„Jesteśmy inni - jesteśmy równi”

Program dotyczący dyskryminacji, przemocy ze względu na płeć i jej przeciwdziałanie.

Joanna Bartkowska

Informacje wstępne:

Wincenty Okoń w Słowniku Pedagogicznym definiuje profilaktykę jako "ogół działań zapobiegawczych niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu się ludzi".  Profilaktyka wychowawcza jest systemem działań racjonalnych, zapobiegających występowaniu i rozpowszechnianiu się zjawisk patologii społecznej, określanych jako niedostosowanie czy wykolejenie społeczne młodzieży.

Już od dzieciństwa chłopcy i dziewczynki posługują się stereotypami płciowymi. Stereotypy płciowe są uproszczonymi opisami „męskiego mężczyzny” i „kobiecej kobiety”, podzielanymi przez ogół społeczeństwa i powstającymi w efekcie wychowania i socjalizacji w tym społeczeństwie. Wiele stereotypów płci funkcjonuje jako normy społeczne. Oznacza to, że stereotypowe sądy wyznaczają atrybuty, które uważa się za pożądane dla każdej z płci. Program ma na celu ukazanie odmienności płci, a nie uwydatnianie różnych stereotypowych cech charakteru przypisywanych kobiecie i mężczyźnie.

Adresaci:

Uczniowie klasy I-III gimnazjum.

Miejsce realizacji:

Klasa szkolna w czasie zajęć godziny wychowawczej.

Cel główny:

• Kształtowanie akceptacji tożsamości wynikającej z płci człowieka

Cele szczegółowe:

• Pokazanie, w jaki sposób stereotypy i inne, często nieuświadamiane, założenia kierują naszym zachowaniem

• poznanie mechanizmów warunkujących nietolerancję

• pogłębianie wiedzy na temat szkodliwego działania stereotypów

• kształtowanie umiejętności wyrażania własnego zdania oraz wczuwania się w potrzeby i uczucia innych ludzi

Formy pracy:

- Zajęcia mają formę warsztatową. Klasa do niektórych ćwiczeń dzielona jest na grupy kilkuosobowe, ale są też zadania wymagające indywidualnych przemyśleń i działań.

Treści zajęć:

TEMAT	PORUSZONE TREŚCI
1. Czym jest tolerancja? - „Siła moich słów”	- tolerancja - uprzedzenia - stereotyp - komunikacja
2. Różnimy się - odmienność płci	- cechy biologiczne płci - cechy psychiczne płci - „kobieca kobieta”, „męski mężczyzna”, „męska kobieta”, „kobiecy mężczyzna”.
3. Etykietki - stereotypy	- dyskryminacja - seksizm - asertywność - wpływowość
4. Gdybym był/ była…	- samoświadomość - wartości - wiara w siebie - tolerancja
5. Media a moje poglądy Ewaluacja	- podsumowanie pojęć - współczesność a tradycja - ocena zajęć

Zajęcia 1

Temat: Czym jest tolerancja? - „Siła moich słów”.

Cele:

- Kształtowanie pojęć: stereotyp, uprzedzenie, dyskryminacja, tolerancja

- Rozróżnienie postawy tolerancyjnej i nietolerancyjnej - ocena własnych postaw

- Kształtowanie potrzeb bycia tolerancyjnym i znaczenie różnorodności w życiu społecznym

Pomoce: kartki z wypisanymi skojarzeniami

Forma: burza mózgów, indywidualna, dyskusja, rozmowa w parach

Przebieg:

1. Ustawiamy ławki w półkole.

2. Przywitanie uczniów i przedstawienie tematyki zajęć. Należy uprzedzić (np. przez sporządzenie kontraktu), że w trakcie poruszanych tematów nie oceniamy osób, a jedynie dyskutujemy o poglądach.

3. Nauczyciel pisze na tablicy pojęcie „tolerancja”. Uczniowie w „burzy mózgów” wymieniają, co kojarzy im się z tym pojęciem. Rozwinięcie pojęć „uprzedzenie” i „stereotyp”.

4. Uczestnicy wypisują skojarzenia dotyczące osób posiadających określone cechy, czy

reprezentujących różne kategorie społeczne.

Ludzie starzy są……………………………………………………………………..

Kobiety są…………………………………………………………………………...

Mężczyźni są………………………………………………………………………..

Niemcy są…………………………………………………………………………...

Polacy są…………………………………………………………………………….

Osoba, która nie chce mieć dziecka jest…………………………………………….

Otyli ludzie są……………………………………………………………………….

Ludzie urodzeni w bogatych rodzinach są…………………………………………..

Osoby, które wybierają życie w pojedynkę są………………………………………

5. Nauczyciel zadaje pytania odnośnie zadania:

Czy było to trudne zadanie?

Dlaczego takie zadanie nie sprawia nam trudności?

