ŚREDNIOWIECZE

Ramy czasowe -476 upadek państwa zachodnio - rzymskiego-1492 -odkrycie Ameryki ; W Polsce od 996 Chrzest Polski -1450 odkrycie druku przez Gutenberga Podział ś. Wczesne V - X , ś. Rozkwit XI - XII , ś. Schyłek XIV - XV.

Cechy epoki

• Uniwersalizm - czyli „jednolitość” epoki polegała na tym, że państwa Europy były podporządkowane jednej władzy kościelnej i świeckiej. W całej Europie dominował kościół, wszystkie państwa uznawały zwierzchnictwo papieża. Z kolei władzę świecką sprawował cesarz - władcę Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Językiem państw Europejskich była łacina. (Europa była uniwersalną całością stąd cecha uniwersalizm).

• Teocentryzm - w centrum świata umieszczała Boga, ludzie uznawali wyższość dóbr duchowych nad doczesnymi, dominowała myśl o życiu pośmiertnym.

• Anonimowość - autorzy nie ujawniali swojego nazwiska, wartość dzieła autor natomiast skromnie usuwał się w cień)

• Dwujęzyczność - łaciny i języków narodowych. Językiem uniwersalnym była „łacina”, istotne dzieła były po łacinie. Zamiłowanie do liczb, znaków i symboli oraz magii w średniowieczu. Zjawiska przyrody odczytywano jako boskie znaki.

• Dualizm - ludzie śred. Dzielili świat i wartości na dwie kategorie - dobro i zło, niebo i piekło, zbawienie i potępienie, jasność i ciemność, cnota i występek. Każda rzecz ma dwie strony- duchową, czystą, idealną i ziemską, materialną, małoistotną.

• dance macabre. - taniec śmierci., Memento Mori- pamiętaj o śmierci

• Rozmowa Mistrza Polikarpa zs Śmiercią-Mistrz Polikarp prosi Boga o to, by ujrzeć śmierć kiedy do niego przyszła bardzo się jej przeraził , przypomina zwłoki rozpadającego się ciała kobiecego. Bielmo zamiast oka, złamany nos. Jest to jedyna sprawiedliwość bowiem nie odróżnia biednych od bogatych, młodych od starych dla każdego ma swój określony czas.

Przedstaw wzorce epoki

Wzór władcy	Wzór świętego	Wzór rycerza
Przykład: król Karol Wielki król Artur Bolesław Chrobry Bolesław Krzywousty Cechy: mądrość, duma, miłosierdzie, pobożność, odwaga, waleczność, spryt.	Przykład: Św. Aleksy Św. Jerzy walczący ze smokiem Św. Szymon Słupnik Św. Kinga Cechy: Pobożność, ubóstwa, umartwienie ciała, medytacja, męczeństwo, zdolność do czynów cudownych.	Przykład: Roland O rycerzach Okrągłego Stołu Cechy: honor, odwaga, wierność danemu słowu i damie serca, męstwo, pobożność, mistrzostwo w rycerskim rzemiośle. Chanson de geste- pieśń o czynach Ars moriendi- sztuka umierania

Filozofie średniowiecza

św. Augustyn dramatyczna - dokonał połączenia myśli Platona z założeniami chrześcijaństwa. Przeniósł dualizm każda rzecz ma stronę duchową ideę i materialną cień idei. Ukazał człowieka rozdartego pomiędzy tęsknotą do nieba a pokusami ziemskiego istnienia .

św. Tomasz- harmonijna-pragnął połączyć myśl Arystotelesa z doktryną chrześcijańską . Głosił harmonijną strukturę wszechświata . Stworzył drabinę bytów , na której każdy by ma swoje miejsce . Stworzył system teologiczno- filozoficzny ufał rozumowi ludzkiemu, wierzył, że rozum nie niszczy wiar lecz ja udoskonala.

św. Franciszka- franciszkanizm głosił filozofie wszechogarniającej miłości do świata i wszelkiego stworzenia jako dzieła Bożego. Kierował się dosłownym rozumowaniem nakazu Chrystusa o porzuceniu wszystkiego i podążaniu za nim.

Zrezygnował z dziedzictwa rozdał pieniądze biednym i potrzebującym

Omów Pieśń o Rolandzie - wzorowy rycerz wyrusza na wojnę z Muzeumanami i Saracenami - to innowiercy. Stanowił tylnią straż króla. Jednak w chwili niebezpieczeństwa miał zadąć w róg, by wezwać pomoc. Był na tyle dumny i odważny ,iż zrobił to dopiero w chwili gdy jego losy były już przesądzone. Jego śmierć ma charakter symboliczny bowiem umiera na górze na znak Chrystusa z ręką wzniesioną go góry oddając hołd Bogu i z głową skierowaną w stronę Hiszpanii oddając hołd ojczyźnie. etos,rycerski , ars moriedni- sztuka umierania , chanson de geste pieśń o czynach.

