Zagadnienia na kolokwium z Edukacji równościowej:

Wyjaśnij pojęcia:

• Płeć biologiczna, płeć społeczno-kulturowa (psychologiczna), socjalizacja płciowa, psychologiczna androgynia (wg. Sandry Bem), schematy płci (S. Bem), elementy socjalizacji męskiej i kobiecej (umieć wskazać przykłady), performatywny charakter kształtowania płci (wg. J. Butler), patriarchat, androcentryzm, stereotyp, dyskryminacja i jej rodzaje (pośrednia i bezpośrednia, umieć wskazać przykłady), seksizm, emancypacja, lepka podłoga, szklane ruchome schody, szklane ściany, formy dyskryminacji kobiet na rynku pracy, uzyskanie przez kobiety praw wyborczych w Polsce (podać rok), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (rok przyjęcia, wymienić kilka najważniejszych zapisów dotyczących równouprawnienia kobiet i mężczyzn), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (zapisy równościowe dotyczące kobiet i mężczyzn), sposoby zapobiegania przemocy wobec kobiet, „kobieca” szkoła podstawowa i „męska” bądź „męskocentryczna” szkoła średnia, koedukacja a edukacja jednopłciowa - argumenty za i przeciw (na podstawie omawianego tekstu przedstawić kilka zmiennych, np. osiągnięcia chłopców i dziewcząt w przedmiotach ścisłych, samoocena dziewcząt, stosunek dziewcząt do edukacji jednopłciowej, stereotypizacja płciowa, seksizm, świadomość rodzajowa nauczycieli).

1. Płeć biologiczna- Termin płeć biologiczna (ang. sex) odnosi się do różnic anatomicznych wynikających z dymorfizmu płciowego. Różnice te obejmują funkcje reprodukcyjne, hormonalne, anatomiczne - zdeterminowane biologicznie i niezależne od czynników społecznych.

2. płeć społeczno-kulturowa (psychologiczna)- za WHO "stworzone przez społeczeństwo role, zachowania, aktywności i atrybuty jakie dane społeczeństwo uznaje za odpowiednie dla mężczyzn i kobiet"

3. socjalizacja płciowa-Stanowi ona zbiór norm i praktyk mających na celu wykształcenie w jednostce konkretnego zestawu cech płciowych - socjalizacja płciowa jest treningiem, jakiemu jednostka poddana jest przez cały okres dorastania oraz dojrzewania we wszystkich sferach życia, dzięki którym uzyskuje określoną płeć społeczno-kulturową.

4. psychologiczna androgynia- Badania psychologiczne nad androgynią psychologiczną zapoczątkowała Sandra Bem. Opracowała inwentarz ról płciowych - BSRI (polskie nowe narzędzie[1] stworzone na bazie teoretycznej Sandry Bem to IPP Alicji Kuczyńskiej), wyłaniający osoby o różnym stopniu typizacji płciowej:

osoby androgyniczne - osiągające wysokie wyniki w obu skalach: męskości i kobiecości

osoby stypizowane płciowo zgodnie z płcią biologiczną - kobiece kobiety i męscy mężczyźni

jednostki stypizowane "na krzyż" - męskie kobiety i kobiecy mężczyźni

jednostki niezróżnicowane - o niskich wynikach na obu skalach

5. schematy płci (S. Bem)-struktura poznawcza służąca do organizowania informacji odnoszących się do własnej płci . Przyswojony przez dziecko schemat chłopca lub dziewczynki sprawia, że wybiera ono jedynie te formy aktywności, które są zgodne z tym schematem . W swojej teorii Sandra Bem wyróżniła dwie grupy osób: osoby schematyczne i aschematyczne . Osoby schematyczne to:

• Osoby określone seksualnie (kobiece kobiety, męscy mężczyźni)

• Osoby krzyżowo określone seksualnie (męskie kobiety i kobiecy mężczyźni)

Natomiast osoby aschematyczne to:

• Osoby nieokreślone seksualnie, posiadające na niskim poziomie ukształtowane cechy uznawane w danej kulturze za typowo męskie oraz typowo kobiece