Co to znaczy myśleć stereotypowo?

Co to jest stereotyp?

Jakich kategorii społecznych, jakich osób mogą dotyczyć stereotypy?

Dlaczego posługujemy się stereotypami? Zalety i wady stereotypowego myślenia.

Czy stereotyp zawsze jest negatywny? Odwołując się do wykonanego zadania uczniowie podają przykłady stereotypów negatywnych i pozytywnych.

6. Następnie uczniowie wypowiadają się jak może wyglądać komunikacja, gdy człowiek jest uprzedzony. Dobierają się w pary. Jedna osoba z pary przeszkadza, nie słucha, bagatelizuje rozmówce. Zmiana ról. Uczniowie wypowiadają się jak czuli się w swojej roli i czy takie zachowania mogą spotykać osoby dyskryminowane?

7. Zakończenie zajęć.

Zajęcia 2

Temat: Różnimy się - odmienność płci.

Cele:

- określenie cech charakteryzujących męskość i kobiecość

- analizowanie i porównywanie określeń męskości i kobiecości na różnych poziomach: osobistym, ogólnie przyjętym, naukowym

- uzasadnienie własnego systemu wartościowania cech typowych dla męskości i kobiecości

- przedstawienie własnego ideału odzwierciedlającego idealne zestawienie cech męskich lub kobiecych

- kształtowanie własnego modelu cech i zachowań

Pomoce: duże arkusze papieru, markery, kartki z wypisanym zadaniem

Forma: dyskusja, praca w grupach, indywidualna

Przebieg:

1. Nauczyciel prosi młodzież, by podzieliła się na dwie grupy według płci. Każdej z grup przydziela jedną osobę prowadzącą. Pyta uczestników i uczestniczki jak się czują, będąc podzielonymi w ten sposób. Należy poświęcić trochę czasu wypytując o słowo „płeć”

- Co to dla ciebie znaczy?

- Czy to jest zbyt ograniczające? Zbyt restrykcyjne?

Wspólne ustalenie co oznacza to słowo.

2. Nauczyciel poprosi grupy by pomyślały o przekazach (bezpośrednich i pośrednich) jakie otrzymały - i wciąż otrzymują - o tym co znaczy być dziewczynką/kobietą czy chłopcem/mężczyzną.

3. Dwoje chętnych uczniów rysuje na tablicy schematyczny rysunek postaci mężczyzny i kobiety.

4. Nauczyciel wspomina krótko o różnicach biologicznych obu płci i o różnicach w budowie i wielkości mózgu kobiecego i męskiego, które pojawiają się już w życiu płodowym człowieka. Różnice w budowie mózgów powodują, że kobiety i mężczyźni mają inne zdolności i predyspozycje, pojawiające sie w ich dorosłym życiu.

5. Na tej podstawie prosi młodzież o zapisanie na arkuszach papieru haseł: „Prawdziwy mężczyzna” - grupy dziewcząt, „Prawdziwa kobieta” - grupy chłopców. Następnie o wypisanie cech, które lubią, szanują oraz takich które mniej im odpowiadają.

6. Uczennice czytają to co zamieściła grupa chłopców i odwrotnie. Dyskutują o tym z czym się nie zgadzają. Czy występują takie cechy, które są po obu stronach? Jeśli nie to nauczyciel proponuje znalezienie takich cech. Z jakimi reakcjami społecznymi mogą spotkać się osoby, których cechy i zachowania odbiegają od stereotypów („męska kobieta”, „kobiecy mężczyzna”?

7. Uczestnicy otrzymują karteczki i mają dokończyć następujące zdania, nie zastanawiając się zbyt długo i odwołując się do pierwszych skojarzeń.

Kobieta jest…………………………………………

Kobieta powinna być………………………………

Mężczyzna jest…………………………………….

Mężczyzna powinien być………………………….

8. Nauczyciel pyta co sprawiło im największy problem?

Czy widzą w swoich poglądach stereotypy?

9. Zakończenie zajęć.

Zajęcia 3

Temat: Etykietki - stereotypy.

Cele:

- Zwiększenie wśród uczniów i uczennic świadomości istnienia nierówności płci,

- Uwrażliwienie na istnienie stereotypów płci

- Wzmacnianie wrażliwości na tematykę równości płci

Pomoce: dwa pudełka, kartki, koperty, kartki z etykietami

Forma: indywidualna, zbiorowa, dyskusja

Przebieg:

1. Uczniowie po wejściu do sali wrzucają do pudełka swoje przekonania i postawy do tematu „etykiety” wobec innych osób. Nauczyciel zapewnia, że będą tam bezpieczne i nienaruszone, a przy wyjściu każdy może wziąć je ze sobą powrotem.

