeby uczestnictwa w procesie decyzyjnym.
Kryterium wyboru środka lub środków motywacyjnych powinna być zawsze skuteczność oddziaływania motywacyjnego.
TEORIA TREŚCI - NA EGAZMIN
Teoria treści Abrahama Maslova - Maslov to twórca najbardziej popularnej i inspirującej teorii potrzeb. Jej założeniem jest, że system potrzeb jest zhierarchizowany, a zaspokojenie niższych potrzeb warunkuje zaspokojenie potrzeb wyższych - tzw. zasada hierarchii względnej. Maslov zdefiniował pić podstawowych poziomów piramidy potrzeb:
1.potrzeby fizjologiczne - głód, pragnienie, sen, potrzeby seksualne, macierzyństwa. Od ich zaspokojenia uzależnione jest prawidłowe funkcjonowanie organizm u ludzkiego.
2. potrzeby bezpieczeństwa - w szczególności pewności, stałości, zależności, opieki, wolności od strachu i lęku, porządku, a także pewności pracy i otrzymania zarobku. Zwiększają się one z dążeniem każdego człowieka do bezpieczeństwa osobistego i socjalnego.
3. potrzeby społeczne - przynależności, miłości, czułości, współpracy, przyjaźni, przynależności do grupy życzliwości w kontaktach z innymi.
4. potrzeby statusu - uznania i szacunku, osiągnięć, prestiżu , władzy, siły, kompetencji i poważania u innych. Od ich zaspokojenia zależy poczucie wartości człowieka, jego pewności siebie i poczucie własnej godności.
5. potrzeby samorealizacji - realizacji własnych talentów, zdolności, umiejętności a także poszerzenie kręgu swoich zainteresowań i możliwości.
Poza wymienionymi potrzebami Maslov wyróżnił jeszcze dwa typy potrzeb, które nie są zauważalne u wszystkich ludzi, są to:
- potrzeba wiedzy (rozumienia i ciekawości),
- potrzeby estetyczno-kulturowe .
Twórca teorii uważa, że niemożliwie jest pełne zaspokojenie potrzeb przez człowieka, ponieważ jego rozwój jest nieograniczony.
Potrzeba samotransedencji - została dołożona do piramidy potrzeb pod koniec życia. Rozumiał ją jako potrzebę wyjścia poza własne „ja” i życie poza wartościami ukierunkowanymi. Wydaje się, że potrzeba ta może być realizowana np. w religii, polityce wolontariacie.
Kolejna istotną koncepcją, należącą do grupy teorii treści motywacji jest teoria XiY McGregora. Uzależnia ona sposób motywacji ludzi do pracy przez kierowników od cech osobowych pracowników.
Punkt widzenia X
1.ludzie niechętnie pracują, jeśli tylko mogą unikają pracy.
2. ludzi trzeba zmuszać lub przekupić do wysiłku.
3. ludzie raczej wolą, aby nimi kierowano i unikają odpowiedzialności.
4. ludzi motywują głównie pieniądze i lęk przed utratą poczucia bezpieczeństwa.
5. większość ludzi nie wykazuje twórczych umiejętności z wyjątkiem przypadku, gdy chodzi o wymyślanie sposobu ominięcia przepisów ustalonych przez kierownictwo.
Punkt widzenia Y
1.praca jest konieczna do rozwoju psychicznego człowieka, ludzie pragną interesować się swoją pracą i w odpowiednich warunkach sprawia im ona przyjemność.
2. ludzie dążą do realizacji przyjętego celu.
3. w odpowiednich warunkach ludzie pragną odpowiedzialności i dążą do niej, a samodyscyplina jest skuteczniejsza i może być surowsza od dyscypliny narzuconej.
4. w odpowiednich warunkach pragnienie wykorzystania własnego potencjału motywuje ludzi.
5. umiejętności twórcze i pomysłowość występują powszechnie, ale są w poważnym stopniu niewykorzystane.
Dwuczynnikowa teoria HArzberga
I-sza grupa czynników - higieny psychicznej
II-ga grupa czynników - motywujące.
Czynniki higieny psychicznej: przykład, opis
1. polityka i administracja firmy, dostępność jasno sformułowanej polityki , stopień
zbiurokratyzowania, jasność komunikacji, sprawność
organizacyjna
2. nadzór, dostęp do szefa, jego umiejętności i osobowość
3. stosunki międzyludzkie, stosunki z przełożonymi, kolegami, podwładnymi oraz
jakość życia towarzyskiego w pracy
4. wynagrodzenie całość wynagrodzenia w tym płaca z wszystkimi dodatkami,
łącznie z samochodem służbowym,
5. pozycja pozycja czy ranga w porównaniu z innymi osobami, której
symbolem jest tytuł służbowy, parking, samochód, rozmiary i
wyposażenie gabinetu
6. pewność pracy brak zagrożenia utraty stanowiska i pracy w ogóle
7. życie osobiste wpływ pracy na życie rodzinne, np. stres, długie godziny pracy,
czy konieczność przeprowadzki w zw. z pracą
8. warunki pracy fizyczne środowisko pracy i stopień w jakim powoduje złe
samopoczucie