• Osoby androgyniczne, które w dużym stopniu posiadają zarówno cechy typowo męskie, jak i typowo kobiece

‎6. elementy socjalizacji męskiej i kobiecej (przykłady)- kolor niebieski dla chłopców, różowy dla dziewczynek, wzorce i schematy w rodzinie, męskie i damskie zawody, kierunki studiów

7. performatywny charakter kształtowania płci (wg. J. Butler)-Judith Butler, zwraca uwagę na performatywny charakter kształtowania płciowej indywidualizacji. Zdaniem tej autorki zachowania i nawyki płciowe są przez jednostkę odgrywane przez całe życie, oczywiście z większą intensywnością w młodości niż później. Butler zauważa, że niemal każda kierowana do jednostki wypowiedź, prawie każde jej zachowanie i działanie zawierają elementy kształtujące tożsamość płciową. Innymi słowy, na setki albo nawet tysiące sposobów dziennie jesteśmy „upewniani” w naszej płci. Choć wydaje się, że „każdy ma jakąś płeć”, historia zna przypadki osób posiadających cechy obu płci biologicznych - jednostki androgyniczne. Osoby takie są dla Butler i kilku innych badaczy płci dowodem na to, że w istocie nie istnieje jednoznaczny, bipolarny podział płciowy.

8. Patriarchat - pojęcie socjologiczne oznaczające dominację w stosunkach rodzinnych i społecznych mężczyzny, będącego głową rodziny.

Najważniejszymi założeniami patriarchalizmu społecznego są:

rozróżnienie pozycji kobiet, dzieci i nieżonatych mężczyzn, od pozycji ojca rodziny, pod którego są oni opieką,

uprzywilejowanie społeczne dorosłego mężczyzny, który jest głową rodziny (nie musi to oznaczać niższego statusu kobiety, oznacza jednak, że to mężczyzna reprezentuje dom oraz może reprezentować lokalną społeczność),

obowiązek zapewnienia środków materialnych i bezpieczeństwa najbliższym krewnym, spoczywający na głowie rodziny.

9. androcentryzm- (gr. aner - "mężczyzna") - skoncentrowanie na mężczyźnie, które - według feminizmu - jest cechą kultury patriarchalnej, w której mężczyźni i ich zachowania pełnią rolę źródła norm; przypisanie ogólnej normatywności wypowiedziom na temat "człowieka" wynikającym z męskiego obszaru doświadczenia.

10. stereotyp-pogląd uproszczony, pozbawiony racjonalnego uzasadnienia, przekazywany w ramach tradycji czy obyczaju, przeważnie artykułowany w mowie potocznej, często w formie nieuzasadnionego uogólnienia. Większość stereotypów dotyczy rozmaitych grup społecznych oraz narodowości, na przykład: kobiet, osób niepełnosprawnych, osób starszych, mieszkańców krajów sąsiadujących (dla Polski będą to Rosjanie, Niemcy i - rzadziej - Czesi); Żydów, kolorowych (zwłaszcza „Czarnych”, ale również Azjatów, Indian i in.). Stereotyp to jednostronny, upraszczający, wyidealizowany obraz własnej grupy oraz równie jednostronna, upraszczająca i negatywna wizja innych grup lub zbiorowości.

‎11. dyskryminacja i jej rodzaje - często występująca forma wykluczenia społecznego, objawiająca się poprzez traktowanie danej osoby mniej przychylnie, niż innej w porównywalnej sytuacji ze względu na jakąś cechę (np. płeć, tożsamość seksualna, wiek, niepełnosprawność, religia lub przekonania czy pochodzenie etniczne lub rasowe).