2. Po wrzuceniu, uczniowie jeszcze raz zapisują swoje przekonania lecz teraz o tym jak uważają, że są sami postrzegani przez otoczenie. Wkładają je do koperty, zaklejają i zaznaczają w charakterystyczny sposób. Nauczyciel mówi, że w ten sposób ich obawy zostały zamknięte, a to pozwoli lepiej otworzyć się na innych.

3. Część uczestników otrzymuje etykiety z cechami lub rolami, które determinują zachowania wobec nich reszty grupy (mają je na plecach). Uczestnicy z etykietami mają odgadnąć kim są na podstawie sposobu traktowania ich przez innych.

Przykładowe etykiety:

Jestem głupią blondynką

Jestem ekspertem

Jestem szefem

Jestem nieśmiała

Jestem gejem

Jestem staruszką / staruszkiem

Jestem chory psychicznie

Jestem niepełnosprawny

Jestem tu jedynym Murzynem

Jestem alkoholikiem

4. Następnie nauczyciel pyta czy uczniowie znają jakieś etykiety, które „nakleja” się kobietom, a które mężczyznom, np. mężczyzna jeździ lepiej samochodem, a kobieta zajmuje dziećmi?

Skąd je znają? Czy społeczeństwo im je narzuca, sugeruje?

Czy mają na ich temat inne zdanie?

Przybliżenie pojęcia „seksizm”.

5. Do kolejnego zadania nauczyciel dzieli tablicę na dwie części i zapisuje kobieta/mężczyzna. Uczniowie zapisują zawody, które uważają za „męskie” i „kobiece”.

Czy widzą jakąś zależność

Jakie cechy możemy przypisać „kobiecym”, a jakie „męskim” zawodom?

Czy coś się zmienia w społeczeństwie?

Jak sami oceniają kobiety w „męskich” zawodach i odwrotnie?

Czy potrzebna jest do tego odwaga?

6. Zakończenie zajęć.

Zajęcia 4

Temat: Gdybym był/ była…

Cele:

- Uświadomienie sobie przez uczniów różnych oczekiwań i wymagań stawianych kobietom i mężczyznom

- Kształtowanie zrozumienia, że bycie kobietą i mężczyzną niesie ze sobą zarówno przywileje i utrudnienia

Pomoce: kartki z kategoriami,

Forma: indywidualna, dyskusja, zbiorowa

Przebieg:

1. Nauczyciel prosi, aby uczniowie zastanowili się nad zagadnieniami:

Gdybym był kobietą, mógłbym… / Gdybym była mężczyzną, mogłabym…. Uczniowie rozmawiają najpierw między sobą w niewielkich grupach na ten temat, a następnie wobec całej klasy.

2. Kolejne ćwiczenie polega na tym, by do każdej kategorii wymienić kilka zachowań, które tradycyjnie są przypisane kobiecie albo mężczyźnie.

Mężczyźni i chłopcy mogą:
1.
2.
3.
Mężczyźni i chłopcy powinni:
1.
2.
3.
Mężczyźni i chłopcy nie mogą:
1.
2.
3.

Kobiety i dziewczyny mogą :
1.
2.
3.
Kobiety i dziewczyny powinny:
1.
2.
3.
Kobiety i dziewczyny nie mogą:
1.
2.
3.

3. Ostatnim zadaniem jest umieszczenie na plecach każdego ucznia kartki papieru. Uczniowie zapisują sobie nawzajem przyjazne cechy, zarówno osobowości jak i wyglądu, lecz nie wiedzą kto jest ich autorem.

4. Dyskusja na temat odczuć po ćwiczeniu.

Czy czyjaś opinia zaskoczyła? Pozytywnie lub negatywnie.

5. Podsumowanie zajęć.

Zajęcia 5

Temat: Media a moje poglądy.

Cele:

- Refleksja nad stereotypami związanymi z płcią

- Wzmacnianie wrażliwości na tematykę równości płci

Pomoce: czasopisma, duże arkusze papieru, markery

Forma: dyskusja, praca w grupach

Przebieg:

1. Uczniowie otrzymują różnego rodzaju czasopisma. Dyskusja na temat stereotypów w mediach.

2. Uczniowie dzielą się na dwie grupy. Jedna wypisuje negatywny obraz kobiet w prasie, telewizji, druga negatywny obraz mężczyzn. Porównanie wyników.

Co występuje częściej?

Czy łatwiej jest znaleźć negatywny obraz kobiet czy mężczyzn?

3. Uczestnicy dzielą się na 5-6 osobowe grupy. Na dużych arkuszach papieru tworzą reklamę, hasło, slogan, obraz, komiks (forma jest zupełnie dowolna) pod tytułem „Jak przeciwdziałać dyskryminacji ze względu na pleć?”

4. Prezentacja swojej reklamy.

5. Wystawę prac uczniów można wywiesić również na korytarzach, by zaprezentować je innym uczniom i nauczycielom.

6. Ewaluacja.

Ankieta ewaluacyjna dla uczniów.

---