Omów dzieje Tristiana i Izoldy - to bohater słynnego średniowiecznego romansu. Jego dzieje są dość skomplikowane, bowiem wyznaczonym mu celem była eskorta narzeczonej Izoldy króla Marka. Niestety na statku służąca Brangien podała Tristanowi i Izoldzie napój miłosny. Kochankowie uciekli i schronili się w lesie . Gdy odnalazł ich król ze wzruszenia darował im winę. Nieczyste sumienie nie pozwoliło im razem pozostać. Izolda wróciła do Marka a Tristan udał się na tułaczkę. Ranny pragnie zobaczyć swą ukochana i prosi zonę, by powiadomiła go o kolorze żagli na statku , jeśli były by białe Ukochana do niego płynie jeśli byłyby czarne nie ma jej na nim. Żona jednak oszukuje męża Tristan umiera podobnie jak Izolda , której z rozpaczy pęka serce na widok zmarłego kochanka. Król Marek pochował ich ciała w grobach obok siebie przy czym głóg , który wyrósł z grobu Tristana wpuścił konary do grobu Izoldy. Tristan, był wzorowym rycerzem do czasu nieszczęśliwej pomyłki, jednak do końca pozostał wierny prawdziwej miłości.

Hagiografia -Żywoty świętych

Legenda o św. Aleksym Syn bogatego rodu długo oczekiwany, wyproszony modlitwami. W dniu swojego ślubu porzuca poślubioną małżonkę i wstępuje na drogę ubóstwa. Kieruje się dosłownym nakazem Chrystusa o porzuceniu wszystkiego i podążaniu za nim. Przez szesnaście lat wiedzie żywot ascety, pokutuje pod królestwem ojca. Towarzyszy temu umartwienie ciała, męczeński żywot. W chwili jego śmierci samoczynnie zaczynają bić dzwony a woń jego ciała ma charakter uzdrawiający .

Histografia- dziejopisarstwo, kroniki

kronika- spisywana jest chronologicznie zawiera autentyczne daty i wydarzenia często bywa przerysowana

Kroniki Galla Anonima dzieło powstało 113-1116

1 część opiewa dzieje przodków od legendarnych początków do poczęcia Bolesława Krzywoustego

2część-młodosć Księcia

3część lata władzy i wojen krzywoustego relacja urywa się nagle prawdopodobnie wraz ze śmiercią Galla

Literatura świecka.

Slota O zachowaniu się przy stole-jest to parenetyka biesiadna polski savuavre vivre - zasady dobrego wychowania ma charakter uniwersalny kieruje szereg rad jak zachować się przy stole

Satyra na leniwych -chłopów-daje nam cień obraz panujących w średniowieczu stosunków szlachta chłopi. Podmiotem jest pan , który skarży się na lenistwo i wszelkie sposoby sabotażu pracy czynione przez chłopów. Zamiast pracować w polu obijają się żadnej w nich lojalności. Chłop w świetle tego utworu uzyskuje negatywny wizerunek.

Liryka Maryjna.

Bogurodzica- W średniowieczu powstała najstarsza religijna i rycerska pieśń polska „Bogurodzica”, uznawana za zabytek języka polskiego. Utwór ten stał się wyrazem pragnień ludzi i wołaniem o pomoc do Matki Boskiej i Chrystusa przez Jana Chrzciciela. Podmiot zbiorowy, prosi o wysłuchanie pragnie łaski, dobrobytu i pobożnego życia na ziemi, w taki sposób, aby po śmierci zyskać szczęście i życie wieczne. Kunsztownej formie odpowiada głęboka, pełna pobożności treść, będąca wyrazem szczerej i wrażliwej religijności, która ogarnęła już szerokie masy społeczeństwa i stała się najistotniejszą treścią przeżyć duchownych.

Archaizmy.