Objawy dyskryminacji mogą przybrać formę:

Dyskryminacja bezpośrednia, tzn. osoba traktowana jest mniej przychylnie niż traktuje się lub traktowano by inną osobę w porównywalnej sytuacji wyłącznie z powodu "odmienności" (np. różnica płacowa kobiet i mężczyzn na tym samym stanowisku pracy, jeżeli wydajność ich pracy jest porównywalna);

Dyskryminacja pośrednia, czyli występująca w przypadku, gdy pozornie neutralne warunki, kryteria lub praktyki stosowane są na równi wobec wszystkich, lecz w sposób szczególny dotykają konkretną grupę społeczną (np. brak rozwiązań prawnych dotyczących statusu par jednopłciowych). Pojęcie dyskryminacji pośredniej w wielu przypadkach stanowi uzasadnienie uprzywilejowania danej grupy.

12. seksizm- pogląd, że kobiety i mężczyźni nie są sobie równi lub że nie powinni posiadać równych praw. Zazwyczaj sprowadza się do "wiary w wyższość mężczyzn i wynikających z niej dyskryminujących zachowań wobec kobiet. Chociaż, z uwagi na źródło słów, "W podstawowym znaczeniu, »seksizm« oznacza nieuczciwą dyskryminację z powodu płci, "w bardziej precyzyjnym i konkretnym znaczeniu »seksizm« odnosi się do historycznej i globalnie powszechnej formy dyskryminacji kobiet". Często oznacza przekonanie, że mężczyźni są lepsi od kobiet i zasługują na to, by sprawować nad kobietami kontrolę.

13. emancyp

14.lepka podłoga- trwałe przylepienie do stanowiska z najniższego poziomu dochodów i prestiżu, bez możliwości awansu. Zjawisko to dotyczy przede wszystkim kobiet pracujących w sfeminizowanych zawodach (sprzątaczka, pomoc domowa, personel biurowy, pielęgniarka, także nauczycielka).

15. szklane ruchome schody-określenie oznaczające uprzywilejowaną sytuację mężczyzn pracujących w zawodach tradycyjnie uważanych za kobiece, pozwalającą na łatwiejszy awans na wyższe stanowiska. Przeciwieństwo szklanego sufitu.

16. szklane ściany - (nie sufit, choć takie pojęcie istnieje!) utrudniony awans z funkcji pomocniczych na kierownicze, gdyż pracownicy tego typu nie posiadają doświadczenia potrzebnego na wyższych stanowiskach; dot. kobiet zatrudnionych w dziedzinach o ubogiej perspektywie awansu

17. formy dyskryminacji kobiet na rynku pracy- niezręczne i dyskryminujące pytania podczas rozmowy kwalifikacyjnej, wynagrodzenie niższe niż mężczyzn, trudny powrót po urlopach macierzyńskich i wychowawczych, wiek, ograniczone możliwości awansu.

18. uzyskanie przez kobiety praw wyborczych w Polsce- W Polsce kobiety uzyskały prawa wyborcze po odzyskaniu suwerenności w 1918, tj. 28 listopada 1918 roku dekretem Tymczasowego Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. Dekret Naczelnika Państwa o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego stanowił, iż "Wyborcą do Sejmu jest każdy obywatel Państwa bez różnicy płci" oraz "Wybieralni do Sejmu są wszyscy obywatele (lki) państwa posiadający czynne prawo wyborcze"; postanowienia te zostały utrzymane przez konstytucję marcową.

Emancypacja kobiet - zwiększenie udziału kobiet w życiu publicznym, zapewnienie im dostępu do szkół średnich i wyższych, poszerzenie ich aktywności zawodowej.

Emancypacja (łac. emancipatio uwolnienie spod władzy manus, dosł. wypuszczenie z rąk) - zwolnienie z podległości władzy ojcowskiej, czynność prawna odwrotna do mancypacji. Wprawie rzymskim jeden ze sposobów wygaśnięcia władzy ojcowskiej na osobach

Sposoby zapobiegania przemocy wobec kobiet

• społeczne zrównanie kobiet i mężczyzn

• edukacja równościowa, bądź praw kobiet, praw człowieka

• wykształcenie u dziewcząt postaw asertywności i świadomości własnych praw

• lekcje wychowawcze, przygotowania do życia w rodzinie - tematyka dot. niechcianych flirtów i napastowania

3

---