• Fonetyczne- zwolena sławiena nie zaszedł tu przegłos polski przejście „e” w „o” zwolona , sławiona

• Leksykalne-Bogurodzica najstarszy wyraz pieśni zwolena - wybrana, gospodzin - Jezus, dziela- dla,pobyt- życie ziemskie, grzebmy życie po śmierci

• Składniowe- szyk zdania taewgo dziele a nie dla twego

• Fleksyjne- mianownik w funkcji wołacza

Lament Świętokrzyski lub inaczej skarga Matki Boskiej pod krzyżem jest wyrazem gorącej miłości do syna a jednocześnie przepełniony jest cierpieniem bólem , który musi znieść matka patrząca na cierpienie własnego syna. Matka Boska zwraca się do matek , by posłuchali jej historii , by współczuli jej w żalu .bezgraniczna miłość matczyna chce podzielić z synem cierpienie. U utworze pojawia się apostrofa do Gabryela, która zestawia boską ideę ze zwykłym ale nieznośnym ludzkim bólem. Utwór kończy dwu wers krótkie wołanie matki, kiedy syn zamyka oczy. Ilość i śmierć to ta samo silne uczucia, im większa jest miłość tym trudniej zwyciężyć śmierć.

Boska komedia Dantego to poemat epicki zbudowany z trzech części Piekło, Czyściec niebo . Przez piekło prowadzi bohatera Wergiliusz.Dante prowadzony jest przez dziewięć kręgów piekła, które ma kształt olbrzymiego leja zwężającego się w głąb ziemi. W pierwszym kręgu pokutują dusze nie ochrzczonych dzieci i tych ludzi, którzy żyti przed narodzeniem Chrystusa,, w drugim boleją zmysłowi, co nad rozsądek wywyższył! chuci. W kolejnych kręgach Dante zobaczy m.in. dusze obżartuchów, ludzi chciwych, potępionych za zazdrość i pychę, heretyków, morderców, samobójców, stręczycieli, kłamców, zdrajców ojczyzny. (Ma samym dnie piekła ujrzy w trzech paszczach Lucyfera: Judasza, Brutusa i Kasjusza.

W czasie wędrówki przez piekło poeta będzie świadkiem straszliwych mąk i cierpień, na które potępieńcy zostali skazani za popełnione grzechy. Usłyszy krzyki bólu i lamenty.

Misterium -dydaktyczny dramat średniowieczny oparty na motywach zaczerpniętych z Biblii lub życia świętych

Moralitet- średniowieczny utwór o wymowie moralistycznej dydaktycznej lub filozoficznej, którym występują postacie biblijne rozważające uniwersalne motywy biblijne.

Zabytki średniowieczne:

- Lament Świętokrzyski

- Bogurodzica

- Kazania Gnieźnieńskie

- Kazania Świętokrzyskie

- Psałterz Floriański

- Biblia Królowej Zofii

- Psałterz Puławski

ARCHITEKTURA

Styl romański - panował powszechnie do połowy XIII w. Budowle w stylu romańskim odznaczają się masywnością, ciężkością, mają grube mury i małe okna, charakteryzuje je regularność, zwarte proporcje, są proste i surowe. Budowle romańskie to przede wszystkim kościoły i zabudowania klasztorne.
Styl gotycki - był to styl związany z kulturą rycerską, mieszczańską i dworską. Jego cechy to: lekkość, strzelistość, smukłość, duże witrażowe okna, ostre łuki. W stylu gotyckim budowano kamienice mieszczańskie, mury obronne z licznymi basztami, okazałe zamki rycerskie, także kościoły i zespoły klasztorne.

Znane zabytki

	Europa	Polska
Styl Romański	kościół benedyktynów w Maria Laach, brama w murach obronnych w Avilli, kościoły w Tours, Piotiers, Tuluzie (Francja), Santiago de Compostella, Salamance (Hiszpania), Moguncji, Wormacji (Niemcy).	rotunda na Wawelu, katedra w Poznaniu (początki romańskiej architektury sakralnej), kolegiata w Tumie pod Łęczycą (ok. poł. XII w.), drzwi katedry gnieźnieńskiej, kościół św. Wojciecha i św. Andrzeja w Krakowie, kolegiata w Kruszwicy, kościoły we Wrocławiu, Płocku, Wiślicy, opactwo Benedyktynów w Tyńcu
Styl Gotycki	katedra w Reims, katedra Notre-Dame w Paryżu, katedry w Chartres, Starsburgu, Kolonii, Palazzo Pisani w Wenecji, kościoły w Pradze i Wiedniu, opactwo w Canterbury (Anglia), w Segovii (Hiszpania), kościoły w Sienie, Florencji, Mediolanie.	Kościół Mariacki w Krakowie, dziedziniec Collegium Maius i starówka w Krakowie, Toruniu, Gdańsku, Wrocławiu, ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim.

4

---